Madoc. Jaargang 1997

[p. 39]

multimediëvist

De multimediale middeleeuwse stad

Die Stadt im Mittelalter. Alltagsleben hinter Turm und Mauern (CD-ROM met bibliografie) (Freies Historiker Büro/MicroMediaArts GmbH) (Bergisch Gladbach/Köln 1995) DEM 89, - ISBN 3-7941-3977-1

Wie de beschikking heeft over redelijk moderne computerapparatuur met toebehoren^1. kan op aangename wijze enige uren met de Duitstalige CD-ROM Die Stadt im Mittelalter doorbrengen. Niet alleen middelbare scholieren, voor wie het programma duidelijk is bedoeld, maar ook Middeleeuwenfreaks worden per muisklik op hun wenken bediend.

De vormgeving van de CD-ROM is zonder meer fantastisch te noemen; wat dat betreft, hebben de makers van het programma kosten noch moeite gespaard. Talrijke bonte en sfeervolle - in de regel scherpe - middeleeuwse afbeeldingen volgen elkaar op en worden, daar waar het voor het besproken onderwerp wenselijk is, afgewisseld met hedendaagse tekeningen over de Middeleeuwen, grafieken, tabellen, overzichtskaarten, taartdiagrammen en overzichtelijke schema's. Deze presenteert men niet in een statische kant-en-klare vorm, zoals dat slechts in gedrukt werk mogelijk is. Onder begeleidend commentaar worden de tabellen opgebouwd, bewegen figuren te paard of ezel over het beeldscherm wanneer de middeleeuwse handelswegen aan de orde zijn en springen vlooien over van ratten - die ter plekke het loodje leggen - op de mens en besmetten deze vervolgens met de pestbacil, met alle overbekende gevolgen van dien. Aanschouwelijker kan het haast niet. Bij dit programma kan men de Middeleeuwen niet alleen visueel genieten. De gepresenteerde beelden lichten de makers met duidelijk gesproken, eenvoudige teksten toe, die doorgaans evenwel niet een al te eenvoudige voorstelling van zaken geven. Sommige beelden gaan vergezeld van middeleeuwse muziek, middeleeuwse gedichten en liederen of korte middeleeuwse bronteksten.

Daarnaast betrekken de makers de gebruiker vaak actief bij dat wat hem geboden wordt. Aanbeland in de kruidentuin van een middeleeuws klooster nodigt het programma de gebruiker uit de verschillende percelen aan te klikken, om zo tekst en uitleg te krijgen over geneeskrachtige kruiden en hun werking. De marktkraam met etenswaren geeft aanleiding tot het presenteren van een middeleeuws kookboek en de opdracht om als vrouw van een meester schoenlapper een maaltijd te bereiden. Helaas, ondanks alle moderne multimediale en interactieve mogelijkheden blijven ook hier traditionele patronen gehandhaafd. Kiest men een te armzalige maaltijd voor zijn stand, dan bestaat er volgens de makers van het programma de kans op een scheldkanonnade van de kant van de echtgenoot. Wanneer viermaal het onjuiste antwoord wordt gegeven - om bovengenoemde reden of omdat de maaltijd niet paste bij de vrijdag als vastendag - luidt het commentaar: wat er van jou nog terecht moet komen als huisvrouw! Gelukkig heb ik nooit ambities in deze richting gehad.

Navigeren door het programma kan men op verschillende manieren. De balk die onder in het beeld getoond wordt, biedt de mogelijkheid om naar de ‘stad’, de ‘markt’, het ‘huis’ of naar de ‘bibliotheek’ te gaan. Kiest men voor een van de eerste drie opties, dan verschijnt een ter zake doende tekening met een korte - zij

1. Voor het programma zijn minimaal nodig: een 486-processor/33 MHz met een werkgeheugen van minstens 4 megabytes, een vrije ruimte op de harde schijf van 2 megabytes, een CD-ROM-drive, een grafische kaart (standaard VGA, 640 × 480 pixel, 256 kleuren), een soundkaart en Windows 3.1 of hoger.

[p. 40]

Bouwbedrijvigheid in een stad. Housnede uit: Johann Koelhoff, Cronica van der hilliger Stat van Coellen (1499). Afbeelding uit: Karl Bosl, Gesellschaft im Aufbruch. Die Welt des Mittelalters und ihre Menschen (Regensburg 1991) 181.

het weinigzeggende - introductie. Door met behulp van de muis de cursor over de afbeelding te bewegen en een detail aan te klikken, wordt dit vergroot. Hierbinnen kunnen de eigenlijke thema's wederom met een muisklik geactiveerd worden. Dit is de meest omslachtige weg. Herhalingen zijn dan in een enkel geval niet te voorkomen. Bovendien komt de inhoud van het gepresenteerde thema niet altijd overeen met datgene wat men heeft aangeklikt. Zo betekent aanklikken van een dak binnen een vergroot detail van de afbeelding ‘het huis’ uitleg over het ‘huwelijksfeest’; een naar mijn smaak merkwaardige koppeling. Voor wie ongeduldiger is, levert de ‘bibliotheek’ twee directere navigatiemogelijkheden, via een thema-overzicht en via de index, waarbij de eerste optie natuurlijk het onderwerp uitvoeriger aan de orde stelt.

Deze CD-ROM schildert het leven van alledag in de middeleeuwse stad, althans volgens de makers daarvan. Dit is evenwel een te bescheiden typering van de inhoud. Weliswaar krijgen onderwerpen zoals bevolkingsomvang, watervoorziening, afvalverwerking, voedselvoorziening, huwelijk en gezin (uiteraard gekoppeld aan de positie van de vrouw), arbeid en arbeidsorganisatie, feesten, geloofsvoorstellingen en ziekte de meeste aandacht, maar ook komen onderwerpen als de volksverhuizingen, ontwikkeling van de steden gedurende de Middeleeuwen en de ‘grotere’ politieke ontwikkelingen aan de orde, zij het meer in de marge. Daarbij schuwen de makers evenmin in de regel als taai ervaren onderwerpen te bespreken. Zo leggen zij de sociale stratificatie in de stad op heldere wijze uit, evenzo de overgang van het tweeslagstelsel naar het drieslagstelsel in de landbouw en de gevolgen daarvan voor de voedselproductie. Dit laatste toont al aan dat niet uitsluitend het stedelijke milieu de aandacht heeft. Ook het platteland en zijn bewoners zijn onderwerp van studie. En door zo nu en dan een vergelijking te maken met de huidige situatie, blijven de middeleeuwse ontwikkelingen op dit gebied niet in abstracte getallen steken.

Toch valt er inhoudelijk wel wat op de CD-ROM aan te merken. Zo mis ik een verantwoording voor de gekozen onderwerpen. Waarom komt bijvoorbeeld wel de positie van de vrouw aan de orde, maar niet de middeleeuwse kinder-

[p. 41]

wereld - een onderwerp, dat wellicht scholieren zeer zou kunnen aanspreken? Waarom bespreken de makers wel uitgebreid de middeleeuwse kloostertuin, de werking van verschillende soorten molens en dergelijke, maar zoekt men in de index tevergeefs naar monniken en nonnen zelf? Over religieuze vrouwen wordt met geen woord gerept, terwijl de monniken - onder het kopje ‘monnikendom’ - slechts voor de ontwikkeling van de schriftcultuur en zoals gezegd de kloostertuin van belang schijnen te zijn geweest. Men kan toch moeilijk beweren, dat monniken, nonnen en andere religieuzen en semi-religieuzen niet in het alledaagse laatmiddeleeuwse stedelijke straatbeeld thuishoren. Uiteraard is het een vrijwel onmogelijke taak om alles te bespreken, maar een beknopte verantwoording van de selectie zou mij al iets meer tevredenstellen.

Ook zou het te ver voeren, om te eisen, dat alle onderwerpen op een uitermate genuanceerde en uitvoerige wijze ter sprake komen. Dat is - alle goede bedoelingen ten spijt - bij populariserende producties nagenoeg onmogelijk. Desalniettemin schieten de auteurs naar mijn smaak zo nu en dan werkelijk een bok bij de thema's die dan wel aan de orde komen. Progroms tegen joden lijken er in de Middeleeuwen alleen ten tijde van de pest te zijn geweest, bij welk thema deze progroms overigens nog slechts zijdelings ter sprake komen. Op jodenvervolgingen had mijns inziens dan ook uitvoeriger ingegaan mogen worden. Ook slaan de auteurs de plank mis wanneer het gaat om heksenvervolging. Weliswaar geven zij hier aan dat vervolgingen in de Nieuwe Tijd plaatsvonden, maar presenteren deze hier uitdrukkelijk in een middeleeuwse context. Maatschappelijke uitsluiting en vervolging van iedereen, die vreemd of ‘anders’ was en categorische afwijzing van alles wat naar toenmalige inzichten en maatstaven onverklaarbaar was, lijkt me dan ook een onderwerp dat op deze CD-ROM over het leven van alledag in de Middeleeuwen niet had mogen ontbreken, respectievelijk genuanceerder en uitvoeriger aan de orde gesteld had kunnen worden. Wat deze onderwerpen betreft, mogen we hopen dat multimediaal interactief geïnteresseerden in de Middeleeuwen en scholieren hun kennis over dit tijdperk niet alleen op deze CD-ROM baseren.

Tot slot biedt de CD-ROM voor de echte liefhebbers de mogelijkheid een raadsel op te lossen. Kennelijk beïnvloed door het succesvolle boek De naam van de Roos van Umberto Eco wordt de gebruiker uitgenodigd een moord op een burgemeester op te lossen. De oplossing van dit mysterieuze voorval laat ik graag aan anderen over.

Al met al is Die Stadt im Mittelalter een welkome en op vele punten een zeer geslaagde - zij het soms wat erg speelse - afwisseling en aanvulling op hetgeen ons traditioneel ter beschikking staat. Wat let een Nederlandstalige uitgeverij deze CD-ROM - uiteraard in vertaling - op de markt te brengen of in navolging van dit voorbeeld een dergelijke interactieve CD-ROM over de Middeleeuwen uit te geven?

Esther Koch