Madoc. Jaargang 1993

Chansonnier Nivelle de la Chaussée

Le Chansonnier Nivelle de la Chaussée. Chansons courteoises de XVe siècle. Ensemble Amadis, 1993. 54:38 min. ADDA CD 581316. Cat A (ca. f45,-).

De rijk geïllustreerde handschriften die in de late Middeleeuwen voor welgestelden werden vervaardigd, zijn voor hedendaagse historici vaak een dankbare bron. Een bijzondere categorie onder deze handschriften vormen de zogenaamde ‘chansonniers’. Deze liedboekjes, veelal klein van formaat, bevatten chansons van verschillende componisten. De rijke versieringen en miniaturen wekken de indruk dat deze muziekhandschriften ook destijds meer als kunstobject werden beschouwd, dan dat zij daadwerkelijk door ensembles van instrumentalisten en zangers werden gebruikt.

Het Chansonnier Nivelle de la Chaussée, gedateerd omstreeks 1460, behoort met het beroemde hartvormige Chansonnier Cordiforme, het Dijon-manuscript en het Mellon Chansonnier tot de belangrijkste van deze manuscripten. Het is vrijwel zeker dat de culturele basis van het Chansonnier Nivelle de la Chaussée ligt in de koningshoven van Tours, Blois en Bourges. Deze veronderstelling wordt letterlijk geïllustreerd door de miniaturen en initialen, die zeer waarschijnlijk afkomstig zijn uit de ateliers van Jean Fouquet (Tours) en Jean Colombe (Bourges). Een ander voorbeeld uit deze hoofse omgeving is de bergerette En tous les lieux, door Antoine Busnois (ca. 1430-1492) gecomponeerd op een tekst van Jacques de Savoie, die omstreeks 1474 werkzaam was aan het hof van Blois.

Het chansonnier bevat in totaal 57 composities. Naast elf chansons van Busnois, zes van Johannes Ockeghem (ca. 1420-1497) en enkele van Guillaume Dufay (ca. 1400-1474), Robert Morton (ca. 1430-1476) en Heinrich Isaac (ca. 1450-1517), bevat het zeven composities van de minder bekende Delahaye. Terwijl chansons als Quant ce viendra van Busnois en D'ung Aultre Amer van Ockeghem ons ook bekend zijn uit diverse andere handschriften, vormen die van Delahaye een verzameling die uitsluitend in het Chansonnier Nivelle de la Chaussée is overgeleverd. Zijn rondeau Mort j'appelle de ta rigueur is overigens, voor zover bekend, het enige gedicht van François Villon dat door een tijdgenoot op muziek is gezet.

De selectie die voor deze cd gemaakt werd toont ons niet alleen verscheidene soorten chansons, vocaal en/of instrumentaal uitgevoerd, maar ook de variatie in stijl bij de verschillende componisten. De in die periode nagestreef-

[p. 184]

de virtuositeit blijkt vooral uit de instrumentale composities van Isaac en het Tout a par moy van Walter Frye. Dit laatste chanson is zowel in een vocale als instrumentale uitvoering opgenomen: een interessante vergelijking voor de geoefende luisteraar. Een heel ander klankbeeld is te horen in het a-capella gezongen O dieu d'amour van Delahaye, waarin vier stemmen als het ware tot één orgelregister versmelten.

Afwisseling wordt ook bereikt in de sfeer van de stukken. Het integere, solistisch gezongen Mort j'appelle wordt voorafgegaan door het komische Quod-libet D'Une belle jeune Fille/Coquille bobine. Hierin zingen de drie stemmen elk hun eigen (humoristische) tekst en melodie, begeleid door een nasaal-klinkend gemaakte harp. De tenor heeft het laatste woord: ‘bourdon’, hetgeen letterlijk in de begeleiding door de vedel wordt uitgebeeld door een aangehouden (bourdon-)toon.

Een meesterwerk is het eerder genoemde Quant ce viendra van Busnois. De door de rondeauvorm steeds weerkerende melodie laat in zijn eenvoud de intense emotionele kracht van deze muziek ten volle werken; een melodie, die al na één keer luisteren ‘blijft hangen’.

Deze cd is voortgekomen uit een samenwerkingsproject van de vorig jaar overleden musicoloog Jean Pierre Ouvrard, Jane Alden van het Centre de Musique Ancienne in Tours en leden van het Ensemble Amadis. Dit ensemble, gespecialiseerd in renaissancemuziek, werd opgericht in 1989 door een aantal musici uit het circuit van gerenommeerde ensembles als Les Arts Florissant en Chapelle Royale de Paris. Ensemble Amadis streeft in zijn uitvoeringen naar het tot elkaar brengen van muzikale praktijk en muziekwetenschappelijk onderzoek. Deze cd is daarvan een geslaagd en mooi voorbeeld.

Marjolein Streevelaar