Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 17

[p. 175]

‘Cyriel Buysse, nog vele jaren en nog vele boeken’
Raymond Herreman, driemaal over Cyriel Buysse naar aanleiding van diens zeventigste verjaardag
door Yves T'Sjoen (Universiteit Gent)

Op donderdag 31 januari 1929 publiceerde de dichter en criticus Raymond Herreman (1896-1971), onder het pseudoniem ‘De Boek-Uil’, zijn eerste column in de Gentse socialistische krant Vooruit. Tot en met vrijdag 17 juli 1970, bijna acht maanden voor zijn overlijden, heeft hij in die rubriek vrijwel dagelijks een stukje geleverd. Het complete tekstcorpus omvat meer dan tienduizend bijdragen.⁽¹⁾ In de eerste aflevering zette Herreman de opzet en doelstelling van de nieuwe Vooruit-rubriek kernachtig uiteen:

Dit wordt een korte, maar dagelijksche rubriek van eenige regels. Allerlei nieuwtjes over boeken en kunstenaars, kleine anecdoten, enz. De arbeiderspers, die voortdurend in lezerstal en ook in degelijkheid vooruit gaat, is het aan zichzelf verplicht zich bezig te houden met alle uitingen van het intellectueele leven, even goed als met de politiek, de vakbeweging, de informatie op alle gebied.
Verplicht onderwijs, menschwaardiger loonen, korter werkuren, zullen vanzelf het volk nader brengen tot zijn kunstenaars; en niet enkel tot zijn eigen kunstenaars, maar ook tot deze van andere landen. Wij willen hierbij een handje toesteken.
Deze rubriek staat geheel buiten ‘Boekbespreking’ en buiten de ‘Letterkundige Kroniek’ die geregeld in ons blad verschijnen.

(1) Uit Herremans ‘Boek-Uil’/‘Boekuil’-rubriek zijn twee bloemlezingen verschenen: François Closset, Raymond Herreman. De dichter en de criticus, A. Manteau/Nijgh en Van Ditmar, Brussel/Rotterdam 1944 [reeks: ‘Documenten’ 6], p. 189-475 (periode: 31/01/1929-26/04/1940) en Raymond Herreman, Boekuiltjes. Over het letterkundig leven in Vlaanderen van 1944 tot 1948, bloemlezing en samenstelling: Bert Ranke, Heideland, Hasselt 1960 [reeks: ‘Vlaamse pockets’ 11].

[p. 176]

Hier wordt informatie gegeven zonder grondige bespreking, die ge elders in het blad vindt. Terloops wat critiek of lof, in twee drie lijntjes, zoo objectief mogelijk; plannen van kunstenaars; af en toe een ‘interview-express’; belangrijke boekver-schijningen uit binnen- en buitenland, enz. Een rubriek zooals geen enkel blad in ons land er reeds een heeft. Het is geen omwenteling, maar wij hopen toch niemand te vervelen en tenminste voor een groot deel der lezers onmisbaar te worden. Zoo bondig en zoo aantrekkelijk mogelijk, is onze leus.⁽²⁾

Herreman plaatste ‘De Boek-Uil’ in het teken van de ontvoogding van het proletariaat. Zijn commentaren bij ‘alle uitingen van het intellectueele leven’ dienden immers een hoger opvoedend doel: ze deden dienst als lering en vermaak voor het krantenlezende arbeiderspubliek en wilden de drempel voor cultuur zo laag mogelijk houden.⁽³⁾

De krant Vooruit kreeg kort na de Eerste Wereldoorlog te maken met een fors inkrimpend lezersaantal. Het Gentse dagblad kon niet langer concurreren met katholieke en liberale kranten als De Standaard, Het Nieuws van den Dag, La Flandre Libérale en Gazette van Gent. En in de socialistische zuil werd Vooruit overvleugeld door de zusterkranten De Volksgazet en Le Peuple. De benoeming van August Balthazar als nieuwe directeur van uitgeverij Het licht (1927), die onder meer Vooruit uitgaf, zette een gunstige kentering in. Raymond Herreman, sinds november 1927 Brussels correspondent van de krant, en Achilles Mussche, sinds februari 1928 literair recensent op free-lance-basis⁽⁴⁾, traden in 1929 en 1930 in vaste dienst. Allerlei innovaties door nieuwe investeringen (zoals in een nieuw redactiegebouw, plechtig ingehuldigd op 10 januari 1931) en de aanwervingen van talentrijke journalisten werden eind jaren twintig en in de vroege jaren dertig in de opmerkelijk opwaartse

(2) [Raymond Herreman] ‘De Boek-Uil’, ‘Inleiding’, in Vooruit, 31/01/1929, p.2.

(3) Herreman trachtte de lezers zo veel mogelijk te informeren over nieuwe en beschikbare boeken. In ‘Eenige boeken van Buysse’ nam hij ‘wat titels en prijzen van Cyriel Buysse's werken’ op, en presenteerde een lijstje dat door uitgeverij De Wilde Roos was bezorgd. ‘De Boek-Uil’, in Vooruit, 24/09/1929, p.2.

(4) Voor een bibliografie van Mussches kritische bijdragen in Vooruit en andere periodieken, zie Paul Muys, Het werk van Achilles Mussche. Proeve van karakteristiek (met bibliografie), onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, academiejaar 1966-1967.

[p. 177]

trend van de oplagecijfers weerspiegeld.⁽⁵⁾ Raymond Herremans ‘Boek-Uil’ kreeg een cruciale plaats in die revitaliseringscampagne van Balthazar toebedeeld.

De dichter Herreman brak bij een breder publiek pas door met de uitgave van zijn dichtbundels De roos van Jericho (1931) en vooral Het helder gelaat (1937). Die laatste bundel is in 1938 bekroond met de Driejaarlijkse staatsprijs voor poëzie. Daarvoor, tijdens zijn studietijd aan de Gentse lagere rijksnormaalschool⁽⁶⁾, liet Herreman zich even opmerken als co-auteur van de dichtbundel Eros (1914) en de toneelschetsen Verwachtingen (1915), beide uitgegeven onder het pseudoniem Ray Vere en in samenwerking met Maurice Roelants (pseudoniem Maurice Minne). Jaren later, in 1926, werd zijn ‘dramatische fantasie’ Pimpels de Zon bekroond met de Prijs van de Provincie Brabant.⁽⁷⁾ Op voorstel van Jan Greshoff, die tijdens het interbellum in Nederland een pleitbezorger voor de Vlaamse literatuur was, is poëzie van Herreman opgenomen in de bloemlezing De dichters van 't Fonteintje (in de reeks ‘De Schatkamer’ van A.A.M. Stols, met een inleiding door Jan van Nijlen) en door diens bemiddeling kon Herreman in vooraanstaande Nederlandse bladen als Den gulden winckel, De vrije bladen en vanaf de jaren dertig ook Helikon, Forum, De gids en Groot Nederland publiceren.⁽⁸⁾ Toen hij eind jaren twintig in loondienst van Vooruit trad, had Herreman nog niet meteen naam gemaakt als dichter, maar des te meer als journalist en recensent.

Herreman was pas tweeëndertig toen hij zijn rubriek ‘De Boek-Uil’ aanving. Op 24 augustus 1929, drie dagen na zijn drieëndertigste verjaardag, besteedde de jonge criticus voor het eerst aandacht aan het literaire oeuvre van Cyriel Buysse. En hij deed de arbeiderslezers meteen een confessie:

(5) Marco Daane, De vrijheid nog veroveren. Richard Minne 1891-1965, De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen 2001 [reeks: ‘Open Domein’ 39], p.235-237. Ook de publicatie van feuilletons droeg bij tot een grotere populariteit van de krant. Van 29 juli 1929 tot en met 4 augustus 1929 (7 afleveringen) verscheen Buysses novelle De biezenstekker. De daaropvolgende reeks afleveringen van Marck Richardsons Het Bloedig Kasteel van Beerdonck telde 123 afleveringen en liep tot en met 6 december 1929.

(6) Herreman behaalde samen met Maurice Roelants, Karel Leroux en Achilles Mussche in 1915 het diploma van onderwijzer en trok een jaar later naar Brussel. Brief, Belgische Senaat aan Yves T'Sjoen, d.d. 14/11/1995 (Vakgroep Nederlandse literatuur, Universiteit Gent).

(7) François Closset, Raymond Herreman, A. Manteau, Brussel 1961 [reeks: ‘Monografieën over Vlaamse letterkunde’].

(8) Yves T'Sjoen, ‘Literatuur en leven in een wankelbaar evenwicht. Raymond Herreman (1896-1971) en het grote vergeten’, in Kreatief 33 (1999) 2 (juni), p.46-66.

[p. 178]

Cyriel Buysse wordt weldra 70 jaar. Hij zal gevierd worden en men zal er hier wel meer over schrijven. Ik heb hem aan ons groot publiek niet te doen kennen, dat nooit opgehouden heeft hem te lezen en te verslinden. Maar in litteraire kringen in Vlaanderen heeft hij niet genoeg waardeering gevonden. De massa had gelijk. Ik beken ootmoedig, dat ik een van dezen ben die slechts in de laatste jaren tot Buysse ben bekeerd.

In den beperkten kring van kunstliefhebbers is literatuur sedert een kwart eeuw bij ons al te zeer kwestie van stijl en vormschoonheid geweest. En bij Buysse was dit nevenzaak. Hij was misschien de eenige schrijver sedert de Vlaamsche herleving, die het leven meer liefhad dan de literatuur, die zijn romanhelden niet tot litteraire helden maakte. Inhoud was hem hoofdzaak. Hij toonde het laaggezonken volk, hij toonde ook het verzet van het proletariaat tegen den bezitter; hij stelde alle kuiperijen die nog welig woekeren op onzen buiten, aan de kaak: politiek en kerkelijk gekonkel vonden een hekelaar in hem, evenals de kwezelarij en de botheid.

En ik wil hem niet van alle critiek vrijstellen. Als Buysse niet nog veel grooter is geworden, dan ligt dat aan hem. Hij heeft zich te veel bij het naturalisme gehouden. Ik bedoel, dat hij, bij alles wat hij nauwkeurig beschreef, ook nog meer partij had moeten kiezen, een leider en een raadgever zijn. Hij had meer dan door eenvoudig aantoonen de plagen van onze bevolking en van onze maatschappij moeten brandmerken. Zoovele vraagstukken, die hij beroerde, had hij tot het einde toe moeten doordenken om zijn boeken nog meer sociale waarde te geven.

Doch deze kritiek telt niet in vergelijking met wat Buysse ons gaf. Trots zijn naturalisme voelt men toch steeds, dat hij aan de hand staat van de verongelijkten.

Nu pas, en gelukkig nog tijdens zijn leven, wordt de vereering van Buysse algemeen. De litteratoren volgden den gewonen lezer. Ik heb den indruk, dat Buysse meer dan wie ook, de voorlooper en de meester zal zijn van een komend tijdperk in de Vlaamsche letterkunde.⁽⁹⁾

(9) [Raymond Herreman] ‘De Boek-Uil’, ‘Cyriel Buysse’, in Vooruit, 24/08/1929, p.2.

[p. 179]

Buysses zeventigste verjaardag ging inderdaad niet onopgemerkt voorbij. Vooruit kopte op woensdag 4 september 1929 op de frontpagina, ruim twee weken voor Buysses geboortedag: ‘Cyriel Buysse wordt zeventig’⁽¹⁰⁾. Achttien jaar en enkele maanden na de viering van de Nevelse schrijver in Antwerpen en Gent⁽¹¹⁾, stond het najaar van 1929 in Brussel, Den Haag en Gent vrijwel volledig in het teken van een officieel huldebetoon en allerlei artistieke én culinaire manifestaties. De festiviteiten startten op 20 september, precies de dag waarop de schrijver zeventig werd, met een tentoonstelling in de Hoofdstedelijke Bibliotheek van Antwerpen.⁽¹²⁾ Diezelfde dag publiceerde Herreman zijn eerste huldebetoon aan Cyriel Buysse in de Frans-Belgische socialistische krant Le Peuple. Hieronder presenteren we de integrale tekst (in een diplomatische weergave):

‘On fêtera le 70e anniversaire du romancier Cyriel Buysse’
Le renouveau de la littérature flamande vers 1890 s'est opéré en dehors de la masse des lecteurs. Le niveau culturel de la Flandre à cette époque n'était pas préparé à amalgamer cette nouvelle poésie et cette nouvelle prose qui, d'emblée, prenaient place dans la littérature mondiale. Les revues littéraires imposèrent pourtant les noms des ‘Van Nu en Straksers’, même aux couches moins cultivées de la population. Il faut reconnaître, d'autre part, que ce mouvement littéraire a puissamment aidé au réveil du peuple.
Mais à l'écart de cette équipe de littérateurs, Cyriel Buysse, qui est leur ainé, édifiait son oeuvre immense. Il ne s'était jamais inquiété des courants ou des écoles littéraires. Ses romans, écrits dans une langue qui jurait avec la nouvelle esthétique et qui se moque bien de tout purisme, lui assurèrent moins une renommée dans les milieux qui se piquaient de littérature, qu'ils ne lui amenèrent des milliers de fidèles lecteurs.

(10) Fritz Francken, ‘Cyriel Buysse wordt zeventig’, in Vooruit, 04/09/1929, p.1.

(11) Antonin van Elslander, ‘Cyriel Buysse te Gent gevierd’, in Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap, deel I, Gent 1985, p.89-100, p.89-95. (verder Van Elslander, ‘Buysse te Gent gevierd’)

(12) De gevierde schrijver bezocht op 26 september 1929 deze expositie, waar hij werd toegesproken door de toenmalige hoofdbibliothecaris Emmanuel de Bom en de socialistische volksvertegenwoordiger en Antwerpse schepen Willem Eekelers. Zie Van Elslander, ‘Buysse te Gent gevierd’. Herreman berichtte over Buysses bezoek, in ‘Cyriel Buysse te Antwerpen’, De Volksgazet, 27/09/1929.

[p. 180]

Mais voilà que le goût de la grande masse prend sa revanche. Le 70e anniversaire de Cyriel Buysse sera fêté avec autant de ferveur admirative par les littérateurs que par le gros des lecteurs.
Afin d'ériger leur oeuvre en conformité avec leurs conceptions esthétique et culturelle, les Vermeylen, les Van de Woestijne, les Teirlinck, ne pouvaient s'adresser qu'à une élite, en Flandre tout au moins. Cyriel Buysse, au contraire, ne s'éloigna jamais du peuple parmi lequel il vivait. Il y vivait en observateur. Il est vrai, plutôt qu'en homme de ce peuple même, à peine ému des détresses, et sans prêcher la révolte. Mais à éteindre de près la réalité, à montrer le dénûment de cette population, les iniquités des classes dominantes, des hobereaux et des hommes d'église, son oeuvre prit figure d'accusation.
‘Het Recht van den Sterkste’ (Le Droit du plus fort), ‘Het Ezelken’ (Le Bourriquet), le drame ‘Het Gezin van Pamel [sic]’ (La Famille de Pamel) [sic] furent accueillis par la masse, non seulement en tant que lecteurs, mais encore en tant que classe. J'entends encore la réponse de Buysse à son ami Anseele qui lui tendait la main: ‘Je n'appartiens pas à votre parti, mais de coeur je suis avec vous.’ Il n'en est pas moins vrai qu'en dehors de toute idée politique, l'oeuvre de Buysse a été un levain qui fit germer la résistance contre l'état de choses existant. Du point de vue artistique également, le talent de Buysse s'est imposé. Le goût prononcé des nouvelles générations pour les manifestations de la vie quotidienne, le contenu prenant de plus en plus le pas sur la forme, a contribué à affermir la gloire de Buysse. Nous avons déjà dit ici, à propos de ses derniers romans et nouvelles, comment Buysse a gagné en force et en pureté de ligne.
Ses septante ans nous le montrent en pleine maturité. Et ne parle-t-il pas d'entreprendre prochainement un autre voyage en Amérique afin de rassembler les données pour un roman de conception hardie et dans lequel seront confrontés l'ancien et le nouveau monde!⁽¹³⁾

(13) Raymond Herreman, ‘On fêtera le 70e anniversaire du romancier Cyriel Buysse’ [rubriek: ‘Littérature flamande’], in Le Peuple, 20/09/1929, p.l. Buysse dankte Herreman met een in het Frans gesteld briefje. Zie Joris van Parys, ‘A propos van een viering. Richard Minne en Gerard Walschap over Cyriel Buysse [,] ingeleid en geannoteerd door Joris van Parys’, in Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap, deel XV, Genr 1999, p.37-54, p.41-42 (noot 16). (verder Van Parys, ‘A propos van een viering’) Vóór de publicatie van het artikel op 20 september had Herreman in diezelfde krant al twee bijdragen over Buysses werk gepubliceerd: ‘Un grand conteur flamand: Cyriel Buysse’ (op 28/12/1927) en een recensie van De schandpaal (op 04/12/1928). Buysse dankte Herreman voor de bespreking met een kaartje: ‘Monsieur, Un ami me prête le Peuple du 4 Dec. où vous avez publié un article sur mon roman De Schandpaal. Je vous remercie vivement pour cet article, non seulement parcequ'il est si élogieux, mais parceque vous avez si bien compris et senti ce que j'ai voulu dire. / Je vous serais fort reconnaissant si vous pouviez me faire parvenir deux ou trois numéros dudit exemplaire. Inclus, je me permets de joindre à cette carte quelques timbres en vue de couvrir les frais./ Veuillez agréer mes salutations très distinguées’ (Brief, Buysse aan Herreman, AMVC B995, nr.87569/24). Met dank aan Joris van Parys.

[p. 181]

In de loop van de volgende maanden werd Buysse herhaaldelijk en uitgebreid gevierd. De eerste publieke bijeenkomst, die aanvankelijk op 22 september was gepland, diende verschoven te worden door het overlijden van Karel van de Woestijne.⁽¹⁴⁾ In ‘La Lanterne Sourde’, in de zaal van de ‘Union Coloniale’ in de Stassartstraat te Brussel, had op 16 oktober 1929 op initiatief van de Frans-Belgische dichter en voorzitter van het genootschap Paul Vanderborght een herdenking van Van de Woestijne plaats. De avond werd voorgezeten door de voorzitter van de Association des Écrivains, Hubert Krains, en Cyriel Buysse. Onder grote publieke belangstelling spraken Herman Teirlinck en August Vermeylen.⁽¹⁵⁾ In ‘De Boek-Uil’ van 5 oktober blikte Herreman, die ook een medewerker van Le Peuple was, al vooruit op die bijeenkomst en hij verwees naar een Buysse-viering in hetzelfde

(14) Van de Woestijne overleed op de dag dat Maurice Roelants en Cyriel Buysse een bezoek aan Minne brachten. In Vandaag, Vlaamsche half-maandelijksche kroniek had Minne een open brief aan redactiesecretaris Roelants gepubliceerd. In een interview dat Roelants met Buysse had voor De telegraaf had Buysse zijn waardering voor Minnes literaire werk al uitgesproken. Op 24 augustus 1929, de dag van Van de Woestijnes overlijden, had het eerste gesprek tussen Minne en Buysse plaats. Richard Minne, ‘Mijn beste Maurice’, in Vandaag 1 (1929) 15 (15 september), p.329. Diplomatische weergave, met inleiding en annotaties van Joris van Parys, ‘A propos van een viering’, p.44-46. Maurice Roelants, ‘Herinneringen aan Cyriel Buysse dank zij een interview’, in De telegraaf, 5-7-10/09/1929. Opgenomen in Schrijvers, wat is er van den mensch?, Manteau/Nijgh & Van Ditmar, Brussel/Rotterdam 1943, p.44-55, p.45. Zie ook Yves T'Sjoen, ‘Van hoogten en laagten. Over Richard Minne en Cyriel Buysse’, in Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap, deel X, Gent 1994, p.7-30, p.7-8. (verder T'Sjoen, ‘Van hoogten en laagten’)

(15) [Anoniem], ‘De herdenking van Karel Van de Woestijne in de ‘Lanterne Sourde’ te Brussel', in Vooruit, 18/10/1929, p.3 en [Anoniem], ‘Hommage à Karel Van de Woestyne. A l'initiative de la “Lanterne Sourde”’, in La Flandre Libérale, 20/10/1929, p. 11. Zie ook: Hector de Hovre, ‘Huldebetoging Karel van de Woestijne te Brussel’, in Gazette van Gent, 18/10/1929 en [De Vlaamsche Tooneelrat], ‘Karel van de Woestijne’, in Uilespiegel, 26/10/1929. In het laatst vermelde verslag lezen we: ‘Vooraf ging, in besloten kring, een kleine huidemaaltijd, aangeboden aan Cyriel Buysse, waarop o.a. de HH. Kamiel Huysmans, Max Hallet, Hubert Krains en Waalsche dichters aanwezig waren. De HH. Paul van der Borght [sic] en Herreman wezen op de beteekenis van Van de Woestijne’. Voor de referenties aan Gazette van Gent en Uilespiegel dank ik Joris van Parys.

[p. 182]

lokaal, met ‘een eenvoudig feestmaal’⁽¹⁶⁾. Uit een verslag in Uilespiegel kunnen we afleiden dat Herreman, voorafgaand aan die Van de Woestijne-herdenking⁽¹⁷⁾, Buysse toesprak. In Herremans nalatenschap troffen we de volgende ongepubliceerde tekst in typoscript aan waarin de auteur Buysse fêteert voor zijn zeventigste verjaardag. Wij presenteren de lezing hier in extenso:

Ne pouvant me résigner à appeler qui que ce soit Maître, et l'atmosphère ne se prêtant guère à l'appellation du cérémonieux ‘Monsieur’, je prends la liberté de vous appeler Cyriel Buysse. Non pas Cyriel, ce qui serait manquer de convenance, ni Buysse tout court, ce qui pourtant vous assimilerait à la belle famille de coureurs cyclistes flamands et émérites; mais bien Cyriel Buysse. Pour ma part je sens tout ce que cette appellation contient à la fois de familiarité et d'admiration. C'est elle qui de votre vivant vous fait participer déjà de l'éternité. Le peuple parle de Cyriel Buysse comme il parle de Conscience et de Pallieter; nous disons Cyriel Buysse comme nous disons Stijn Streuvels, ou James Ensor, ou Zola, ou Marx, ou Sint-Antonius, je veux dire que ce sont là noms communs qui ne supportent pas ‘Monsieur’ conventionnel. Certes, en vous serrant la main, je dirai Monsieur Buysse, mais ce n'est que par pudeur et par peur, et quand je pense à vous, le ‘Monsieur’ n'a qu'y faire, tout comme le smoking n'ajoute rien au respect que nous vous portons et que, ce petit diner fini, nous n'irons pas pendre dans la garde-robe. C'est vous dire, Cyriel Buysse, que fêté ou non, vous participez à notre vie quotidienne.
Et cela par votre art. Art d'abord, comme ne dit pas Maurras. Et c'est bien l'artiste que nous entendons louer ici. Aussi vaisje me permettre une petite incursion dans le domaine politique. Vous n'en avez jamais eu peur, car vous avez durement secoué, dès vos premières oeuvres, la paix du village. Mais c'est là encore parler de votre art. Le lièvre que je voudrais lever,

(16) [Raymond Herreman] ‘De Boek-Uil’, ‘Buysse en Van de Woestijne’, in Vooruit, 05/10/1929, p.2.

(17) Joris van Parys maakt melding van de Van de Woestijne-plechtigheid door het genootschap ‘La Lanterne Sourde’, maar niet van de Buysse-viering. Van Parys, ‘A propos van een viering’, p.38 (noot 7). Voor de aanvulling die Van Parys ons bezorgde, zie noot 15.

[p. 183]

c'est le flamingantisme. Etant ici en zone neutre, je ne le chasserai pas longtemps. Et il est bien certain que je n'ai pas pris langue chez les amis présents pour vous dire combien nous regrettons que vous n'épousez pas les solutions radicales qui préconisent la flamandisation orthodoxe de la Flandre. Votre crainte de voir disparaître l'université française à Gand est louable. Mais la peur d'en voir souffrir l'influence de la culture française n'est pas légitime. Si les flamands les plus malléables en sont venus à prôner l'orthodoxie intraitable, ce n'est, croyez-le, que par amour de la mesure. Contradiction, direz-vous, mais elle n'est qu'apparente. Je vous garantis que nous n'entendons pas nous boucher les oreilles aux accents de Phèdre, ni nos caves aux vins de France; et nous sommes nombreux, flamingants orthodoxes, qui n'attendons que le rétablissement d'une Flandre flamande, pour nous montrer plus avides de culture française que ceux qui combattent nos revendications. Vous n'êtes, bien entendu, pas de ceux-ci, et je n'ai voulu faire allusion qu'à de légères divergences. Vous voudriez en être, que vous ne pourriez pas. Votre oeuvre est autrement puissante que telles déclarations que vous pouvez faire à un homme de presse. Et je ne veux pas seulement dire qu'elle est écrite en flamand. C'est surtout de sa valeur morale que je veux parler. Je disais qu'elle a secoué la paix du village, la paix sordide, qui n'est qu'esclavage pour les uns, avec la rancoeur et la bêtise comme corrolaires; et esprit de domination, de lucre, de jouissance pour les autres. Vous avez, à cet ordre là, enlevé la couche de vernis bienséant. Vous avez mis fin à la littérature idylique [sic] qui chantait le repos colorié et embaumé de nos paysages flamands. Vous avez enlevé les toiles d'araignées des plaies pour y verser de la teinture d'iode. Tout le long de vos ouvrages la révolution gronde. Il ne s'agissait que d'ouvrir les yeux pour voir que le sol de la campagne flamande était saturé d'iniquités, de saletés sociales. Vous avez vu, vous y avez collé les oreilles. Et vous êtes devenu le chroniqueur inlassable de cette terre et de ces hommes. Quant à eux ils se sont reconnus dans vos livres. Aussi, ne leur aviez-vous pas mis le masque de la grandeur, de la bonté ou de l'impeccabilité. Ils n'ont pas fini de se regarder dans le miroir que vous leur tendiez. Ils y apprennent à se connaître, et avec quelle avidité. Je fis dernièrement dans un journal flamand une petite enquête sur

[p. 184]

les auteurs les plus [connus], et si Pallieter de Timmermans et De Witte d'Ernest Claes recueillirent une proportion imposante de voix, il n'y eut guère de réponse où ne figurait un de vos livres.
Mais cet éloge serait incomplet, si vous n'aviez aussi l'oreille de ceux que vous n'avez pas portraiturés. A être franc, il me semble que votre gloire ne commence qu'à poindre. Car ce sont les intellectuels qui la consacreront. Ils ne vous ont pas donnés votre dû jusqu'ci. Certes, votre nom a toujours eu bonne presse. Mais laissez-moi vous avouer que ma génération, par exemple, vous a laissé quelque peu à l'écart. Nous n'avions d'oreilles que pour le chant impeccable des poètes flamands et hollandais, et votre style était loin d'être impeccable. Il nous a fallu vieillir pour vous mieux comprendre, pour apprécier ce qui en votre oeuvre dépasse la phrase et la sonorité: cette compréhension de l'âme humaine, cette large vision qui englobe tout un monde. Car c'est bien l'âme d'un peuple tout entier qui se dégage de vos romans et nouvelles, âme innombrable et qui n'est pas faite de vague et de déclarations, mais de chair et de sang. Maintenant que tant de circonstances, la guerre, la politique, le souci du monde de demain, nous ont ébranlés, ont fait lâcher prise à beaucoup d'entre nous, qui tenions à l'esthétisme comme lèvre collée au verre; maintenant qu'une vie plus réelle et plus complète, plus terre à terre et plus ardente nous requiert, nous vous avons enfin découvert définitivement. Votre oeuvre a pris pour nous les allures d'une fresque mouvante; nous plongeons dans vos livres comme dans la vie même.
Et ne croyez pas que l'éloge qui s'élève unanime se rapporte à votre anniversaire comme l'effet à la cause. Un pareil concert de louanges ne peut être orchestré sur un motif aussi fortuit. Mais c'est que les vents que vous avez déchaînés nous soufflent en plein visage. C'est que l'ère de Cyriel Buysse s'est définitivement établie. Partout j'entends que l'on vous compare à vous-même, ‘'t Ezelken’, disent les uns, voilà son oeuvre, ‘'t Recht van den Sterkste’, disent les autres, qui se disputent ce roman dans tou[t]es les bibliothèques de la Flandre; ‘Plus-que-Parfait’ m'ont dit d'autres encore, et en lisant ces soixante-dix pages, j'ai admiré votre talent de conteur et votre force d'ironie; il y a ‘Kerels’, où défilent, le coeur à nu, des

[p. 185]

types inoubliables: le riche paysan que les pauvres envient et qui n'est qu'une momie vivante; la jeune paysanne qui meurt en couches à son neuvième enfant; le philosophe Broes. Mais je n'en finirais pas; il me faudrait vous dresser le curriculum vitae d'un bon millier de personnages. Il faudrait que je parle du dernier roman ‘De Schandpaal’ pour montrer que l'art de Buysse gagne encore en souplesse et en pureté de forme, en profondeur et en universalité. Et cet homme fait maintenant ses malles pour retourner en Amérique afin de confronter dans une nouvelle oeuvre l'ancien avec le nouveau monde.
Soixante-dix ans? Qu'on dit! C'est dans sa jeunesse que nous puisons notre nouvelle jeunesse. Cyriel Buysse, nog vele jaren en nog vele boeken.⁽¹⁸⁾

In de gotische zaal van het Brusselse stadhuis had de Vereniging van Vlaamse Letterkundigen op zondag 27 oktober 1929 een academische zitting onder het voorzitterschap van August Vermeylen georganiseerd. De volgende maandag berichtten de drie politiek verzuilde Vlaamse kranten Vooruit⁽¹⁹⁾, De Standaard⁽²⁰⁾ en Het Laatste Nieuws⁽²¹⁾ over de plechtigheid en het banket dat aansluitend in zaal Mercelis te Elsene plaats vond. Uit het artikel in Vooruit weten we dat naast de jarige Buysse August Vermeylen, Herman Teirlinck, Fernand Victor Toussaint van Boelaere, Jan Grauls, Lode Baekelmans, Herman van Puymbroeck, Jef Mennekens en Gustave D'Hondt aanschoven aan de eretafel. Vermeylen, D'Hondt, Baekelmans en Teirlinck spraken de aanwezigen toe. Alleen de katholieke en socialistische dagbladen maakten ook gewag van Herremans toespraak tijdens het dessert in zaal Mercelis. Méér nog: de lijst met deelnemers aan het banket vertoont in De Standaard en Vooruit andere namen. In de ‘Brusselsche Kroniek’ staat Richard Minne opgesomd tussen de aanwezige schrijvers: hij zou Buysse en de eminente disgenoten zelfs hebben toegesproken. In Vooruit figureert de Gentse auteur niet tussen de ‘meer dan honderd vereerders’⁽²²⁾.

(18) Het typoscript (met correcties in zwarte inkt) omvat 7 pagina's en wordt bewaard in Herremans nalatenschap (AMVC, H546/H, nr.88790/21).

(19) [Anoniem], ‘Huldiging Cyr. Buysse te Brussel’, in Vooruit, 28/10/1929, p.1.

(20) [Anoniem], ‘Hoe Cyr. Buysse gevierd werd’, in De Standaard, 28/10/1929, p.3.

(21) [Anoniem], ‘C. Buysse-Viering te Brussel. Akademische zitting in het stadhuis’, in Het Laatste Nieuws, 28/10/1929, p. 2.

(22) Voor een overzicht van Minnes en Herremans epistolaire beschouwingen over de officiële Buysse-vieringen in Brussel en Gent, zie T'Sjoen, ‘Van hoogten en laagten’.

[p. 186]

In de week die aan de Brusselse viering vooraf ging, had Minne in verscheidene brieven aan Herreman zijn aversie voor die ‘pronkpar-tij’ laten blijken. Op 22 oktober schreef hij onomwonden: ‘Naar 't Buysse-jubileum kom ik niet. Leve Buysse, maar weg met al die windhanen! Overigens, geen geld. Ik begrijp geenszins het verband Buysse-Brussel. Wat heeft Brussel daarmee te zien? Er is maar één stad waar hij kan gevierd worden, dat is Gent, en beter nog ware Nevele-Hul. Dat is vieren, maar nu is het een pronkpartij. [...] En wat een idee Buysse te vieren met een banket van 100 (honderd) fr. Al zijn vereerders zijn arme luizen. Dat moest geschieden met een mossel-en-frietdiner tegen 7,50 fr. in 't feestpaleis te Gent. We hebben nu eens een volksschrijver en de viering wordt voorbehouden aan snoezen en sybarieten’.⁽²³⁾ En een dag later hanteerde hij hetzelfde vitriool: ‘Misanthroop zijn is ook een houding. En een degelijker die men doorgaans denkt. Telkens ik een officieele plechtigheid zie heb ik lust er in te schoppen. Die Buysse-viering zal weer een pot eten zijn! De windhanen, - zij zullen de eeretafel vullen -, zijn wel vertegenwoordigd naar ik zie. Smakelijk’.⁽²⁴⁾ Diezelfde dag nog repliceerde Herreman op Minnes woedeaanval: ‘Ik ben het eens met u over Buysse. Maar waarom doe ge 't te Gent niet. Ik moet spreken op dat banket en ik zal er uw oordeel in 't openbaar laten klinken’.⁽²⁵⁾ Herreman hield woord en verwerkte in zijn tafelrede de sneren van zijn Gentse kompaan. De journalist van De Standaard, die in zijn verslag van de Brusselse Buysse-viering Minne verkeerdelijk onder de aanwezigen op het banket had gerekend, zal de naam van de dichter hebben opgevangen na de toespraak van Herreman⁽²⁶⁾. In zijn verslag van de viering ging de tafelredenaar hier dieper op in (cf. infra). Hieronder presenteren we de tafelrede van Herreman, die met August Vermeylen, minister Maurice Lippens⁽²⁷⁾,

(23) Brief, Minne aan Herreman, opgenomen in Wolfijzers en schietgeweren, A. Manteau/Nijgh & Van Ditmar, Brussel/Rotterdam 1942 [reeks: ‘Documenten’ 1], p.62-63.

(24) Brief, Minne aan Herreman, AMVC M656B, nr.88832/144-143, d.d. 23/10/1929.

(25) Brief, Herreman aan Minne, AMVC H546B, nr.88925/114, d.d. 23/10/1929.

(26) Uit een brief blijkt dat Minne dat artikel in De Standaard heeft gelezen. Vreemd genoeg maakte hij geen toespeling op zijn naam op de deelnemerslijst. Brief, Minne aan Herreman, AMVC M656B, nr.88925/126, d.d. 03/11/1929.

(27) Maurice Lippens (1875-1956), van 1927 tot 1938 burgemeester van Moerbeke-Waas, van 1925 tot 1936 liberaal senator voor het arrondissement Gent-Eeklo en van oktober 1929 tot juni 1931 minister van vervoer. Jean-Marie Lermyte/Bruno de Wever, ‘Lippens, graaf Maurice’, in Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Lannoo, Tielt 1998, deel 2, p.1938-1939. (verder NEVB)

[p. 187]

Frans Coenen, Paul de Reul (PEN-club) en Emmanuel de Bom tot de dessertsprekers op het banket hoorde:

Het zou kinderachtig zijn u geluk te wenschen met uw zeventigsten verjaardag. Gij moet het trouwens nu ongeveer wel weten, al was het maar daar zooveel interviewers⁽²⁸⁾, fotografen en congratulanten uw rust zijn komen storen. En aan[ge]zien uw rust werken is zouden wij tenslotte al die vieringen en dagbladartikelen zelf kunnen betalen met een boek minder op het einde van het jaar. En ik hoor dat wij niet aan het laatste banket zitten. Want een vriend dien gij kent schrijft mij woordelijk: ‘Naar 't Buysse-jubileum kom ik niet. Leve Buysse. Maar ik begrijp geenszins het verband Buysse-Brussel. Wat heeft Brussel daarmee te zien? Er is maar één stad waar hij kan gevierd worden, dat is Gent, en beter ware nog Nevele. Dat zou vieren zijn. En wat een idee Buysse te vieren met een banket van 100 ballen. Al zijn vereerders zijn arme luizen. Dat moest geschieden met een mossel-en-friet-diner aan 7.50 fr. in 't Feestpaleis te Gent.’
Wij zullen op dat mosselbanket zijn, en gij ook, durven wij hopen. Maar intusschen zou er wel iets op dat protest zijn te antwoorden.
Als ik niet zooveel van Gent hield, zou ik b.v. de Brusselaars kunnen verdedigen. Brussel wordt aangevallen door Oost, West, Noord en Zuid. Er zijn nochtans schoone vrouwen, er zijn boeren, er zijn pensjagers, er zijn Vlamingen en on-Vlamingen, voorvechters, verstokelingen en uitbuiters, juist gelijk te Gent, juist gelijk in de menigvuldige wereld, die gij, Buysse, in uw 70 boekdeelen hebt vereeuwigd. Waarom zouden wij u hier dan niet kunnen vieren? En 't hart is er bij, wa-zoede gij nog meer willen? En dat al uw vereerders arme luizen zijn, is wel wat overdreven. Ministers vereeren u, professoren, groot-industrieelen, heeren en dames van de hooge wereld. Wààr is het, dat de ‘arme luizen’ nog een bijzondere reden hebben om van u te houden; gij zijt de eenige

(28) Johan de Maeght interviewde Buysse voor Het Laatste Nieuws, Fritz Francken voor De Volksgazet, Herman van Puymbroeck voor De Schelde en Maurice Roelants voor De Telegraaf.

[p. 188]

Vlaamsche schrijver die ze gezien hebt. Gij hebt ze ontdekt. Gij hebt ze niet alleen getoond aan de anderen, maar gij hebt ze ook een spiegel voorgehouden. En 't was geen misvormende spiegel, gelijk die spiegels uit de foorekramen, waarin corpulente heeren zich slank en graatmagere dames zich naar de nieuwe mode, poezelig en rond, kunnen aanschouwen, maar waarmede ze lachen omdat ze 't niet gelooven. De spiegel, die gij voor de verdrukten en de simpele menschen, voor de wildstroopers, voor de boeren en stedelingen hieldt, was er een gladde, een waarin zij zich met haar en huid, van buiten en van binnen herkenden. Van binnen vooral; met hun geheimste verdriet en hun geheimste zorgen. En er was in dien spiegel nog iets anders te zien. Naast zich-zelve zagen zij er u in, Buysse. En gij stondt daar niet te grinniken of fatsoen te verkoopen, gij stondt daar niet te sakkeren of te preeken; gij stondt daar als een van huns gelijken. Gij hadt hun begrepen. Hun lot was het uwe. Gij mocht u permitteeren hun grofheid en hun gebreken te toonen, omdat gij hun een goed hart toe-droegt. Messevechters en dieven mochten u de hand komen drukken. Want het was geen snobisme dat u tot hen dreef. De brutale fabrieksarbeider, de zatgedronken loonslaaf was voor u niet enkel een schilderachtig su[b]jekt. Het was er niet om stompe, of schreeuwende, of romantische hongerlijders te doen, maar om de menschen. Om den mensch, die toch nog niet geheel ingeslapen was onder het ruwe vel. Zij herkenden zich in uw spiegel zooals ze er uitzagen, maar tezelfdertijd als mensch. En daarom is die massa, die men achterlijk noemt, het eerst tot u gekomen. Uit affiniteit, uit natuurlijke aantrekkingskracht. Men zegt dat de simpele menschen uit uw streek voor u door het vuur zouden loopen. Er zijn er duizenden die u niet kennen, die misschien uw naam niet kennen, maar die de bibliotheken van Vlaanderen plat loopen om uw boeken te lezen.
Om de gunst te winnen van de half, driekwart en volgroeide intellectueelen was het een ander paar mouwen. Gij zijt, wat de litteratuur betreft, met uw werk op een slecht moment gekomen. Omstreeks uw beginperiode waaide Van Nu en Straks over Vlaanderen. Het was een beweging die alles meevoerde. Wat daarvoor was gekomen, tenzij Guido Gezelle, bestond niet meer. Wat niet meeliep werd opzij gelaten. En gij

[p. 189]

waart een outsider. Misschien veralgemeen ik wat, maar onder de aanwezigen zou ik onmiddellijk vier, vijf namen kunnen noemen van lezende menschen, die u langen tijd veronachtzaamd hebben. Arme jongens, eenigen straatarm, maar die het geluk hadden aan het fabriek te ontsnappen. Zij wisten van al de miserie die in uw boeken nogeens herleeft en hun nieuwsgierigheid dreef hen dien kant niet uit. Maar het was niet zoozeer den inhoud die hen van u verwijderd hield. Het was veeleer de vorm. Gij zijt altijd een vrijbuiter geweest op het gebied der schoone letteren. Terwijl de Van Nu en Straksers een tucht brachten, de tucht van het woord; zij konden anarchisten zijn, maar zij gaven ons de klassiek van de taal; zij wisten alles schoon te zeggen, en daar zij meteen iets te zeggen hadden, was het natuurlijk dat zij onze geestdrift hadden. Van den kultus van het woord zijn wij ongeveer allen genezen in zooverre die kult[u]s afgodendienarij was; hetgeen hoegenaamd niet zeggen wil, dat wij Van Nu en Straks nu of straks zullen verloochenen. Zij zijn onze meesters gebleven en om er maar een te noemen, [V]an de Woestijne begint nog maar te leven.
Maar gij, Cyriel Buysse, hebt er ook zelf schuld aan, dat gij geen tiental epigonen rond u hebt vergaderd. Gij hebt geen tijdschrift gesticht, gij hebt geen manifesten uitgegeven. Verwonderlijk genoeg, gij hebt er u toe beperkt 70 boeken te schrijven. Dat is niet voldoende. Een bokspartij zoo middenin zou u beter gediend hebben bij een reeks menschen, een kleine reeks weliswaar, maar ge moogt er u niet aan bedriegen, een klein aantal menschen, laat ons zeggen 50 of 100, wier oordeel zijn gewicht heeft. Ik zou bijna durven zeggen dat de algemeene lof van dit kleine aantal zijn beteekenis geeft aan uw jubileumviering sedert een paar maanden. Want dit kleine aantal is eindelijk tot u gekomen. Geheel natuurlijk. Olie drijft boven en gij zijt olie. Er is geen enkele wanklank geweest in uw viering. Met evenveel genegenheid en met evenveel bewondering als de duizenden lezers die u van den eersten dag hebben erkend, staan nu de kieskeuriger lezers rond u. De voorkeur van de massa wordt bekrachtigd. En dat is, geloof ik, zulk een zeldzaam feit, dat men er uw grootheid uit besluiten mag. Want alleen de werkelijk groote en universeele schrijvers

[p. 190]

kunnen zich in zulk algemeen concert van vereering verheugen. Wij hebben erkend dat gij veel beter zijt dan uw stijl. Zooals gij verre boven het engere naturalisme uitgroeit. Zooals gij, ik moet het u wel nog eens zeggen, een veel grooter en zuiverder Vlaming zijt, dan sommige dagbladlezers uit uw al te weinig orthodoxe verklaringen zouden kunnen denken. Want als ons iemand uw oordeel over b.v. de Vlaamsche hoogeschool laat lezen⁽²⁹⁾, dan raden wij hem de lectuur aan van een twintigtal van uw boeken waarin het Vlaamsche volk om recht schreeuwt, of om brood, of om vrijheid. Dat is het begin van alle flamingantisme. En gij zult het ons vergeven als wij u tot de onzen rekenen. Zonder meetings of manifesten, zonder politiek, hebt gij van duizenden, flaminganten gemaakt. Ik spreek niet in den blinde: ik ken een paar honderd van uw lezers onder de werkmenschen van Oost-Vlaanderen. En zij zijn allen flaminganten voor een deel omdat ze uw lezers zijn.
Ik moet eindigen, al heb ik u lang niet genoeg lof toegezwaaid. Maar ik wil u nog zeggen, hoe blij wij hier zijn, dat de Vlaamsche Akademie u aan de deur heeft laten staan.⁽³⁰⁾ Gij kent het spreekwoord, dat het moeilijker is voor een Akademieker naar den hemel te gaan, dan voor een kemel door het oog van een naald te stappen. Dat is niet zoo erg voor de akademiekers, want mijn pastoor heeft mij geleerd dat het Oog van de Naald ten tijde van Jezus niets anders was dan een nauwe poort te Jeruzalem, waar een kemel door kon, zij het ook met moeite. En anders zou die vergelijking met het Oog van de Naald ook al te onchristelijk zijn. Maar toch zijn we blij, om de praktische reden, dat gij misschien de vergaderingen zoudt bijwonen en minder schrijven, en ook om die andere reden, dat goed zaad op de rots toch niet uitschiet, en

(29) Mogelijk verwijst Herreman naar een van Buysses talrijke bijdragen over de Vlaamse zaak, zoals de kroniek ‘Belgische intellectuele toestanden’ (onder het pseudoniem Prosper van Hove in ‘Vlaamse kroniek’, Groot Nederland 1 (1903) deel I, p.348-362) of ‘Flamingantisme en flaminganten’ (De Amsterdammer, 17/01/1897). Opgenomen in Cyriel Buysse, Verzameld werk, ed. en inl. A.M. Musschoot/A. van Elslander, A. Manteau, Brussel 1974, deel 7, respectievelijk p.3-17 en p.302-307. In elk geval vond Herreman de aanleiding voor deze passus in Buysses standpuntbepaling omtrent de vernederlandsing van de Gentse universiteit in een interview in L'Indépendance Belge (26/08/1929). Zie ook Cyriel Buysse 1859/1932. Album samengesteld ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van zijn overlijden, Gent, Herdenkingscomité Cyriel Buysse 1982, p.131.

(30) Van Parys, ‘A propos van een viering’, p.38 (noot 4).

[p. 191]

gij maar beter dus op uw vruchtbaren Molenberg blijft. En als ge toch gezelschap wilt, hier is 't onze, het is - en er is geen tikje hoogmoed daarin - in globo ruim de Akademie waard. En wij zullen bij de stemming over uwe toelating tot de eeretafel uw trouwboeksken en uw gezindheid niet uitpluizen. Zand daarover. Het is de kleine kant van de historie. En wat de groote lijnen betreft, wie er alles van weten wil die kan zich wenden tot de studie die Achilles Mussche zoo juist aan u heeft gewijd.⁽³¹⁾ Ik ben niet betaald om reklame voor dit boek te maken, maar het mag hier wel gezegd, dat gij nu reeds een biograaf hebt gevonden, die in 100 bladzijden definitieve dingen over u zegt, zonder vrees of vleierij u uw juiste plaats aanduidt, en zij is gansch op de vorenste rij. Die studie heeft ons toegelaten nog eens geheel den schoonen boog van uw schrijversloopbaan te zien, met uw verbittering over de nooden en uw wraakgeroep, uw machtige ontplooi[i]ng tot een objectieve sereniteit, met uw stroomend talent van verteller en uw onuitputtelijke liefde voor het leven. Cyriel Buysse ge zijt een voorvechter en een bijter, gij staat met 70 boeken op den weg van het leven waarvan wij door uiterlijke en innerlijke omstandigheden te lang zijn van weggebleven. Maar nu zijn we daar, bij u, met u. Schrijf ons nog dertig boeken als voorbeeld.⁽³²⁾

(31) Cyriel Buysse. Een studie door Achilles Mussche. Met portret en bandversiering door Frans Masereel, Van Rysselberghe & Rombaut/N.V. Servire, Gent/Den Haag 1929. Het boek is - uitzonderlijk - gerecenseerd op de frontpagina van Vooruit. G.B., ‘Een prachtig boek. Een studie over Cyriel Buysse, tevens een aanklacht tegen de burgerij van Vlaanderen’, in Vooruit, 19/10/1929, p.1. Precies op de dag dat hij de tafelrede uitsprak, noemde Herreman Mussches studie ‘een daad van moed’. [Raymond Herreman] ‘De Boek-Uil’, ‘Buysse en Mussche’, in Vooruit, 27/10/1929, p.2. Andere besprekingen van Mussches studie: [Anoniem], ‘A.J. Mussche: Cyriel Buysse’, in Nieuwe Rotterdamsche Courant, 31/10/1929; R. Roemans, ‘Herman van Puymbroeck en Achilles Mussche over Cyriel Buysse’, in Vandaag 1 (1929) 20, p.444-445; P. Anri, ‘Achilles Mussche: Cyriel Buysse. Een studie’, in De Vlaamsche Gids 18 (1929) 1, p.96; Nelly, ‘“Cyriel Buysse” par Achille[s] Mussche. En marge de la manifestation Buysse’, in La Flandre Libérale, 12/12/1929, p.3; A.C., ‘Achilles Mussche: Cyriel Buysse. Een studie’, in De Gids 94 (1930) 1 (januari), deel I, p.143-144.

(32) De bijdrage van Herreman is als ‘De tafelrede van Raymond Herreman’ gepubliceerd in Ontwikkeling. Maandschrift uitgegeven onder de bescherming van de BWP 2 (1929) 10-11 (oktober-november), p.587-591. Onder de titel ‘De lof van Cyriel Buysse’ publiceerde de redactie ook ‘De rede van Anseele’, op zondag 15 december 1929 uitgesproken tijdens de viering in Gent, en ‘De toast van Huysmans’. Op 14 december had een feestavond plaats in de Koninklijke Nederlandse Schouwburg, op 15 december was er een officiële plechtigheid in de Pacificatiezaal van het Gentse stadhuis en aansluitend een feestmaal in Post Hotel. Naast E. Anseele en C. Huysmans spraken ook gouverneur Weyler, H. Pirenne, L. Franck en G. D'Hondt (voorzitter van het feestcomité in Gent) de jubilaris toe. Ibidem, respectievelijk p.579-585 en p.586. Zie ook Van Elslander, ‘Cyriel Buysse te Gent gevierd’, p.96-100. De aflevering van Ontwikkeling is vermoedelijk later verschenen dan tijdens de maanden oktober/november die op de titelpagina zijn afgedrukt: de speech en toast van Anseele en Huysmans zijn, zoals gezegd, pas op 15 december uitgesproken.

[p. 192]

Herreman verwerkte de eerder geciteerde brief van Richard Minne in zijn tafelspeech. Het is evenwel de vraag of hij zijn tekst integraal heeft voorgelezen. In zijn verslag van de feestavond in Brussel meldde hij immers het volgende: ‘Wat ik zei bij Buysse? Twee dingen maar, en mijn redevoering die ik voorbereid had, bleef mij wegens de opgetogen stemming van de brullende banketteerders in de keel steken. Maar ik zei: 1. Dat een vriend (iemand riep luidop, 't was Grauls⁽³³⁾: Dat is Richard Minne! En ik zei: Ja, Minne) dat een vriend mij geschreven had (en ik las uw brief van de mosselen en de frites en van de arme luijen) en ik had groot sukses. En ik zei ook nog 2. Dat wij (tien namen: Minne, Marnix Gijsen, Roelants, enz. enz.) een nieuwe akademie hadden gesticht, en blij waren dat de niet-serieuze, officieele akademie Buysse aan de deur had laten staan, en wij hem tot eerste eerepresident kozen. Lippens, die aanwezig was, verzocht ik onze voorspraak te zijn bij de regering om toelagen te krijgen voor de nieuwe akademie. En mijn sukses was oorverdovend. Er ontstond zelfs een oogenblik een gespannen stemming, toen Vermeylen mij toeriep: dat Buysse niet aan de deur was gelaten; waarop Vermeylen nog zei: hij, of wij ook buiten! Waarop Maurice [Roelants] weer: Wij nemen u bij uw woord! Waarop Vermeylen: Ik heb maar één woord. Ziedaar, hoe mijn tusschen-komst dreigde dit banket in een duel te doen ontaarden’.⁽³⁴⁾ In de rede en ook in de brief refereerde Herreman aan de pogingen die literaire en politieke tegenstanders van Buysse ondernamen om de Nevelse schrijver buiten de Koninklijke Vlaamse Academie te houden. Op Vermeylens voordracht werd Buysse in 1929 als kandidaat-lid genoemd, maar na allerlei discussies en een compromitterend stuk in Het Vaderland (op 03/11/1929) wees hij de eervolle uitnodiging van

(33) Minne had zich eerder al minachtend uitgelaten over de bijdrage van Jan Grauls (1887-1960) op de Brusselse plechtigheid. Hij baseerde zich hiervoor op de verslaggeving in De Standaard (28/10/1929): ‘Heeft die Mr. Grauls daar werkelijk zoo gesproken? 't Is om u allen lust te ontnemen zeventiger te worden en dompers op uwe viering toe te laten. [...] Als Buysse de tachtig haalt dan zal Mr. Grauls hem misschien nog de toelating geven voort te schrijven. Als ze t zóo aan boord leggen met Cyriel, dan ziet ge van hier wat er met ons zal gebeuren, met ons garnaal, als we 't wagen ons eens te laten gaan. Ze zullen ons koken in pek’. Brief, Minne aan Herreman, AMVC M656B, nr.88925/126, d.d. 03/11/1929.

(34) Brief, Herreman aan Minne, AMVC H546B, nr.88924/20, ongedateerd [november 1929].

[p. 193]

de hand. Nadat het ledenaantal in 1930 werd uitgebreid, is Buysse dan toch op 19 november 1930 als lid verkozen⁽³⁵⁾. In Minnes antwoord op Herremans verslag van het banket resoneert die kwestie van Buysses gecontesteerde lidmaatschap van de Academie: ‘Ge ziet [...] dat we van tijd tot tijd ons stoute schoenen moeten aantrekken. Van niets zijn de gepensionneerde heeren schuw als van kabaal. Uwe akademie-interventie heeft tenminste klaren wijn doen schenken. Maar wat onze ak. betreft: pas op. Bij de tien namen die gij opgaaft zijn er misschien vijf om ons in den steek te laten. (Alhoewel ik de namen niet ken)’.⁽³⁶⁾ Herreman voelde, ook na de tafelrede en zijn onomwonden kritiek op de academieleden die zich hadden verzet tegen de toetreding van Buysse, de behoefte zich in de netelige zaak nogmaals duidelijk uit te spreken. In ‘De Boek-Uil’ van 2 en 3 november 1929 publiceerde hij een ‘Open briefje aan Cyriel Buysse’:

Beste Buysse, op dezen dag der Dooden, vragen wij u, dat gij u niet zoudt laten begraven in de Vlaamsche Akademie. Zulke benoeming kan niets meer bijdragen tot de vereering die wij voor u koesteren, en gij hebt er niets te leeren. Gij zult er niet eens een opgewekte atmosfeer vinden.
Persoonlijk heb ik u, op uw banket te Brussel, voorgesteld eerepresident te worden van een serieuse, on-officieele akademie, waar uw talent voldoende is om sympathie te vinden, en waar wij niet willen vragen naar uw politieke opinie, waar niet moet gekampt worden voor een plaatsken tegen menschen, die tot aan uw enkels niet reiken. En de officieele akademie riposteert. Zij stelt aan den minister voor haar aantal leden van 25 op 30 te mogen brengen, ten einde u, onder andere, te kunnen opnemen. De akademie doet gelijk een minister-president, die zijn kabinet uitbreidt, om eenige personen voldoening te geven. Zult gij u met dien verzuurden honing laten vangen?
O, als de Akademie voorstelde haar zetels op 12 te verminderen, dan zouden wij juichen, ten minste indien de 12 overblijvende juist de menschen waren, die bewondering en eer verdienen; indien er geen koopje werd gesloten (zooveel katholieken, zooveel liberalen, zooveel socialisten!)

(35) Van Parys, ‘A propos van een viering’, p.38, noten 4 en 5.

(36) Brief, Minne aan Herreman, AMVC M656B, nr.88925/125-124, d.d. 03/11/1929.

[p. 194]

Maar nu! Nog 5 akademiekers bij! Gij zult daar, met eenige andere menschen, verdrinken in het middelmatisme, in den vloed van redevoeringen en verslagen. Zij hebben u aan de deur gelaten tot nu. Zult gij de invitatie van het dertiende uur aanvaarden?
Cyriel Buysse, gij die den naam draagt van beroemde renners, gij weet dat fietskampioenen na een korte loopbaan, een staminee of een velo-winkel openen om rustig hun dagen te slijten.
Maar gij, gij zijt niet ten einde gereden. Gij hebt niemands goedertierendheid noodig. Gij staat alleen nog uw zes kampioenen. Zult gij daar met uw voeten aan den haard gaan zitten? Er is wat beters te doen: vraag uw best vertrouwde vrienden, een Vermeylen, een Teirlinck, een Vercouillie [sic], die nog jong zijn gelijk gij, vraag ze mee naar den Molenberg en laat de akademie haar allerzielendag alleen vieren.⁽³⁷⁾

Anderhalve maand na de plechtigheid en het banket in Brussel, en veertien dagen na een bijeenkomst met Buysses leeftijdsgenoten Willem Kloos en Hélène Swarth in de Haagse Kunstkring, vond de Gentse viering als ‘sluitstuk van het Buysse-jaar 1929’⁽³⁸⁾ plaats. Op 3 november 1929 vroeg Richard Minne aan Herreman naar de organisatie van die hulde: ‘Is 't waar dat we ook te Gent een viering krijgen? Wie bemoeit zich daarmee ?’.⁽³⁹⁾ Toen hij had vernomen dat Gustaaf D'Hondt het feestcomité zou voorzitten en vooral dat Buysse door de nieuwe gouverneur van Oost-Vlaanderen, Karel Weyler, de liberale politicus en sinds 27 september 1926 gouverneur van de Nationale Bank, Louis Franck⁽⁴⁰⁾, de Antwerpse socialistische volksvertegenwoordiger Camille Huysmans en professor in de middeleeuwse en Belgische geschiedenis aan de Gentse universiteit, Henri Pirenne, zou worden toegesproken, voer hij nogmaals uit tegen de ‘windhanen [...] snoezen en sybarieten’: ‘Ze gaan dus Buysse te Gent vieren. Ze. Ja, ze: de franskiljonsche ridders van Vlaanderen, de kruiers der groote heeren, de nieuwmodische socia-

(37) [Raymond Herreman] ‘De Boek-Uil’, ‘Vlaamsche Akademie. Open briefje aan Cyriel Buysse’, in Vooruit, 2-3/11/1929, p.2. Herreman trad in 1946 zelf toe tot de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde te Gent.

(38) Van Elslander, ‘Buysse te Gent gevierd’, p.97.

(39) Minne aan Herreman, AMVC M656B, nr.88925/126, d.d. 03/11/1929.

(40) Jozef Menens, ‘Louis Franck’, in NEVB, deel 1, p.l 169-1171.

[p. 195]

listische intellektueelen, de lokale übermenschen. Een smakelijk zoodje. Ik krijg meer en meer den buik vol van al die vieringen. Het moet hoog hangen eer ik nog aan zulk een ding deelneem’.⁽⁴¹⁾ Dat niet alleen Minne het moeilijk had met de officiële viering liet ook ‘Boek-Uil’ Herreman blijken. In zijn Vooruit-rubriek publiceerde hij een brief van een verongelijkte Buysse-lezer en voegde er zijn persoonlijk commentaar aan toe.

‘Hij heeft gelijk’
R.V.D. (Gent) schrijft aan Boek-Uil: ‘'t Had beter ook maar niet plaats gehad... Waarom tweemaal in dezelfde zonde vervallen? 60 frank zonder drankkosten voor een diner van Buysse. Wie van ons kan zulks betalen? Ze houden er de arme menschen weder buiten. In Gent zou het beter zijn, las ik. 't Is mis. Men zou wel twijfelen of men zulk een feest inricht om te eten of om te vereeren. Ik gevoel mij een vernederde Buysse-lezer.’
Bij deze woorden sluit ik mij aan. Ik houd van dien kordaten toon. Ik zelf heb op het banket te Brussel gevraagd, dat men te Gent een mossel-en-friet banket zou houden. De inrichters zeggen mij, dat er geen mogelijkheid bestond.
Nu moet ik aan R.V.D. toch doen opmerken, dat eenieder te Gent aan de Buysse-viering kan deel nemen, want het banket is slechts een klein deel van deze viering, die den zaterdagavond reeds begint.
Maar toch, nu de banketten voor kleine beurzen niet meer zijn te betalen, zou er iets anders moeten gevonden worden voor de gezellige bijeenkomst, waarop men een populair man wil vieren. Destijds had ik voor de viering van James Ensor een stoet voorgesteld met een volksbal op een openbaar plein te Oostende. Ik zie heel goed iets in dien aard voor Buysse... als de gevierde daarmee instemt. En waarom zou hij niet. En als men een banket wil, waarom b.v. niet een pic-nic, waar iedereen zijn boterhammen meebrengt? Buysse in zijn auto, de motoren stil en wij zouden de auto voortsteken.
Wij zullen onze wijze van onze volkshelden te eeren eens moeten hervormen.⁽⁴²⁾

(41) Minne aan Herreman, AMVC M656B, nr.88831/146, d.d. 02/12/1929.

(42) [Raymond Herreman] ‘De Boek-Uil’, ‘Hij heeft gelijk’, in Vooruit, 10/12/1929, p.2.

[p. 196]

Het enige lichtpuntje voor Minne en Herreman op zondag 15 december 1929, na de plechtigheid in de Pacificatiezaal, zal wel de tafelrede van Achilles Mussche zijn geweest.⁽⁴³⁾ Mussche, die een oude bekende en geestesgenoot van beide vroegere redacteurs van Regenboog (1918) en 't Fonteintje (1921-1924) was⁽⁴⁴⁾ en die vanaf 25 februari 1928 regelmatig een bijdrage leverde voor de ‘Kroniek der Letteren’ in Vooruit, vroeg al eerder aandacht voor Buysses werk.⁽⁴⁵⁾ De uitgave van de studie Cyriel Buysse, een verjaardagsattentie van Buysses Gentse uitgever Van Rysselberghe en Rombaut waarvoor de gevierde schrijver Mussche hartelijk dankte⁽⁴⁶⁾, zal voor het Gentse feestcomité vermoedelijk de doorslag hebben gegeven om hem te vragen als banketredenaar. Nadat Herreman al drie keer de lof van Buysses literaire oeuvre en persoonlijkheid had gezongen (in Le Peuple, op het Brusselse banket en tijdens de viering in ‘La Lanterne Sourde’), deed Gustaaf D'Hondt, of waarschijnlijker uitgever en mede-organisator Willem Rombaut⁽⁴⁷⁾, er goed aan een redevoering van Mussche te programmeren. Die tafelrede is geparafraseerd door Mussche in een brief aan Robert Roemans en opgenomen in diens Kritische bibliographie van Cyriel Buysse gevolgd door een bibliographie over Cyr. Buysse (1931).

(43) [Anoniem], ‘Grootsche huldiging van Cyr. Buysse te Gent. De eerste dag’, in Vooruit, 15/12/1929, p.1 en 3; [Anoniem], De C. Buysse-hulde te Gent. Na een indrukwekkend huldebetoon in den Nederlandschen Schouwburg, werd de groote Vlaamsche schrijver op het stadhuis te Gent officieel gehuldigd’, in Vooruit, 16/12/1929, p.1 en 5. Ook in de liberale pers was er veel aandacht voor de Buysse-hulde te Gent. Aan de vooravond verscheen op de frontpagina van La Flandre Libérale. Nelly, ‘Nos interviews. En marge de la manifestation Buysse. Souvenirs et suppositions. Une demi-heure avec Louis de Vriese, l'écrivain folkloriste gantois’, 15/12/1929, p.1-2. De dag na de manifestatie richtte de redactie een ‘Lettre ouverte à un écrivain flamand’ (La Flandre Libérale, 16-17/12/1929, p.1), en de krant besteedde ruime aandacht aan de viering: N[elly], ‘La manifestation en l'honneur de Cyriel Buysse, à Gand’ (La Flandre Libérale, 16-17/12/1929, p.1-2). Zie ook [Anoniem], ‘Cyriel-Buysse-Hulde te Gent’, in Het Laatste Nieuws, 16/12/1929, p.3.

(44) Yves T'Sjoen, ‘“De wedergeboorte van Paulus”. De dichter Achilles Mussche in het expressionistische poëziedebat in Vlaanderen (1921-1923)’, in Revolver 26 (1999) 2 (oktober), p.45-77.

(45) Achilles Mussche, ‘Cyriel Buysse’ [rubriek: ‘Kroniek der Letteren’], in Vooruit, 17/11/1928, p.3; '70 jaar. - ‘Zomerleven’ [rubriek: ‘Kroniek der Letteren’], in Vooruit, 21/09/1929, p.3. Ook later schreef hij in dezelfde kroniek over Buysse: ‘Boens en Buysse’, in Vooruit, 08/02/1930, p.3; ‘De dooden herdenken’, in Vooruit, 07/08/1932, p.6; ‘In Memoriam Cyriel Buysse. Een jaar na zijn dood’, in Vooruit, 30/07/1933, p.5.

(46) Briefkaart, Buysse aan Mussche, AMVC B995, d.d. 13/10/1929. Een facsimile is opgenomen in Van Parys, ‘A propos van een viering’, p.40.

(47) Willem Rombaut vroeg Achilles Mussche op voorstel van Buysse een studie te schrijven. Voor de bibliografische referentie, zie noot 31.