|
| |
| |
| |
Gerard Bouwmeester & Michiel Kunnen
De ‘Reynaert’ gerapt
De rapper Charlie May over de maatschappij toen en nu, over de Reynaert en over Willem
Even over de Belgische grens vinden we tussen Gent en Hulst de streek Waasland. Volgens velen speelde zich hier het Reynaertverhaal af in de twaalfde eeuw. En dat verhaal is nog altijd actueel. Niet alleen medioneerlandici worden er nog door gefascineerd, maar ook Charlie May, een Nederlandse rapper. Deze 25-jarige kunstenaar bewerkte de Reynaert tot een rapperformance. Op 21 mei ging deze voorstelling in première in Sint-Niklaas, middenin het Reynaertland.
In het Infocentrum Waasland, een soort VVV-kantoor, treffen we Charlie May. Hij treedt op ter ere van het éénjarig bestaan van het centrum. Hier is Reynaert al goed vertegenwoordigd. Er staat een grote houten sculptuur in het gebouw van dieren uit de Reynaert, er zijn Reynaert fiets- en autoroutes te krijgen en er ligt een flinke stapel van de nieuwsbrief van het Reynaertgenootschap. In een kantoor interviewen we Charlie May over zijn kijk op de Reynaert, zijn interesse voor deze middeleeuwse tekst en de manier waarop hij de tekst bewerkt heeft tot een hedendaagse rap.
| |
De ‘Reynaert’ als tekst
Charlie's confrontatie met de Reynaert dateert van 2004. ‘Met mijn theatergroep heb ik veel opgetreden rond Brugge. We reden dan vanuit Middelburg door het Reynaertland en mijn collega vertelde over de vossenverhalen. Ik kende Reynaert natuurlijk wel van naam, maar de middeleeuwse verhalen over hem kende ik niet. Op school ging het lezen van historische literatuur in cycli. In mijn jaar lazen we Mariken van Nieumeghen en dus niet de Reynaert. Toen ik er wat meer over hoorde ben ik me er in gaan verdiepen.’
De confrontatie met de Reynaert had tot gevolg dat Charlie een manier ging zoeken om het verhaal in een performance om te zetten. Die drang was groot, omdat hij in het middeleeuwse verhaal iets van zijn eigen kritische maatschappijvisie terugziet. ‘De Reynaert is een aanklacht tegen de middeleeuwse maatschappij, vol typische personages die eigenlijk allemaal een lul zijn. Dat is misschien wat sterk uitgedrukt, maar je kunt je met niemand in het verhaal probleemloos identificeren. Ook ik niet - ik ben niet zo hebzuchtig als Nobel, niet zo sluw als de vos...’
Aan de andere kant ziet Charlie het gedrag van alle dieren ook om zich heen. ‘Ieder dier staat voor een bepaald type mens. Die types zijn tijdloos en die vind je dus terug
| |
| |
in de hedendaagse maatschappij, die in hoofdlijnen met dezelfde kwesties stoeit. Ik rap erover, net zoals de Reynaert-auteur Willem er in zijn tijd over schreef.’
De jonge rapper zocht en vond verbanden tussen Willems tijd en het heden. Hij heeft duidelijk nagedacht over de wereld achter Willems woorden. Bij het op rijm zetten van die woorden ging hij dan ook serieus te werk: ‘Het concrete schrijven is, na een jaar van alles uitproberen, eind 2005 begonnen. Dan zat ik achter de computer, pakte ik verschillende studies en edities erbij, en begon er mijn rap van te maken. Ik vergeleek die boeken met elkaar en maakte een afweging welke interpretatie mij het meest logisch leek. Ik staar me dus niet blind op moderne edities: ik lees alles en weeg af. Wetenschappers zijn het ook niet altijd met elkaar eens. Bijvoorbeeld over de vraag of Reynaert een goed of slecht personage was. Volgens mij was hij slecht, echt slecht. Reynaert maakt gebruik van de tekortkomingen van andere dieren en ik zie hem dus niet als een schelm, maar als schurk. Ik kan het gedrag van Reynaert wel begrijpen en verklaren, maar hij roept de ellende wél over zichzelf af, hij veroorzaakt dat hij wreed behandeld gaat worden. Hij maakt het niet alleen anderen, maar ook zichzelf moeilijk.’
Maar Charlie is natuurlijk vooraleerst performer, een artiest, en hij houdt zich dan ook met meer dan herinterpretatie bezig. ‘Ik vraag me ook af: “Wat klinkt lekker, wat loopt lekker, of wat is mooi?” Ik wil het bondig zeggen. Sommige dingen in de oude tekst zijn voor nu veel te omslachtig. Ik wilde het hele verhaal in twintig minuten vertellen. Dat zijn er 45 geworden, maar het is nog steeds een stevige inkorting: van ongeveer 3500 regels naar 660. Reynaertdeskundige Rik van Daele vertelde in een interview dat het voorlezen van het origineel drieëneenhalf uur duurt.’
| |
Willem en Charlie
‘Op een gegeven moment kreeg ik feeling met de tekst. En via de tekst voel ik de schrijver ook aan.’ Een rapper die verschillende edities van een oude tekst om zich heen verzamelt en er dan zijn eigen versie van maakt, bedoeld om voor te dragen. Een moderne muzikant die in de huid kruipt van een schrijver uit de twaalfde eeuw. Dat gaat ver. Wetenschappers die onderzoek doen naar de Reynaert zullen zich niet snel uitlaten over Willem, de Reynaertschrijver waarover zo weinig bekend is. Charlie is geen wetenschapper, maar zijn methode neigt wel naar het wetenschappelijke. Zijn uitspraken doen soms denken aan Heeroma, de filoloog die ook dichter was en die zijn dichterlijke gave gebruikte om uitspraken te doen over de ziel van Middelnederlandse literatuur.
Charlie houdt er interessante ideeën over Willem op na. ‘Hij was volgens mij een intelligente, ontwikkelde man met een zeker bewustzijn van emoties. En grappig, Willem was zeker grappig. Intellectueel, subtiel grappig. Ik heb me aanvankelijk vooral gericht op de tekst en minder op de auteur, maar ik denk wel dat ik hem een beetje aanvoel.’
May wil met zijn rapshow een divers publiek aanspreken. ‘Ik richt me niet specifiek op één doelgroep. Veel rappers zijn populair bij jongeren, maar ik probeer een breed, volwassen publiek aan te spreken. Ik profileer me ook anders dan andere rappers in het circuit. Toen ik zeventien was, ben ik begonnen met rappen. Dat was vooral uit boosheid. Ik was kwaad en ontevreden over de dingen die ik op school en overal om me heen zag gebeuren. Op televisie zag ik jonge mensen die zich omdat ze rapten staande konden houden in het getto en “de man” waren. Ik wilde graag op hen lijken omdat ik me juist onzeker voelde en helemaal niet “de man” was. Rap hielp me om van dat gevoel af te komen.’
| |
| |
In die tijd luisterde May naar de muziek van zogenaamde gangsta-rappers als de inmiddels vermoorde 2Pac Shakur en The Notorious B.I.G. ‘Naar hun voorbeeld ben ik in het begin ook in het Engels gaan rappen. Later kwam ik erachter dat ik me in het Nederlands beter kon uiten en dat ik met Nederlandse teksten meer mensen kon aanspreken.’ Met de
Afb. 1 Rapper Charlie May
boodschap van de rappers die hij toen als voorbeeld had, voelt hij zich al lang niet meer verbonden. ‘Nu wil ik écht iets zeggen. Met deze performance ga ik binnenkort langs op scholen. Tijdens die optredens probeer ik de jongeren een boodschap mee te geven. Zij groeien op in een tijd die volgens mij aanmerkelijk harder is dan die van tien jaar geleden, toen ik een puber was. Veel jongeren zijn alleen met hun driften bezig en met het najagen van hun behoeften. Ik wil ze vertellen dat ze zo niet hoeven te leven. Om de boodschap duidelijker te maken zal ik bij die voorstellingen ook een epiloog rappen waarin ik mijn kijk op de zaak expliciet verwoord. Ook ouderen die al in de mallemolen van het leven zitten, kan ik misschien met mijn verhaal beïnvloeden. Ook al doen ze er niet direct wat mee, onbewust zullen ze toch de boodschap begrijpen die in de Reynaert besloten ligt. Hopelijk spreekt die ze op een bepaald niveau aan en gaan ze er mee aan de slag.’
Voor Charlie is zo'n didactisch element onlosmakelijk met rap verbonden. ‘Ik wil altijd iets zeggen, ben niet alleen bezig met entertainment. Ik wil iets met mensen delen, ik wil ze raken, ik wil contact. Bepaalde systemen, dogma's en conditionering staan dat in de weg. Daarom probeer ik bewustmaking te creëren bij mezelf en andere mensen.’
| |
De ‘Reynaert’ als rap
De vorm waarin Charlie May de Reynaert heeft gegoten, is binnen de rap geen normale. Een werk van 45 minuten zal niet snel in de top 40 komen. ‘Het heeft ook lang geduurd voordat ik wist wat ik ermee wilde doen, eerst was ik van plan het veel beknopter te houden, maar uiteindelijk wilde ik toch het hele verhaal erin kwijt. Dat kon ook, want ik richt me met deze show niet op het standaard hiphoppubliek. Ik mik meer op scholen, culturele centra en literaire, streekgebonden evenementen, zoals vandaag.’
Ook de muziek die hij in zijn voorstelling gebruikt wijkt af van de standaard rapmuziek. ‘In mijn versie van de Reynaert heeft de muziek een duidelijk ondergeschikte rol. Ik heb gekozen voor een basic beat zonder al teveel melodie. Dat zou de dynamiek van de tekst verstoren. De muziek gaat ook niet mee met de emotie van het verhaal, terwijl in de meeste hiphop de muziek je juist meetrekt in de sfeer van de tekst. Voor
| |
| |
Afb. 2 Het begin van de Reynaert in het Dyckse handschrift, met de beginregel Willam die madocke makede. Uit: D. Hogenelst & F. van Oostrom, Handgeschreven wereld. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen (Amsterdam 1995) p. 57.
mij was dat bij deze uitvoering van de Reynaert onmogelijk. Als ik in de muziek steeds de sfeer van het verhaal tot uiting zou willen laten komen, zou het verhaal daardoor overstemd worden.’
‘Het verhaal heb ik opgedeeld in zeven blokken tekst. Tussen ieder blok zit een korte foto-presentatie met muziek, voornamelijk middeleeuwse muziek. Er zitten zelfgenomen sfeerfoto's van het Waasland bij, maar ook moderne foto's die een verband tussen de Reynaert en het heden leggen, zoals zakenmannen in pak en beelden van Iraakse olievelden die in brand staan.’
Wat May in de toekomst gaat doen, staat nog niet vast. ‘Eerst ga ik dit verhaal waarschijnlijk in het Engels vertalen. De laatste keer dat dat gebeurd is, was in de vijftiende eeuw en ik zou graag in die taal ook een actuele versie van het verhaal maken.’ Wat betreft het bewerken van meer middeleeuwse verhalen tot rap houdt May een slag om de
| |
| |
arm: ‘Ik sluit niet uit dat ik dat ga doen, maar ik moet wel een gevoel hebben bij het verhaal, niet elk groot middeleeuws verhaal is geschikt. Daarnaast wil ik ervoor waken om een gimmick te worden, het moet niet zo zijn dat het publiek denkt: “Daar heb je Charlie May weer die zo nodig middeleeuwse teksten om moet zetten tot raps.”’
| |
De voorstelling
Op de voorstelling die op zondagmiddag om 15:00 begint zijn ongeveer 30 mensen afgekomen, de gemiddelde leeftijd van de bezoekers zal ongeveer 50 jaar zijn. Charlie May staat achter een lessenaar en rapt over een kale beat. Al bij de eerste regels blijkt dat hij een échte hiphopversie van het verhaal heeft gemaakt:
In het rijk van Koning Nobel was het Pinksteren
Druppels in het zonlicht op het bladergroen glinsterden
De sterke leeuwenvorst met zijn blonde manen
Hield dan altijd hofdag voor zijn onderdanen
Aan het hof kon men klagen tijdens die dag
Bijvoorbeeld over dieren met venijnig gedrag
Daarnaast was het feest ter ere van de koning
Nobel hield van eer zoals beren van hun honing
Vandaag stond het volk ook weer rond de troon geschaard
Behalve Reinaert met zijn witgepunte staart
Groot en klein had over Rein wel iets te klagen
Daarom was het sluwe dier niet op komen dagen...
May rapt het verhaal er in een tamelijk hoog tempo doorheen. Het in blokken hakken van de tekst is een goed idee geweest, want om de rap goed te kunnen volgen moet er ingespannen worden geluisterd. In de kleine pauzes klinkt er inderdaad middeleeuwse muziek en worden er foto's op de muur geprojecteerd. Deze foto's komen niet zo geweldig uit de verf, omdat ze niet alleen tijdens de tussenstukjes, maar ook constant tijdens het optreden in dezelfde volgorde te zien zijn. Toch is het een aardige toevoeging aan het optreden.
De tekst is erg virtuoos en zit vol leuke vondsten en binnenrijm. Muzikaal gezien is het misschien wat al te kaal gebleven; de beat is zoals aangekondigd erg basic, en gaat op den duur wel enigszins vervelen.
Al met al is het een onderhoudend optreden. De tekst is erg leuk geworden, maar zou beter ondersteund kunnen worden door muziek. Ook een epiloog kan een goede toevoeging zijn. Of de boodschap die May uit wil dragen overgekomen is, wordt niet duidelijk. Uw interviewers waren de enige twee toeschouwers van beneden de veertig jaar en waren al op de hoogte van de Reynaert. Of het publiek de vertaalslag heeft gemaakt van de aanklacht tegen de middeleeuwse samenleving van de Reynaert naar de kritische maatschappijvisie van Charlie May is de vraag, maar de toeschouwers hebben in ieder geval het oude verhaal van ‘Willem die Madoc maakte’ weer op een geheel nieuwe manier kunnen beleven.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd