Madoc. Jaargang 2003

[p. 28]

Column

Bruggetjes

In het jaar 1413 vaardigde het Amsterdamse stadsbestuur een keur uit over de toen blijkbaar al befaamde prostitutie in de stad. Eén van de maatregelen ging over de openbare baden van Amsterdam, de stoven. Volgens de keur gingen er in de stad - maar ook ver daarbuiten, in vreemde landen - allerlei smadelijke geruchten over de ‘leliken en oneerzame zundeliken daden die inden stoven binnen der stede gheschien.’ Mannen en vrouwen die helemaal niet bij elkaar hoorden, bezochten toch samen de stoven om zich daar aan de zonde over te geven. De keur verbood het mannen en vrouwen voortaan nog samen te baden of te slapen in de stoven, op boete van drie gulden. Alleen voor de dienstmeisjes gold dat niet; zij moesten er nu eenmaal hun geld verdienen.

Het keurboek - het oudste van de stad - is bewaard gebleven in het Amsterdamse Gemeentearchief. De keur heeft een plaats gekregen in een boekje over de geschiedenis van Amsterdam, naast veel andere belangwekkende en amusante historische documenten en kunstwerken. De uitgever van het boekje bleek mijn enthousiasme voor al die geweldige oude stukken niet te delen. Hij stelde voor er een groot aantal van te schrappen om ze te vervangen door foto's van modern Amsterdam. Anders zou het boekje niet verkopen: de lezer is, zo schijnt het, meer geïnteresseerd in de hedendaagse praktijken op de Wallen dan in de middeleeuwse achtergrond van de Amsterdamse prostitutie. Ben ik met mijn historische interesse dan een zeldzaamheid? Ik zou denken dat juist voor mensen die zich geconfronteerd zien met het Amsterdam van nu de historische achtergrond interessant is. Voor mij heeft het leven in de stad in ieder geval een hele nieuwe dimensie gekregen sinds ik meer weet over de geschiedenis. Terwijl ik wandel over de grachten schieten me voortdurend feitjes en verhalen te binnen. De stad is een groot museum geworden en ik ben mijn eigen gids. Op bijna iedere straathoek valt wel een anekdote te vertellen - overigens niet altijd tot genoegen van mijn vrienden. Wist je dat de Koestraat zo heet omdat de zusters van het daaraan grenzende Bethaniënklooster befaamd waren om hun vette ossen? En het onderscheid tussen de Oudezijds en de Nieuwezijds ontstond toen rond 1400 de Nieuwe Kerk werd gebouwd en Amsterdam uit twee parochies ging bestaan, een oude en een nieuwe. Al die verhalen brengen de stad van vroeger tot leven en geven daarmee ook een hele nieuwe betekenis aan de stad van nu.

Een leuke bijkomstigheid is dat mijn sensatiezucht onder het mom van historische belangstelling op volstrekt legitieme wijze kan worden bevredigd. Die documenten uit verre en voor ons vaak duistere tijden zijn gewoon spannend! Ik ben zelfs bereid om de Middeleeuwen te verlaten. Op een verloren zaterdagavond las ik het verslag van de verhoren van Hendrina Wouters. Die had in 1746

[p. 29]

een vrouw en haar dienstmeisje vermoord. Ze had het lichaam van het dienstmeisje in stukken gesneden en die in verschillende grachten gegooid - nadat ze het eerst twee nachten onder het echtelijk bed verborgen had gehouden. De schout kwam haar op het spoor omdat ze spullen van de vermoorde vrouw probeerde te verkopen. De verhoren staan allemaal opgetekend in een confessieboek. Hendrina ontkende lang en verzon de meest fantastische leugens. Maar de bewijzen tegen haar stapelden zich al gauw op. Zo hadden getuigen gezien dat ze plassen bloed van haar erf veegde en was een stuk van haar regenmantel gescheurd toen die aan de deur van de vermoorde vrouw bleef haken. Niet zo'n slimme crimineel, weet ik als vaste kijker van verscheidene politieseries meteen. Maar terwijl iedere televisie-verdachte nu wel spontaan in een bekentenis zou uitbarsten, moet bij Hendrina de pijnbank er nog aan te pas komen: ‘De Gevangene ontkleed, en op het Bankje gezet zynde, en de Scheen-Schroeven eeniger maten zynde aangezet, bekende toen.’ Hendrina Wouters - of moet ik zeggen Hendrina W.? - werd ter dood veroordeeld.

Prostitutie en misdaad in Amsterdam zonder dat je je opgelaten hoeft te voelen over je voyeurisme. En tegelijkertijd dringt de band met het heden zich vanzelf aan de lezer op. Het verleden geeft betekenis aan het heden en het heden bepaalt de kijk op het verleden. Juist die eigen vergelijking tussen nu en toen maakt de geschiedenis dikwijls zo boeiend. Dat geldt in mijn geval in het bijzonder voor de Middeleeuwen. De Middeleeuwen zijn vaak vreemd en daarom spannend of grappig - dat blijft zo, hoelang ik me er ook mee bezig houd. Maar daarnaast zijn er de herkenbare dingen, het besef dat het toen toch ook gewoon mensen waren, net als wij. Die ontdekkingstocht, die moet je als auteur de lezer niet ontnemen.

Onlangs stuurde ik mijn proefschrift naar een (andere) uitgever. Het moest natuurlijk wel nog bewerkt worden voor een breder publiek. Maar ik heb er alle vertrouwen in: zonder de wetenschappelijke formuleringen blijft er een boek over met in mijn ogen spectaculaire verhalen over middeleeuwse koningen en hun rituelen, over triomfantelijke kroningen en roemloos mislukte begrafenissen. De uitgever liet me weten dat hij er ook wat in zag. Een boek vol mooie historische anekdotes. Maar kon ik er misschien wat meer ‘bruggetjes naar het heden’ aan toevoegen? Ik moest wel even slikken.

Mariëlle Hageman