Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 15

[p. 227]

In memoriam Antonin van Elslander
10 september 1921 - 17 juni 1999

Op 17 juni 1999 is Antonin van Elslander - Toon voor de vrienden - te Heusden overleden. De afscheidsplechtigheid, in intieme kring van familie en vrienden, vond plaats op 24 juni te Lochristi.

Prof. em. dr. Antonin van Elslander werd geboren te Gent op 10 september 1921 en deed zijn middelbaar onderwijs aan het Koninklijk Atheneum van zijn geboortestad. Zijn carrière was rechtlijnig. Na zijn studies Germaanse filologie aan de Rijksuniversiteit Gent (1938-1942) vond hij meteen een onderkomen in de Centrale Bibliotheek van de universiteit als wetenschappelijk assistent (1942-1943) en kreeg vervolgens een aspirantmandaat van het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (1943-1946). Na zijn legerdienst (1945-1946) werd hij aangesteld als navorser FWO (1946) en werd dan achtereenvolgens assistent (1946-1952), buitengewoon bursaal FWO (1952-1954) en bibliothecaris van de Centrale Bibliotheek RUG (1955-1957). Van 1948 tot 1953 was hij tevens lector Nederlands aan de Universiteit te Rijsel. Hij was in 1950 gepromoveerd op een studie over Het refrein in de Nederlanden; in 1953 behaalde hij eveneens het diploma van bibliothecaris-bibliograaf. In 1952 en 1953 werd hij bedreigd door een zware ziekte, waaruit hij mentaal versterkt, levenskrachtig maar met een absoluut besef van de betrekkelijkheid van alle dingen, terug is gekomen. Bij K.B. van 4 december 1957 werd hij aan ‘zijn’ Alma Mater benoemd als docent in de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, als opvolger van zijn vereerde leermeester Frank Baur. Op 1 januari 1962 werd hij gewoon hoogleraar en hij bleef voltijds professor Nederlandse letterkunde tot zijn emeritaat, per 1 oktober 1986. Sinds 1967 was hij lid van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, waarvan hij eveneens voorzitter is geweest en jarenlang ook waarnemend vast secretaris.

Vertoont de academische carrière van Toon van Elslander een steile en rechtlijnige ontwikkeling, inhoudelijk daarentegen wordt ze vooral gekenmerkt door diversiteit, door veelzijdigheid en door uiteenlopende belangstellingssferen. Toon van Elslander heeft als hoog-

[p. 228]

leraar, als cultuurdrager en als publieke figuur vele paden bewandeld.

In de inleiding tot Terugblik, de bundel waarin naar aanleiding van zijn emeritaat de meest markante van zijn opstellen en toespraken bijeen werden gebracht, werd er al op gewezen dat hij zich als academicus op verscheidene gebieden van de voornamelijk Zuid-Nederlandse literatuur heeft toegelegd.

Aanvankelijk ging zijn aandacht naar de rederijkersstudie uit. Zijn licentieverhandeling was al aan het refrein gewijd, een onderwerp dat hij vervolgens uitwerkte in zijn doctoraat, waarbij hij ook een brede basis legde voor verder onderzoek. Zo was hij sedert 1943 de redacteur van het Jaarboek van de Gentse rederijkerskamer De Fonteine, dat hij meer dan vijftig jaar ononderbroken heeft samengesteld; hij heeft ook vele van zijn studenten voor hun licentieverhandeling op het spoor van een editie van rederijkersteksten gezet.

Naast de rederijkersstudie, die hij trouw is gebleven tot zijn allerlaatste actieve ogenblikken - ze was voor hem, zoals hij het zelf formuleerde, als ‘een oude en trouwe vriendin’ - kregen geleidelijk aan ook de brieven en documenten uit de 19de eeuw, aanwezig in de Gentse universiteitsbibliotheek, zijn aandacht als belangrijke bouwstenen voor de geschiedenis van de 19de-eeuwse literatuur en van de Vlaamse Beweging. Zijn onderwijs en onderzoek breidden zich nog verder uit naar andere domeinen: de Middeleeuwen (met Maerlant, Hadewijch, Ruusbroec), de Renaissance (Bredero, Huygens, Hooft), de late 19de eeuw, met de gezusters Loveling en de Van Nu en Straksers, vooral Buysse, Vermeylen en Teirlinck, en de 20ste eeuw, met zijn geliefkoosde Gentse dichter Richard Minne.

Over deze favoriete figuren kon hij lesgeven, toespraken houden en gewoon vertellen als ging het om oude bekenden en goede vrienden, om levende wezens over wie hij steeds weer smeuïge anekdotes wist op te diepen. Deze gave, het levendige oproepen van de grote en kleine menselijke trekjes van de schrijvers die hij bestudeerde, heeft hem tot een onderhoudend professor gemaakt, naar wiens lessen vele honderden studenten met plezier gingen luisteren. Toon van Elslander vertelde, en haalde uit zijn fenomenaal scherpe geheugen vele herinneringen op die hij kleur gaf met pittige details.

Toon van Elslander, de man met de legendarische, onafscheidelijke sjaal, was een zeer beminnelijke figuur en een graag geziene gast in velerlei kringen. Hij telde dan ook vele vrienden en vriendinnen. Slechts de laatste jaren van zijn leven heeft hij gekozen voor een vei-

[p. 229]

lige en definitieve thuishaven. Een keuze die uiteindelijk werd bezegeld door een huwelijk met zijn levensgezellin Yolande de Backer. Zij heeft hem tot zijn laatste minuten thuis bijgestaan en verzorgd.

De betekenis van Antonin van Elslander voor de Buysse-studie kan moeilijk worden overschat: men mag zonder enige vorm van overdrijving stellen dat de belangstelling voor Buysse vanaf de jaren zestig in hoge mate mede aan hem te danken is.

Het begon allemaal met een Buysse-herdenking in 1959, georganiseerd door het Willemsfonds te Gent. Van Elslander werd toen door collega Hans van Werveke, de bekende historicus, gevraagd als spreker. Hij was meteen geboeid door de mens en de schrijver Buysse en deze belangstelling resulteerde in de vlotte biografische studie die werd gepubliceerd in twee deeltjes in 1960 en 1961. Van dan af werd Buysse ook geregeld opgevoerd in zijn colleges voor de Gentse germanisten, waardoor hij zijn liefde voor de figuur overdroeg op vele studenten. Het was ook bijna vanzelfsprekend dat de vraag van uitgeverij Manteau om een Verzameld werk-editie te verzorgen bij Van Elslander en zijn directe omgeving terechtkwam. Het voltooien van deze uitgave, in 1982 - vijftig jaar na het overlijden van de schrijver - ging gepaard met de inrichting van een uitgebreide tentoonstelling in het AMVC te Antwerpen, waarvoor ook een ploeg Gentse onderzoekers werd ingezet. Zij stelden het inmiddels veel geciteerde Herdenkingsalbum samen. Het was vervolgens de wens van baron René Buysse, zoon van de schrijver, dat de studie van Buysses werk ook hierna verder zou worden gezet. Om dit te realiseren werd de vzw Cyriel Buysse Genootschap opgericht, dat onder meer jaarlijkse Mededelingen uitgeeft.

Anne Marie Musschoot