Madoc. Jaargang 2000

[p. 154]

Column

Harry Potter en de stadsrechten van Kokkelburg

De mogelijkheid dat u wel eens in de trein bent gestapt op perron 9 3/4 is uitgesloten. U kunt daar namelijk helemaal niet komen. Waarom niet? Heel eenvoudig: u bent een Dreuzel. Nee, ik beledig u niet. ‘Dreuzel’ is geen scheldwoord. Een Dreuzel is iemand die niet kan toveren. En iemand die niet kan toveren is niet welkom op Zweinsteins Hogeschool Voor Heksen & Hocus-Pocus en dus ook niet op perron 9 3/4 waarvandaan de Zweinsteinexpres vertrekt om de aankomende tovenaars en heksen naar de Hogeschool te brengen.

U houdt dit voor wartaal of onzin? U begrijpt niet waarover dit gaat? Dan verkeert u niet regelmatig in de omgeving van kinderen uit de hogere groepen van de basisschool. En u mag dan misschien een trouwe NRC-lezer zijn, de Kinderpagina op vrijdag slaat u consequent over. U kent dan ook niet de regels van het Zwerkbal, dé sport op Zweinstein. Een balspel waarbij de spelers zich voortbewegen op vliegende bezems (de Nimbus 2000 is een prime brand) en waarbij de Zoeker moet proberen de Gouden Snaai (een kleine gouden bal met vleugeltjes) te bemachtigen, daarin ondertussen gehinderd door Beukers, pikzwarte rondvliegende ballen, die proberen de spelers van hun bezems te slaan.

Perron 9 3/4, Dreuzels en de Zwerkbalsport zijn woorden uit de wereld van Harry Potter, een tovenaar in opleiding. De schepper van deze wereld is de Engelse schrijfster Jo Rowling. Het eerste Harry Potter-boek verscheen in 1997 (Harry Potter & de Steen der Wijzen). Inmiddels zijn er nog drie Potter-boeken verschenen; het laatste in juli van dit jaar. Mijn dochtertje van tien heeft vooral deel drie werkelijk verslonden en ze slaakt nu tenminste éénmaal in de week de verzuchting dat ze echt niet langer meer kan wachten op deel vier, dat, zo voegt ze er met een vergenoegd gezicht aan toe, nóg dikker wordt dan deel drie. Ik heb de drie Potter-boeken ook maar gelezen. En ik begrijp het succes van de boeken én het verlangen van mijn dochter. Jo Rowling schrijft knap gecomponeerde, spannende boeken waarin de held van het verhaal virtuoos gecreëerde avonturen beleeft in de strijd tegen het Kwaad.

Wat mij in de boeken van Rowling treft, is de vanzelfsprekendheid waarmee je als lezer in de wereld van toverij en hocus-pocus wordt meegenomen. Waar ik science fiction-lectuur ronduit vervelend vind en sprookjes vaak wat moraliserend en flauw, kon ik bij het lezen van de Potter-boeken moeiteloos opgaan in een wereld die zich op geen enkele manier aan de wetten van de natuur stoort. Brieven worden per uil bezorgd, iedereen heeft een vliegende bezem en met een toverstokje worden de heerlijkste maaltijden op tafel gezet. Maar natuurlijk, denk je, zo gaat dat.

[p. 155]

Nu zijn er lieden, naar ik heb begrepen vooral in de Verenigde Staten, die hun stem hebben verheven tegen de Potter-hype. Die prachtige boeken over toverij zouden slecht zijn voor de geestelijke ontwikkeling van het kind. Zulk protest klinkt vooral op uit orthodox-christelijke kringen. Wanneer ik zoiets lees, breekt mijn klomp. Zij die in naam van het christelijk geloof voor waar aannemen dat Jezus van Nazareth over water kon lopen, brood kon vermenigvuldigen, lammen en blinden met een knik en een woord kon genezen, de toekomst kon voorspellen, na zijn kruisiging kon opstaan uit de dood en na veertig dagen kon opvaren ten hemel - en dit alles in de strijd tegen het Kwaad -, breken de staf over de boeken van Jo Rowling.

Zouden diezelfde orthodoxe christenen ook de vinger heffen tegen het werk van onze eigen onvolprezen taalkunstenares Annie M.G. Schmidt? In haar onlangs voor TV bewerkte boek Otje converseren de hoofdpersoon en haar vader Tos zonder problemen met vogels, muizen, katten en honden. Lezend in Otje gingen mijn gedachten onwillekeurig uit naar Franciscus van Assisi, van wie wordt gezegd dat hij zich onderhield met de ‘vogelen des velds’. Dat dergelijke verhalen bij gelovigen ooit ingang hebben gevonden begrijp ik wel. Met natuurwetten valt voor gelovigen en kinderen vaak moeilijk te leven.

Voor diegenen die geïnteresseerd zijn in de literaire doorwerking van de mediëvistiek heeft Otje overigens wel iets aardigs te bieden. In dit boek steekt Annie Schmidt de draak met het overgeorganiseerde Grote Mensenleven waarin je pas iemand bent of waarin iets pas mag wanneer je ‘papieren’ hebt. Tos, de vader van Otje, kan geen werk krijgen en wordt door de politie gezocht omdat hij geen ‘papieren’ heeft. En het plaatsje Kokkelburg is zijn stadsrechtoorkonde - lees: zijn ‘papieren’ - kwijt waardoor het niet kan bewijzen dat het een stad is en dat het vijfhonderd jaar bestaat. Hierdoor dreigt Kokkelburg een nieuw stadhuis, een zwembad en een Bingo-zaal mis te lopen. U begrijpt: de burgemeester en de gemeenteraadsleden zitten in zak en as. De stadsrechtoorkonde is uit het raadhuis gestolen door Kwark de kraai om Tos aan ‘papieren’ te helpen. Otje heeft vervolgens het zegel van de oorkonde geknipt (als ik mij niet vergis ooit ook een tijdverdrijf van Utrechtse archivarissen) en vervolgens op de achterkant van de oorkonde een tekening van haar vader gemaakt (of de Utrechtse archivarissen dat ook hebben gedaan weet ik niet). Wanneer ze hoort dat de burgemeester de wanhoop nabij is (‘O wat vreselijk, wat vreselijk’) over de verloren oorkonde, sluit ze met hem een deal: Kokkelburg krijgt de stadsrechtoorkonde terug in ruil voor ‘papieren’ voor haar vader.

Otje zit natuurlijk boordevol speelse ironie die goeddeels aan de kinderen voorbij gaat maar die aan (naar ik hoop: veel) volwassenen ruim besteed is. Wel heb ik mij afgevraagd hoever Schmidts ironie reikt. Is daaronder ook begrepen de idee dat in de Middeleeuwen een plaatsje pas een stad was wanneer het stadsrechten bezat? Hoewel deze gedachte thans is achterhaald, treft men haar in de mediëvistische literatuur nog tot ver in de twintigste eeuw aan. En menige stad heeft in de afgelopen jaren in het feit dat het een aantal eeuwen terug stadsrechten heeft gekregen aanleiding gezien om feestelijk te herdenken dat men al zoveel eeuwen ‘stad’ is. Ik denk dat Annie's spot verder ging dan dat zij zelf besefte.

C.M. Cappon