Madoc. Jaargang 1996

[p. 232]

column

Houtense paadjes

Ik was gewaarschuwd. Aan het begin van de weg stond het bekende blauwe bord met witte streep en rood blok. Deze weg bereikt geen doel, heeft geen vervolg, houdt ergens op. Weldra volgt het onvermijdelijke einde. Voorbij het laatste huis komt de ruwe blokkade: een hek. Daarachter bewegen treinen knarsend over ijzeren sporen.

Eens was dit een belangrijke uitvalsweg van de stad Utrecht. Wie bij Tolsteeg de stad in oostelijke richting verliet, sloeg hier, bij het tolhuis, al snel rechtsaf richting Houten, en vandaar naar Culemborg en verder, over de rivieren. Na een kilometer of twee, bij boerderij de Koppel, passeerde men de grens van de stadsvrijheid. Tot daar heet de weg op oude kaarten kortweg Santpadt, daar voorbij het Houtense Santpadt.

Eeuwenlang vormde dit zandpad de verbinding tussen Utrecht en Houten. Het pad liep over een stroomrug van een oude meander van de Kromme Rijn. Al vóór de veenontginningen van dit deel van het Kromme-Rijngebied omstreeks 1100 op gang kwamen, moet het pad er zijn geweest. De gronden aan weerszijden van het pad waren al eerder in cultuur gebracht. De onregelmatige percelering van deze gronden wijst daarop.

Op huidige kaarten is van dit alles weinig meer terug te vinden. In een tijdsbestek van minder dan anderhalve eeuw is het pad min of meer van de kaart verdwenen. Een totaal ander landschap is ervoor in de plaats gekomen.

Omstreeks 1820, in de eerste jaren na het einde van de Franse tijd, werd ten oosten van Utrecht een reeks van nieuwe fortificaties aangelegd, als onderdeel

1. Het begin van het Houtense Pad. Rechts de begraafplaats en het voormalige tolhuis. Foto: J. Naber

[p. 233]

2. Het Houtense Pad. Fragment van de huidige stadsplattegrond van Utrecht (Falkplan), met daarop aangegeven het oorspronkelijke tracé.

van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De stad verloor daardoor haar aloude functie als bolwerk; weldra werden de oude middeleeuwse muren gesloopt. De nieuwe fortificaties doorkruisten het tracé van het Houtense Pad. Voortaan lag het ingeklemd tussen de vestingwerken van de Lunetten 3 en 4.

Aan het begin van het oude pad werd in 1830 de eerste stedelijke begraafplaats aangelegd. Drie jaar eerder was in Nederland bij wet een einde gemaakt aan de eeuwenoude praktijk om de doden in de kerk te begraven; iedere ge-

[p. 234]

meente diende voortaan over een begraafplaats buiten de bebouwde kom te beschikken. Vanwege deze nieuwe begraafplaats werd het Zandpad een stukje in oostelijke richting verplaatst.

De aanleg van de spoorweg van Utrecht naar Arnhem in 1846, twintig jaar later gevolgd door een tweede spoor naar Den Bosch, doorkruiste opnieuw het pad naar Houten. Een overweg was het gevolg. Ingrijpender was evenwel de aanleg van de eerste vierbaans autowegen. Eind jaren dertig reeds kwam een nieuwe vierbaansverbinding Den Haag-Utrecht-Arnhem tot stand: rijksweg 12. Aanvankelijk met een afslag bij het Houtense Pad dat middels een viaduct over de snelweg heen werd geleid. De ringweg ten oosten van de stad die eind jaren dertig-begin jaren veertig gereed kwam, maakte vervolgens een omleeging van het oude pad noodzakelijk. Na de Tweede Wereldoorlog, toen Nederland in snel tempo automobiel werd, werden beide snelwegen verbreed en opgehoogd. Ten slotte volgde eind jaren zestig de aanleg van de A 27 naar Den Bosch en het knooppunt Lunetten. De afslag naar het Houtense Pad verdween en een fietsersbrug was al wat resteerde.

In feite was het lot van het Pad hiermee bezegeld. Het oude Pad was geen doorgaande verbinding meer; andere wegen leidden voortaan naar Houten. Dat gold eens temeer nadat in de jaren zeventig de spoorwegovergang werd gesloten. In de nieuwe stadswijk Lunetten, die in de jaren zeventig-tachtig van de grond kwam, was de oude landweg slechts een schimmig bestaan als fietsroute beschoren. Temidden van alle nieuwbouw kwam bovendien de straatnaam te vervallen. Houtense Pad werd - verzin maar wat: Gaasterland, Treek, Goeree. De ontbinding van het historisch landschap was compleet. Niet meer dan wat losse restjes Houtens Pad is al wat er over is. Een merkwaardige aaneenschakeling van doodlopende wegen.

Kaj van Vliet