Madoc. Jaargang 2002

[p. 19]

Column

Dertienhonderdzevenenveertig

De grote bruine rat bij het fonteintje rende niet weg voor mijn woeste armgebaren en kreten. Ook pogingen hem met een stok weg te jagen mislukten; hij hobbelde tien centimeter voort en zat weer stil. Ik haat ratten en plotseling had de camping een groot deel van zijn charme verloren. Een jonge Griekse man kwam aanlopen en vulde een waterfles aan het kraantje. Ik vestigde zijn aandacht op de rat.

‘You're right, it's definitely a rat,’ zei de man, zich over het beest buigend. ‘Rattus norvegicus, I'd say.’ Hij knikte vriendelijk en vertrok weer naar zijn tent.

Mijn zoontje stond van een afstandje te kijken. Ik gebaarde mijn vrouw om hem mee te nemen, want ik zag geen andere mogelijkheid dan het beest te doden. Je wilt niet dat je kind een rattenbeet oploopt; daarnaast wekken stervende ratten oeroude herinneringen.

De tweede steen was raak; de rat siste luid, kroop twee centimeter en draaide zich toen met een korte siddering op zijn rug.

Tassos, de oude man die matrassen verhuurde, kwam het meest in de buurt van een beheerder. Hij zat in de schaduw van zijn bladerdakje en was in een vrolijk gesprek gewikkeld met een paar vrouwen. Drie kinderen in een hangmat vochten om het touwtje waarmee je die kon laten schommelen.

Tassos noch de vrouwen begreep mijn boodschap; ik kende het Griekse woord voor rat niet. Een bebrild jongetje van een jaar of twaalf verklaarde zich bereid ons gesprek te vertalen.

‘Maak je geen zorgen,’ zei de oude, ‘Die muizen doen niks.’

‘No mouse,’ zei ik. ‘This is rat.’ Met mijn handen gaf ik het formaatverschil aan.

Ratten deden ook niks. ‘In Greece, rats no problem. We're used to them,’ vertaalde de jongen. Aan toeristen waren ze duidelijk niet gewend. Ik vertelde dat ik de rat had gedood en dat hij moest worden opgeruimd. Ik wilde hem niet in een vuilnisbak gooien, die werden soms dagen niet geleegd.

De oude mopperde dat er geen probleem zou zijn geweest als ik die rat niet had gedood. Wie doet nou zoiets? Ook de vrouwen keken mij hoofdschuddend aan, ik was de domme buitenlander. De kinderen gleden uit de hangmat en verdwenen geruisloos in de richting van het fonteintje.

Tijd voor het zware geschut.

‘Dertienhonderd zevenenveertig,’ zei ik. De jongen keek me dom aan. ‘Vertaal!’ Hij haalde zijn schouders op en vertaalde. Ik ging verder: ‘In dat jaar komt de pest in dit deel van de wereld. In tien jaar tijd valt een derde van de Europe-

[p. 20]

se bevolking ten prooi aan de Zwarte Dood. Het begon bij de ratten in Centraal-Azië, en werd op de mens overgebracht door vlooien.’

De jongen wist niet hoe hij plague moest vertalen, maar de oude had het begrepen.

‘Panoukla,’ zei hij en de vrouwen knikten. ‘Maar,’ vervolgde hij, ‘Die heeft nooit hier in Griekenland gewoed.’

‘En Thucidides dan?’ vroeg een van de vrouwen.

‘Dat was de eerste epidemie,’ verklaarde Tassos vastberaden. ‘Dat was achttienhonderd jaar eerder, Eleni. De tweede grote pestepidemie is hier nooit geweest.’

‘Trouwens, de eerste epidemie was waarschijnlijk geen pest, maar een ebolavariant,’ wist een andere vrouw te vertellen. ‘Een paar jaar geleden is in Athene een massagraf gevonden met honderden slachtoffers van het Thucidides-syndroom.’

Tassos knikte. ‘Dat was toch dat graf dat moest verdwijnen voor die parkeergarage?’

‘Ja... die vervolgens nooit werd gebouwd,’ zei de vrouw die Eleni heette.

Het gesprek nam een verkeerde wending. Hoe kon ik ook wedijveren met drieduizend jaar agorazein? Maar ik had nog een pijl op mijn boog.

‘Er is nog een derde epidemie,’ vertelde ik. ‘Hij begon in India in de late negentiende eeuw en bereikte in 1899 via Hong Kong San Francisco.’

‘En wanneer was die uitgewoed?’ vroeg Tassos.

‘De tweede epidemie duurde tot in de zeventiende eeuw, de laatste grote haard was Londen,’ zei ik. ‘Zo'n epidemie duurt eeuwen. Soms lijkt er tientallen jaren niks te gebeuren. De ziekte sluimert. Dan opeens vallen er weer vijf, zes doden, op duizend kilometer of meer van het laatste geval. Waar waren toch ook weer die gevallen die een paar jaar geleden in het nieuws kwamen? Die derde wereldepidemie, die is nog steeds bezig...’

Opeens kregen de vrouwen haast. Twee van hen liepen naar het fonteintje en riepen de namen van hun kinderen. ‘Vassili! Saki! Ga daar weg!’

‘Wanneer ga je wat aan die rat doen, Tassos?’ vroeg Eleni boos.

‘Jij zult het nog ver brengen,’ zei ik tegen mijn vertaler, die nu helemaal buiten adem was.

‘Ik was vorig jaar in Londen, daar zag ik ze ook, in het park,’ zei de jongen. ‘Alleen zaten ze in de bomen, en ze hadden haar op hun staarten.’

‘Dat zijn geen ratten, maar eekhoorns,’ zei ik.

Was hier dan echt geen pestepidemie geweest? Ik dacht aan massagraven, hoog opgetaste lijkenkarren, flagellanten, pogroms en chirurgijns met leren vogelmaskers. En ik verbaasde mij over deze lokale afsplitsing van het collectieve onderbewuste, waarin een rat niets anders is dan een kaal eekhoorntje.

Jan van Aken