Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 4

[p. 53]

Louis Couperus. Brieven aan Cyriel Buysse
uitgegeven door Anne Marie Musschoot

De merkwaardige vriendschap tussen Buysse en Couperus werd al belicht in een bijdrage aan het België-nummer van De gids (150e jg., nr. 9/10, november 1987, p. 790-799). Daarbij werd uitvoerig gebruik gemaakt van de brieven van Couperus aan Buysse, die hierna integraal worden afgedrukt.

Wat tot dusver bewaard bleef van de correspondentie tussen Couperus en Buysse is slechts een gering deel van wat er ooit moet zijn geweest. Buysses brieven aan Couperus zijn helemaal verloren gegaan. Van Couperus aan Buysse zijn slechts zes brieven en één briefkaart bekend. Ze berusten in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te Den Haag, met signatuur C.383 B.1.

Helemaal onbekend waren deze brieven dus niet. Wat hier als brief 6 (Florence, 10 november 1914) wordt weergegeven, werd eerder al openbaar gemaakt door H.W. van Tricht in het Couperus-nummer van Maatstaf, Louis Couperus als briefschrijver (juni/juli 1963, brief 85). Recent heeft ook F. Bastet in zijn monumentale studie, Louis Couperus. Een biografie (Amsterdam, Em. Querido, 1987), lange fragmenten uit de brieven geciteerd.

Toch leek een integrale publikatie van Couperus' brieven aan Buysse alsnog verantwoord. Als getuigen van de vriendschap die de twee op het eerste gezicht zo tegenstrijdige schrijverspersoonlijkheden tot elkaar bracht, vormen ze kapitale documenten. Bovendien wordt hier voor de niet-gedateerde brieven (de nrs. 3, 4 en 5) een datering voorgesteld die nogal sterk afwijkt van de interpretatie door Bastet. Als deze ‘andere’ datering klopt wordt hiermee bevestigd dat bij de reconstructie van Couperus' biografie te veel werd voortgegaan op het zogenaamd ‘feitelijke’ gehalte van zijn autobiografische geschriften. Want zelfs in zijn journalistieke stukken - die door de onbevangen lezer zonder meer als ‘directe’ getuigenissen worden ervaren - blijken dan

[p. 54]

fictie en werkelijkheid door elkaar heen te kunnen lopen. Hier zou immers duidelijk worden dat Couperus voor zijn ‘verslaggeving’ gebruik maakte van gebeurtenissen die in een vrij ver verleden plaats hebben gehad.

Uit de twee gedateerde brieven - respectievelijk Den Haag 20 juli 1900 en Den Haag 2 augustus 1900 - kan worden afgeleid dat de vriendschap tussen Couperus en Buysse al van vóór 1900 dateert. Dat deze vroegste brieven aan mevrouw Buysse zijn gericht wijst erop dat Couperus een bekende was van Nelly Dyserinck. De latere mevrouw Buysse, weduwe van Theo Tromp, was afkomstig uit Haarlem, maar ze woonde al in Den Haag toen ze zich met Cyriel Buysse verloofde (mei 1896).

De toon van Couperus' brieven aan ‘chère Madame’ is zeer hartelijk. In de tweede brief al blijkt dat deze hartelijke belangstelling ook Cyriel Buysse geldt: Couperus informeert geïnteresseerd naar diens werk.

Dat er niet méér brieven zijn bewaard is niet zo verwonderlijk: de Couperussen zwierven het grootste deel van hun leven rond in Europa en zelfs daarbuiten. Wat niet wegneemt dat Couperus en Buysse, beiden toch co-redacteuren van Groot Nederland vanaf de oprichting van het blad door W.G. van Nouhuys, ongetwijfeld wel in min of meer regelmatig contact met elkaar bleven. Het contract dat tussen de firma Van Holkema & Warendorf en de redacteuren van Groot Nederland werd getekend, dateert van oktober 1902. Dat de vriendschapsbanden hierna nauwer werden toegehaald blijkt uit de nadrukkelijke maar vergeefse pogingen om elkaar te ontmoeten, waarvan de brieven getuigen. We kunnen ze door interne verwijzingen respectievelijk dateren februari (brief 3), maart-april (brief 4) en na 3 april (brief 5) 1904.

Van Couperus' plan iets te huren in de omgeving van de Buysses te Afsnee om daar een beetje ‘te zomeren’ is duidelijk niets in huis gekomen. Wel weten we dat hij in juni 1904 toch een kort bezoek in Afsnee heeft gebracht (vgl. ‘Buysse en Couperus’ in De gids 1987) en dat er uiteindelijk ook een korte logeerpartij in Afsnee is geweest: namelijk tijdens het vierdaags bezoek van 3 tot 6 september 1905 waaraan Buysse herinneringen heeft opgehaald in het bekende in-memoriam-artikel ‘Couperus in Vlaan-

[p. 55]

deren’ (1923). Couperus las er voor uit De berg van licht. De laatste brief dateert uit 1914. Kort daarna is Couperus met zijn vrouw naar Den Haag teruggekeerd en konden de bevriende echtparen elkaar zo vaak ontmoeten als ze maar wilden.

Aan deze brieven werden twee bijlagen toegevoegd. De eerste is een brief van Cyriel Buysse aan zijn vrouw, naar aanleiding van het overlijden van zijn vriend Couperus (op 16 juli 1923). Buysse, die toen kennelijk nog in zijn buitenverblijf in het Zuiden vertoefde, legt er getuigenis af van de ‘verheven’ emoties die het bericht bij hem opwekte. De brief - uit het bezit van mevrouw Maddy Buysse - was tot dusver onbekend gebleven.

Tot slot wordt als bijlage 2 ‘Couperus beleedigd’ afgedrukt. Deze tekst werd door Buysse geschreven voor het Louis Couperusnummer van De Schakelaar, ‘Orgaan van Haagsche Instellingen voor voorbereidend Hooger- en Middelbaar Onderwijs’, 5e jg., nr. 20, 27 juni 1931. Buysses tekst is in De Schakelaar opgenomen met de datering ‘Den Haag, 15 mei 1931’ (de datering ontbreekt in het handschrift). Verder werd in hetzelfde postume huldenummer ook nog het in-memoriam-artikel ‘Couperus in Vlaanderen’ (uit Groot Nederland, september 1923) overgenomen. ‘Couperus beleedigd’ wordt vrijwel geheel geciteerd door Bastet in Couperus. Een biografie, p. 534-535. De tekst ontbreekt in het Verzameld werk van Buysse en wordt hier integraal afgedrukt, naar de publikatie in De Schakelaar, waarvan een exemplaar berust in het Letterkundig Museum in Den Haag. Ook het manuscript wordt daar bewaard.