Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 8

[p. 95]

Familiedrama
tooneelspel in drie bedrijven
door Roland Palma

Personen:

Henri Reyer	55 jaar
mevrouw Reyer	50
Irène	22 ] hunne dochters
Elvire	21 ] hunne dochters
Jacques	25
Rabaud	30
Dokter Colombier	50
Tante Cato	45
Mademoiselle	30
Herman	50
Marie	30
het Model	25

Plaats der handeling: Op een buitenverblijf.

Eerste Bedrijf.

[1] Het bordes van een⁽¹⁾ zomerhuis. Rechts, tweede plan, het bordes van terzijde gezien. Voorgrond: grintveldje, bloemenperk.⁽²⁾ Links, bloemen, heesters en hooge boomen. Achtergrond, tuingezicht. Op het bordes een tafeltje met bloemen. Hier en daar gemakkelijke rieten stoelen. Rechts een deur naar het woonhuis. Van het bordes gaat een trap

(1) Hierna, geschrapt: buitenverblijf

(2) Hierna, geschrapt: Rechts

[p. 96]

met balustrades en vier treden naar den tuin. Recht tegenover die trap een witte bank onder de boomen.

Eerste Tooneel

Irène, later Elvire; nog later Herman.

Irène

(Staat bij het opgaan van 't gordijn in spanning te kijken, achteraan op het bordes, naar den achtergrond⁽¹⁾. Tot Elvire, onzichtbaar, beneden, achter het bordes).

[2] Komt mademoiselle nòg niet terug, Elvire?

Elvire

(onzichtbaar)

Nog niet ... ik zie tot aan 't eind van de laan. Maar zij kan ook wel door 't kleine hekje komen.

(Komt om het bordes heen de trappen op)

Irène

(wanhopig)

Ach! ... 't zal weer mis zijn ... ik voel het. Wat ellendig!

Elvire

Och kom, Irène, doe nu weer niet zoo overdreven. 't Is allemaal gekheid. Wat helpt het ook om mademoiselle naar 't telegraafkantoor te sturen? Als er 'n telegram gekomen was zou de [bode]⁽²⁾ het immers wel bezorgd hebben.

[3] Irène

(ongeduldig handenwringend)

Ik kàn 't niet langer uithouden! ... ik ... ik loop er zelf heen.

(wil weg)

Elvire

(haar tegenhoudend)

Dat doe je niet, hoor! Kom, ... die gekheid! Je moest je schamen.

(1) Hierna, geschrapt: )

(2) Boven, geschrapt: bediende (?) van 't station

[p. 97]

Bedaar nu; heb⁽¹⁾ [wat]⁽²⁾ geduld. Zal jij met je loopen de komst van 't telegram bespoedigen, terwijl het blijkbaar nog niet eens verzonden is?

Irène

(gejaagd)

Dat is het juist! Ik wil weten waarom Jacques niet getelegrafeerd heeft. Ik wil hem zelf telegrafeeren. Het is reeds over vier en om twee uur zou de zaak beslist zijn. Geen nieuws in dit geval is slecht nieuws. Ik moet weten wat er van aan is.

(Zij wil weer weg)

[4] Elvire

(haar nogmaals tegenhoudend)

En wat? ... wat zou je doen?

Irène

Hem vragen ... antwoord betaald ...

Elvire

Zoo maar ... zonder hoed ... op je pantoffels ... door 't dikke zand ... [een]⁽³⁾ kwartier loopen? ... Als je nu toch heelemaal geen geduld meer hebt, stuur dan liever Herman.

Irène

Goed ... ik zal Herman sturen. Waar is hij?

(Schelt)

Wacht even ... heb je pen en inkt?

(Gaat naar de tafel)

Ah! ... 'n potlood ...

(Krabbelt haastig op een stuk papier)

Herman

(Om 't bordes. Blijft beneden de trap staan)

Juffrouw?⁽⁴⁾

Irène

(schrijvend)

'n Oogenblikje, Herman.

(Leest hardop [5] wat zij schrijft)

Telegra-

(1) eb over ou heen.

(2) Boven, geschrapt: 'n beetje

(3) Boven, geschrapt: drie (?)

(4) Hiervoor, geschrapt: Mejongvrouw?

[p. 98]

feer ... mij ... onmiddellijk

(tot Elvire)

ik onderstreep onmiddellijk, kan dat?

Elvire

Gerust. Je betaalt alleen maar dubbel voor dat woord.

Irène

(lezend)

Onmiddellijk ... of je ... ja [of]⁽¹⁾ nee ... benoemd bent.

Elvire

En als 't nu nog niet eens beslist is?

Irène

Doet er niet toe. Hij zal toch weten dat hij mij onmiddellijk moet antwoorden om mij uit die akelige onzekerheid te halen. Wacht, ik zal het er bijvoegen:

(schrijft)

[Voel mij ellendig]⁽²⁾ van onzekerheid.

[Elvire

Op een telegram dat ieder employé kan lezen! Hoe is 't toch mogelijk, Irène.

Irène

Kan met niet schelen; ik mòèt 'n antwoord hebben.]⁽³⁾

[6] Elvire

Je kon er ook nog best aan toevoegen: en overdreven-kinderachtig-ongeduldig ... je weet wel,⁽⁴⁾ de drie woorden⁽⁵⁾ zoo met tusschenstreepjes aan elkaar, als in de nieuwere litteratuur. 't Is bespottelijk.

(1) Boven, geschrapt: dan

(2) Boven, geschrapt: Ben akelig

(3) Toegevoegd op links.

(4) Hierna, geschrapt: zoo met streepjes tusschen

(5) Hierna, geschrapt:, als in de nieuwere litteratuur

[p. 99]

Irène

(Stopt zenuwachtig het papiertje in een enveloppe. Tot Herman)

Ga nu, Herman, ... breng dit dadelijk naar 't telegraafkantoor.

Herman

(op de treden; buigt)

Best, [juffrouw]⁽¹⁾.

(wil weg)

Irène

Maar wacht 's even, Herman. Misschien kom je onderweg mademoiselle tegen. Als die nu reeds 'n telegram voor mij ontvangen [7] heeft, dan hoef je dit telegram [niet]⁽²⁾ [weg]⁽³⁾ te brengen; begrijp je? Dan vraag je aan mademoiselle of ze 't telegram wil openen, en als de berichten goed zijn, dan keer je met haar maar weer terug, begrijp je?

Herman

(niet begrijpend)

Hoe bedoelt u, [juffrouw?]⁽⁴⁾ de ...

Irène

(ongeduldig)

Ach ja, enfin, begrijp je dat nu niet? 't Is toch zoo duidelijk als 't maar kan.

Elvire

't Is heusch niet duidelijk, Irène.

Irène

(geprikkeld)

't Is wèl duidelijk! Hij hoeft⁽⁵⁾ immers maar aan mademoiselle te vragen wat er in [8] het telegram staat.

(Tot Herman)

Begrijp je nu toch niet, Herman? ... Als mademoiselle 'n telegram heeft, je vraagt haar om het te openen en je te zeggen wat er in staat.

(1) Boven, geschrapt: mejongvrouw

(2) Toegevoegd boven de regel.

(3) Boven, geschrapt: naar 't kantoor maar niet

(4) Boven, geschrapt: mejongvrouw?

(5) h over m heen.
ft over t heen.

[p. 100]

Elvire haalt haar schouders op

Irène

(gejaagd; tot Herman)

Of liever nee: je vraagt eenvoudig aan mademoiselle als ze 't telegram geopend heeft, of je dan nog, ja [of]⁽¹⁾ neen, met jòù telegram naar 't station moet gaan. Begrijp je nu, Herman?

Herman

Uitstekend, [juffrouw]⁽²⁾

(Een paar stappen terug)

Irène

(hem naroepend)

Maar dan moet je natuurlijk eerst jou telegram aan mademoiselle laten [9] lezen, begrijp je?

Herman

Best,⁽³⁾ juffrouw.

Irène

Ga nu maar zoo gauw mogelijk

Herman

Dadelijk, [juffrouw]⁽⁴⁾

(om het bordes af)

Elvire

(gaat het tafeltje in orde brengen)

God! God! Irène, wat ben jij toch zenuwachtig-ongeduldig en overdreven!

Irène

(laat zich, als 't ware doodmoe, in een rieten stoel neer)

Ik kan 't niet helpen; ik word⁽⁵⁾ letterlijk opgegeten van onze-

(1) Boven, geschrapt: dan

(2) Boven, geschrapt: mejongvrouw

(3) Hierna, geschrapt: mejongvrouw.

(4) Boven, geschrapt: mejongvrouw

(5) Oorspr. wordt, t geschrapt.

[p. 101]

kerheid en angst.

(Zucht)

Wat [moet]⁽¹⁾ het nu alweer als Jacques die plaats niet krijgt! Nog eens uitstellen, wachten, talmen! Ik [10] kan niet meer, ik kàn niet meer! Het breekt me op. - Ik heb 'n voorgevoel dat het nu met ons beslist moet worden, of dat er nooit meer iets van komt. Ik weet niet wat, maar ik voel iets als 'n [dreigend]⁽²⁾ ongeluk dat over ons hangt. Begrijp jij nu de handelwijze van Papa de laatste tijden? Ik begrijp er niets meer van. Eerst had hij alles voor Jacques over; hij verdedigde en beschermde hem op alle manieren; geen ander jonge schilder had zooveel talent; geen tweede ging⁽³⁾ zulk een schitterende toekomst te gemoet. Je hoorde gansche dagen van niets anders; hij had er niet sterker mee kunnen ingenomen zijn, ware Jacques zijn eigen zoon geweest. - En daar, ... nauwelijks merkt Papa dat we van [elkaar]⁽⁴⁾ houden, òf plotseling verandert alles. Hij wordt koel en stroef tegen [11] Jacques, dien hij hier toch zelf geïntroduceerd heeft; hij spreekt liefst geen woord meer over hem; hij zoekt allerlei uitvluchtsels om hem niet meer te ontvangen; hij komt elk oogenblik aanzetten met dien vervelenden meneer Rabaud, dien men mij nu op wil dringen,

(heftig)

en waar ik niet van weten wil, nooit, nooit! al was hij nog wel duizendmaal zoo knap, omdat ik enkel houd van Jacques, en dat ik met Jacques trouwen zal, met of tegen Papa's zin, ook al kreeg hij heelemaal geen positie, ook al moesten wij in de diepste armoe leven. Ik kan hem niet uitstaan, dien akeligen meneer Rabaud met zijn saai gezicht dat als 't ware toegekrompen en geknepen staat door al het gewirwar van cijfers waar zijn hersenkast mee gevuld is; ik ...

[12] Elvire

(valt schaterlachend Irène in de rede)

Hahahaha! Irène, wat ben jij toch alweer onbillijk overdreven in je oordeel, en wat maak je daar een gek portret van dien besten, ernstigen meneer Rabaud!

(Proestlacht)

Een gezicht dat toegekrompen en geknepen staat door het gewirwar van al de cijfers waarmee zijn hersenkast gevuld is! Ha-

(1) Boven, geschrapt: nu

(2) Toegevoegd boven de regel.

(3) Hierna, geschrapt: er

(4) Boven, geschrapt: malkander

[p. 102]

haha! Hoe kom je er aan! De goeje man kan het toch heusch niet helpen dat hij een geboren mathematicus is. Hij is toch heusch ...

Irène

(valt Elvire driftig in de rede)

Neen! ... maar kan ik het helpen dat ik niet van mathématicus-koppen houd? Waarom wil men mij dwingen! O! Je weet niet hoe naar, hoe vreeselijk naar ik het vind! [13] Ik vind 't afschuwelijk! En die goeje Jacques weet nog niets, begrijpt nog niets; maar hij voelt het, en ik durf ['t]⁽¹⁾ hem niet zeggen: hij zou te vreeselijk ongelukkig zijn. - Reeds een paar keeren heeft hij mij gevraagd wat er toch scheelde met Papa, waarom hij zoo heel anders was dan vroeger, zoo somber en zoo afgetrokken; en ik durf niet ... ik durf niets te zeggen, want ik begrijp het zelf niet. Ik tracht het telkens weer uit Jacques zijn hoofd te praten; maar hij voelt het, hij voelt het zoo sterk als ik, en is er ongelukkig onder, en durft hier haast niet meer [te]⁽²⁾ komen.

(Korte Pauze; angstig)

Weet je wat, Elvire? ... Ik ... ik geloof, zie je, ... ik ... ik vrees ... dat Papa, sinds hij mijn genegenheid voor Jacques gemerkt heeft, ... tegen ons huwelijk [14] opziet omwille van Jacques' geringe afkomst ... om ... omdat Jacques een onwettig kind is, ... eerst nà het huwelijk zijner ouders door den vader erkend.

Elvire

(peinzend)

Dat kan wel.

Irène

(opgewonden)

Maar waarom heeft Papa hem dan ooit in onze intimiteit gebracht? Dat hoefde niet, hij kon er hem buiten houden. Papa is toch geen klein kind. Hij had het gevaar moeten voelen waaraan hij een van ons beiden blootstelde. Papa wist toch, eerder dan wij, dat Jacques van zeer geringe afkomst en als onwettig kind geboren was. - En wat kan die arme Jacques het helpen? Is het niet schreeuwend-onrechtvaardig dat hij daarom van de hand gewezen wordt? En moest Papa, [15] die er anders zoo gaarne vrijzinnige begrippen op

(1) Boven, geschrapt: het

(2) Toegevoegd boven de regel.

[p. 103]

nahoudt, zich in dit geval voor zijn onbillijke inconsequentie niet schamen?

(Weent)

Die arme Jacques, zoo kiesch, zoo fijngevoelig, zoo echt van natuur aristocratisch en geraffineerd, wat zal hij schrikken als hij mij ten huwelijk vraagt en⁽¹⁾ van de hand gewezen wordt, en hoort waaròm hij van de hand gewezen wordt! Want andere reden[en]⁽²⁾ zijn er niet. Niemand weet iets tegen hem in te brengen. Zoodra hij een positie heeft kan en mag hij een meisje als mij ten huwelijk vragen, en dat zàl hij ook.

(Met plotselinge schrik)

Maar weet je wat, Elvire? ... weet je wat ik nu nòg begin te vreezen: dat Papa, die hem eerst in alles [steunde]⁽³⁾ en begunstigde, en druk gewerkt heeft om hem die plaats van [16] directeur der teeken-academie te doen krijgen, nu de laatste weken tègen hem gewerkt heeft, en dat het Papa's schuld zal zijn, als deze betrekking, die ons huwelijk mogelijk zou maken, aan Jacques ontsnapt.

Elvire

Dat weet je niet, Irène, en dat mag je zelfs niet denken. Foei! dat is 'n leelijke verdenking van jou! Wat! acht jij Papa in staat iemand, ... en dan nog wel iemand die hij als een kind heeft lief gehad, het brood uit den mond te nemen?

Irène

(handenwringend)

't Is waar, ik weet het niet, en mag het ook niet denken. ... Maar ik vrees het, ik heb er 'n voorgevoel van.

(Staat op en staart in den tuin)

en 't maakt me zoo [17] zenuwachtig, zoo angstig en zoo ongelukkig dat ik niets van hem hoor, terwijl het nu toch reeds beslist moest zijn.

(Kijkt op haar horloge)

Ach! het is reeds kwart vóór vijf en nog niets. Waar mag ook mademoiselle toch zoo lang blijven? Straks komt Papa met den trein terug, en van hem zal ik natuurlijk ook niets vernemen, en ik zou het trouwens niet eens meer durven vragen. Ach! wat voel ik me toch ellendig!

(Met een kreet)

O! daar komt mademoiselle!

(1) Hierna, geschrapt: afgewez

(2) en over s heen.

(3) Boven, geschrapt: beschermde

[p. 104]

Elvire

Heeft ze 'n telegram?

Irène

(angstig)

Ik weet het niet, ... ik zie toch niets in haar hand. Ze komt alleen maar vreeselijk hard⁽¹⁾ geloopen. O ja! daar gaat ze in haar [18] zak! ... Ach nee, 't is haar zakdoek.

(Roept in den tuin)

Mademoiselle! ... mademoiselle! avez-vous quelque chose?

(Wanhopig)

Ach God! ze schudt het hoofd; ze heeft niets.

(Tot Mademoiselle, die nog onzichtbaar blijft; met stillere, angstige stem)

Est-ce qu'il n'y a rien? ... Rien du tout? ... Et Herman? Avez-vous rencontré Herman?

(1) Hierna, geschrapt: aan

Tweede Tooneel

De vorigen, Mademoiselle

Mademoiselle

(Komt hijgend om het bordes op⁽²⁾. Opent haar beide handen.)

Rien... - J'ai rencontré Herman à la gare, et je lui ai fait envoyer le télégramme que vous lui avez remis; mais je lui ai dit de se dépêcher parcequ'à [19] chaque instant on attendait le train avec lequel revient d'habitude monsieur votre père. Ouf! que j'ai chaud! Est-ce que madame votre mère et la tante Cato se reposent encore?

Irène zakt wanhopig op haar stoel weer neer

Elvire

Oui, mademoiselle. - Voulez-vous une tasse de thé ou un verre de limonade?

Mademoiselle

Tout à l'heure, ... j'ai encore trop chaud. Je vais d'abord me rafraîchir un peu.

(Tot Irène)

C'est tout? Vous n'avez plus besoin de moi?

(2) Hierna, geschrapt: )

[p. 105]

Irène

(neerslachtig)

Non, mademoiselle, je vous remercie.

[20] Elvire

(tot Mademoiselle)

Voulez-vous demander à Marie qu'elle apporte la limonade et la théière, mademoiselle, et dire à maman et à Tante Cato qu'il est cinq heures.

Mademoiselle

Oui.

(Vlug af om het bordes)

Irène

't Is mis met Jacques; hij zal de plaats niet hebben. Een van zijn concurrenten ...

Elvire

(ruimt het tafeltje op)

Ach, maar dat weet je toch immers nog niet. Wie zegt je dat het reeds beslist is?

Irène

Dat weet ik zeker.

Elvire

(haalt de schouders op)

Met jou [valt niet te]⁽¹⁾ redeneeren.

(Kijkt in [21] den tuin)

Ha! daar is Herman! Laat ons hopen dat die ten minste ...

Irène

(vlug op)

Is ie daar!

(Loopt naar de achterbalustrade van het bordes. Tot Herman, onzichtbaar)

Heb je 't antwoord mee, Herman?

(1) Toegevoegd boven de regel.
Hierna, geschrapt: is er geen

[p. 106]

Derde Tooneel

De vorigen, Herman

Herman

(om den hoek van 't bordes; livrei-pet in de hand)

Asjeblief, [juffrouw]⁽¹⁾.

(Reikt haar een klein stukje papier)

Irène

(verbaasd)

Ja maar, dat is 't antwoord niet. 't Is de reçu van 't telegraafkantoor. Waar is toch 't antwoord, Herman?

Herman

Ik heb niets anders ontvangen, [juffrouw]⁽²⁾.

[22] Irène

(gëergerd)

Maar dat telegram was toch immers met antwoord betaald. Heb je dan op 't antwoord niet gewacht, Herman?

Herman

Daar had u mij niets van gezegd,⁽³⁾ juffrouw.

Irène

(Boos)

Maar het spreekt toch van zelf, Herman, als je 'n antwoord vraagt, dat je op dat antwoord wacht.

Herman kijkt haar zwijgend en beteuterd aan.

Elvire

(tot Irène)

Cesse donc, Irène, tu te rends ridicule devant le domestique.

(1) Boven, geschrapt: mejongvrouw

(2) Boven, geschrapt: mejongvrouw

(3) Hierna, geschrapt: mejongvrouw

[p. 107]

[23] Herman

(verontschuldigend)

Ik dacht, [juffrouw]⁽¹⁾, het is toch geen gewone boodschap; ik hoef niet te weten wat er in dat telegram staat. En daarbij, de juffrouw zei dat meneer elk oogenblik met den trein ...

Irène

(invallend; beschaamd)

Nou, 't is goed, Herman, ik dank je, je kunt gaan.

Herman

Asjeblief [juffrouw]⁽²⁾.

(Pet op; om het bordes af.)

Irène zakt moedeloos in haar fauteuil terug

(1) Boven, geschrapt: mejongvrouw

(2) Boven, geschrapt: mejongvrouw

[Vierde]⁽³⁾ Tooneel

De vorigen, Marie

Marie

(rechts op, door bordes-deur, met thee - [servies]⁽⁴⁾ en - limonade -⁽⁵⁾ op een [blad]⁽⁶⁾. [24] Tot Elvire)

Asjeblief,⁽⁷⁾ juffrouw.

Elvire

Dank je, Marie. Heb je mevrouw en tante Cato gewaarschuwd?

Marie

Ze komen aanstonds, [juffrouw]⁽⁸⁾

(af)

(3) Toegevoegd in open ruimte.

(4) Toegevoegd boven de regel.

(5) Hierna, geschrapt: gerei

(6) Boven, geschrapt: plateau

(7) Hierna, geschrapt: mejongvrouw.

(8) Boven, geschrapt: mejongvrouw

[p. 108]

Elvire

(aan de theetafel; tot Irène)

Neem je thee?

Irène

(lusteloos)

Dank je.

Elvire

Niet?

Irène

Nee, dank je.

Elvire

Limonade?

Irène

Ook niet. Ik gebruik niets.

[25] [Vijfde]⁽¹⁾ Tooneel

Tante Cato en mevrouw Reyer samen al pratend rechts op. De eerste los, levendig, opgewekt uiterlijk. De tweede ernstig, kalm, stil.

Tante Cato

(tot de meisjes)

Dag kinderen. Hoe gaat het jullie sinds van middag?

Elvire

Best, Tante, en u?

Tante Cato

Mama en ik zijn heerlijk uitgerust. Maar wat 'n warmte! Van uit mijn kamer waar ik lekkertjes op de sofa lag, zag ik door het open

(1) Toegevoegd in open ruimte.

[p. 109]

raam de maaiers op het veld, en ik kreeg het warm enkel [bij 't]⁽¹⁾ zien van hun benauwend zwoegen. Ach ach! wat is 't toch vreeselijk in zoo'n weer te moeten werken! Heusch, het deed mij pijn, en [26] ik had ze wel graag iets gegeven om 't niet meer te zien. Maar lekker frisch is 't hier, en heerlijk zal het kopje thee nu smaken.

(Tot Irène)

Nou ... wat scheelt er dan? Slechte berichten? Hoe staat het met de zaak?

Irène

(koel)

Geen berichten.

Mevrouw Reyer

(ernstig)

Niets?

Irène

Niets.

Tante Cato

Ach wat vind ik dat naar!

(Tot Irène)

Vin jij het heusch ook zoo naar?

(Ongeduldige beweging van Irène)

Ach ach! menschen die werkelijk van mekaar houen, moesten maar [27] nooit eenige teleurstelling kunnen ondervinden. Wat zou het heerlijk zijn, zoo volkomen, ideaal gelukkig; zonder één enkele schaduw op het zonnig levenspad.

(Lacht)

Nee maar, wat word ik poëtisch!

(Gaat [genoeglijk]⁽²⁾ in een fauteuil zitten en neemt van Elvire een kopje thee aan)

Dank je, liefje. Jij stoort je nog maar niet aan zulke dingen, hè? 't Is ook maar goed zoo. Gelukkig moeten we trachten te zijn: eerst en vooral⁽³⁾ gelukkig.

(Proeft van haar thee)

Wil je mij nog 'n beetje meer suiker geven? ... Zoo, ... dank je, ... heerlijk.

Mevrouw Reyer

(gaat naast Irène zitten.)

Kom, kom, treur nu maar niet, [28] kindlief. Heb geduld. Straks,

(1) Oorspr. vóór enkel, werd later verplaatst.

(2) Boven, geschrapt: gezellig

(3) Hierna, geschrapt: heerlijk gezellig en

[p. 110]

als Papa thuis komt, heb je waarschijnlijk wel bericht.

(Tot Elvire, die haar een kopje thee brengt)

Dank je.

Irène

Papa is nu tègen Jacques, mama, dat weet u ook wel.

Mevrouw Reyer

Tègen ... ach! dat mag je toch niet zeggen, kindlief. Papa is alleen wat zwaartillend soms, en ziet nu plotseling een soort gevaar voor jou in een toestand waarvan hij eerst wat te laat de ernstige wending beseft heeft. Ach! je kunt en je mag het hem niet kwalijk nemen. Hij komt er heusch wel over heen, en geeft [29] zijn toestemming wanneer hij eenmaal voelt dat het geluk of 't ongeluk van heel je leven op het spel staat. Hij wil je, denk ik, op een ernstige proef stellen, en dat recht, ja, ik zal maar zeggen dien plicht, in deze omstandigheden, heeft hij toch wel - Hij is zoo onverhoeds verrast geweest, hij dacht er zoo heelemaal niet aan. Hij dacht ... hoe zal ik het [uitdrukken]⁽¹⁾ ... aan niets anders dan een soort broederlijke vriendschap. Ik ook toch was eerst met 't idee niets ingenomen. Ik kon er maar niet aan wennen. Waarom zou ik je zelfs niet kunnen [verklaren]⁽²⁾, want ik heb niets tegen Jacques; wel integendeel; ik voel alles vòòr hem. Ik vind hem knap, aardig, aangenaam, en volkomen in staat je gelukkig te maken. [30] Ook zijn mindere afkomst lijkt me geen bezwaar als ik er over redeneer. En toch, je weet niet: iets wat [ik]⁽³⁾ niet uit [kan]⁽⁴⁾ drukken, knelt [me]⁽⁵⁾, benauwt [me]⁽⁶⁾, boezemt [me]⁽⁷⁾ een vreemden angst in. ... Daarom ook moet je geduld hebben.⁽⁸⁾ Papa⁽⁹⁾ [moet]⁽¹⁰⁾ met het denkbeeld⁽¹¹⁾

(1) Boven, geschrapt: zeggen

(2) Boven, geschrapt: zeggen

(3) Boven, geschrapt: je

(4) Boven, geschrapt: kunt

(5) Boven, geschrapt: je

(6) Boven, geschrapt: je

(7) Boven, geschrapt: je

(8) Hierna, geschrapt: Je moet

(9) p over p heen.

(10) Toegevoegd boven de regel. Hierna, geschrapt: wel

(11) Hierna, geschrapt: laten familiariseeren

[p. 111]

[vertrouwd worden]⁽¹⁾ en dan komt alles wel te recht. Kom, neem nu 'n kopje thee of 'n glaasje limonade en praat 'n beetje met ons.

Irène

Nee nee, mama, dat is het niet. Ik zie papa's plannen al veel beter door, al begrijp ik er verder de reden niet van. Papa wil mij doen trouwen met meneer Rabaud, dàt wil hij.

(heftig)

En dat wil ìk niet! nooit, nooit, en nooit!

[31] Mevrouw Reyer

Kindlief ik kan je verzekeren dat Papa er in de verste verte niet aan denkt je tot een huwelijk te dwingen ...

Irène

Dat zou hij ook niet kunnen.

Mevr. Reyer

Hij vindt meneer Rabaud een aardige knappe man, en ja, hij zou waarschijnlijk met geen leede oogen een huwelijk tusschen jullie beiden zien plaats grijpen.

Irène

(met afkeer)

Bah! ...

Mevr. Reyer

Maar dwingen ... neen ... dat nooit. Intusschen begrijp ik niet waarom jij zoo vreeselijk 't land aan hem schijnt te hebben

[32] Irène

(heftig)

Ik kan hem niet uitstaan! Bah! ...

Tante Cato

Dat begrijp ik nu toch ook niet, Irène. Ik vind hem werkelijk heel

(1) Toegevoegd boven de regel.

[p. 112]

aardig, al is zijn gezicht wel wat al te zwaarwichtig-serieus en al vind ik Jacques toch feitelijk veel aardiger. Trouwens, van mij zal je niets anders hooren: ik vind haast al de mannen om het aardigst, als ze maar op 'n afstand van me blijven. Maar 't idee van met een [getrouwd]⁽¹⁾ te [zijn!]⁽²⁾! Brrr! ... ik krijg [het]⁽³⁾ er koud van; ik kan 't mij niet voorstellen. Ik vind het zoo gek! ... o, dat idee van zoo met 'n man heelemaal intiem samen te leven vind ik zòò gek, dat ik er telkens om moet schaterlachen.

(Lacht)

Heusch, ... ik geloof dat ik voortdurend zou proestlachen en [33] schateren [om]⁽⁴⁾ alles wat mijn man⁽⁵⁾ mij⁽⁶⁾ zeggen of mij vragen zou.

Mevr. Reyer

(ernstig)

'n Luchtige opvatting van de huwelijksplichten, Cato. Wel eenigszins verschillend van de⁽⁷⁾ alledaagsche werkelijkheid

Tante Cato

(Lachend)

Dat zal wel. Haha! Daarom probeer ik het ook niet.

Elvire

(tot Tante Cato)

Nog 'n kopje, tante?

Tante Cato

Dòlgraag, kind; ik vind je thee heerlijk. Ik wou maar dat je altijd bij me was om thee voor me te zetten. Jij trouwt maar niet, hoor, evenmin als ik. En later kom je bij mij inwonen en we maken ons 'n leven als 'n paradijsje.

(Kijkt in den tuin)

Wie [34] komt daar aan? Is dat Henri?

(Mevrouw Reyer en Elvire kijken ook in den tuin)

Wie is er toch met hem?

(1) Toegevoegd boven de regel.

(2) Toegevoegd in open ruimte. Hierna, geschrapt: trouwen

(3) Toegevoegd boven de regel.

(4) Boven, geschrapt: voor

(5) Hierna, geschrapt: van

(6) Hierna, geschrapt: zou willen hebben.

(7) Hierna, geschrapt: gewone

[p. 113]

Elvire

't Is papa die van den trein komt, met ... meneer Rabaud.

Irène

([staat]⁽¹⁾ driftig op)

Met meneer Rabaud! Ik wil hem niet zien!

(Wil rechts af)

Mevr. Reyer

(dringend)

Niet doen, Irène! Kom, wees niet kinderachtig. Papa vraagt tòch immers dadelijk naar jou. Je moet er tòch bij komen.

Irène

(nog meer naar rechts)

U moet maar zeggen dat ik mij niet lekker voel.

(Tot tante Cato)

Toe, [35] Tante Cato, helpt u mij nou. Ach God! wat is dat toch vervelend!

Mevr. Reyer

(streng)

Niet doen, Cato.

(Tot Irène)

Irène, ik verzoek je bepaald hier te blijven.

Irène

(boos)

't Is goed. Ik zal hier blijven, aangezien u mij dwingt.

(Laat zich nijdig op een stoel neer)

Maar zoo zit ik, en zoo blijf ik. Geen andere woorden dan ja of neen zult u uit mij krijgen.

Mevr. Reyer

Dat moet je weten, kind, wil je onbeleefd zijn ...

Irène

Ik zal ...

Mevr. Reyer

Stt! ... daar zijn ze.

(Stemmengeluid achter [36] het bordes)

Elvire, schel om nog twee kopjes en een paar stoelen.

(1) Toegevoegd boven de regel.

[p. 114]

Elvire schelt. Reyer en meneer Rabaud om den hoek van het bordes op. De eerste wat dik, volle baard, panama-hoed achterover op 't hoofd, zwart-orleans jasje, wit-en-zwart-geruite pantalon. Iets los en zwierigs in zijn uiterlijk. Intelligent en levendig en toch ernstig gezicht. De tweede stijf, ernstig, correct, met lorgnet, lange zwarte jas en [hoogen]⁽¹⁾ hoed hoffelijk in de hand.⁽²⁾

(1) Boven, geschrapt: canotier (?)
Hierna, geschrapt: stroo

(2) Hierna, geschrapt: Reyer

[Zesde]⁽³⁾ Tooneel

De vorigen, Reyer, Rabaud. Later Marie

Reyer

Ziezoo; de warme tocht is afgeloopen. Pff! ... En hier is meneer Rabaud die mij 't genoegen heeft gedaan met me [37] mee te komen, en die familiaar blijft dineeren.

(Beiden op 't bordes)

Rabaud

(tot Mevr. Reyer)

Mevrouw, ik vrees dat ik wat ongelegen kom, maar meneer Reyer heeft zòò vriendelijk aangedrongen ...

Mev. Reyer

Volstrekt niet, meneer Rabaud, u is ons zeer welkom, als u zich maar met ons zeer eenvoudig maal ...⁽⁴⁾

Rabaud

O mevrouw ...⁽⁵⁾

Mev. Reyer

(presenteert een stoel)

Gaat u asjeblief zitten

(3) Toegevoegd in open ruimte.

(4) Hierna, geschrapt: gaat u asjeblief zitten

(5) Hierna, geschrapt: (groetend, tot de andere dames) Dames...

[p. 115]

Rabaud

Dank u, mevrouw.

(Groetend, tot de andere dames)

Dames ...

[38] Tante Cato en Elvire

(vriendelijken toon)

Dag meneer Rabaud.

Irène, die hem half den rug toedraait, knikt nauwelijks met het hoofd en spreekt geen woord.

Tante Cato

(met langzame stem)

Neemt u mij niet kwalijk, meneer Rabaud, dat ik zoo maar half uitgestrekt op mijn fauteuil blijf liggen. Ik vind het zòò heerlijk ...

Rabaud

Zeker niet, freule.

Reyer

(tot Rabaud)

Weet u, meneer Rabaud, dat ik van plan ben een schilderij van mijn schoonzuster te maken, juist zooals ze daar ligt, in die geliefkoosde houding, met half dichte oogen en 'n leege theekop naast zich?

[39] Rabaud

(ietwat verlegen glimlachend)

Heusch?

Tante Cato

(met lijzige stem)

En hoe zult u die⁽¹⁾ schilderij [noemen]⁽²⁾, mijn knappe meneer schoonbroêr?

Reyer

La paresse.

(Gelach)

(1) ie over at heen.

(2) Boven, geschrapt: heeten

[p. 116]

Tante Cato

En waar zendt u 't in?

Reyer

Naar Parès⁽¹⁾ natuurlijk, voor de Parèsche expositie.

(Gelach)

Tante Cato

(richt zich half op)

Heel goed, mijn knappe schoonbroêr, heel goed! Je bent bizonder spiritueel en goed geluimd van middag. Dat mogen we wel zeer apprecieeren, want het gebeurt lang niet elken dag met jou.

(Op een spottoon; tot de anderen)

[40] Apprecieeren hoor; flink apprecieeren!

(Gelach)

Marie

(op, rechts. Tot Elvire)

Heeft u gescheld, juffrouw?

Elvire

Ja, Marie; breng je nog 'n paar kopjes en stoelen?

Marie

Ja, juffrouw

(af)

Reyer

(presenteert een stoel)

Gaat u toch al vast zitten, meneer Rabaud.

Rabaud

[Dank u]⁽²⁾, meneer Reyer, ik ben niets vermoeid.

Marie

(op met stoelen. Tot Rabaud.)

Asjeblief meneer.

(Tot Reyer)

Asjeblief meneer.

Allen zitten. Marie af en weer op met kopjes. Dadelijk weer af.

(1) è over ij heen.

(2) Boven, geschrapt: Neem asjeblief geen acht

[p. 117]

[41] Elvire

(haar naroepend)

Marie?

Marie

(weer op)

Juffrouw?

Elvire

Vraag je of⁽¹⁾ mademoiselle ook 'n kopje thee komt nemen?

Marie

Mademoiselle heeft al thee gedronken, juffrouw, op haar kamer.

Elvire

O ... 't is goed.

(Marie af)

Elvire

(tot Rabaud)

Mag ik u 'n kopje geven, meneer Rabaud?

Rabaud

(opstaande)

Heel graag, freule.

Elvire

Gewoon suiker en melk?

[42] Rabaud

Asjeblief, freule ... Dank u.

(Gaat weer zitten)

Elvire

(tot Reyer)

U ook Papa?

Reyer

Nee, kind, ik heb het te warm. Geef mij liever 'n half glas limona-

(1) Hierna, geschrapt: de

[p. 118]

de.

(Haalt zijn sigarenkoker uit. Tot Rabaud)

Hebt u nog steeds geen lust, meneer Rabaud.

Rabaud

Nee, dank u, meneer Reyer, ik rook heusch nooit.

Reyer

(rookend)

Ik wel. - dat is mijn groote ondeugd.

(Rookt smakelijk)

Ha... die lekkere, koele rust na zoo'n warmte.

(Tot Elvire die hem de limonade brengt)

Dank, liefje.

(Tot allen)

En hoe hebben jullie 't hier gehad [43] in mijn afwezigheid?

Tante Cato

(genoeglijk uitgestrekt)

Best hoor. Eerst lekkertjes gesiëst na de koffie, en dan...

Reyer

(ondeugend invallend)

Wat zeg je: gesist?

Tante Cato

Wees nu niet flauw; je begrijpt mij best. Eerst lekkertjes⁽¹⁾

(met nadruk)

gesiëstaad ... als je 't zoo nog beter begrijpt

Reyer

Hoe spel je dat woord, Cato?

Mevr. Reyer

(tot Reyer)

Maar Henri ...

Tante Cato

(ongestoord)

En dan dat heerlijk kopje thee van Elvire. Ik zei daar strakjes aan Elvire dat ze maar nooit moet trouwen, en later bij me [44] komen inwonen om thee voor me te zetten.

(1) Hierna, geschrapt: gesië

[p. 119]

Reyer

(spottend)

O ja, heerlijk! De personnificatie van het zelfverkneuterd egoïsme. Heusch, Cato, ik moet je eens uitschilderen.

Tante Cato

(gemaakt-deftig in haar fauteuil uitgestrekt)

Je màg.

Gelach

Reyer

(vriendelijk-ernstig tot Irène)

En jij, Irènetje, wat heb jij gedaan? Je zit daar zoo stil. Scheelt er wat?

Irène

(koel)

Nee.

Reyer

Wat dan?

Irène

(als boven)

Niets.

[45] Reyer

Hoe ... niets?

Irène

(ongeduldig)

Wel, niets.

Reyer

(streng)

Misschien zou je dan toch wel kunnen iets vriendelijker zijn.

Irène

(plotseling opstaande en tot de algemeene verbazing in hevige tranen uitbarstend)

Maar wat doe ik? Ik doe niets. Waarom plaagt u mij?

[p. 120]

Reyer

(diep verbaasd)

Wat is dat? Wat is dat?

Rabaud staat op.

Mev. Reyer

(Boos)

Irène! ... Irène! ... hoe is 't toch mogelijk!

[46] Tante Cato

(half opgericht)

Ach! ... ze is wat zenuwachtig.

Irène

(snikkend)

Ik zeg ... dat ik me naar voel ... en dat ik zou willen ... gaan liggen ... en mama ... verbiedt het mij ... dwingt mij ... hier te blijven ...

Rabaud

(wil weg)

Neem me niet kwalijk ... ik derangeer ...

Reyer

(ontroerd; tot Irène)

Maar, kindlief, niemand wil je eenig kwaad ... Als⁽¹⁾ je je niet lekker voelt, gà dan wat liggen ... Straks wordt het wel beter.

(Tot Elvire)

Kom, Elvire, ze is wat zenuwachtig ... breng jij haar naar 'r kamer.

(Elvire met Irène, die steeds schreit, rechts af)

Ach, 't is niets; misschien wat overspanning door de warmte.

(Tot Rabaud)

Gaat u toch gerust [47] weer zitten, meneer Rabaud. Het spijt me heusch dat ik u bij zoo'n onverwachte scène breng; dat gebeurt anders nooit.

Rabaud gaat langzaam weer zitten

Reyer

(tot Mev. Reyer)

Kom, Charlotte, geef jij nu meneer Rabaud nog 'n kopje thee, en laten we 'r niet meer over spreken. Straks komt ze terug en is alles weer in orde.

(Mevrouw Reyer weent in stilte)

Kom kom, ga jij nu

(1) Is over s heen.

[p. 121]

toch ook niet beginnen voor zoo iets van niemendal. Laten we asjeblief onze tranen voor ernstiger gelegenheden bewaren. Wat zeg jij, Cato?

Tante Cato

O! ... ik vind huilen vreeselijk. Ik huil nooit, ... nooit, al zie ik anderen [48] nòg zoo huilen om me heen. Ik vind 't aller-akeligst. - Huilen en rekenen, dat zijn zeker de twee dingen waar ik 't meest het land aan heb.

Reyer

Rekenen! ... Je bent niet erg beleefd tegenover meneer Rabaud, die juist zoo bizonder veel van rekenen houdt.

Tante Cato

(geschrikt)

Och God! 't is waar! Neem me niet kwalijk, meneer Rabaud ... Ik heb heusch niet bedoeld ... ik had heelemaal vergeten ...

Rabaud

(lachend)

Ik neem het u volstrekt niet kwalijk, freule, en ik begrijp ook best dat u er 't land aan hebt.

(Opstaande; tot mevr. Reyer, die hem een kopje thee aanbiedt)

Dank u wel, mevrouw.

[49] Tante Cato

Maar vindt u 't zelf niet naar, meneer Rabaud? Vindt u 't niet vreeselijk inspannend al die [zware]⁽¹⁾ cijfers in uw hoofd? Het mijne gaat op hol zoodra ik maar 'n rekening bekijk.

Rabaud

(vroolijk)

Nee, freule; 't is 'n kwestie van aanleg en gewoonte.

Reyer

Wat? Het hoofd op hol gaan?

(1) Toegevoegd boven de regel.

[p. 122]

Tante Cato

Mijn⁽¹⁾ schoonbroer is beleefd, vindt u niet, meneer Rabaud?

Rabaud

(met moeite een lachbui bedwingend)

Freule...

Tante Cato

Als ik zoo eens tegen hem begon uit [50] te pakken! Hebt u zijn laatste schilderijen al gezien? 't Is wat moois! Hij schildert groene, poedelnaakte juffrouwen onder paarse boomen, naast roode hooibergen en oranje rivieren. Onlangs heeft hij 'n hèl-blauwe brug geschilderd, die in werkelijkheid dofgrijs is, ik verzeker 't u, en op die brug 'n gele boer, heusch waar, 'n citroen-gele boer, met 'n kruiwagen vol vuurroode knollen, die hij aardappels noemt. Dat [noemt]⁽²⁾ hij impressionnisme, geloof ik.

Rabaud lacht bescheiden

Reyer

(eensklaps ernstig; tot Mev. Reyer)

A propos, Charlotte, heb je iets gehoord over de benoeming van Jacques?

[51] Mevr. Reyer

(verwonderd)

Nee, ... ik dacht dat jij er van zou weten.

Reyer

('t gezicht versomberd)

Ik weet er niets van. Het moest wel een dezer dagen beslist worden.

Mev. Reyer

Ik dacht: vandaag.

(1) Hierna, geschrapt: Scho

(2) Boven, geschrapt: heet

[p. 123]

Reyer

(als boven)

Dat is moeielijk vooruit te zeggen. Ik houd het er toch voor dat hij de plaats wel krijgt.

Mevr. Reyer

't Is te hopen.

Rabaud

Dat is de plaats van directeur der teeken-academie, is 't niet?

Reyer

Ja.

[52] Rabaud

Jacques Daal uw beschermeling zijnde en daarbij een jong schilder van zeer groot talent, lijkt het me zeer waarschijnlijk dat hij de plaats krijgen zal. Onlangs heb ik te Brussel zijn ‘Opkomend Onweer’ gezien. Ik vond 't bizonder knap.

Reyer

Dat is het ook ... en toch ... toch meen ik dat Jacques nog te jong is om die plaats te bekleeden. Hij moest⁽¹⁾ eerst nog wat reizen. Ik heb hem gesteund en beschermd voor het verkrijgen van die betrekking, en nu heb ik er haast spijt van, omdat ik per slot van rekening vrees dat zijn kunst toch nog niet vast genoeg gevormd is. Talent, genie zelfs, heeft hij; maar het ontbreekt hem vaak nog aan techniek. - Ware 't opnieuw te doen [53] ik verzamelde liever wat geld voor hem, om hem nog 'n jaar of drie in 't buitenland te laten reizen.

[Terwijl Reyer spreekt zijn Elvire en Irène langzaam weer in de deurpost van het bordes verschenen. Een oogenblik blijven zij onbewegelijk-luisterend op den drempel staan. Bij 't woord ‘reizen’ bedwingt Irène

(1) Hierna, geschrapt: nog

[p. 124]

met moeite een angstgebaar.]⁽¹⁾

Mevr. Reyer

Maar hij heeft al zooveel gereisd: Frankrijk, Italië, Spanje, Marokko.

Tante Cato

En reizen is zoo vreeselijk vermoeiend.

Reyer

Om 't even; 't was te kort. Het spijt me; ik vrees dat die betrekking, als hij ze krijgt, zeer ten nadeele van de verdere ontwikkeling zijner kunst zal wezen.

(Ziet plotseling Elvire en Irène in de deurpost en schrikt. Zich bedwingend; op vriendelijken toon.)

O! gelukkig, is 't beter, kindlief?

Rabaud staat op

Irène

(met matte stem)

Een ietsje, papa.

[54] Tante Cato

Ach kom, 't is veel beter, ik zie het.

[Mevr. Reyer

Jawel ... 't ìs beter.]⁽²⁾

Rabaud

(Irène zijn plaats aanbiedend)

Wilt u hier zitten, freule? Het is hier heerlijk frisch en heelemaal uit de zon.

(1) Toegevoegd op links (verso kaft cahier IV).

(2) Toegevoegd op links.

[p. 125]

Irène

(weigerend, koel.)

Dank u.

(Zij wendt het hoofd van hem af)

Tante Cato

Kom, zet nu niet meer zoo'n treurig gezicht, en neem 'n kopje thee met ons.

Elvire

(tot Irène)

Ja, laat ik je nu 'n klein kopje geven.

Irène

(Zakt lusteloos op een stoel)

Dankje ... ik heb heusch geen zin.

Irène richt zich half op en reikhalst, aandachtig-kijkend in den tuin.

[55] Reyer

(insgelijks omkijkend)

Hè! ... wie komt daar op 'n fiets?

Men hoort het gerinkel van een fietsbelletje.

Irène

(Plots overeind; hartstochtelijk)

't Is Jacques! 't is hem!

Reyer, Tante Cato, en Mev. Reyer

(verbaasd)

Jacques!

Irène

(Holt naar de balustrade en roept in den tuin)

Jacques! ... Hoe is 't? Ben je benoemd?

Jacques

(geestdriftig, onzichtbaar)

Ja!

Schrikgebaar van Reyer. Tante Cato half overeind.

[p. 126]

Irène

(juichend-handenkl[a]⁽¹⁾ppend)

O Heerlijk! Heerlijk!

Jacques, in fietscostuum, mooi, open gezicht, plaatst zijn fiets tegen 't bordes en [56] komt hollend op, met zijn pet in de hand.

(1) Boven, geschrapt: o

[Zevende]⁽²⁾ Tooneel

De vorigen, Jacques

Jacques

(Hijgend, onroerd [sic]: tot Reyer, die hem gegeneerd aanhoort.)

[Meneer Reyer]⁽³⁾! ... ik ben benoemd! en ik ben dadelijk hierheen gehold om u mijn [geluk]⁽⁴⁾ [te melden en u mijn]⁽⁵⁾ dank te betuigen! Want 't is door u, [meneer Reyer]⁽⁶⁾, ... ik weet het, ... door uw protectie ... dat ik er eindelijk gekomen ben ... Ik weet niet hoe ik u mijn dankbaarheid [bewijzen]⁽⁷⁾ zal! ik ... ik ...

(Schudt Reyers hand. Gaat ontroerd naar mevrouw Reyer)

U ook mevrouw ... zeer hartelijk dank

(Tot Tante Cato en de meisjes, die hem om de beurt met een ‘hartelijk [gefeliciteerd]⁽⁸⁾’ gelukwenschen)

Freule, ... Elvire, ... Irène

[57] Irène

(met moeielijk bedwongen [emotie]⁽⁹⁾)

Jacques. Jacques!

Hij houdt Irène's hand wat langer dan de andere in de zijne, en beiden staren een oogenblik elkander met⁽¹⁰⁾ hartstochtelijk verliefde oogen

(2) Toegevoegd in open ruimte.

(3) Boven, geschrapt: Meester

(4) Toegevoegd in open ruimte.

(5) Toegevoegd boven de regel.

(6) Boven, geschrapt: Meester

(7) Boven, geschrapt: genoeg bewijzen
Hierna, geschrapt: betuigen

(8) Boven, geschrapt: geficiteerd

(9) Boven, geschrapt: hartstocht

(10) Hierna, geschrapt: verliefde

[p. 127]

aan. Dan ziet hij Rabaud en blijft even onthutst.⁽¹⁾

Jacques

(tot Mevr. Reyer)

Mevrouw, zoudt u mij willen ...

Reyer

('t gelaat versomberd. Stelt voor)

Meneer Rabaud, professor in wiskunde. Meneer Jacques Daal, schilder.

Rabaud

(stijf-groetend)

Aangenaam kennis te maken; hartelijk gefeliciteerd, meneer Daal.

[58] Jacques

(als Rabaud)

[Aangenaam]⁽²⁾, meneer Rabaud. Dank u.

Irène

(opgewonden-juichend)

O! wat heerlijk Jacques! wat heerlijk! Ik werd al zoo bang dat het mis was.

[Jacques

O, maar, je weet ook niet ...]⁽³⁾

Tante Cato

We werden er bepaald naar onder.

[Mevr. Reyer

Ga nu zitten, Jacques, en neem 'n kopje thee.]⁽⁴⁾

(1) Hierna, geschrapt: Tot mevr

(2) Boven, geschrapt: Insgelijks

(3) Toegevoegd op links.

(4) Toegevoegd op links.

[p. 128]

Jacques⁽¹⁾

[Dank u, mevrouw.

(Weer tot Reyer)]⁽²⁾

Ach, Meneer⁽³⁾ Reyer, hoe zal ik u ooit mijn dank kunnen betuigen! Kon ik nu ook maar iets voor u doen!

Reyer

(triestig-kalm)

U kùnt iets voor me doen, Jacques.

Jacques

(ietwat geschrikt)

Kan ik, [meneer Reyer]⁽⁴⁾? Wat is het?

Reyer

(als boven)

Die benoeming niet aanvaarden.

[59] Tante Cato, Elvire, Irène en Mev. Reyer te gelijk:

Tante Cato en Elvire

O!

Irène

Wat!

Mev. Reyer

Maar man-lief!

Jacques

(verbaasd)

[Die ... die]⁽⁵⁾ benoeming niet aanvaarden,⁽⁶⁾ Maar! ...

(1) Hierna, geschrapt: (weer tot Reyer)

(2) Toegevoegd boven de regel.

(3) Meneer over Meester heen.
Reyer toegevoegd.

(4) Boven, geschrapt: meester

(5) Boven, geschrapt: De

(6) Hierna, geschrapt: Meester!

[p. 129]

Reyer

Ja, Jacques. Die⁽¹⁾ benoeming niet aanvaarden.

Jacques en Irène te gelijk:

Jacques

En u heeft ...

Irène

Maar waarom niet?

De anderen kijken stom-verbaasd

[60] Reyer

(⁽²⁾ met inspanning kalm)

Ja, ... ik heb er eerst voor gewerkt en nu spijt het mij. - Ik zal open kaart met je spelen, Jacques. Daar even nog, vòòr je komst, spraken we over je waarschijnlijke benoeming, en ik zei, hier, in tegenwoordigheid van allen, dat het mij, bij nader en beter inzien berouwde je daaraan geholpen te hebben.

Jacques

(wanhopig)

Maar waarom,⁽³⁾, waarom?

Reyer

Omdat ik, ... te laat, helaas! ...

(aarzelt)

ben gaan vreezen, dat het ...

(nieuwe aarzeling)

[dat het]⁽⁴⁾ de [ondergang]⁽⁵⁾ voor je mooie, schitterende kunst zou kunnen worden. - Je bent nog te jong, nog veel te jong om nu [61] reeds vastgegroeid te zitten in een academische betrekking. - Jij moet vrij blijven; jij moet nog eerst een paar jaar strijden, leeren, zien, reizen, om je tot je volmaakte ontwikke-

(1) i over e heen, e toegevoegd.

(2) Hierna, geschrapt: spant

(3) Hierna, geschrapt: Meester,

(4) Toegevoegd in open ruimte.

(5) Boven, geschrapt: doodsknak

[p. 130]

ling als kunstenaar te kunnen vormen. Geloof me, Jacques, wij hebben ons samen vergist. Stap er van af, studeer en reis.

(Angstgebaar van Irène. Spannende aandacht van allen)

Jacques

Maar [meneer Reyer]⁽¹⁾, het is mijn bestaan, mijn leven! Ik ben arm, ik kàn niet meer reizen; ik moet eerst en vooral ...

Reyer

Daar zal ik wel voor zorgen; heb geen vrees. Je bent de eerste jonge schilder niet, dien ik op die manier geholpen heb.

[62] Jacques

Ik weet het, [meneer Reyer]⁽²⁾; ik ken uw generositeit bij ondervinding.

(Wisselt een wanhopigen blik met Irène)

Maar nu, [... nu]⁽³⁾ kan ik niet [meer]⁽⁴⁾,⁽⁵⁾ nu mag ik niet meer...⁽⁶⁾

Irène

(ontsteld, met schorre stem invallend)

[Neen,]⁽⁷⁾ Papa ... dat ... dat mag u niet doen;

[Reyer

(verwonderd)

Waarom? Wat gaat jou dat aan?

Irène

(hevig ontsteld)

Mij ... mij gààt het aan ...

Mevr. Reyer

(geschrikt)

Irène! ...

(1) Boven, geschrapt: meester

(2) Boven, geschrapt: Meester

(3) Toegevoegd in open ruimte.

(4) Toegevoegd boven de regel.

(5) Hierna, geschrapt: Meester;

(6) meer ... over ... heen.

(7) Toegevoegd in open ruimte.

[p. 131]

Reyer

(geschrikt)

Zoo ...

Irène

(als boven)

Ja ... ja ... mij gààt het aan; want ... Papa, ik ... ik zal het u nu zeggen ... ik moet het u zeggen:]⁽¹⁾ ...⁽²⁾ als u Jacques doet vertrekken, dan ...

(schrikgebaar van allen)

dan

(heftig)

dan wil ik met hem mee!

Mevr. Reyer

(streng berispend)

Irène!

[Verschrikte kreet van Elvire. Rabaud staat op.]⁽³⁾

Reyer

(toornig)

Wat! ... wat zeg jij daar! Wordt [sic] [je krankzinnig]⁽⁴⁾!

Jacques

(angstig)

Irène! ...

[63] Irène

(heesch)

Ja, Papa, heusch, ... ik meen het.

Reyer

(woedend)

Wàt meen jij?

Irène

(als boven)

Dat ik ... dat ik ... en Jacques! ...

Mev. Reyer

(gebiedend)

Zwijg, Irène!

(1) Toegevoegd op links.

(2) Hierna, geschrapt: want ... want

(3) Toegevoegd boven de regel.

(4) Boven, geschrapt: jij gek

[p. 132]

[Jacques

(angstig met doffe stem)

Irène! ...]⁽¹⁾

Elvire

(schreiend)

Och Irène, ik smeek je ...

Tante Cato

(angstig)

Nee maar ...

Rabaud

Ik zal maar liever heengaan. U behandelt intieme familiezaken ...

Reyer⁽²⁾

Geen familiezaken! Blijf.

(Dreigend tot Irène)

Wat durf jij daar zeggen! Wat zou jij doen? [64] Met hem wegloopen? Meen je dat?

(Schudt haar)

Zeg, ... meen je dat!

(algemeene angstbeweging)

[Reyer

(driftig tot Jacques)⁽³⁾

Jacques! ... wat beteekent dat? Wat is er gebeurd?

Jacques

Er is niets gebeurd, meneer Reyer, ... maar.]⁽⁴⁾

Tante Cato

(huilerig)

Och God! wat akelig! wat naar!

[Reyer

(dreigend)

Maar ...]⁽⁵⁾

(1) Toegevoegd op links.

(2) Hierna, geschrapt: (dreigend tot

(3) Hierna, geschrapt: Wat is er gebeurd, Jacques

(4) Toegevoegd op links, ter vervanging van geschrapt:
Reyer (tot Mevr. Reyer)
Charlotte ... herken jij nog je dochter?

(5) Toegevoegd op links.

[p. 133]

Mevr. Reyer

(schreit)

[Irène]⁽¹⁾ is overspannen, Henri, ze weet niet wat ze ze[g]⁽²⁾t. Z' is ziek. - Kom, Irène, ga weer weg, ga wat rusten, kind; toe. toe.

(Tracht haar mee te krijgen)

Reyer

(gebiedend)

Neen, ... dat moet hier eerst klaar gespeeld worden.

(tot Jacques)

Jacques ... wat is er tusschen jullie gebeurd?

[65] Jacques

(diep ongelukkig)

// Er ... er is niets gebeurd, [meneer Reyer]⁽³⁾, ... maar ... we houden van elkaar.//

Reyer

(hevig schrikkend.)

Och God! ... och God, och God!

(Staart als versteend naar Jacques. Pauze)

Oô ellendige! ... ellendige!... wat ik vreesde!... wat ik voelde komen is dan toch gebeurd! Oô ellendige! ... rampzalige!

Jacques

(Waardig; met koelen blik, het hoofd rechtop)

In zoo ver ben ik schuldig, [meneer Reyer]⁽⁴⁾; maar een ellendeling ben ik niet.

(Snikt)

Adieu! Nog eens dank ik u voor al het goede dat u [voor]⁽⁵⁾ mij gedaan hebt.

(wil weg)

Irène

(Zich met een kreet uit Mevr. Reyer's knelling losworstelend)

Je zult niet! ... je zult niet! Ik ga met [66] je mee! Ik wil, ... ik zal ... met je mee! met je mee! ...

Elvire en Mevr. Reyer

(huilend Irène tegenhoudend)

O nee, Irène! o nee! o nee! ...

(1) Toegevoegd in open ruimte. Hierna, geschrapt: Z'

(2) g over (?) heen.

(3) Boven, geschrapt: meester

(4) Boven, geschrapt: meester

(5) Toegevoegd boven de regel.

[p. 134]

Tante Cato valt met een kreet achterover in haar fauteuil. Rabaud, snelt naar haar toe.

Reyer

(smeekend en huilend, tot Jacques, wiens beide handen hij in de zijne knelt)

Jacques! Jacques! Jacques! ik smeek je jongen, ga! ... Meer kan ik je niet zeggen, maar ik smeek je, ik smeek je, ga.

Irène

(gillend en worstelend tegen Elvire en Mevr. Reyer)

Nee Jacques! Nee Jacques! Nee Jacques! Ik wil met je mee! met je mee!

[67] Jacques

(wanhopig)

Ik moet gaan! ik mòet!

Reyer

Ja Jacques, je moet, je mòet!

Irène

(worstelend)

Nee! nee! nee!

Jacques

Adieu, Irène, Ik mòèt! Adieu⁽¹⁾, Adieu!

Hij holt weg en laat in de haast zijn fiets staan.

Irène

(worstelt zich los en holt hem na. Met een wilden kreet)

Jacques! ...

(Zij huilt krampachtig)

Reyer

(Houdt haar stevig doch zonder geweld tegen.⁽²⁾ Sussend.)

(1) Hierna, geschrapt: Meester

(2) Hierna, geschrapt: )

[p. 135]

Nee nee, Irène, bedaar nu, bedaar. Later komt hij terug ... Ik zal je zeggen ... [67] je zult begrijpen ... maar later ... ga nu rusten, kom ... kom.

Irène huilt wanhopig door. Met behulp van Reyer, Mevrouw Reyer en Elvire rechts af. Reyer dadelijk terug op.

Rabaud

([bij Tante Cato,]⁽¹⁾ angstig tot Reyer)

Ach meneer, komt u toch! de freule ligt in zwijm! Wat moet ik doen?

Reyer

(toesnellend)

Koud water ... wacht.

(Grijpt naar de carafe)

Tante Cato

(Plots overeind)

Nee nee! nee nee! Wat denk je wel! mijn⁽²⁾ haar! mijn japon! O wat vreeselijk! wat 'n scène! O wat ellendig! Ik ben op! op!

[69] Reyer

(koel)

Laat ons nu eventjes alleen, Cato. Ik heb met meneer Rabaud te spreken.

Tante Cato

(haastig af, rechts)

Ik laat je, hoor; ik laat je! Ik vind 't hier vreeselijk! vreeselijk!

Reyer

(kalm, bedroefd; wijst naar een stoel)

Gaat u asjeblief zitten, meneer Rabaud.

Rabaud neemt plaats⁽³⁾

(1) Toegevoegd boven de regel.

(2) Hierna, geschrapt: japon

(3) Hierna, geschrapt: 7 onleesbare regels, doordat de tekst eerst met potlood (niet uitgegomd) en dan met zwarte inkt geschrapt werd.

[p. 136]

[70] [Reyer

(hevig ontroerd)

Meneer Rabaud ... ik wou u zeggen ... dat na deze ...]⁽¹⁾

Reyer begint plotseling hevig te snikken. Rabaud staat op en strekt meelijdend de handen naar hem uit.

Gordijn

(1) Toegevoegd boven de regel.