Madoc. Jaargang 2008

[p. 165]

Column

Onderzoeker

Behalve conservator en docent ben ik ook onderzoeker. Welke functie me het meest pleziert? Moeilijk te zeggen. Ik wéét wel dat het drie verschillende beroepen zijn, maar ervaar ze niet als aparte bezigheden. De combinatie conservator/onderzoeker is heel vertrouwd. Een conservator moet bijvoorbeeld vaststellen of het middeleeuwse handschrift dat hij wil verwerven voor de Bijzondere Collecties compleet is, of vorm en inhoud voldoende perspectief bieden op een zinvol gebruik bij onderwijs en onderzoek. Moet het stuk echt voor Amsterdam verworven worden of is het in de KB beter op zijn plaats? Voor de catalogisering doe je onderzoek naar de auteur van een anonieme tekst en probeer je vast te stellen waar en wanneer een handschrift is vervaardigd. Is een conserverende behandeling gewenst, dan doen conservator en restaurator samen onderzoek naar de beste methode, ieder vanuit zijn eigen vak. Je onderzoekt ook voor anderen, zoals voor gebruikers van je collectie. ‘Wanneer en langs welke weg is dit handschrift ooit in bezit van de UB gekomen?’ Dat wil ik als collectiebeheerder ook graag weten, dus aan de slag. ‘Is deze tekening van het Muiderslot in P.C. Hoofts eigenhandig geschreven manuscript uit de tijd van de dichter of van latere datum?’ Tja, in feite moet je dan kunnen bepalen of er grafietstift dan wel potlood gebruikt is, een product van lang na Hooft. Ook dat wou ik zelf wel weten, zodat de hulp werd ingeroepen van de onderzoekers bij het Instituut Collectie Nederland. Het bleek zuiver grafiet te zijn, dus het zou een tekening van Hooft zelf kunnen zijn.

Er zijn universitaire docenten die vooral lesgeven en weinig of geen ervaring hebben als onderzoeker. Dat is jammer, omdat studenten weliswaar kennis willen vergaren maar extra belangstellend worden als je ook uitlegt langs welke, soms onvermoede wegen nieuwe kennis tot stand wordt gebracht. Eigen onderzoek uit de doeken doen is voor hen extra boeiend: dat het konijn uit de hoge hoed getoverd is, kan iedereen zien, maar je wilt toch weten hoe dat mogelijk is? Het geheim is meestal een mix van gezond verstand gebruiken, hard werken en volhouden. Ik gun iedereen na voltooiing van een academische opleiding een vette baan, maar hoop altijd dat sommigen zijn gaan beseffen dat zij en passant tot zelfstandig wetenschappelijk onderzoeker werden opgeleid. En er is nog zo veel te doen in de geesteswetenschappen.

[p. 166]

Ook de combinatie conservator/docent heeft veel voordelen. Zo kan je als beheerder zonder problemen allerlei leerzame stukken uit de magazijnen meenemen naar college, wat je onderwijs ook heel aanschouwelijk maakt. Aan de gezichten en reacties van je studenten kun je de historische sensatie aflezen die hoort bij het op tafel en ter sprake brengen van originele documenten.

Als docent leer je slimme en enthousiaste studenten kennen, die het leuk vinden om onderzoek te doen aan handschriften, waarover je als conservator graag meer zou willen weten. Onlangs heeft een van mijn Master-studenten, een classica uit Leipzig, een grondig onderzoek gedaan naar twee dertiende-eeuwse handschriften met Latijnse teksten die toen in veel scholen op het lesprogramma stonden, maar ook daarbuiten wel gelezen werden. De vormgeving van deze boeken en de marginale en interlineaire aantekeningen bij de teksten zijn opmerkelijk: zijn dit misschien exemplaren die echt op school gebruikt zijn? Door minutieus onderzoek van vorm en inhoud kon deze classica vaststellen dat beide handschriften inderdaad in het klaslokaal gefunctioneerd hebben. Ik kan nog steeds aardig met Latijn uit de voeten, maar voor zulk specialistisch onderzoek ontbreken mij de kennis en de tijd. Deze briljante studente beschikte over beide. Het resultaat is een prachtige scriptie waarvan ik veel heb geleerd. Op college hoef ik voortaan niet meer te zeggen, dat door onderzoek kan worden vastgesteld of... enz., ik weet het nu gewoon.

Als onderzoeker heb ik natuurlijk ook veel profijt van het dagelijks contact met de collectie. Menige publicatie is te danken aan vondsten die je als nieuwsgierige conservator bijna als vanzelf doet omdat veel stukken door je handen gaan, bijvoorbeeld voor colleges en tentoonstellingen. De personele unie van conservator, docent en onderzoeker beschouw ik als een groot voorrecht. In elk van mijn functies heb ik baat bij de twee andere functies. De meerwaarde daarvan komt weer ten goede aan de collectie, de studenten en andere gebruikers van de Bijzondere Collecties en aan de verdere uitbouw van de boekwetenschap en handschriftenkunde. Nu ik er even over heb nagedacht: het is de combinatie die me het meest pleziert.

Jos A.A.M. Biemans