Madoc. Jaargang 1994

The Voice in the Garden

The Voice in the Garden. Spanish songs and motets 1480-1550. Gothic Voices o.l.v. Christopher Page. Hyperion CDA 66653. 1993. 52:08 min. Cat A (ca. f45, -).

In mijn interview met Christopher Page (Madoc 7 (1993) 4) kondigde hij al aan dat er een nieuwe cd op stapel stond. ‘Nieuw’, vooral in die zin dat de Gothic Voices nu eens niet het hun bekende Franse en Engelse repertoire hebben opgenomen, maar een aantal Spaanse liederen en motetten, materiaal waarin ze zich tot dusver nog niet hadden verdiept. De eerste reactie die dit oproept, namelijk of ze dit niet beter in het Columbus-jaar 1992 hadden kunnen doen, wordt door Page in zijn toelichting op de cd gepareerd. Juist om zich te onderscheiden van die tientallen opnamen die in 1992 zijn verschenen, hebben ze ervoor gekozen pas nu met hun interpretatie te komen. En wie het interview met Page gelezen heeft, zal niet verwonderd opkijken dat hij, ook voor wat het repertoire uit de Spaanse cancionero's (liedhandschriften) betreft, uitgaat van een uitsluitend vocale uitvoering van liederen. Dat maakt deze cd inderdaad anders dan de vele andere die in 1992 zijn verschenen. De meeste ervan lieten ons weelderige uitvoeringen met uitgebreide ensembles en veel instrumentarium (slagwerk) horen.

The Voice in the Garden is daarentegen vrij sober van opzet, maar wel afwisselend. De meerstemmige liederen en motetten zijn afkomstig uit een tijd, waarin Spanje net haar eigen muzikale stijl begon te ontwikkelen, eind vijftiende, begin zestiende eeuw. Tot die tijd werd de polyfonie vooral beïnvloed door de muziekcultuur van de Lage Landen in de eerste helft van de vijftiende eeuw. Veel Vlaamse en ook Franse musici trokken naar het Iberisch schiereiland en zongen er in de kathedralen en hofkapellen. En nadat Alfonso V in 1442 koning van Napels was geworden, werd ook de invloed vanuit Italië groter.

Dat de Spaanse muziek in de tweede helft van de vijftiende eeuw tot bloei

[p. 56]

kon komen, is te danken aan het koningspaar Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië. Zij zorgden voor een solide, cultuurvriendelijke omgeving, waarin de kunst zich volop kon ontwikkelen. Naast een schat aan geestelijke muziek werden er ook talrijke wereldlijke liederen gecomponeerd. Vele ervan zijn overgeleverd in de vijf grote cancionero's uit de late vijftiende en vroege zestiende eeuw. Het bekendste is het Cancionero Musical de Palacio, dat zich nu in het koninklijk paleis in Madrid bevindt.

Van veel van deze composities is de componist niet bekend. Het gaat hier vaak om villancicos, populaire volksmelodieën met een eenvoudige vocale ondersteuning, soms vermengd met een hoofse compositiestijl. Deze ‘volksliederen’ zijn herkenbaar aan de structuur van eenstemmige of homofone coupletten (copla's), afgewisseld met een refrein (estribillo). Op de cd zijn hiervan onder andere A la villa voy, Harto de tanto porfia, het bekende Passe el agoa en Dindirin, dindirin te beluisteren. Ook het meilied Entra Mayo y sole Abril heeft deze refreinvorm.

De bekendste componisten en musici die in de cancionero's genoemd worden zijn Juan del Encina en Franscisco de Penalosa. Encina (1469-1529), opgeleid in Salamanca, werkte aan het hof van graaf Alva. In 1499 ging hij naar Rome. Zijn liederen dateren van voor zijn vertrek uit Spanje. Zijn stijl is vooral homofoon van aard met gebruik van refreinen. Prachtige voorbeelden zijn Ma libertad en Los sospiros no sosiegan, beide krachtig, zuiver en met veel vaart uitgevoerd.

Francisco Penalosa kwam in 1498 in dienst van het hof van Aragon, maar ging na de dood van Ferdinand in 1516 naar de pauselijke kapel in Rome. Hij keerde aan het eind van zijn leven terug in Sevilla. Hij schreef vooral geestelijke composities zoals het Ne reminiscaris, Domine, Precor te, Domine en het Sancta Maria. Op de een of andere manier komen deze werken op de cd minder goed tot hun recht. Wellicht dat men in de hier onvermijdelijke mannenbezetting de strakke stemmen van Evelyn Tubb en Margaret Philpot mist. Vooral het Sancta Maria klinkt wat weifelend en soms zelfs wat onzuiver. Maar het zou niet terecht zijn om alle akkoorden op een goudschaaltje te wegen.

Het was een goed idee om de vocale werken af te wisselen met instrumentale muziek voor vihuela (Spaanse luit) en harp. Hierdoor wordt het geheel evenwichtiger en prettiger voor de luisteraar. De composities zijn afkomstig uit de gedrukte bronnen met luitmuziek, zoals de tabulatuurboeken El Maestro (1536) van Luis Milan (hof van Valencia) en Delphin de Musica (1538) van Luis de Narvaez (hof van Karel V). Hieruit worden door Christopher Wilson (vihuela) verschillende Fantasia's gespeeld. Uit de latere bundel Libro de cifra nueva (1557) van Venegas de Henestrosas worden werkjes van Palero en Modena door Andrew Lawrence-King (harp) vertolkt. Beide tokkelaars hebben een grote reputatie op het gebied van deze muziek.

Gothic Voices blijkt ook op het Spaanse terrein zijn kwaliteit waar te maken. Het is duidelijk hoorbaar dat er veel aandacht aan de tekst, uitspraak en verstaanbaarheid is besteed. Daardoor krijgt dit door en door Engelse ensemble zowaar een Spaanse kleur.

Anne Houk de Jong