Madoc. Jaargang 2002

[p. 249]

Musica Lucchese del quattrocento

Ballate e madrigali al tempo della Signoria di Paolo Guinigi (sec. XV). Ensemble Cantilena Antiqua & Concentus Lucensis onder leiding van Stefano Albarello. 56:54 min. 2002. Tactus TC 400002.

Wie vandaag de dag langs de stadsmuren van Lucca loopt en zijn blik zo nu en dan op de stad richt, zal het opvallen hoe rijk de historie van deze Toscaanse stad is. Zo kan de toerist die de stadsmuren verlaat en zich in het centrum van Lucca begeeft, zich vergapen aan middeleeuwse kerken als de Duomo San Martino, de San Frediano en de San Michele en de Piazza del Mercato waar eens het Romeinse Anfiteatro gesitueerd was. De muziekliefhebber kan zich op zijn beurt laten fêteren op een van de concerten die de ‘Federazione delle Associazioni musicali Lucchesi’ organiseert. Mogelijk heeft deze vereniging gekozen voor de loggia van de Villa Guinigi die met enige regelmaat als muziekzaal fungeert.

Met de bouw van de Villa Guinigi, waarin sinds 1924 het Nationaal Museum gehuisvest is, werd in 1413, op initiatief van Paolo Guinigi, heer van Lucca (1400-1430), begonnen. Paolo Guinigi stond in zijn tijd bekend als een liefhebber en mecenas van kunst en muziek. Tegenwoordig zijn er met enige regelmaat concerten in de Villa te beluisteren. Echter, voor een muzikale kring die Paolo Guinigi tijdens zijn bewind omringde, ontbreekt elke directe aanwijzing. Toch zijn er volgens de samenstellers van de cd Ballate e madrigali al tempo della Signoria di Paolo Guinigi (sec. XV) meerdere redenen om aan te nemen dat van een dergelijke kring sprake moet zijn geweest.

Een eerste aanwijzing hiervoor vinden zij in de verzameling verhalen (Novelle) van Giovanni Sercambi, jarenlang adviseur van de familie Guinigi. In deze Novelle verhaalt hij van een gezelschap dat, op de vlucht voor de pest, een reis door Italië onderneemt. De samenstelling van dit gezelschap en de onderlinge verhoudingen tussen de personen hierin zijn gemodelleerd naar het sociale leven in de vijftiende-eeuwse Italiaanse stad, rond de Signore of heer. Onder andere aan de hand van de muzikale composities die Sercambi in zijn verhalen aanhaalt, kan het muzikale milieu worden gereconstrueerd. De door Sercambi genoemde composities die uit muziekbronnen overgeleverd zijn, staan op de cd.

Een tweede aanwijzing voor een muzikale kring rond Paolo Guinigi zouden volgens de samenstellers van de cd twee muziekhandschriften vormen die nu in Perugia en in Lucca bewaard worden. Uit onderzoek blijkt dat deze twee handschriften waarschijnlijk samen één handschrift gevormd hebben dat oorspronkelijk uit Lucca afkomstig was en dat gedateerd kan worden tussen 1420 en 1430. Op basis hiervan wordt dit handschrift door de samenstellers van de cd in verband gebracht met een eventuele muzikale kring rond Paolo Guinigi. Enkele composities uit dit handschrift hebben zij dan ook op de cd gezet.

Voor wat betreft de titel van de cd hebben de samenstellers gekozen voor de ‘veilige’ terminologie al tempo. Kennelijk durven ze hun hand niet in het vuur te steken voor het bestaan van een muzikale kring rond Paolo Guinigi die zij in het boekje dat de cd vergezelt, wel suggereren. Toch is de titel van de cd mislei-

[p. 250]

dend. Zo bevat de cd niet louter ballate e madrigali. Bovendien zijn drie composities van de hand van Johannes Octoboni, die weliswaar in Lucca werkzaam was, maar pas een halve eeuw na het bewind van Paolo Guinigi.

De cd is een coproductie van het Ensemble Cantilena Antiqua en het gezelschap Concentus Lucensis. Ensemble Cantilena Antiqua, opgericht in 1987 in Bologna door de huidige dirigent Stefano Albarello, is gespecialiseerd in het uitvoeren van met name vocale geestelijke en wereldlijke muziek uit de Middeleeuwen en de Renaissance. Concentus Lucensis werd in 1985 in Lucca opgericht door een groep musici die de kennis van oude muziek en dans wilde bevorderen. Dat met name de muziekpraktijk in Lucca de aandacht van dit gezelschap krijgt, blijkt uit de nauwe samenwerking met de eerder genoemde ‘Federazione delle Associazioni musicali Lucchesi’.

Ondanks de kritiek die ik heb op de samenstelling van de cd in combinatie met de titel, moet ik eerlijk bekennen dat het beluisteren van de cd zeer de moeite waard is. De kracht ervan zit met name in de samenwerking van beide ensembles. In diverse bezettingen brengen zij onder leiding van Stefano Albarello een programma ten gehore waarin vocale en instrumentale stukken van een zeer verschillend karakter elkaar afwisselen.

Buitengewoon oorstrelend zijn de vocale stukken waarin met name de ingetogen zang van countertenor Albarello opvalt. Toch is de rol die de tenor Vincenzo Di Donato speelt minstens zo belangrijk. Het is juist de wisselwerking tussen beide stemmen die boeit. Nu eens vormen zij een prachtig lijnenspel waarin de melodielijnen zijn verweven, dan weer wisselen de stemmen elkaar af of imiteren ze elkaar zelfs. In contrast met deze vocale werken staan de instrumentale stukken waarin de schalmeien, de trombones en de slaginstrumenten meerdere malen krachtig de boventoon voeren. Dat de musici van Concentus Lucensis echter ook het ingetogen spel beheersen, blijkt onder andere uit het instrumentale Diva Panthera van Johannes Octoboni.

Juist door hun samenwerking laten de twee relatief kleine ensembles op een zeer aangename wijze de diversiteit van de door hun ‘gekozen’ composities horen. De luisteraar krijgt zo een goed beeld van de muziek die, ondanks de onzekerheid over het wel of niet bestaan van een muzikale kring rond Paolo Guinigi, naar alle waarschijnlijkheid in het vijftiende-eeuwse Lucca geklonken heeft.

Robert Jan van der Drift