Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 3

[p. 65]

Cyriel Buysses brieven aan Ary Delen
uitgegeven door Marc Somers

Het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC) te Antwerpen bewaart een groot aantal brieven van Buysse, waaronder de correspondentie aan Ary Delen (1883-1960). Het gaat om 21 stuks, verzonden tussen 23 juli 1910 en 3 september 1913, nu geklasseerd in dossier B995/B1. De eerste 20 brieven hebben als aanwinstnummer in de verzameling nr. 2.805/1-20; brief 21 draagt nr. 44.503/1. Het stel van 20 - een geschenk van A. Delen - werd verworven op 30 april 1934 als ‘Documenten Buysseviering 1911’. Ook brief 21, in de collectie opgenomen op 28 april 1952, heeft dezelfde herkomst.

Bij de 21 brieven zijn 9 briefkaarten, de nrs. 7, 9-13 en 18-20; nr. 14 is een prentbriefkaart met de molen van Deurle. De andere brieven werden waarschijnlijk verzonden in enveloppes, waarvan geen exemplaren bewaard bleven. De nrs. 1, 4-6, 8, 15-17 en 21 dragen een fraai vignet: een landschap met de molen van Deurle.

Nr. 12 is eigenlijk een brief van mevrouw Buysse, maar werd volledigheidshalve hierin opgenomen. De brieven van de hand van Delen bleven niet bewaard bij Buysse.

[p. 66]

Het is niet zeker of zij nog met mekaar correspondeerden buiten de vermelde periode. Delen bewaarde veel ontvangen brieven, zodat het, ook omwille van zijn bewondering voor Buysse, weinig waarschijnlijk is dat hij brieven zou hebben vernietigd. Misschien bestonden nog sporadisch contacten na 1913. Ongetwijfeld bleef Delen het oeuvre van Buysse op de voet volgen, ook na 1918, want de anti-aktivistische Delen kon zich zonder twijfel verenigen met de pro-Belgische stellingname van Buysse.

Adriaan (‘Ary’) Jan Jozef Delen (Leuven 10 maart 1883 - Antwerpen 17 juni 1960), literator en kunsthistoricus, was te Antwerpen conservator van het Stedelijk Prentenkabinet (1936-1944) en hoofdconservator van het Museum voor Schone Kunsten (1944-1948). Publiceerde veel over Vlaamse grafiek. Zijn Iconographie van Antwerpen (1930) wordt nog steeds geraadpleegd. Op latere leeftijd verschenen twee naturalistische romans in de stijl van Elsschot, Het donkere huis (1952) en Niemand ontsnapt dan zijn noodlot (1953), gesitueerd in het Antwerps politiek en artistiek milieu. Delen studeerde met Willem Elsschot aan het Atheneum, waar hij onder invloed kwam van Pol de Mont. Vanaf dan engageerde hij zich sterk in het jonge literaire, wat anarchistisch getinte milieu van ‘De Kapel’ en de tijdschriften ‘Ontwaking’ en ‘Alvoorder’. Hij bleef aan het Atheneum in voeling met de kringen ‘Vlaamsche Bond’ en ‘Nieuwe Wegen’. Delen was een sociaal-democraat, die na de eerste wereldoorlog in de toenmalige B.W.P. uiterst links militeerde.

Hij bleef zijn hele leven bevriend met Elsschot, zodat hij vooral door de nauwe intellectuele bindingen tussen beiden af en toe op het voorplan trad om over zijn beroemde kameraad te getuigen. Zo in het interview dat G. 's-Gravesande van hem afnam in 1933. (Gepubliceerd in boekvorm in 1935 en herdrukt in 1979 in: Sprekende schrijvers. Gesprekken met Nederlandse en Vlaamse letterkundigen (p. 137-154) als Ary Delen over Willem Elsschot en zichzelf).

Delen was een non-conformistische, vrijzinnige, politiek linksradicale figuur, wiens scherp geprofileerde persoonlijkheid en zijn wat hoekig karakter bij zijn tijdgenoten algemeen bekend stonden. Zijn voorkeur voor een door ideologie en religie onbevoogde literatuur wekte de sympathie van Buysse op.

[p. 67]

De hier afgedrukte correspondentie biedt een inkijk op de organisatie van de controversiële hulde van 1911 te Antwerpen, die de schrijver weer in de actualiteit bracht. Men ziet hoe de viering, aanvankelijk ontstaan als een idee in kleine kring, uitgroeit tot een echte ‘beweging’, die de pers beroert. Tevens vernemen we een aantal welomlijnde opinies van Buysse over de gang van zaken in het literaire wereldje. De plannen voor de viering krijgen gestalte vanuit de weinig bekende Antwerpse kring ‘Nieuwe Wegen’. Vervolgens ontstaat, na de hulde, een pennetwist rond de toekenning van de vijfjaarlijkse staatsprijs voor literatuur aan Streuvels; meteen weer een moment waarop literatuurgeschiedenis werd geschreven. De laatste brieven plaatsen Elsschot en zijn Villa des Roses in de kijker en signaleren ons een brief van Buysse aan Elsschot.

Buysse had met zijn correspondentie alvast geen literaire pretenties. Ook vloeiden de brieven hem niet zo vlot uit de pen. Wanneer Herman van Puymbrouck in 1929 vroeg: ‘Werkt u nog dagelijks?’, antwoordde Buysse: ‘Ik ben alle dagen hier in het Molenhuisje tot half een. Het schrijven is mij een genot, behalve als het correspondencie (sic) betreft. Dat gaat niet zoo gemakkelijk.’ (In: Op Bezoek bij Cyriel Buysse, in: De Schelde, 15 september 1929).