Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 1

II Nageslacht
door Guy C. Buysse

‘Und wie aus offenen Schreinen traten die Toten unsichtbar hervor. Sie sind uns immer nah, wo unser Blick voll Liebe auf altbebautem Lande ruht, und wie in Stein und Ackerfurchen ihr Erbe lebt, so waltet ihr treuer Ahnengeist in Feld und Flur.’
Ernst Jünger

Zoals Eurydice sterven de schrijvers tweemaal. De eerste keer wanneer ze de wereld der levenden verlaten om, wat Mallarmé noemt: ‘die zo vaak beschimpte ondiepe beek’ over te steken. De tweede keer, wanneer het gewaad van menselijke warmte, doorweven met herinneringen die met wisselende vurigheid worden onderhouden door alwie hen gekend en bemind heeft, aan hun nagedachtenis ontvalt.

Telkens wanneer ik Nizza bezocht, trok ik naar Orlamonde, waar de gedachtenis aan Maeterlinck zorgvuldig door de Gravin werd

[p. 13]

bewaard in een marmeren paleis, overwoekerd door exotische planten en ingepalmd door witte duiven en stilte. De honden heetten Aglavaine, Golaud of Tristanelle, 's Avonds, terwijl de zon in de zee onderdook, schenen de mooie en eenvoudige zinnen van de brief van Pelleas als bij betovering in slierten op te stijgen uit de schaduw der cypressen. Onlangs ben ik naar Orlamonde teruggekeerd. Het ligt daar nu verlaten, zijn weelderig decor versteend in een zwijgend wachten. Ik vroeg de oude bewaker wat er van de honden geworden was. Hij antwoordde mij: ‘Alleen Mélisande is er nog, maar zij is heel oud’. Teleurgang van het brekend kristal en van de waterspiegel die door losgeslagen meertouwen in matte scherven vervalt.

Sommige critici zien vandaag in het aanblijven van deze herinneringen een onbenullig bijverschijnsel, ja zelfs een hinderlijk scherm, dat het werk in de schaduw zou terugdringen door de aandacht te vestigen op de persoon van de auteur. Toch valt het voor dat de cultus, gewijd aan de gedachtenis van een schrijver rond zijn werk die kern van belangstelling en leven handhaaft die hem hoedt voor de dreigende duisternis der vergetelheid en hem terug in volle daglicht stelt. Welke zou vandaag de uitstraling van het werk van mijn grootvader geweest zijn als niet zijn zoon die grenzeloze toewijding had weten op te brengen? Zover mijn geheugen reikt, werd geheel onze jeugd doordrenkt met die herinneringen die mijn moeder zopas aanhaalde.

Mijn vader vertelde ze met glimlachende weemoed en een verborgen ontroering. De rust van ons leven te Deurle en de onverstoorbare kalmte van het landschap verleenden aan die wonderbare verhalen een geur van legende en de gestalte van sagen. Zo werd mijn grootvader voor mij in de eerste plaats een soort machtig en prachtig demiurg die, zoals Mozes op de Sinaï, zich boven op zijn heuvel onttrok aan de opdringerigheid van zijn bewonderaars en aan de talrijke verwikkelingen die de deiningen van een pittoresk en vermoeiend gezin bewogen.

Pas later zou ik zijn werk ontdekken. Niet met een onverdeeld genot. Omwille van mijn overtuigingen en van mijn gezondheids-

[p. 14]

toestand hadden mijn ouders mijn opvoeding toevertrouwd aan Benediktijnen, wier klooster, dicht bij Brugge, door uitgestrekte dennenwouden was omringd. Bij het lezen van de teksten die ons door de leraars werden voorgesteld, ontdekte ik, met pijnlijke verrassing, dat het werk van Cyriel Buysse, naast onweerlegbare Verdiensten, een grondig nadeel vertoonde: het zette de provincieadel en de geestelijkheid in hun hemd. Vermits mijn schoolmakkers tot de eerste en mijn opvoeders tot de tweede categorie behoorden, zal men allicht begrijpen dat deze openbaring mij met verbijstering sloeg. Beschaamd door de blaam, die in mijn ogen de betreurenswaardige dwalingen in het werk van mijn grootvader trof, schoof ik het terzijde om met verrukking op te gaan in de trillende angsten der gedichten van Karel van de Woestijne.

Met zoveel anderen, leerde ik het werk van Cyriel Buysse pas grondig kennen wanneer het uit zijn lange winterslaap herrees. Met gespannen aandacht volgden mijn ouders de tekenen van deze heropstanding waarop ze zo lang hadden gewacht en die ze geduldig hadden aangewakkerd. Toen verschenen de eerste heruitgaven, aanvankelijk schuchter, later bekrachtigd door de indrukwekkende reeks der vier Omnibussen. Ik herinner mij ook onze ontroering bij de herneming van ‘Het gezin van Paemel’, dat Jo Dua ons had teruggeschonken in het sombere licht van een schilderij van Jakob Smits en dat Robert Maes met zijn machtige gestalte overheerste. Dit was het begin van een echte zwermtijd, waarbij het Gezin van Paemel tot in de kleinste parochiezalen van onze dorpen kwam opdagen. Mijn vader woonde die vertoningen bij, heel ernstig op de eerste rij, tussen de burgemeester en de pastoor, en met humor bedenkend hoezeer de tijden waren veranderd... Alleen aan de kinderen uit de laagste klassen werd de toegang ontzegd, uit vrees dat hun dagelijkse taal door de verleidelijke besmetting van de vloeken zou worden aangetast.

Toch schijnen thans ook de kinderen meer vertrouwd te geraken met het werk van mijn grootvader, al is het dan op een onverwachte wijze. Er gaat, ten minste in de zomer, geen zondag voor-

[p. 15]

bij zonder dat hijgende kinderen - ‘tienezels’ genoemd door onze Cyriel, jonge en getrouwe opvolger van Netje - de hellingen van de Molenberg opklauteren en om beurten komen aanbellen om duizend vragen te stellen, soms de meest verbazende, over het leven en het werk van Cyriel Buysse. Wedstrijden, rally's, prijskampen voor scouts, zijn zo het vertrekpunt geworden van een nieuwe kentering: uitgekozen als plaats van afzondering en rust is de Molenberg een open huis aan het worden. Als om die overgang te verduidelijken en vooral te vergemakkelijken, worden de functies van cerberus, die mijn grootvader aan enorme St. Bernardushonden had toevertrouwd, nu waargenomen door een lieve dashond...

Zo heb ik het werk van Cyriel Buysse geleidelijk aan zijn vlucht zien nemen en zijn betekenis bevestigen. Boven de mensen en de tijd uit, blijft het verbunden aan een landschap en een bodem, waarin het wortel heeft geschoten. Nooit verdiep ik mij in de lezing van zijn werken, zonder met verrukking terug te denken aan het woord van Cicero: ‘nobiscum rusticantur’.