Mariken van Nieumeghen

VIII Hoe Emmeken haer sondich leven een luttel beclaecht.

Emmeken aldus tAntwerpen wonende ende merkende dat si een seer quaet sondich leven leyde, want om haren wille bi toedoen van Moenen wonderlijke veel quaets daghelicx gheschiede, seide tot haer selven aldus:^{Proza VIII}

Proza VIII want: omdat.

[p. 100]

tekstkritische noten

590

O memorie, verstandenisse, waerdi dinckende^{590(603)-(604)617590}

 

Op dleven daer ick mi nu in ontdraghe,⁵⁹¹

 

Het soude u duncken sondich ende stinckende.

 

Ghi laet die claerheyt der hemelen blinckende⁵⁹³

 

Ende gaet den wech der hellen, vol meshage.⁵⁹⁴

595

Ick sie ende mercke meest alle daghe

 

Es hier yemant om mi ghequetst of doot

 

[D 1v] Ende ick weet wel, desen Moenen, dat es de plaghe,^597-600597

 

En es vanden besten niet, dit es den noot.⁵⁹⁸

 

Ic ghevoelt wel, al en seyt hijs niet al bloot,⁵⁹⁹

600

Dat een viant moet wesen of niet veel betere.⁶⁰⁰

 

O moeye, moeye, u fel verwiten groot,

 

Sal mi maken een verdoemt sletere,⁶⁰²

 

Eewelijc uuter gracien vanden hoochsten wetere.⁶⁰³

 

 

 

Ey lasen, al eest voor mi wat claghelijcx,

605

Ick ben te verre, al woudick mi te keeren pooghen.⁶⁰⁵

 

Ic plach ooc Maria te dienen daghelijcx

 

Met bedinghen oft anders iet behagelijcx,

 

Ende die devocie es oec al vervloghen,

 

Ende oec en wil (hi) se mi niet ghedoghen,

610

Ende dat ic mi seghenen soude en gedoecht hi ooc niet.

 

Daerbi soumen oec ghevoelen moghen

 

Dat hi quaet es, omdat hi tseghenen vliet.

609 hi: naar S.

590(603)-(604)617 vormen twee balladestrofen van elk 14 regels op het schema abaabbcbccdcdd.

590 memorie: rede, denkvermogen.

591 daer... ontdraghe: waar ik me nu aan vergooi.

593 laet: verlaat, versmaadt.

594 meshage: ellende, verdriet.

597-600 Ende ick weet wel...: zie Aantekeningen.

597 plaghe: narigheid.

598 En es vanden besten niet: (vgl. v. 210) eufemistisch voor: hij is boos, slecht, vgl. in omgekeerde zin ‘hij is de kwaadste niet’.

599 al bloot: openlijk.

600 viant: duivel.

602 sletere: slet.

603 den hoochsten wetere: hij die alles doorgrondt: God.

605 keeren: bekeren, terugkeren.

[p. 101]

 

Wat wil ic ooc achterdencken, besiet doch, siet,^613-614613

 

Tes nu te verre comen om achterdincken.⁶¹⁴

615

Hola, ic hebber ghinder twee bespiet⁶¹⁵

 

Die ic ghisteren dach stelde om scincken ende drincken;

 

Daer wil ic mijn keelken laten clincken.

Na desen esse weder gaen sitten drincken metten ghesellen, daer Moenen soe wracht als datter weder een doot bleef. Ende diet dede wert van Moenen geleit buyten der stadt, daer hi noch een vermoerde bij rade van Moenen die hem wijs ghemaect hadde dat die ghene die daer vermoort wert veel ghelts had, om dat hien vermoorden soude, waerom Moenen seer verblide, seggende:^Proza

 

[D 2r] Hulpe, Lucifers kagie ende helscaps clove,⁶¹⁸

 

Hoe ic hier tvolc daghelijcx verdove!⁶¹⁹

620

Men gheeft mi ghelove

 

Voor een groot cadet.⁶²⁰

 

Ick weet al te segghen wat die lieden let,⁶²¹

613-614 Wat wil ic ooc...: zie Aantekeningen.

613 achterdencken: piekeren.

614 achterdincken: zich iets te beklagen, berouw te hebben.

615 hola: hé; bespiet: bemerkt. J.B. Drewes vertaalt ‘Hé, daar heb je twee lui met wie...’ of ‘Daar zie ik twee lui’: ‘Hola, ic hebber ghinder twee bespiet...’ in NTg. 48 (1955), p. 318, waar ook andere voorbeelden van ‘hola’ in een gelijkaardig verband.

Proza Aantekeningen; had: bij zich had; om dat hien: op dat hij hem.

618 kagie: kooi, gevangenis; helscap: hellegezelschap; clove: kloof, afgrond, ook: knip, val, (duivelse) strik (vgl. kagie) (Tinbergen in NTg. 12 (1918), p. 221). Kruys-kamp (ed. Mariken, p. 43) verstaat (ik meen terecht) ‘kagie’ als ‘achterste’ en ‘clove’ als ‘aarskerf’ en het hele vers dus als een gewone bezwering bij (duivelse) lichaamsdelen (vgl. met v. 403, 722 en 816). De aandacht voor juist deze lichaamsdelen is voor de middeleeuwse toneelduivel stereotiep.

619 verdove: het hoofd op hol breng, verdwaas.

620 gheeft... voor: houdt mij voor; groot cadet: groot sinjeur, hele meneer.

621 let: scheelt.

[p. 102]

 

Ende daer omme te bet

 

Volchtmen mi naer.⁶²²

 

Ic weet raet te gheven, net ende claer,

 

So ic desen vrouwen wijs maec met minen blasene

625

Om die mans na hem lieden te doen rasene.⁶²⁵

 

Ic doe hemlieden den mans sulcken broeken gheven,⁶²⁶

 

Datser gheen acht daghen naer en leven.⁶²⁷

 

Ic hebbe dat hier bedreven

 

Meer dan eens,

 

Ende daer en verliest Lucifer niet aen, ic meens.⁶²⁹

630

Ende dan beghin ic mi ooc tonderwindene⁶³⁰

 

Om tvolc verborghen schat te doen vindene.

 

Dat heeft alree ghisteren (eenen) dlijf ghecost.⁶³²

 

Ic wees hem daer eenen scat lach quansuys vermost⁶³³

 

In eenen peertstal, al onder eenen post,

 

Daer den peertstal al geheele op stont.⁶³⁴

635

Ic seyde, hi moeste delven tot inden gront,

 

Hi sou daer menich pont

 

Vinden van verborghen scatte.

 

Ter stont ghinc hi delven datte,

 

Maer also saen als hi so verre quam⁶³⁸

 

Dat hi den pilare sijn fondament benam

640

Ende sinen stant daer hi op stont,⁶⁴⁰

 

Den pilaer sanck tot inden grondt,

 

Ende daer versmoorde mijn oomken ondre.⁶⁴²

 

[D 2v] Ick sal voort stellen dmeeste wondere,⁶⁴³

622 te bet: te meer; volcht men mi naer: loopt men mij na.

625 blasene: ingeving, inblazen; rasene: razend (verliefd) te doen zijn.

626 sulcken... gheven: zoveel te verwerken, te verduwen geven (de vrouwen weten de mannen zodanig uit te putten, dat ze...).

627 naer: na.

629 ic meens: zou ik zo denken.

630 tonderwindene: erop toe te leggen.

632 dlijf: het leven.

633 lach... vermost: die daar zogenaamd beschimmeld lag.

634 post: deurstijl.

638 also saen als: zodra.

640 stant: steunpunt.

642 versmoorde: liet het leven; mijn oomken: onze vriend.

643 voort stellen: verrichten, op touw zetten, vertonen (De Vooys in NTg. 26 (1932), p. 99 en Mak in NTg. 48 (1955), p. 271); dmeeste wondere: de wonderlijkste, gekste dingen.

[p. 103]

 

Comet gheen belet van boven.⁶⁴⁴

645

Men sal noch als een god aen mi ghelooven,

 

So voer ickse met hoopen ten helschen suchte.⁶⁴⁶

 

. . . . . .

644 Comet...: zie Aantekeningen bij v. 159.

646 suchte: gezucht, geween; zie Aantekeningen.

618 (Leendertz, p. 304) A: kaengie; helsalps.

632 eenen: Leendertz, p. 305.
641 A: gronde.

648 A: u nu.
653 ic niet: Leendertz, p. 306.