Madoc. Jaargang 2004

[p. 20]

Column

Soorten en maten

Het verhaal was mij al herhaaldelijk verteld voordat ik in Cambridge terechtkwam. Christopher de Hamel, nu bibliothecaris in de vermaarde Parker Library van Corpus Christi College, werkte toen nog voor het veilinghuis Sotheby's. Daar was hij verantwoordelijk voor de verluchte middeleeuwse handschriften. Hij beschreef ze niet alleen in de veilingcatalogi, maar was ook aanwezig bij de open dagen waarop mensen hun schatten konden laten taxeren. Er kwamen zoveel handschriften voorbij dat het een sport werd om aan het boekformaat van ieder aangedragen boek alvast te raden wat voor soort tekst het betrof: het kleine pocketformaat van de Parijse bijbels, de forse antifonaria, de meeste boektypen waren aardig in te schatten door het formaat en de dikte van het manuscript te combineren. Zo naderde er een man met een boekje dat De Hamel van een afstand moeiteloos kon raden. ‘That's a Book of Hours’, riep hij enthousiast, waarop de man hem geschrokken aankeek en stamelde: ‘No, it's mine...’.

Dit verhaal doet het natuurlijk uitstekend op recepties, en werkt ook eigenlijk alleen als het verteld wordt, want dan klinken de woorden ‘hours’ en ‘ours’ inwisselbaar. Deze anekdote is ook typerend voor mijn werk in Cambridge. Ik was altijd vreselijk voorzichtig met het opvragen van middeleeuwse handschriften, me realiserend dat het onvervangbare topstukken zijn die maar beter zo min mogelijk geconsulteerd konden worden. Dat is nu wel anders: omdat alle verluchte middeleeuwse handschriften uit de colleges en het Fitzwilliam Museum gecatalogiseerd moeten worden, zit ik dagelijks met die prachtige boeken in handen. En de bibliothecarissen van de oude college-bibliotheken trekken helemaal geen bedenkelijk gezicht als ik weer eens een topstuk aanvraag. Integendeel, ze lijken wel blij als ik zo veel mogelijk tijd in hun collectie doorbreng en hoe meer handschriften ik aanvraag om te beschrijven, hoe beter.

Zo krijg ik de meest fascinerende dingen in handen. Ik zoek niets speciaals, maar vind des te meer: de handtekening van koning Karel V op een schutblad, een berijmd schrijverscolofon, een miniaturist die achter in het boek een ‘rekening’ opstelde, fragmenten die uit de band vallen, prachtige iconografische vondsten en intrigerende teksten waar ik me nog nooit eerder in verdiept had. Het komt allemaal voorbij: 's ochtends kan ik in beslag genomen worden door een Bourgondische kroniek, terwijl ik mij 's middags laat verrassen door een twaalfde-eeuws Engels bestiarium.

Aangezien het Fitzwilliam Museum grondig verbouwd wordt, vertoef ik voorlopig in de bibliotheken van de colleges. Ze zijn allemaal anders, maar ieder op hun manier even stijlvol en tot de verbeelding sprekend. Dan geeft het niet als de stoelen versleten zijn, de verwarming het niet doet, de belichting te wen-

[p. 21]

sen overlaat, of een enkele bibliotheek maar gedurende één uur per dag open is. Hoewel het niet ideaal is om zwaar verkouden een dag lang in een muisstille stemmige bibliotheek te moeten vertoeven waar je niet mag drinken en je ook haast je neus niet durft te snuiten, had ik de sneeuwstorm die bijna een glasraam in Trinity inblies niet willen missen, en liet ik me maar al te graag insluiten in de bibliotheek van Corpus toen er in de kapel een begrafenis plaatsvond. En wat te denken van de glazenwassers in Caius, die even binnen de metershoge ramen kwamen lappen terwijl ik over een fraai bestiarium gebogen zat. Ik wilde uiteraard niet op mijn geweten hebben dat er spetters van hun sopje op het prachtige boek terechtkwamen, en ruimde mijn spullen op om rustig in het gangpad te wachten tot ze klaar waren. Maar dat was helemaal niet nodig - zo verzekerde het personeel mij - ik kon gerust blijven zitten. Een schietgebedje prevelend nam ik mijn plaats weer in, af en toe schielijk een blik werpend op de hoge ladders tegen het enorme raam vlak naast mij, en hoopte stilletjes dat het inderdaad goed zou gaan...

Ook de Universiteitsbibliotheek is een belevenis. Niet alleen omdat het een ‘copyright’ bibliotheek is waar alle in Engeland verschenen boeken aanwezig zijn, of omdat je gemakkelijk de weg kwijt kan raken in het ingewikkelde leeszalen- en vleugelstelsel. De boeken in het ‘open magazijn’ zijn op formaat gerangschikt in een doolhof van smalle gangetjes, en alsof dat allemaal nog niet ingewikkeld genoeg is, bleek het niet eenvoudig om boeken op de tast in het donker te vinden. Wist ik veel dat er achter sommige schappen een soort kookwekkers zitten waarmee je een gangetje een paar minuten van licht kan voorzien; ik vermoedde dat het om het zoveelste beveiligingssysteem ging en liet het wel uit mijn hoofd om zomaar aan die knoppen te gaan draaien.

Het werkt allemaal vreselijk op mijn verbeelding, en het verbaast me daarom niet dat M.R. James, die rond 1900 de indrukwekkende reeks handschriftencatalogi schreef waarmee ik dagelijks werk, naast zijn wetenschappelijke werk griezelverhalen schreef. Naar die andere kant van deze geleerde uit Cambridge werd ik ook benieuwd, dus ik kocht een verhalenbundel. Meteen bij het eerste verhaal (Canon Alberic's Scrap-Book) was het al raak: de hoofdpersoon Dennistoun ontmoet een man die een oud en bijzonder boek bezit. Het is gewikkeld in een wit kleed (met een rood geborduurd kruis), en voordat de eigenaar het boek heeft uitgepakt raakt Dennistoun geïntrigeerd door het formaat ervan. ‘Te groot voor een missaal, dacht hij, en niet het formaat van een antifonarium, dus wie weet is het wel de moeite’. Het blijkt een soort plakboek met uitgeknipte middeleeuwse handschriftfragmenten, én bijbehorende demon.

Bij mij werkt het totnogtoe andersom: ik weet wat voor type boek ik aanvraag, en probeer me op grond daarvan een voorstelling van het formaat te maken, maar als het handschrift voor me wordt neergelegd kom ik nog al te vaak bedrogen uit.

Martine Meuwese