Madoc. Jaargang 1990

[p. 154]

Boekbespreking

Runen 1

R.I. Page, Runen. Uit het Engels vertaald door Yolanda Michon. Houten (Fibula-Unieboek), 1989, 64 blz., geïllustreerd. ISBN 90-269-4041-6. f 19,90. Oorspronkelijke uitgave: R.I. Page, Runes. London, 1987.

Het woord ‘runen’ wekt herinneringen aan de tijd, dat de Nazi's trachtten bepaalde runentekens weer in te voeren (bij voorbeeld het gehate -teken). Ook nu nog maken neo-Nazi's en verwante groeperingen gebruik van runentekens. Dit misbruik hoeft ons echter niet af te houden van een wetenschappelijke bestudering van geschiedenis, gebruik en interpretatie van runeninscripties.

Runen zijn Germaanse schrifttekens, meestal op hard materiaal ingekrast of ingebeiteld. Dit verklaart hun vaak hoekige vorm. De oudst bekende runeninscripties zijn afkomstig uit het begin van onze jaartelling. Na de zestiende eeuw komen ze praktisch niet meer voor.

In Runen geeft R.I. Page een beknopt overzicht van wat er over runeninscripties bekend is. In een inleidende opmerking op pagina vier zegt de schrijver: ‘In een algemeen boek over runen, een onderwerp dat betrekking heeft op verschillende talen gedurende een periode van een aantal eeuwen, ben ik gedwongen te vereenvoudigen, moeilijkheden te omzeilen en in sommige gevallen meer zekerheid uit te drukken dan het materiaal in werkelijkheid toestaat.’ Deze tendens is in het hele boek merkbaar, echter slechts zelden op een hinderlijke wijze.

Het boek bevat de volgende hoofdstukken: ‘Het schrift en zijn problemen’, ‘Runennamen en futharks’, ‘De vroege inscripties’, ‘Angelsaksische runen’, ‘Runen en de Vikingen’, ‘Scandinavische runen op de Britse eilanden’, ‘Runen in Noord-Amerika’, ‘Waar zijn runen te zien?’ en tenslotte geeft het een aantal bibliografische notities.

In het eerste hoofdstuk (‘Het schrift en zijn problemen’) vervalt Page herhaaldelijk in de fout, bepaalde problemen te populair en daardoor niet geheel juist te behandelen. Ik noem

[p. 155]

enkele voorbeelden: ‘Onder het Germaans verstaat men de voorloper van moderne talen als het Hoogduits, (...) de Nederduitse dialecten (...), de talen van Noorwegen, Zweden en Denemarken en (...) van Engeland...’ (p. 4). Afgezien van de breedsprakigheid van deze zin zou men het woord ‘Germaans’ beter kunnen vervangen door ‘Oer of Proto-Germaans’. Eveneens op pagina vier: ‘We weten dat de runen gebruikt werden om vroege stadia in het Gotisch, Deens, Zweeds, Noors, Engels, Fries, Frankisch (...) vast te leggen.’ De bedoeling van de runenmeesters was zeker niet, de latere taalhistorici aan taalmateriaal te helpen, al was dit ongetwijfeld een niet bedoeld gevolg, waarvoor die taalkundigen, in casu de Germanisten, hen nog altijd dankbaar zijn. Op pagina acht lezen we: ‘De meeste Germaanse mannen droegen een mes in hun riem. En er was overal wel een stuk hout te vinden. Wat is er nou gemakkelijker dan een stuk hout aan beide zijden gladschaven en op die kanten de letters van een boodschap krassen? Dat is toch veel eenvoudiger dan de christelijke methode van een schaap of koe slachten, de huid prepareren, (...) een pen vervaardigen van de veer van een vogel; inkt maken uit metaalhoudende zouten...’ Dit is toch wel een wat al te simplistische, haast karikaturale voorstelling van zaken.

Afgezien van deze en andere soortgelijke onvolmaaktheden bevat het boek veel en goede informatie, vaak toegelicht aan de hand van duidelijke voorbeelden. Hierbij wordt niet alleen op de taalkundige kant van de runeninscriptie gelet, maar ook op de historische, culturele en sociale aspecten. Ook hier geef ik weer een enkel voorbeeld: ‘Natuurlijk was de Vikingentijd (...) een tijd van bloedvergieten en korte levensduur. Verhelderend zijn twee bij elkaar horende grafschriften. Een daarvan bevindt zich in Dalum, Västergotland, Zweden, en was opgesteld voor twee broers: “De ene stierf in het westen, de ander in het oosten”’ (p. 49). Op dezelfde bladzijde: ‘Berucht is een expeditie die op touw was gezet door een zekere Ingvarr. (...) Bijna dertig runenstenen in het merengebied van Mälaren in Zweden herinneren aan de jongemannen die met Ingvarr inscheepten en nooit terugkwamen. Het was een ramp die in het begin van de elfde eeuw plaats-

[p. 156]

Afb. 1. Een gedenksteen uit Hällestad in Zweden (ca. 1000). De inscriptie maakt melding van een zekere heer Tóki Gormsson die is omgekomen in een strijd in Uppsala: ‘Hij vluchtte niet in Uppsala./ Kamaraden richtten een steen voor hun broeder op,/ een steen op een heuvel, bestendigd door runen./ Zij bleven zo dicht mogelijk bij Gormrs Tóki.’ Uit: R.I. Page, Runen. Houten, 1990, p. 47.

[p. 157]

vond en aan een groot aantal jongemannen van goede komaf en met een avontuurlijke inborst het leven kostte.’

In hoofdstuk acht (‘Waar zijn runen te zien?’) wordt uitsluitend naar Engelse ‘vindplaatsen’ verwezen, afgezien van de - door de vertaalster toegevoegde? - zin: ‘In Nederland herbergt onder andere het Fries Museum in Leeuwarden diverse voorwerpen met runen.’ Tot slot worden in de bibliografische notities enkele belangrijke titels op het terrein van de runologie genoemd.

Een groot aantal duidelijke illustraties, onder andere van voorwerpen (munten, zwaarden, broches, ringen, kammen, stenen enzovoort) met runeninscripties, samen met verhelderende onderschriften, sieren het mooi uitgevoerde boek. De stijl is levendig en persoonlijk en door dit alles boeit het boek van het begin tot het eind. De vertaling is vlot en men merkt nauwelijks dat het een vertaling is. Toch ook hier enkele opmerkingen. Te vaak wordt het adjectief ‘runisch’ gebruikt; in plaats van bij voorbeeld ‘runische inscripties’ zou ik de voorkeur geven aan ‘runeninscripties’. Het woord ‘futhark’ (= runenreeks, runenalfabet) is mijns inziens onzijdig (Van Dale vermeldt het niet; in het Duits is het das Futhark). Herhaaldelijk worden de p en de þ (de Oud-Germaanse schrijfwijze van de Engelse th) verwisseld, bij voorbeeld op pagina 34 en 37; of is hier de drukker de schuldige?

Ondanks genoemde en andere onvolkomenheden houdt het boek zijn waarde. Voor alles verbaast men zich erover dat het de schrijver gelukt is in een boek van zo'n beperkte omvang zoveel gevarieerde informatie te verwerken.

F. van der Rhee