Madoc. Jaargang 2005

[p. 54]

De Decamerone vertaald

titel

Decamerone

auteur

Giovanni Boccaccio

vertaling

Frans Denissen

aantekeningen en nawoord

René van Stipriaan

uitgever

Athenaeum-Polak & Van Gennep 2003

omvang

829 pag.

isbn

90-2530-315-3

prijs

€65, -

Plezier beleven aan een tekst als de Decamerone van Giovanni Boccaccio is iets van alle tijden. Maar hoe intens dat plezier wel niet kan zijn, wordt pas duidelijk wanneer de lezer een boek als de eind 2003 verschenen Nederlandse vertaling van dit meesterwerk uit de Italiaanse veertiende eeuw in handen krijgt. En dan gaat het niet louter om de oogstrelende vorm van het boek, in de onvolprezen gouden reeks van Athenaeum-Polak & Van Gennep, voorzien van misschien wel de mooiste reeks illustraties die ooit bij de tekst zijn vervaardigd, de 100 kleurrijke miniaturen uit een waarschijnlijk voor Filips de Goede rond 1430 in Vlaanderen vervaardigd afschrift van een Franse vertaling. Het plezier zit in de tekst zelf. Niet alleen in die van Boccaccio, maar ook in die van vertaler Frans Denissen die zich met zichtbaar genoegen in het zweet heeft gewerkt om alle grofheden en subtiliteiten van Boccaccio weer te geven in een Nederlands dat even soepel en dynamisch is als het nog steeds sprankelende Italiaans van de veertiende-eeuwse Florentijn. En ook uit de door René van Stipriaan verzorgde aantekeningen en zijn nawoord spreekt behalve grote deskundigheid en een scherp inzicht bovenal een intens plezier in de omgang met een boek als de Decamerone dat nog steeds tegelijkertijd tot lachen en tot nadenken aanzet. Resultaat van dit door Denissen en Van Stipriaan gedeelde plezier is een monumentale uitgave van Boccaccio's tekst die de vergelijking met buitenlandse en zelfs Italiaanse projecten glansrijk kan doorstaan en die ook naast andere ambitieuze Nederlandse vertaalprojecten respect afdwingt.

Nu is Boccaccio's Decamerone ook een ideale tekst om je als vertaler of als literatuurwetenschapper met nooit aflatend genoegen in vast te bijten, zoals Denissen en Van Stipriaan reeds geruime tijd hebben gedaan. Zo verzorgde de eerste al in 1981 een complete vertaling van het boek en stelde de laatste in zijn proefschrift Leugens en vermaak uit 1996 een belangrijke nieuwe interpretatie van de tekst voor. Boccaccio's boek is buitengewoon gevarieerd, wat inhoud en wat stijl betreft, en heeft een vorm die zowel open als gesloten is. Voor elk wat wils, want wie houdt van kluchtige grappen en grollen met het daarbij passende idioom komt evenzeer aan z'n trekken als degene die de voorkeur geeft aan allegorische voorstellingen in een verheven stijlregister. Het door Boccaccio volmaakt uitgewerkte sja-

[p. 55]

bloon van de raamvertelling met een formule van tien maal tien in een kader ingebedde vertellingen maakt deze eenheid in verscheidenheid mogelijk en direct tot een blijvend succes. Althans, als we mogen afgaan op de talloze pogingen van latere generaties hem hierin na te volgen en te evenaren, overigens zonder daarin ooit werkelijk te slagen. Natuurlijk, ook Marguerite de Navarre, Bandello en de vele andere navolgers hebben prachtige verhalen geschreven, maar niemand is er als Boccaccio in geslaagd een zo omvangrijke verzameling zeer diverse verhalen tot een coherent geheel te smeden. Wanneer we bovendien bedenken dat hij dit in een opvallend korte tijdsspanne (tussen 1348 en 1353) voor elkaar heeft gekregen, zonder zich daarbij te laten leiden door een voorbeeldtekst uit Oudheid of Middeleeuwen, dan pas dringt weer tot ons door welk een weergaloze prestatie Boccaccio met zijn Decamerone heeft geleverd.

Eenheid in verscheidenheid is in het kort de succesformule die Boccaccio als weinigen voor en na hem in praktijk heeft gebracht. Wat de Decamerone zijn grote levendigheid geeft, is niet alleen het zeer uitgebreide en afwisselende repertoire aan vertelstof - uit de geschiedenis en de eigen tijd, uit verre en nabije streken - maar vooral ook de voortdurende perspectiefwisselingen: tussen de afzonderlijke verhalen, tussen de verhalen en de kadervertelling en tussen de verschillende vertellers die aan het woord zijn, de zeven vrouwen en drie mannen die het vertellen van verhalen als een gezelschapsspel hebben gekozen na hun vlucht uit het in 1348 door de pest geteisterde Florence. Maar juist omdat deze afwisseling zo sterk op de voorgrond staat, is het bepaald niet makkelijk te bepalen wat het geheel van deze delen nu oplevert en dus welke overkoepelende betekenis aan de Decamerone als eenheid kan worden gehecht. Dit interpretatieprobleem deed zich al voor tijdens het schrijven van de tekst. Op verschillende plaatsen in de Decamerone reageert de verteller immers op kritische commentaren van tijdgenoten die, al voordat de tekst was voltooid, vonden dat sommige verhalen ongepast waren en het boek als geheel te weinig serieus, want te zeer gericht op vrouwen. De verteller onderstreept dan dat dit juist de essentie is, omdat de tekst aan vrouwen, die teleurstellingen hebben ervaren, troost wil bieden. Maar het feit dat de verteller dit commentaar al op meer dan één plaats in de tekst integreert, duidt er tevens op dat hij niet alleen zijn werk wil verdedigen maar ook plezier ontleent aan het debat hierover. Net als het vertellen van verhalen is het discussiëren hierover een plezierig gezelschapspel, zo lijkt hij te suggereren.

Eenzelfde plezier in het debat laten de aantekeningen en het nawoord van René van Stipriaan bij de Nederlandse vertaling zien. Hoewel Van Stipriaan zich bij het geven van toelichtingen op de tekst voornamelijk - maar niet uitsluitend - laat leiden door het monumentale werk van Vittore Branca hierover, stelt hij een interpretatie van de Decamerone voor die substantieel verschilt van die van deze

[p. 56]

in 2004 overleden Boccaccio-specialist. Waar Branca in het verlengde van zijn klassieke Boccaccio medievale (1956) de Decamerone wil zien als een in wezen toch moralistisch boek dat het parcours laat zien van slecht naar goed, van de berouwloze zondaar Ciappelletto uit het eerste verhaal tot de onwrikbaar duldzame Griseldis uit het laatste verhaal, stelt Van Stipriaan een lezing van het boek voor die hij al in zijn proefschrift overtuigend heeft weten te verdedigen: de Decamerone doet precies wat de verteller zegt, namelijk troost en steun bieden aan mensen die dit nodig hebben, door grappige verhalen ter verstrooiing te bieden en listige verwikkelingen uiteen te zetten om mensen te wapenen tegen het bedrog dat ze mogelijk op hun levenspad tegenkomen.

Zoals René van Stipriaan zich in zijn uiteenzetting met de Decamerone ook verkneukelt in een debat met andere Boccaccio-specialisten, zo gaat vertaler Frans Denissen behalve met Boccaccio ook een vreugdevolle dialoog aan met eerdere vertalers, en dan wel vooral met zijn eigen vertaling uit 1981. En dat levert een in vele opzichten gerijpte en zeer goed doordachte vertaling op die niet alleen stoelt op een aantal consequent doorgevoerde vertaalstrategieën, maar ook op een gedegen studie van de voor de tekst relevante achtergronden. In de nieuwste versie van Frans Denissen hebben we nu niet alleen een sprankelende Nederlandse vertaling die recht doet aan de weergaloze levendigheid van het origineel, maar ook een tekst die de subtiele woordspelletjes waarmee Boccaccio zo ruimhartig strooit, tot in de namen van de personages aan toe, handhaaft en weergeeft op een wijze die de lezer tot nadenken dwingt. En juist deze prikkel tot nadenken is de essentie van het plezier dat Boccaccio's Decamerone ook de huidige lezer biedt.

Harald Hendrix