Mariken van Nieumeghen (1996)

Mariken van Nieumeghen

(1996)–Anoniem Mariken van Nieumeghen– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende


[A 3v]houtsnede 2
II Hoe Mariken seer schandelijcken toe ghesproken wert van haerder moeyen. Aldus es Mariken van haer heer oom ghescheiden ende tot Nieumeghen gegaen, daer si cochte van als dat haer
[pagina 57]
2
[pagina 58]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten oft haren oom nootelijc wesen mochte. Ende opten selven dach dat si te Nimmeghen comen was so hadde haer moeye teghens vier oft vijf vrouwen ghekeven om des hertoghen Adolf wille, die sijnen vader hadde doen vanghen, als dat si bat scheen dul oft een verwoede duyvelinne te sine dan een kersten mensche, want si metten ionghen hertoge pertijde ende vermoorde na- [A 4r] maels haer selven doen si hoorde dat dye oude hertoghe uuter ghevanckenissen verlost was bij toedone van den casteleyn vanden Grave, ghelijck ghi hier na horen sult. Mariken, siende dat biden avonde was als si haer dinghen al ghedaen hadde daer si om comen was, seide tot haer selven aldus:Ga naar voetnootProza II 45[regelnummer] Nu heb ic van als dat ons ghebrackGa naar voetnoot45 Doen weghen ende meten naer mijn ghemackGa naar voetnoot46 Ende daer na ghecocht ende wel betaelt. Maer mi dunct dat ic hier so langhe heb gedraelt Dat ghinder die nacht compt op gheresen. 50[regelnummer] Daer sie ick eenen wiser; wat macht wesenGa naar voetnoot50 Aenden dach? Tes alre tusschen vieren ende viven! Nu moet ic tavont int stede bliven; Ten es noch maer een ure dach Ende in drie uren dat ict nauwelijck gaen en machGa naar voetnoot54
[pagina 59]
55[regelnummer] Van hier tot mijns ooms. Neen, tes beter ghebleven.Ga naar voetnoot55 Mijn moeye die woent recht hier neven; Ick wil haer gaen bidden datse mi een bedde decke,Ga naar voetnoot57 Ende morghen, also vroech als ick ontwecke,Ga naar voetnoot58 Soe mach ic mi nae huys snel ten labuere s(l)aen.Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] Ick sie mijn moeye voer haer dore staen; Soot wel betaemt, wil icse gaen groeten. Moeye, Cristus wil al u leet versoetenGa naar voetnoot62 Ende alle die ghi lief hebt hoeden van gequelle.Ga naar voetnoot63 Die moeye Ke, willecome duvel, hoe staget in die helle?Ga naar voetnoot64-65 Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] Wel ioncfrouwe, wat hebdi nu hier te doene? Mariken Mijn oom sant mi omtrent der noene [A 4v] Om keersen, om mostaert, om azijn, om veriuys,Ga naar voetnoot67 Ende om al datter ghebreck was tonsent in huys; Ende eer ick van deen totten anderen heb connen loopen 70[regelnummer] Ende alledinck heb connen vinden ende coopen, So eest sus late worden, ende luttel grievet u,Ga naar voetnoot71 Dat ghi mi te nacht een bedde decket, ghelievet u. Ic soude immer noch thuys gaen, maer metter nachtGa naar voetnoot73
[pagina 60]
Wort somtijts een maechdeken bespiet ende gewacht,Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] Onteert, vercracht, te haren verwite,Ga naar voetnoot75 Ende daer voer sorghe ick. Die moeye Wachermen, tijte!Ga naar voetnoot76 Sorchdi nu so seere voor uwen ma(e)chdom, godwouds!Ga naar voetnoot77 Ke, lieve nichte, ghi weet doch van oudtsGa naar voetnoot78-79 Hoe ghi ghewonnen waert, al ghelaeti u dus inge. Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] Ghi en hebt hier sint der noenen met uwen dinge Niet besich gheweest, laet ic mi dincken.Ga naar voetnoot81 Mariken Ick doe seker, moeye. Die moeye Ja, oft sitten drinckenGa naar voetnoot82 Iewers int heimelijke, nae uus herten willeken.Ga naar voetnoot83 Ke, nichte, te lande waert, Cleyken ende GillekenGa naar voetnoot84
[pagina 61]
85[regelnummer] Connen alte wel dese meyskens int coren leyden, Ende alse ten avontspele gaen onder hem beyden,Ga naar voetnoot86 Hoe wort Lijse dan van Hannen ghetoeft!Ga naar voetnoot87 Ke, nichte, ghi hebtet al wel gheproeft, Want touwent woont so menich frisch gheselleken.Ga naar voetnoot89 Mariken 90[regelnummer] Twy segdi dat, moeye? [A 5r] Die moeye Ey, dobbel velleken,Ga naar voetnoot90 Al en dooch die waerheyt niet gheseyt,Ga naar voetnoot91 Ghy hebt menighen rey ghereytGa naar voetnoot92 Daer die pijper geen vijf groote en wan.Ga naar voetnoot93 Ende al gaetmen langhe af ende an,Ga naar voetnoot94 95[regelnummer] Tes al maecht tot dat den buyck op rijst.Ga naar voetnoot95
[pagina 62]
Mariken Dat ghi mi dese scande bewijst!Ga naar voetnoot96 Sonder schult eest mi te hert om verdraghen. Die mo(e)ye Ick hebbe lieden ghesproken dye u lestent saghenGa naar voetnoot98 Met uwen eygenen oom ligghen so ontscamelijck,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Dat mi te segghen waer ombetamelijck.Ga naar voetnoot100 Onteeren blamelijck doedi al ons geslachte!Ga naar voetnoot99-101 Tfij moet u worden, onsalighe drachte;Ga naar voetnoot102 Ick en mach u niet sien te mijnen goede.Ga naar voetnoot103 Mariken Here God, hoe wee wert mi te moede! 105[regelnummer] Hoe ontstelt van bloedeGa naar voetnoot105 Werdt mijn gheheel lichaem soudeynich, Die smedige woorden, dit verwijt vileynich,Ga naar voetnoot106 Te hoorene ende te verdragen sonder schult. Nu moeye, segt oft ghi mi een bedde decken sult, Desen nacht, ende niet langher. Die moeye Ghi laecht mi liever in die MazeGa naar voetnoot109
[pagina 63]
110[regelnummer] Alsoe diepe als dit huys hooch is, tot eenen aze Van alle die visschen dier inne vlieten. Dus vertrect van hier oft het sal u verdrieten. [A 5v] Van thoorne sta ick als een loof en beve.Ga naar voetnoot113 Mariken Moeye, ghi hebt groot onghelijck. Die moeye Ontbeyt, dese verhide teveGa naar voetnoot114 115[regelnummer] En sal mi niet laten onghequelt!? Moeten die tuyten wat zijn verstelt?Ga naar voetnoot116 Ja, si beghint mi den worm int hoot te roerene.Ga naar voetnoot117 Ick stae quaet ghenoch om den duvel te snoereneGa naar voetnoot118-119 Oft om op een cussen te binden al waer hi kintsch. Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] Ic stae wel soe spijtelijcken en winsch,Ga naar voetnoot120 Ic en weet nauwe of ic op mijn hoot sta of mijn voeten. Alle die mi desen dach ontmoeten, Die sal ick antwoerden, dwelck mi dit beroer doet,Ga naar voetnoot123 Alleens ghelijck die duvel zijn moer doet.Ga naar voetnoot124
[pagina 64]
Mariken 125[regelnummer] O bedructe, nu is u lijden naest.Ga naar voetnoot125 Ick blive staende wel so beraestGa naar voetnoot126 Dat ick van miselven en weet hoe noch wat. Met eenen dullen hoofde loop ic noch uuter stat, Ontsiende boeven, noch daer toe roovers.Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] Ic scatte ic mijn bedde make onder die loovers;Ga naar voetnoot130 Ic en vrage na niemant die nu levende si.Ga naar voetnoot131 Al quaem die baerlijcke duvel tot mi,Ga naar voetnoot132 Ic ben nu als die nieghers nae en vraghe.Ga naar voetnoot133 Nu gae ic sitten onder dese haghe,Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] Mi selven bevelende inden handen Van Gode of alle die helsche vianden.Ga naar voetnoot136	[tekstkritische noot]Proza II: A: des hertoghen adlof wille en doe si om comen was (vgl. Tinbergen in NTg. 12, p. 220). 48 A: hebt. voetnootProza II als: alles; als dat: zodat; bat: eer; pertijde: dweepte; casteleyn vanden Grave: zie Prologhe, Aantekeningen. voetnoot45 als: alles. voetnoot46 ghemack: zin, behoef. voetnoot50 wiser: zonnewijzer; wat: hoe laat... voetnoot54 dat: expletief; en: versterkende ontkenning na nauwelijck. [tekstkritische noot]59 A: saen. Conjectuur van Leendertz, p. 280 (vgl. nog Van Mierlo in VMA 1951, pp. 162-3): U: snel labueren saen, S: int labuer gaen. voetnoot55 tot mijns ooms (huis): elliptische genitief. voetnoot57 bidden: vragen. voetnoot58 ontwecke: ontwaak. voetnoot59 mi (snel) slaen: me (snel) begeven. Vgl. uit het Spel van den ontrouwen rentmeester: ‘Dus ter labueringhe ick my altyt spoene’ (De Roode Roos, ed. O. van den Daele en F. van Veerdeghem, Bergen 1899, p. 161, v. 934). voetnoot62 wil: moge; versoeten: verzachten. voetnoot63 gequelle: leed. voetnoot64-65 Ke, willecome duvel...: zie Aantekeningen. voetnoot64 Ke: uitroep, verbasterd uit Kerst (Christus), vgl. Here jee! staget: staat het (Brabantse dialectvorm). voetnoot67 veriuys: sap van onrijpe druiven, vanwege zijn scherpe smaak gebruikt om een pikante smaak aan saus en eten te geven. voetnoot71 sus: zo; grievet: moge het u hinderen. voetnoot73 immer: wel, beslist, in ieder (ander) geval. [tekstkritische noot]77 A: vdor uwen. 81 A: duncken. voetnoot74 gewacht: opgewacht. voetnoot75 verwite: schande. voetnoot76 sorghe ick: pas ik voor op; Wachermen: ocharme; tijte: kuiken. Waarsch. spottend-klagend bedoeld (vgl. C. de Baere in Wetenschapp. Tijdingen 11 (1951), kol. 177-8). voetnoot77 godwouds: God beter't. voetnoot78-79 ghi weet... Hoe ghi ghewonnen (verwekt) waert: je bent toch al lang niet meer onschuldig, je weet toch al lang van het ‘leven’ af. Vgl. Historie van B. Cornelis Adriaensen van Dordrecht (s.l., 1569, fol A4v): ‘die werelt is so verargert ende verdorven/ dat ionge maechdekens van acht oft negen jaren wel weten deur wat middel datse inde werelt gheraeckt oft ghecomen zijn’. voetnoot79 ghelaeti u: hou je je, doe je; dus inge: zo eng, zo preuts. voetnoot81 laet ic mi dincken: zou ik zo denken. voetnoot82 Ick doe seker: toch wel. voetnoot83 iewers: ergens. voetnoot84 te lande waert: op het (platte)land; Cleyken ende Gilleken: Klaasje en Gillisje, algemeen gangbare mansnamen. voetnoot86 avontspele: avondvermaak, danspartij (K. Stallaert, Gloss. van verouderde rechtstermen..., Leiden 1890, dl. l, p. 107). voetnoot87 Lijse (lies) en Hannen (Jan): stereotiepe namen van meid en knecht, meestal in erotisch verband (vgl. B.H. Erné, Twee zestiende-eeuwse spelen van de hel, Groningen 1934, p. 87); ghetoeft: geknuffeld. voetnoot89 touwent: (ten uwent) bij jullie. voetnoot90 Twy: waarom; dobbel velleken: schijnheilige, dubbelhartige slet (De Vooys in NTg. 26 (1932), p. 99). D heeft, minder oorspr., ‘dobell tonge’ (vgl. Barnouw in The Germanic Review 6 (1931), p. 73 en Muller in T.N.T.L. 52 (1933), pp. 143-7; daartegenover: Kronenberg in NTg. 23 (1929), pp. 34-5 en Janssen in Leuv. Bijdr. 56 (1967), pp. 41 en 48). voetnoot91 al en dooch: al betaamt het niet dat... voetnoot92 reij ghereyt: rondedans gedanst, hier ter omschrijving van geslachtelijk verkeer. voetnoot93 Daer... wan: waar de fluitspeler geen vijf groten (halve stuivers) aan verdiende; het gaat hier dus om een stille bruiloft. voetnoot94 af ende an: op en neer, heen en weer. voetnoot95 Tes al...: spreekwoordelijk, vgl. De refreinenbundel van Jan van Doesborch, uitg. C. Kruyskamp, Leiden 1940, dl. 1, p. 44 en dl. 2, refr. CXXXI, pp. 237-8. voetnoot96 bewijst: aandoet. voetnoot98 lestent: onlangs, 98-101: Ick hebbe lieden ghesproken...: zie Aantekeningen. voetnoot99 ontscamelijck: schaamteloos. voetnoot100 Dat: dat het. voetnoot99-101 vgl. het voor de kijvende tante wel zeer expressieve eind- en overlopend rijm op -amelijck. voetnoot102 Tfij moet u worden: schande kome over u (fij: gesubstantiveerd tussenwerpsel); drachte: schepsel. voetnoot103 te mijnen goede: mij ten goede, zodat het goed voor mij is. voetnoot105 soudeynich: plotseling. voetnoot106 smedige: smadelijke; vileynich: gemeen. voetnoot109 die Maze: zie Aantekeningen. [tekstkritische noot]120 A: wensch. voetnoot113 sta... beve: sta ik te beven als een blad. voetnoot114 Ontbeyt: wat! wel!? verhide (van hiën): vervloekte. voetnoot116 tuyten: haren, lokken; verstelt: door elkaar geschud. voetnoot117 si begint mi...: ze maakt me nog dol. Krankzinnigheid werd vaak toegeschreven aan een vreemd voorwerp in de hersenen of het hoofd: hier een worm, elders een kei (vgl. de kei leutert hem). voetnoot118-119 den duvel...binden: zie Aantekeningen. voetnoot119 al: alsof; kintsch: weerloos als een kind. voetnoot120 spijtelijcken: woedend; winsch: verdraaid, ontsteld. voetnoot123 beroer: beroering, ontsteltenis. voetnoot124 alleens: geheel als; v. 122-124: vgl. aant. bij v. 64-65. De ‘duivel en zijn moe(de)r’ vormen in de volkstaal een stereotiep stel. Voor 's duivels moer op het toneel: E.J. Haslinghuis, De duivel in het drama der Middeleeuwen, Leiden 1912, pp. 153-5. voetnoot125 naest: zeer nabij. voetnoot126 beraest: verdwaasd, buiten zinnen. voetnoot129 ontsiende: vrezende. voetnoot130 scatte: denk. voetnoot131 Ic en vrage na niemant: ik trek me van (niets of) niemand nog wat aan, (alles en) iedereen laat me onverschillig, kome wat komt (vgl. ook v. 133). voetnoot132 die baerlijcke duvel: de duivel zelf. voetnoot133 nieghers: nergens (zie v. 131). voetnoot134 sitten onder dese haghe: zie Aantekeningen; haghe: struikgewas, bosje. voetnoot136 helsche vianden: helse duivels.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen