Madoc. Jaargang 1993

[p. 117]

Archeologische almanak

Archeologische almanak. Wie, wat en waar in de Nederlandse archeologie. Abcoude (Uniepers)/AIC Leiden, 1992. 224 p. Geïll. ISBN 90-6825-115-5. f24,90.

Naar de in het najaar van 1992 verschenen Archeologische almanak is door veel Nederlandse beoefenaars van de archeologie met spanning uitgekeken. Enerzijds omdat de Nederlandse archeologie eindelijk als geheel naar buiten zou treden, anderzijds omdat al lange tijd behoefte bestond aan een bruikbaar overzicht van archeologische instellingen en beoefenaars van de archeologie, in de meest brede zin van het woord. Onder invloed van de steeds luider wordende roep om participatie van het publiek, de toenemende bedreiging van het archeologisch bodemarchief en allerlei financiële overwegingen werden de vakinhoudelijke verschillen tussen de klassieke (Italië en Griekenland) en niet-Westerse archeologie (onder andere Egypte, Nabije en Verre Oosten, Amerika), en de pre- en protohistorie van Europa aan de kant gezet. Een eerste aanzet tot bundeling van belangen en vergroting van het maatschappelijk draagvlak werd gegeven met de oprichting van het Archeologisch Informatie Centrum (AIC) te Leiden in 1990 (zie Madoc 5 (1991) 4, p. 207-211). Dit is een joint-venture, zoals ze het zelf noemen, van de reeds bestaande Stichting voor de Nederlandse Archeologie (SNA) en het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. De belangrijkste doelstelling van dit door het ministerie van WVC gesubsidieerde centrum is het informeren van een groot publiek over het werk van Nederlandse archeologen in binnen- en buitenland. De hier besproken Archeologische almanak is de eerste belangrijke publikatie van het AIC.

De Almanak presenteert in drie delen ‘de archeologische wereld in Nederland’. In deel I, getiteld ‘Het bestel’, komen de overheidsinstellingen en landelijke organisaties op het gebied van de archeologie aan bod: het ministerie van WVC, de Rijkdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB), de

[p. 118]

provinciaal- en gemeentelijk archeologen, het Rijksmuseum van Oudheden, de universitaire instituten, de Nederlandse instituten in het buitenland en de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland (landelijke organisatie voor vrijwilligers) etc. Het tweede deel, ‘Archeologie-per-stad’, belicht in alfabetische volgorde per (Nederlandse) plaats, de musea, stichtingen, verenigingen, instituten etc. die daar op dit terrein actief zijn. Deel III bevat registers op de in de Almanak genoemde tijdschriften, personen, en zaken.

Hoewel over het nut van de Almanak niet valt te redetwisten, is de in de wervingsfolder gehanteerde zinsnede ‘de Nederlandse archeologische wereld compleet in kaart gebracht’, enigszins overdreven. Behalve dat het boek een aantal aanwijsbare onvolkomenheden en missers bevat (waarom staat bijvoorbeeld het Instituut voor Prae- en Protohistorische Archeologie Albert Egges van Giffen (IPP) in Amsterdam, het enige instituut dat een opleiding middeleeuwse archeologie verzorgt, in het zakenregister niet vermeld onder de ingang ‘middeleeuwse studies’?), is de opzet ervan dusdanig dat de vakinhoudelijke werkzaamheden van met name de professionele instellingen onderbelicht blijven. Een voorbeeld: wil ik weten wie er bij de ROB met het in de Almanak genoemde urbanisatie-project (onderzoek van een aantal middeleeuwse stadskernen) is belast, dan kom ik daar via de Almanak niet achter. Bij de naam H. Sarfatij (de desbetreffende projectleider) wordt wel verwezen naar een in de Almanak vermelde publikatie van zijn hand en tevens naar zijn vice-voorzitterschap van de SNA. Daarmee wordt de vakinhoudelijke positie van Sarfatij niet duidelijk, maar komt wel de primaire opzet van de Almanak aan het licht. Deze geeft namelijk vooral een overzicht van de organisatiestructuur en de doelstellingen c.q. taakstellingen van Nederlandse, zowel professionele als particuliere (dat wil zeggen amateur), instellingen die op enigerlei wijze actief zijn binnen de archeologie. Naast het genoemde gemis aan vakinhoudelijke gegevens blijft ook een grote groep professionele archeologen die binnen allerlei onderzoeksprojecten van de universiteiten, speciale stichtingen, de gemeentelijke diensten en de ROB werkzaam zijn, in nevelen gehuld. Het persoonsregister is in dit opzicht weinig verhelderend. Ten aanzien van een breder publiek was de keuze voor een dergelijke opzet zeker te verdedigen geweest, ware het niet dat de samenstellers van het boek ook de professionele archeologen als doelgroep voor ogen hadden. Enigszins gechargeerd zou je uit de Almanak kunnen opmaken dat het gezicht van de Nederlandse archeologie bijvoorbeeld meer door de contactpersoon van het museum Oud-Westdorpe, dat een collectie van twintig voorwerpen huisvest, wordt bepaald dan door de onderzoekers van het ‘Romeinse’ Valkenburg(ZH)-project of het spraakmakende ‘middeleeuwse’ Pionier-project. Dat kan geen adequate weergave van de stand van zaken binnen de Nederlandse archeologische wereld zijn. Het zou beter zijn geweest als de samenstellers van de Almanak de beoogde doelgroep en de opzet van het boek nauwgezetter hadden gedefinieerd.

Om ook de professionele archeologische markt te bedienen (tenslotte ook een breed publiek wanneer men zich buiten het specifieke eigen onderzoeksterrein begeeft) zou het AIC het uitgeven van een ‘zoekboek’ kunnen overwegen, waarin alle professionele Nederlandse archeologen en hun diverse specialisaties of expertises staan vermeld. Een dergelijk, meer vakinhoudelijk boek zal zeker

[p. 119]

ook interessant zijn voor vrijetijds-archeologen, beleidsmakers en andere geïnteresseerden. Pas dan zal men kunnen zeggen dat de ‘Nederlandse archeologische wereld in kaart is gebracht’, en aan de ondertitel van de Almanak, ‘Wie, wat en waar in de Nederlandse archeologie’, concrete invulling is gegeven.

Anders dan in de inleiding van de Almanak wordt gesteld, zullen het dus niet de professionele archeologen zijn die primair van de Almanak gebruik maken, of het moet zijn als de ‘gele gids’ van de archeologie: adressen en telefoonnummers van specifieke instellingen. Ook dat heeft natuurlijk zijn waarde. De Almanak lijkt met name van nut voor het ‘grote publiek’ van vrijetijdsarcheologen, restauratoren, ambtelijke beleidsmakers en -uitvoerders, en collegae van aanverwante disciplines, zoals sociaal-geografen en antropologen. Mensen die de weg binnen de organisatie van de Nederlandse archeologie nog niet kennen.

Ook historici zullen op dat terrein bruikbare informatie in de Almanak vinden. Veel lokale oudheidkundige verenigingen en musea, en gemeentelijke archeologische diensten combineren in hun activiteiten historie en archeologie. Vooral de middeleeuwse archeologie en middeleeuwse geschiedenis zijn nauw verweven disciplines. Archeologische instellingen die voor middeleeuwse archeologen van belang zijn, zullen ongetwijfeld ook mediëvisten tot hun bezoekers of gebruikers rekenen.

A. Mars