Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 20

1
Paul Wijnants aan Willem Rombaut

Gent, den 2 April 1925

Waarde Heer Rombaut⁽¹⁾,

Hierbij terug de stukken vermeld op de bijgaande lijst. Ik zal mij onthouden in beschouwingen te treden - het waarom van al de

(1) Blijkens een brief van 2 oktober 1921 (Buysse aan Van Rysselberghe & Rombaut, UB Gent, Hs 3352) verschijnen Buysses boeken voortaan bij de uitgeverij en boekhandel Van Rysselberghe & Rombaut (Gent); de Nederlandse uitgeverij C.A.J. van Dishoeck (Bussum) bracht licentie-uitgaven op de markt. Die brief is het resultaat van Buysses betrachting in Vlaanderen een ruimer publiek te bereiken. De eerste boekpublicatie bij Van Rysselberghe en Rombaut is de novellenbundel Uit de bron (december 1922), een uitgave van het Willemsfonds. De briefwisseling tussen Paul van Rysselberghe en Guillaume (Willem) Rombaut wordt bewaard in de Gentse Universiteitsbibliotheek. Over de uitgaven van Buysse in het fonds van Van Rysselberghe & Rombaut, zie S.A.J. van Faassen, ‘Cyriel Buysse en de Nederlandse uitgever C.A.J. van Dishoeck. II: 1914-1931’, in Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap, deel V, Gent, 1989, p.35-66, p.54 e.v. Over de Gentse boekhandel-uitgeverij, zie Ludo Simons, Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen, deel I: de negentiende eeuw, Lannoo, Tielt/Weesp, 1984, p.72-73.

[p. 92]

opmerkingen en verbeteringen kan ik u mondelinge geven zoo het noodig ware.⁽²⁾

Het gelezene biedt ruimschoots stof om een heel mooi boek te bezorgen voor onze groote leerlingen - maar we moeten voorkomen dat, om eén ongelukkig woord, eén dubbelzinnige phrase, het boek buiten de school moet blijven.⁽³⁾

Kunnen niet dienen voor de school: Een Avondje⁽⁴⁾ - absoluut niet. In enkele stukken is er een woord of een zin te veranderen of duidelijker te maken:

in Beirke^(5) blz 31 - te verduidelijken!^(6)

in Zomerlief^(7): blz 7 - ‘Smeirlap’ tweemaal te vervangen door een minder grove uitdrukking: bijv. ‘Gij rosse! Gij sloeber!’ of wat anders.

in Dorpsmuziek^(8): te verduidelijken^(9) oflikee?!

in Gust de profane^(10) blz 17 - de phrase: waar hij haar kon pakken waar hij kon - te veranderen in minder gedetailleerde woorden. bijv: af en toe pakte Gust haar in zijn armen.

in Het Legaat^(11) moet het deel met de beschrijving van dat bijzonder huis wegvallen en verder enkele woorden veranderd. Ofwel 't stuk reserveeren voor een anderen bundel.^(12)

De taal?

Ik vind het waarlijk zonderling dat in eénzelfde boek, in eénzelfde historie - soms op eénzelfde blad - woorden voorkomen die tweemaal anders worden geschreven - In het begin aarzelde ik wel eens in mijn besluit - omdat ik aan een schrijver het recht geef te schrijven naar een of ander spelling. Maar dan logisch zijn! niet schrijven

koketterig op blz 6 en op blz 10	coquetteerde!
niet boordvol	en boordevol.
niet dokteur	en docteur.
familiair	familiaar
‘den trap	de trap. enz.	alleen
de goede vormen dan naar Van Dale.

Ik zou die lijst tot tientallen nummers kunnen verlengen, maar dat zal wel onnoodig zijn, meen ik. Buysse toont in zijn verschillende stukken, dat hij wel juist kan schrijven - maar mij toont hij dat hij

(2) Paul Wijnants was een Gentse onderwijzer, die optrad als corrector van Buysses uitgaven bij Van Rysselberghe & Rombaut. Zie Cyriel Buysse 1859-1932. Album samengesteld ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van zijn overlijden, Herdenkingscomité Cyriel Buysse, Gent, 1982, p.118.

(3) Buysses werk is door de contemporaine katholieke kritiek afgewezen, en tijdens zijn leven had hij een beperkt lezerspubliek. Zijn werken waren taboe op katholieke scholen en in bibliotheken. Voor een algemene beschouwing over de receptie van Buysses werk, zie o.a. Raymond Vervliet, ‘Cyriel Buysse tussen historiciteit en actualiteit. Terugblik op een halve eeuw receptie in Vlaanderen’, in Ons Erfdeel 25 (1982), 4 (september-oktober), p.538-548, Anne Marie Musschoot, ‘Inleiding’, in Cyriel Buysse, Verzameld Werk, A. Manteau, Brussel, 1974, deel 3, p. XVII-XVIII; idem, ‘Mei-augustus 1911: Cyriel Buysse gepasseerd bij de toekenning van de Staatsprijs. Buysse en Streuvels’, in M.A. Schenkeveld-Van der Dussen (red.), Nederlandse literatuur, een geschiedenis, Martinus Nijhoff Uitgevers, Groningen, 1993, p.592-596; idem, ‘Cyriel Buysse’, in Kritisch literair lexicon, februari 2000, p.14-16.

(4) ‘Het avondje’, in Groot Nederland XIX (1921), deel I, p.548-555 (opgenomen in de reeks ‘De lieve wereld’). Zie Cyriel Buysse, Verzameld Werk, A. Manteau, Brussel, 1974, deel 7, p.395-401 (‘Verspreide stukken’); voor bibliografische toelichting Anne Marie Musschoot, ‘Inleiding’, p. XX.

(5) ‘Beirke’ is onder de titel ‘De houten pijp’ opgenomen in Cyriel Buysse, Typen, Van Rysselberghe & Rombaut/C.A.J. van Dishoeck, Gent/Bussum, [1925], p.7-12. Voorgepubliceerd in ‘Duizend en een indrukken’, in Groot Nederland, XX (1922), deel II, p.203-221.

(6) In een andere ductus staat op deze plaats in de documentaire bron genoteerd: ‘blz.31 Met een verongelijkt/Beirke gaf niet/duidelijk antwoorden’.

(7) ‘Het Zomerlief’, in Cyriel Buysse, Kerels, Van Rysselberghe & Rombaut/C.A.J. van Dishoeck, Gent/Bussum, 1927, p.109-118. Het woord ‘Smeirlap’ (twee maal op p. 115) is behouden.

(8) ‘Dorpsmuziek’, in Cyriel Buysse, ibidem, p.85-90. Voorgepubliceerd in ‘Duizend en een indrukken’, in Groot Nederland, XXI (1923), deel I, p.254. Het woord ‘oflikee’ komt voor op p.86 (e.v.): ‘Martje bespeelt de “oflikee”’.

(9) In een andere ductus staat genoteerd: ‘1) blz.2 instrument bepaald?/2) oflikee?’.

(10) ‘Guust de Profane’, in Cyriel Buysse, Typen, Van Rysselberghe & Rombaut/C.A.J. van Dishoeck, Gent/Bussum, [1925], p.151-158. Voorgepubliceerd in ‘Duizend en een indrukken’, Groot Nederland, XX (1922), deel II, p.278-297. De gedrukte versie luidt: ‘en nu en dan drukte Guust haar eens in zijn armen’.

(11) ‘Het Legaat’, in Cyriel Buysse, Kerels, Van Rysselberghe & Rombaut/C.A.J. van Dishoeck, Gent/Bussum, 1927, p.97-108. Voorgepubliceerd in [Tweede] Winterboek van de Wereldbibliotheek 1923-1924, Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur, Amsterdam-Sloterdijk, p.14-22. Buysse heeft dit verhaal niet opgenomen in Typen (1925). Het ‘bijzonder huis’ is ‘een vrij onaanzienlijk huis’ in de definitieve tekst. De passage is behouden.

(12) Links naast deze alinea staat in een ander handschrift: ‘[xxx]/reserveeren’. De productie van Typen verliep niet voorspoedig; uit deze brief kunnen we afleiden dat de ontstaansgeschiedenis van de bundels Typen en Kerels verweven is. Over de drukgeschiedenis van Typen, zie een kort citaat in Van Faassen, ‘Cyriel Buysse en de Nederlandse uitgever C.A.J. van Dishoeck’, p.61.

[p. 93]

soms wel haastiger schrijft dan anders en kemels doorlaat die niet mogen aanwezig zijn. Hun en hen is vaak slecht gebruikt - Soms is er wel een woord dat ik schrapte (heel raar slechts) en verving door 't juiste (Van Dale.)

Logisch moest ook de uitspraak zijn v. de woorden in dialect⁽¹³⁾

Keune wij of meuge wij reuë wyn keupen?

keune keupen: deze twee woorden naast een moeten den lezer in de war brengen; keune = kunnen - kupen = koopen. U voor al de Nederl. sprekende uu; muren, sturen, uwe, ruwe, ruzie, huren. Hier weer kwam Buysse mij ter hulp:

‘Om hem te duvelen! zegt hij ergens en schrijft de u-klank met een simpele u wat enkel goed is. Ik haalde maar eigenmachtig de e door waar 't noodig was en dat zal de schrijver mij wel vergeven - logisch is dan ook het dialect in zijn schrijfwijze.

Ik vermoed dat het boek ‘Typen’ te veel omvattend zal worden als alles gedrukt wordt wat ik ter inzage kreeg.

Als ik een oordeel mag geven zou ik naar rang van geschiktheid - en ook wel met het oog op den titel - de volgende stukken bijeen brengen

Plus-que-parfait.

Uzubupú

Gust de Profane

Mijn oom Heliodoor - zie bijgevoegde lijst⁽¹⁴⁾

die waarlijk typen voorstellen. Ik herhaal: buiten Avondje kan alles dienen - moet een keus gedaan worden - dan de onderlijnde liefst in de eerste plaats - Vertellingen moeten de jongens hebben zooals Van Maurik⁽¹⁵⁾ die geeft.

Ik heb bij 't overzien der stukken zooveel aandacht mogelijk aan de verbetering der taal- en zetfouten gewijd. Bij een tweede lezing vond ik nog onnauwkeurigheden; ook daar waar B.-zelf had verbeterd. Moar wil geschreven worden met oa; Buysse verbeterde overal ao in oa; maar liet er verschillende staan - ik ook!! Wat mij doet besluiten dat een derde lezing - bijv. bij 't nazien der drukproeven - misschien de laatste missingen zou doen verdwijnen.

Ik had niet gedacht dat een werk als hetgene ik deed zoo gewichtig was en zooveel inspanning vergde; maar ik heb er wel bij genoten: alleen de gedachte mee te helpen aan het vulgariseeren v. B.'s werk was mij al een voldoening.

(13) Over het dialect (en de dialectweergave) in de teksten van Buysse, zie o.a. Johan Taeldeman, ‘Het Gents in Buysses werk’, in Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap, deel XII, Gent, 1996, p.7-16.

(14) De lijst is niet overgeleverd. Typen omvat naast ‘Uzubupù’ en ‘Plus-que-parfait’: ‘De houten pijp’, ‘Het ei’, ‘“Nonkelken”’, ‘Guustje's autotochtje’, ‘Toatsjespap’, ‘De baanwachter’, ‘Gehecht tot den dood’, ‘Vloaksken en het putje’, ‘Een Rus in New-York’, ‘Mijn oom Heliodoor’, ‘Tickets’, ‘De duifjes’, ‘Een heel aardig grapje’, ‘De eter’ en ‘Guust de profane’.

(15) Justus van Maurik jr. (1846-1904), Nederlands proza- en toneelschrijver. Auteur van volksvertellingen als Met z'n achten (1883), Burgerluidjes (1884) en Papieren kinderen (1888).

[p. 94]

Ik heb de vaste overtuiging goed werk te hebben geleverd ofschoon niet volmaakt.

Met hartelijke groeten

Paul W[ij]nants