Mariken van Nieumeghen

(1996)–Anoniem Mariken van Nieumeghen– rechtenstatus


X Hoe Emmeken ende Moenen na Nieumegen reysden. Aldus zijn Emmeken ende Moenen na Nieumeghen ghereyst, daer si quamen op den ommeganckdach, des Emmeken seer blide was ende Moenen seide tot haer aldus:Ga naar voetnootProza X 685[regelnummer] Nu Emmeken, naer u bede aen mi versocht, So zijn wi emmer hier gherochtGa naar voetnoot686 Te Nieumeghen. Oec eester heden ommegancdach. Ghi segt dat u moeye hier te wonen plach,Ga naar voetnoot688-689 Wildise niet gaen besien? Emmeken Ick mach gaen tot daer,Ga naar voetnoot689 690[regelnummer] Maer als om te begeeren aen haerGa naar voetnoot690 Herberghe of eenich eten of drincken, Dat en sal ic niet dincken. Si mochte mi schincken Scandelike woorden, wreet onbetamelijck, Also si eens dede ontscamelijc.Ga naar voetnoot694
[pagina 107]
695[regelnummer] Haer onwetende woorden onverstandelijckGa naar voetnoot695 Brochten mi eerst int dleven scandelijck Daer ic mi nu in ondraghe, eylaes.Ga naar voetnoot697 Moenen Ick soude gheloven, mijn lief, mijn solaes,Ga naar voetnoot698 Als daer te gane dats u ghenen noot es.Ga naar voetnoot699 700[regelnummer] [D 4r] Weet dat u moeye wel drie iaer doot es. Emmeken Wat dinghe, doot? Moenen Ja, liefste greyn.Ga naar voetnoot701 Emmeken Hoe weeti dat, Moenen? Moenen Ick weet serteyn. Emmeken Dats mi groot hindere.Ga naar voetnoot703
[pagina 108]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Moenen Tes nochtans so. Emmeken Ontbeit, wat sie ic ghindere?Ga naar voetnoot704 705[regelnummer] Laet ons dat vernemen eer wi van hier scheen.Ga naar voetnoot705 Siet, siet, daer vergadert veel volcx over een.Ga naar voetnoot706 Scuylter wat? Wilt yemant vraghen snel.Ga naar voetnoot707 Moenen Neen troost, men salder gaen spelen een waghenspel,Ga naar voetnoot708 Dats alle iaer op desen dach te doene.Ga naar voetnoot709 Emmeken 710[regelnummer] Als icker om peyse, tes tspel van Masscheroene.Ga naar voetnoot710 Die weerdicheit van dien spele en es niet te sommen.Ga naar voetnoot711 Mijn oom pleecher om hier te com(m)en.Ga naar voetnoot712 Ke, Moenen, laet ons gaen hooren.
[pagina 109]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Moenen Tes een soete snabbelinghe.Ga naar voetnoot713 Lust u te hoorene sulcken brabbelinghe?Ga naar voetnoot714 715[regelnummer] Ke, ga wi biden roost ende biden wine.Ga naar voetnoot715 [D 4v] Emmeken Ey Moenen, het pleech so goet sine. Ic heb mijnen oom hooren seggen op ander saiso(e)nenGa naar voetnoot717 Dat dit spel beter is dan sommige sermoenen. Daer zijn goede exempelen somtijts in (s)elcke spelen, 720[regelnummer] Dus troost, en liettijs u niet vervelen,Ga naar voetnoot720 Ick sout wel willen sien. Moenen Ic en consenteers niet gheerne. Ic heb al vreese, bi Lucifers achterqueerne,Ga naar voetnoot722 Oft si int spel iet hoorde van degheGa naar voetnoot723 Daer si berou oft achterdencken bi ghecreghe.Ga naar voetnoot724 725[regelnummer] Bi Lucifer, so waer mijn hoghe vermet niet.Ga naar voetnoot725 Emmeken Ey Moenen, laet mi hooren.
[pagina 110]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Moenen Nu wel, maer en let nietGa naar voetnoot726 Langher dan ic u en roepe, oft ic vererre.Ga naar voetnoot727 Emmeken quelde Moenen so langhe om dit spel te hooren dat hijt haer te lesten consenteerde, maer hi deet seer node ghelijck ghi ghehoort hebt. Ende dat spel begonst aldus: Masscheroen Bre, hierioh, (ic) Masscheroen, advocaet van Luciferre,Ga naar voetnoot728 Wil gaen appelleren mijn ghedingheGa naar voetnoot729 730[regelnummer] Teghen den oppersten iuge gheringhe,Ga naar voetnoot730 Waerom dat hi dmenschelijke geslachte misdadich Meer ontfermt ende es ghenadich Dan ons arme gheesten, eewich versmaet. Al hadde een mensche alle die mesdaetGa naar voetnoot734 735[regelnummer] [D 5r] Alleen ghedaen die men in die werelt doet, Heeft hi eens hertelijck berou goet Met goeder meyninghen, hi comt (t)er ghenaden.Ga naar voetnoot737 Ende wi, arme gheesten, die noyt niet en mesdaden Dan met eenen ghepeyse cort,Ga naar voetnoot739 740[regelnummer] Sijn daeromme inden afgront ghehort,Ga naar voetnoot740 Sonder hope in eewighe pijne stuer.Ga naar voetnoot741
[pagina 111]
Ick, Mascheroen, Lusifers procuruer, Vraech u noch eens, God der ontfermherticheyt, Waerom dat ons meer ghenade es ontseyt 745[regelnummer] Dan den mensche die dagelicx sondicht onsprekelijck.Ga naar voetnoot745 God Mijn ontfermherticheit en es niemant gebrekelijcGa naar voetnoot746 Die berou heeft eer dat leven is gheynt, Die in tijts met berouwe bekintGa naar voetnoot748 Dat ic een God ben ontfermhertich ende rechtveerdich. 750[regelnummer] Maer die so versteent bliven in ercheden onweerdichGa naar voetnoot750 Dat si nemmermeer en hebben achterdincken,Ga naar voetnoot751 Die moeten met Luycifer inden afgront sincken, Daer niet en is dan hande wringhen.Ga naar voetnoot753 Masscheroen U gherechticheyt faelt in veel dinghen, 755[regelnummer] Al heetmen u rechtveerdich God in allen siden.Ga naar voetnoot755 In Abrahams, in Moyses, in Davids tijden,Ga naar voetnoot756 Doen mochtmen u rechtveerdich naemen,Ga naar voetnoot757 Doen sachmen u den menschen blamen ende beschamenGa naar voetnoot758 Ende puneren om een onreyn ghedachte.Ga naar voetnoot759 760[regelnummer] Nu, al waert dattet kint die moeder vercrachte, Oft dattet den vader torte oft smeete,Ga naar voetnoot761 Oft dat deen broeder dander verweete [D 5v] Alle quaet dat ye was ghebrouwen,Ga naar voetnoot763
[pagina 112]
Heeft hi eens hertelijc berouwen, 765[regelnummer] Ter stont es uwe ontfermherticheit verworven. God Waerom ben ic die doot ghestorvenGa naar voetnoot766 Soo schandelijck, so smadelijc aen tscrucen hout,Ga naar voetnoot767 Dan om dat elc mensche, ionc ende oudt,Ga naar voetnoot768 Ter ghenaden soude staen van mijnen vadre?Ga naar voetnoot769 Masscheroen 770[regelnummer] Dies hoordi te wesen te stranger ende te quadreGa naar voetnoot770 Dan te voren, aengesien dat ghi naect hebt Sulcken scandelijcken doot ghesmaect hebt, Omdat ghi die mensche daer met sout reenen.Ga naar voetnoot773 Ende meer dan te voren dat si versteenenGa naar voetnoot774 775[regelnummer] In onbetamelike sonden horribile,Ga naar voetnoot775 (Die) te becondighen of te verhalen waer impossibele, Die redelike hem int overdincken vereysen.Ga naar voetnoot777 Datmen in doude wet niet en dorste peysen,Ga naar voetnoot778 Dat derren die menschen nu wel stoutelijken doen.Ga naar voetnoot779 God 780[regelnummer] Daer en liechdi niet, Masscheroen. Het volck es nu in quaetdoen so verhert,
[pagina 113]
Eest datter gheen beteringhe af en wert, Ick sal mijn stranghe sweert van iusticienGa naar voetnoot783 Moeten doen sniden met punicien 785[regelnummer] Ende mijn plaghen senden, quaet om verdraghen. Ons lieve vrouwe O kint, wijsdi den menschen plaghen,Ga naar voetnoot786 Dat moet mi wanhaghen. Mach u verbeden wesen,Ga naar voetnoot787 Laet den menschen doch noch wat met vreden wesen: [D 6r] Sent hemlieden eerst teekenen oft v(o)erboden, 790[regelnummer] Alsoe ghi pleecht in sulcken noode, Eertbevinghe, dobbel sonnen oft sterren met steerten,Ga naar voetnoot791-799 Ga naar voetnoot791 Dat si bevroeden moghen met sulcke gheveertenGa naar voetnoot792 Dat ghi ghestoort sijt uutermaten.Ga naar voetnoot793 Si selen dan bi aventueren die sonden latenGa naar voetnoot794 795[regelnummer] Uut vreesen van meer gheplaecht te sijne.Ga naar voetnoot795 God Neen, moeder, dats al verloren pijn(e).Ga naar voetnoot796 Ick heb dicwils soe veel teekenen ghebaertGa naar voetnoot797
[pagina 114]
Daer si af behoorden te sijn vervaert, Pestelencien, orloghen, dier tijden,Ga naar voetnoot799 800[regelnummer] Daermen met rechte voer soude vermiden Die sonden die mijn Godheit verleden:Ga naar voetnoot801 Mer hoe si meer geplaecht sijn, hoe si meer wreden,Ga naar voetnoot802 Niet denckende op deewighe doot vol gheweens.Ga naar voetnoot803 Tes al: waer voor sorge ick, versucht ic ten lesten eens,Ga naar voetnoot804 805[regelnummer] Dontfermhertige God wert mijns ontfermende. Emmeken, dit spel horende, wert haer sondich leuen bedinckende, met bedructer herten in haer selven seggende: Here God, hoe wert mijn bloet verwermendeGa naar voetnoot806 Int hooren van desen wagenspele! Ick hoor dier redenen ende argumenten soe vele,Ga naar voetnoot808 Dat ick puer achterdincken crighe ende berou.Ga naar voetnoot809 Moenen 810[regelnummer] Wel, sullen wi hier bliven staende? Ou, seg, ou,Ga naar voetnoot810 Wat wildi aen dese brabbelinge hooren?Ga naar voetnoot811 Gaen wi doch minne.
[pagina 115]
[D 6v] Emmeken Neen, tes verlorenGa naar voetnoot812 Gheroepen, ghetrocken of ghesluert. Also langhe als dit spel duert 815[regelnummer] En crijchdi mi van hier niet, gaen die willen. Tes beter dan een sermoen. Moenen Hulpe, Lucifers billen!Ga naar voetnoot816-821 Ga naar voetnoot816 Dat si hier blijft staende, des versuchte ick.Ga naar voetnoot817 Si sal hier achterdencken crighen, duchte ick, Doer die prasinghe die si daer staet en hoort.Ga naar voetnoot819 820[regelnummer] Ick sal noch wat beyden, maer comse dan niet voort,Ga naar voetnoot820 Ick salse wel met vuysten van hier doen trenten.Ga naar voetnoot821 Aldus hadde Moenen gheerne dat spel belet te horen, maer si bleeft hoorende, oft hy wilde oft en wilde. Dwelck aldus voorts luyde. Masscheroen O beleeder der hemelen ende der elementen,Ga naar voetnoot822 God inder rechtveerdicheyt in die hochste segh(i)e,Ga naar voetnoot823 Soudi Lucifer ende die helsche collegie 825[regelnummer] Gheen consent willen grieven ende gehinghenGa naar voetnoot825 Dat wi die mensche wat castien ghingen Van haren mesdaden ende van haerder quaetheyt?Ga naar voetnoot827
[pagina 116]
Anders en crijchdijs nemmermeer verlaetheitGa naar voetnoot828 Vanden vervaertheit die si plien.Ga naar voetnoot829 830[regelnummer] V hant van iusticien moetse castien, Suldi nu onder menschen die bekinde wesen.Ga naar voetnoot831 God Masscheroen, het sal moeten int inde wesenGa naar voetnoot832 Dat ic consent sal gheven tvolck te plaghen, Want met gheenen dinghen en sijn si te versagenGa naar voetnoot834 835[regelnummer] [E 1r] Voer si den slach hebben op den hals. Ons lieve vrouwe O sone, die menschen sullen hem beteren van als,Ga naar voetnoot836 En wilt niet te haeste u punicie toogen.Ga naar voetnoot837 Denckt om die borstkens die ghi hebt ghesoghen,Ga naar voetnoot838-839 Denckt om dat buixken daer ghi inne gelegen hebt, 840[regelnummer] Dinckt om die passie die ghi gheleden hebt, Dinckt om alle dbloet dat ghi stortet in ghescille.Ga naar voetnoot841 Waert niet al om smenschen wille, Om dat si thuus vaders genaden souden geraken.Ga naar voetnoot843 Ghi hebt stelve ghesproken, wat wildi maken,Ga naar voetnoot844 845[regelnummer] Al hadde een mensche alle die sonden alleene Ghedaen van alle die werelt ghemeene,Ga naar voetnoot846 Riep hi eens hertelijck op u ontfermen,Ga naar voetnoot847
[pagina 117]
Hi soude ontfanghen sijn met openen armen. Dits u woort, menich mensche es vroedere.Ga naar voetnoot849 God 850[regelnummer] Ick sprac ende ten es mi niet leet, vrou moedere, Ende noch seg ic, al hadde een mensche alle die sonden Ghedaen diemen soude connen gronden,Ga naar voetnoot852 Kent hi mi met berou, hi sal vercoren sijn.Ga naar voetnoot853 Ende liever dan een siele soude verloren sijn, 855[regelnummer] Ick soude noch eer alle die pijne dobbel lijden Die mi die ioden deden in voerleden tijden. O mensche, hier om behoordi te dincken(e). Hoe Emmeken dit spel langher hoorde, so si haer sonden meer overdenckende wert, seggende aldus: Nu eerst beghinnen mi die tranen tontsinckene Even ghedichte over mijn wanghen claer.Ga naar voetnoot859 860[regelnummer] Och, welcke wroeghen heb ick ontfanghen daerGa naar voetnoot860 [E 1v] Int hooren dier woerden! O, Heere der heeren, Waert ooc moghelijc, woudic mi bekeeren, Dat ic ter genaden soude comen van u? Noyt en had ic achterdencken dan nu. 865[regelnummer] Waert ooc moghelijck? Ick duchte neent, Ick hebbe mijn consente te verre verleent, Sonder redene mijn voernemen ghebruyckende,Ga naar voetnoot867 Och, eerde, ontdoet u ende zijt mi beluyckende,Ga naar voetnoot868 Want ic en ben niet weerdich dat ic u beterde.Ga naar voetnoot869
[pagina 118]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Moenen 870[regelnummer] Hulpe, Modicack, hoe ick blaecooghende werde!Ga naar voetnoot870 Dit meysen crijcht berou den balch al vul.Ga naar voetnoot871 . . . . . .Ga naar voetnoot872 Ga wi yewers int scoonste vander ste(den) Een kanne wijns meten. Emmeken Laet mi met vredenGa naar voetnoot874-877 Ga naar voetnoot874 875[regelnummer] Ende vliet van mi, fel viant boos! Weemi, dat ic u oyt verkoos Ende aenriep u, verghetende die Godheit ontfermhertelic. Och, och, ick crighe sulcken berouwen hertelijc Dat nu therte sal besluyten. Och, ic beswilte,Ga naar voetnoot879 880[regelnummer] Mijn cracht faelgeert mi. Moenen Hulpe, Lucifers leveren, longheren ende milte,Ga naar voetnoot880 Nu mach ic wel borlen, blaecooghen ende huylen.Ga naar voetnoot881 Mijn meeninghe wil hier al vuylen.Ga naar voetnoot882 Onder die helsche guylen
[pagina 119]
Wert nu mijn daet van cleender vramen.Ga naar voetnoot883 Rijst, in alder duvel namen,Ga naar voetnoot884-885 Ga naar voetnoot884 885[regelnummer] [E 2r] Oft ic draech u ghecoust, ghescoeyt in Cacabo!Ga naar voetnoot885 Emmeken O Heere, ontfermt u mijns! Moenen Ja, eest also?Ga naar voetnoot886-887 Nu hoor ic wel dat achterdencken in haer gaet cnaghen. Tot in t(s)werck der wolcken wil icse draghen, Toornen hooghe ende worpense van boven neder. 890[regelnummer] Coemtse dan te haer selven weder,Ga naar voetnoot890 So heeftse gheluck, die leelijcke vrucht.Ga naar voetnoot891 Her, her, ghi moet mede in die lucht!Ga naar voetnoot892 houtsnede 5
[pagina 120]
5
[pagina 121]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten [E 2v] (N)ae dese woorden heeft Moenen die duvel Emmeken hoogher dan eenich huys ofte kerke in die locht ghedraghen, dat haer oom ende alle die lyeden saghen, dwelck hem allen seer verwonderde, niet wetende wat dat bedieden mochte.	voetnootProza X ommeganckdach: processiedag. Op Beloken (eerste zondag na) Pinksteren werd te Nijmegen in een plechtige ommegang een Mariabeeld van de parochiekerk van de heiligen Maria en Stephanus naar het terrein van de oude kerk buiten de muren gedragen: Michels in Tijdschr. voor Taal en Letteren 15 (1927), p. 7; des: waarover. voetnoot686 emmer: nu dan; gherocht: aangekomen. voetnoot688-689 Ghi segt dat u moeye...: zie Aantekeningen. voetnoot689 mach: kan wel, wil wel. voetnoot690 als om: zoveel als te...; aen: van. voetnoot694 ontscamelijc: schandelijk. voetnoot695 onwetende: onverantwoorde, domme. voetnoot697 daer... ondraghe: dat ik nu leid. voetnoot698 solaes: troost. voetnoot699 Als daer te gane...: dat je er geen behoefte aan hebt daar te gaan. voetnoot701 Wat dinghe: wat? hoe nu? greyn (pit, kern, 't beste): schat. voetnoot703 Dats mi groot hindere: dat spijt me erg. [tekstkritische noot]709 A: eerste vers van Emmekens claus (zie Aant.). voetnoot704 Ontbeit: hé! voetnoot705 scheen: weggaan. voetnoot706 over een: bijeen. voetnoot707 Scuylter wat: is er wat aan de hand? voetnoot708 waghenspel: vertoning op een stilstaande wagen, hier waarsch. een wagen die in de processie met een tableau-vivant is rondgereden (‘Over Wagenspelen’: B.H. Erné in T.N.T.L. 50 (1931), pp. 223-235). voetnoot709 Dats alle iaer...: zie Aantekeningen. voetnoot710 Als... peyse: nu ik eraan denk; Masscheroen: zie Aantekeningen. voetnoot711 weerdicheit: waarde; sommen: beschrijven. voetnoot712 Mijn oom pleecher...: zie Aantekeningen. [tekstkritische noot]719 selcke: naar U en S (Leendertz, p. 309). voetnoot713 Ke: toe nu; snabbelinghe: kletskoek, leuterpraat. voetnoot714 brabbelinghe: geleuter. voetnoot715 roost: gebraad. voetnoot717 op ander saisoenen: vroeger, destijds. voetnoot720 en... vervelen: als het u niet te veel is. voetnoot722 achterqueerne: achterste (queerne: molen). voetnoot723 van deghe: iets goeds, deugdelijks. voetnoot724 achterdencken: berouw. voetnoot725 hoghe vermet: stout plan; niet: niets. [tekstkritische noot]728 ic: Leendertz, p. 310. 741 A: stner. voetnoot726 let: toef, blijf. voetnoot727 vererre: word boos; zie Aantekeningen. voetnoot728 Bre, hierioh: duivelse uitroep. ‘Bre’ (volgens Leendertz, p. 573 te lezen als ‘bre’, niet als ‘bree’) is te vergelijken met het meer voorkomende ‘bor’ of ‘borre’; ‘hierioh’ misschien met de Franse duivelkreet ‘harau’ (vgl. nog met het Engelse ‘harrow’ en het Duitse ‘oho, hoho’: E.J. Haslinghuis, De duivel in het drama der Middeleeuwen, Leiden 1912, pp. 165-6). voetnoot729 appelleren mijn ghedinghe: mijn zaak in hoger beroep brengen. voetnoot730 Teghen: bij; iuge: rechter, gheringhe: dadelijk. voetnoot734 alle die mesdaet: alle misdaden. voetnoot737 met... meyninghen: oprecht, met goed voornemen. voetnoot739 ghepeyse: gedachte, nml. van hoogmoed. voetnoot740 ghehort: gestoten. voetnoot741 stuer: wreed. [tekstkritische noot]753 (Leendertz, p. 311) A: herde wringhen. voetnoot745 onsprekelijck: onnoemelijk. voetnoot746 es... gebrekelijc: wordt onthouden. voetnoot748 bekint: erkent. voetnoot750 ercheden: zonden, boosheid. voetnoot751 achterdincken: zie v. 724. voetnoot753 hande wringhen: zie v. 137. voetnoot755 in allen siden: alom. voetnoot756 In... tijden: onder de oude bedeling. voetnoot757 naemen: heten. voetnoot758 blamen: berispen. voetnoot759 puneren: straffen. voetnoot761 torte (van terden): trapte; smeete: sloeg. voetnoot763 ye: ooit. [tekstkritische noot]768 (Leendertz, p. 311) A: Dat om. 776 Die: Leendertz, p. 311. 780 A: leihdi. voetnoot766 ic: Jezus Christus. voetnoot767 tscrucen hout: kruishout. voetnoot768 om dat: opdat. voetnoot769 ter... staen: tot de genade (van mijn vader) zou komen, onder zijn genade zou staan. voetnoot770 Dies: derhalve; stranger: strenger. voetnoot773 Om dat: opdat; reenen: zuiveren (van zonde). voetnoot774 dat: expletief; versteenen: volharden, zich verharden. voetnoot775 becondighen: bekend maken. voetnoot777 die redelike: de rechtschapenen, rechtvaardigen; hem vereysen: gruwen. voetnoot778 in doude wet: onder het oude verbond. voetnoot779 derren: durven. [tekstkritische noot]789 veerboden: Leendertz, p. 312. voetnoot783 van iusticien: strafrechtelijk. voetnoot786 wijsdi: veroordeelt gij tot. voetnoot787 wanhaghen: mishagen; Mach u verbeden wesen: indien u om iets mag worden gesmeekt, hier meer in 't bijzonder om afwending van toorn. voetnoot791-799 Eertbevinghe, dobbel sonnen...: zie Aantekeningen. voetnoot791 dobbel sonnen: ‘het verschijnsel dat zich voordoet bij een halo. De lichtstralen van de zon kaatsen en breken aan en in de ijskristallen van cirrostratus. Op of bij de horizontale kring verschijnen er dan lichtplekken die men bijzonnen noemt’ (P. Maximilianus, ‘Aantekeningen bij Mariken van Nieumeghen’ in NTg. 44 (1951), p. 89); sterren met steerten: kometen. voetnoot792 met: door; gheveerten: vreemde verschijnselen. voetnoot793 ghestoort: vertoornd. voetnoot794 bi aventuren: mogelijk. voetnoot795 meer gheplaecht: door ergere plagen (rampen) getroffen. voetnoot796 pijne: moeite. voetnoot797 ghebaert: getoond, geopenbaard. [tekstkritische noot]805 A: ontfermmende. voetnoot799 dier tijden: hongersnood. voetnoot801 verleden: beledigen, krenken. voetnoot802 wreden: woeden, razen (Mak in NTg. 48 (1955), p. 272). voetnoot803 deewighe doot vol gheweens: omschrijving van de hellestraf, de eeuwige verdoemenis. voetnoot804 Tes al: allen zeggen, 't is altijd maar...; waer voor sorge ick: wat zou ik me zorgen maken; versucht ic: laat ik maar even een zucht van berouw; ten lesten: op het eind van mijn leven, bij 't sterven. Zie ook Aantekeningen. voetnoot806 wert... verwermende: verwarmt (als gevolg en teken van emotionele spanning). voetnoot808 dier: partitieve genitief bij ‘vele’. voetnoot809 puer: waarlijk. voetnoot810 ou, seg, ou: hei, hei (drukt verveling en ongeduld uit). voetnoot811 brabbelinghe: zie v. 714. voetnoot812 verloren: tevergeefs. voetnoot816-821 Hulpe, Lucifers billen...: zie Aantekeningen. voetnoot816 Lucifers billen: vgl. v. 403-4 en 618. voetnoot817 des: daarom. voetnoot819 prasinghe: geleuter; staet en hoort: staat aan te horen. voetnoot820 beyden: wachten. voetnoot821 trenten: gaan. voetnoot822 beleeder: bestuurder; elementen: elementen der stoffelijke wereld (aarde, water, lucht en vuur). voetnoot823 seghie: zetel. voetnoot825 gehinghen: toestaan. voetnoot827 van: om. [tekstkritische noot]832 (Leendertz, p. 314) A: int eynde. voetnoot828 verlaetheit: stilstand, rust, ophouden, dus: anders komt er nooit een einde aan... voetnoot829 vervaertheit: gruweldaden; plien: plegen. voetnoot831 die bekinde wesen: erkend worden. voetnoot832 int inde: tenslotte. voetnoot834 te versagen: af te schrikken. voetnoot836 hem: zich; van als: in alles. voetnoot837 toogen: doen blijken. voetnoot838-839 Denckt om die borstkens: zie Aantekeningen. voetnoot841 in ghescille: in het rumoer en de opschudding rond Jezus'proces en kruisiging. Beuken (ed. Mariken, p. 91) verklaart ‘ter verzoening’. voetnoot843 thuus: tot uws. voetnoot844 maken: eraan doen, veranderen. voetnoot846 alle... ghemeene: de gehele wereld. voetnoot847 riep hi... op: deed hij een beroep op, riep hij... in. [tekstkritische noot]848 A: sonde. 869 A: betrede. voetnoot849 es vroedere (es: es des): weet dit. voetnoot852 gronden: peilen. voetnoot853 Kent: erkent; vercoren: gered. voetnoot859 Even ghedichte: zeer overvloedig; claer (stopwoord): duidelijk, zoals blijkt. voetnoot860 wroegen: wroeging. voetnoot867 Sonder redene: onberaden; voernemen ghebruyckende: mijn zin doende. voetnoot868 ontdoet u: open u; zijt mi beluyckende: omsluit mij, begraaf mij. voetnoot869 beterde: betreed. [tekstkritische noot]871 (Leendertz, p. 315) A black. 879 A: al besluyten (corr.: H. Pleij in Spektator 1 (1971-2), p. 35; Leendertz, p. 315: Dat mi.. .sal). A: beswelte. voetnoot870 Modicack (ook v. 998): scatologische duivelnaam, waarsch. omzetting van cac(o)daemo(n); zie Maximilianus in NTg. 44 (1951), p. 18 en Michels in Tijdschr. voor Taal en Letteren 15 (1927), p. 17. ‘Modecac’ was ook de naam van een Kortrijkse rederijkernar: M. Vandecasteele, ‘Letterkundig Leven te Gent van 1500 tot 1539’ Jb. de Fonteine 1966, p. 48; blaecooghen: vonken met de ogen schieten. voetnoot871 den balch al vul (balch: buik): over haar hele lichaam, geheel en al. voetnoot872 : zie Aantekeningen. voetnoot874-877 Laet mi met vreden...: zie Aantekeningen. voetnoot874 meten: drinken. voetnoot879 besluyten: doen sluiten, ineen doen krimpen; beswilte: bezwijm. voetnoot880 faelgeert: begeeft; Hulpe...: zie v. 403. voetnoot881 borlen: brullen, schreeuwen. voetnoot882 meeninghe: opzet; wil: dreigt; vuylen: vernietigd te worden, te mislukken. [tekstkritische noot]885 A: ic droech. 886 A: Ju eest also. 889 A: worpenle. voetnoot883 guylen: boeven, slempers; wert van cleender vramen: brengt weinig baat, weinig voordeel. voetnoot884-885 Rijst, in alder duvel namen...: zie Aantekeningen. voetnoot884 Rijst: sta op (Emmeken is immers met de woorden van v. 879-80 neergezegen). voetnoot885 ghecoust, ghescoeyt: zonder meer, zoals je hier staat, direct, of met huid en haar, geheel (vgl. v. 984) (vgl. de uitdrukking ‘met kousen en schoenen in de hemel komen’: F.A. Stoett, Nederlandsche Spreekwijzen..., Zutphen 1943, dl. 1, pp. 504-5, nr. 1263 en L.M. van Dis, Reformatorische rederijkersspelen uit de eerste helft van de zestiende eeuw, Antwerpen s.d. (1937), p. 247, n. 17); Cacabo: de helleketel, volgens Maximilianus geassocieerd met ‘cacken’: NTg. 44 (1951), p. 18. voetnoot886-887 O Heere, ontfermt u mijns...: zie Aantekeningen. voetnoot890 te haer selven weder: tot zichzelf, tot bewustzijn. voetnoot891 vrucht: schepsel. voetnoot892 Her: hier, vooruit. Voor andere verhalen waarin iemand door de duivel in de lucht wordt gevoerd en neergeworpen, in 't bijzonder in Caesarius van Heisterbachs Dialogus Miraculorum, zie L. Peeters in NTg. 64 (1971), p. 102. [tekstkritische noot]Proza van XI: A: ghedragen hande en nnde wye.

Vorige Volgende

Mariken van Nieumeghen

X Hoe Emmeken ende Moenen na Nieumegen reysden.

Over het gehele werk

plaatsen