Madoc. Jaargang 2008

[p. 20]

Column

Conservator

Een wat wazige en morsige man meldt zich aan de balie van de Bijzondere Collecties van de UB-Amsterdam. Hij heeft maar één vraag. ‘Ik wil de dagboeken van Frederik van Eeden zien.’ In principe kan dat, maar de inhoud daarvan is grotendeels in een moderne editie beschikbaar (het slot is niet uitgegeven omdat de geestelijke gezondheid van de schrijver in zijn laatste jaren helaas te wensen overliet) en er zijn microfiches van het geheel aanwezig. Maar het gaat om de dagboeken zelf. Deze bezoeker maakt echter niet de indruk met wetenschappelijk onderzoek bezig te zijn dan wel een cultureel of educatief doel na te streven. Zoals dan gebruikelijk is, vraag ik waarom de originele stukken nodig zijn. Daar kan of wil de man niet veel over kwijt. Pas na enig aandringen onthult hij plechtig dat hij bezig is de autobiografie van Van Eeden te schrijven.

Zulke ontmoetingen met gereïncarneerde schrijvers zijn zeldzaam, maar ze horen - zeker in Amsterdam - tot de praktijk van een conservator bij de Bijzondere Collecties. Met unieke, of in elk geval zeldzame en vaak kostbare of kwetsbare stukken blijft het altijd oppassen geblazen. Bezoekers die voor middeleeuwse handschriften komen, leveren meestal geen problemen op. Die weten wat ze waarom willen, en hebben begrip voor wat kan en niet. Alleen geleerde toeristen kunnen wel eens lastig zijn. ‘Kan ik, nu ik toch hier ben, even jullie Caesar-handschrift inzien?’ Nee, dat kan in dat geval - opnieuw: in principe - niet. De codex met De bello Gallico is een van de twee oudste, negende-eeuwse tekstgetuigen van Caesars verslag van zijn oorlogshandelingen in Gallië. Het handschrift is op sommige plekken te kwetsbaar om zomaar uit zijn speciale bergplaats te halen (waarvoor ook extra formaliteiten, extra tijd en speciale begeleiding nodig zijn). Voor wie echter goede redenen heeft, komt het ruim 1150 jaar oude boek natuurlijk wél op tafel en desgewenst doen we er het handschrift bij van Janus Gruter met diens uitvoerige aantekeningen over diverse Caesar-handschriften, waaronder de codex die nu in Amsterdam bewaard wordt. Gruter werkte omstreeks 1622 in Heidelberg aan een nieuwe editie van het werk en kon het handschrift lenen van de toenmalige particuliere eigenaar. Een student uit Amsterdam stal het Caesar-handschrift plus het handschrift met Gruters aantekeningen en bracht beide naar hier. Vrijwel elk handschrift vertelt een verhaal (dat in dit geval veel langer is dan de ruimte voor dit stukje).

[p. 21]

De verwerving, conservering, ontsluiting en feitelijke of virtuele beschikbaarstelling van middeleeuwse en latere handschriften is prachtig werk. Altijd zijn er vragen, vaak is onderzoek nodig: is het boek compleet, voegt het iets toe aan de collectie, is de bezitter ook de eigenaar, hoe vinden we de financiën voor de aankoop? Moet een stuk worden opgeknapt, welke restaurator is het meest geschikt voor deze opdracht en wat gaat dat kosten? Kunnen we de catalogisering zelf aan of moeten andere specialisten worden ingeschakeld? Kan iedere bezoeker het stuk aanvragen en inzien? Mag die docent zelfstandig met deze handschriften aan de slag met zijn studenten? Wie beantwoordt de vragen in brieven en e-mails van binnen- en buitenlandse bezoekers over Joost mag weten wat allemaal? Welke handschriften kunnen we voor welke doelgroepen zinvol digitaliseren en op internet presenteren, en welke informatie moet daarbij gegeven worden om zoveel mogelijk mensen tevreden te stellen en niet te veel nieuwe vragen te krijgen? Kan een bepaald handschrift voor een tentoonstelling worden uitgeleend of hebben we een alternatief? Is het museum beveiligd of met welke risico's moeten we rekening houden? Wie begeleidt het transport en voor hoeveel moet het stuk worden verzekerd?

Een conservator handschriften hoeft zich nooit te vervelen, er gaan prachtige stukken door zijn handen en hij ontmoet vaak heel bijzondere mensen, van student tot hoogleraar, van onbeschreven blad tot kenner bij uitstek, van kunstenaar tot uitgever. Toch hoop ik soms dat ook de reïncarnatie van Jacob van Maerlant zich ooit eens aan de balie meldt.

Jos Biemans