Madoc. Jaargang 1995

Extase

Canticles of ecstasy. Hildegard von Bingen. Sequentia o.l.v. Barbara Thorton en Benjamin Bagby. Deutsche Harmonia Mundi/WDR 05472-77320-2. 72:53 min. Cat. A (ca. f45, -).

Het is niet de eerste keer dat dit vooraanstaande ensemble voor middeleeuwse muziek aandacht aan Hildegard von Bingen besteedt. In 1982 werd haar liturgisch spel Ordo virtutem opgenomen, en door Sequentia uitgevoerd als muziektheater en zelfs als film. Sommige van haar gezangen werden in 1983 al eens op schijf vastgelegd. Met de viering van de negenhonderdste geboortedag van Hildegard van Bingen in het vooruitzicht (1998) heeft Sequentia zich voorgenomen om het gehele muzikale werk van deze Duitse abdis op te nemen. Met deze cd is daarmee een begin gemaakt.

Hildegard von Bingen (1098-1179) was in haar tijd een van Europa's beroemdste vrouwen. Op achtjarige leeftijd werd ze door haar ouders voor verdere opvoeding en scholing overgedragen aan het benedictijnerklooster Disibodenberg. Later stichtte ze haar eigen klooster Rupertsberg, tegenover Bingen. Hier bereikte ze als abdis van Bingen haar hoogtepunt in faam, autoriteit en creativiteit. Ze schreef hier haar liturgische gezangen, die in 1180-1190 als symphoniae harmoniae celestium revelationum werden genoteerd in de zogenaamde Scivias-codex (Wiesbaden, Hessische Landesbibliothek Ms. 2). Naast haar muzikale werk stelde ze ook natuurwetenschappelijke en medische werken op schrift. Ze correspondeerde met zowel geestelijke als politieke leiders. In haar tijd was ze vooral bekend vanwege haar visioenen: het enorm intense licht dat zij regelmatig voor ogen kreeg, door sommige wetenschappers geïnterpreteerd als migraine-aanvallen. Hoe dan ook, zijzelf had een mogelijkheid ontdekt om in hogere sferen te komen en de kosmos binnen te treden. En dat is ook precies wat Sequentia op deze cd heeft vastgelegd: hogere sferen, extase.

Het eerste werk uit haar symphoniae-verzameling is het O vis aeteritatis, gecomponeerd in responsorievorm, dus als wisselzang tussen voorzanger en koor. Haar gezangen zijn globaal onder te verdelen in symphoniae voor Maria (waaronder de antifonen Nunc aperuit nobis, Quia ergo femina en Cum processit factura), symphoniae voor de Heilige Geest (Spiritus Sanctus vivificans vite, O ignis Spiritus Paracliti en Caritas habundat in omnia) en gezangen waarin de kerkelijke gemeenschap in de vrouwelijke figuur Ecclesia geprezen wordt (O choruscans stellarum, O nobilissima viridatis).

Hildegards liefde voor de natuur is in bijna al haar gezangen terug te vinden. Het groen, de zon en Maria, veelvuldig aangeduid met de woorden virga (takje) en flos (bloem). Hieruit spreekt een hevig verlangen naar een paradijs op aarde.

[p. 116]

De gezangen worden op bescheiden wijze begeleid door vedels (Elizabeth Gaver en Elisabeth de Mircovich), organistrum of harp (Benjamin Bagby). De begeleiding beperkt zich eigenlijk tot het leggen van een basis, een grondtoon, waarboven het gezang virtuoos kan bewegen. De vrouwen van het ensemble zijn stuk voor stuk met krachtige en heldere stemmen uitgerust. Zowel in soli, als in ensemble kleuren ze prachtig bij de instrumenten en soms is het verschil tussen snaar en stem nauwelijks hoorbaar. Een prachtig voorbeeld is het Ave Maria, O autrix vite, gezongen door Heather Knutson.

Het is jammer dat de tekst niet goed verstaanbaar is. De medeklinkers vallen wat weg in de akoestiek. Maar wat klank en zuiverheid betreft, klinkt het soms ‘te mooi om waar te zijn’. Hiermee is Sequentia erin geslaagd de essentie van Hildegards boodschap over te brengen.

Anne Houk de Jong