Madoc. Jaargang 1989

[p. 25]

boekbespreking

1
Het lied van de houtduif

Jacques Kruithof, Het lied van de houtduif. Amsterdam (De Bezige Bij), 1989. 159 pagina's, ISBN 90-234-3115-4. f26,50

Het lied van de houtduif is een dagboek, dat begint op de dag waarop de handelskoopman Rogier Kruithof (voorvader van de auteur) een reis aanvaardt. Hij is aan het sterfbed geroepen van een jeugdvriend. Tijdens zijn reis naar diens woonplaats Brugge filosofeert Rogier over zijn leven. Hij tekent zijn herinneringen op en wisselt daarbij filosofische bespiegelingen af met reisbeschrijvingen. Alle losse bespiegelingen over en beschrijvingen van zijn leven worden uiteindelijk bij elkaar gebracht in een beschrijving van Rogiers grote liefde voor Bianca. Het beschrijven van deze liefde vormt het doel van Rogiers dagboek. In het verhaal zijn de motieven ‘muziek’ en ‘vogels’ met elkaar verweven.

Jacques Kruithof laat zijn middeleeuwse voorvader Rogier aan het woord: ‘... ik zit leunend tegen het blok van de boegspriet te schrijven zonder te weten waarom of waartoe.’ (p. 45). Dit klinkt haast on-middeleeuws, zelfs modern. Evenals wanneer Rogier schrijft: ‘Een vogel zijn, dat zou ik willen, behagen scheppen in je eigen wiekslag, tegen de wind optornen en hoog aan de hemel zingen dat het een lieve lust is, een leeuwerik, een valk die staat te bidden omdat er niemand boven hem is. Prachtig, maar wie zegt dat de vogel er op zijn beurt niet van droomt een bruinvis te zijn, van louter plezier door het water en de lucht zijn sprongen makend...’ (p. 59). In deze eerste roman van zijn hand klinkt de ‘dichter Jacques’ overal in het verhaal door; het poëtische, beeldende taalgebruik is treffend.

Jacques Kruithof laat zijn voorvader veel afstand nemen van zijn tijd en tijdgenoten; soms lijkt mij de kritiek van Rogier bijna de kritiek van een twintigste-eeuwse historicus. Dit komt sterk tot uitdrukking in zijn houding tegenover het geloof: ‘Och,

[p. 26]

wat zou dit volk diep in zijn hart geloven? Ze zijn dol op vertoningen, het koorgebed, processies, bedevaarten, op beelden van martelaren...’ (p. 43). Jacques Kruithof neemt echter zijn kritische lezer de wind uit de zeilen; Liesbeth, Rogiers echtgenote, noemt haar man een ‘zonderling’ (p. 76). Ze verwijt hem bovendien dat hij ‘... nooit eens iets [wil] aannemen’ (p. 36). In de meeste gevallen beschrijft hij de meningen van zijn tijdgenoten zonder zelf een standpunt in te nemen (zoals bij voorbeeld op p. 11: ‘... over een stedelijke belasting voor joden - want die godsmoordenaars moesten ook maar eens bloeden, werd er gezegd’ of p. 34, waar hij de discussies in zijn studententijd beschrijft). Een eigen gezicht krijgt Rogier pas in zijn dagboek, waar hij zijn intiemste gedachten uitdrukt. Hij is dus gewoon anders dan zijn tijdgenoten, waarmee zijn afstandelijke, bijna on-middeleeuwse denken verantwoord lijkt. De middeleeuwse context steekt scherp af tegen het dromerige, poëtische, eigenlijk moderne, taalgebruik.

Het lied van de houtduif is misschien eerder een moderne dan een historische roman: het verhaal speelt in het verleden maar heeft een modern thema. De nadruk ligt op het levensdoel van het individu Rogier. De schrijver van het dagboek stelt zich existentialistische vragen: ‘Waartoe beulen wij ons af onder de zon?’, ‘Niet de mensen afzonderlijk zijn de verdoemden, het leven op aarde is de verdoemenis. Daaruit bestaat geen verlossing...’ (p. 154), ‘... we leven en zeggen “ik”, we sterven en iemand anders zegt de volgende jaren “ik”....’ (p. 155). Bij deze vragen staat Rogier in het middelpunt: hij stelt zich deze vragen. Hij ziet zichzelf als een individu, zoals een twintigste-eeuwer zich als individu ziet.

Zonder dit filosofische kader zou het boek niet bijzonder zijn: de vaart komt pas rond pagina honderd in het verhaal. En dat verhaal is niet veel meer dan de samenvatting die ik hierboven gaf; Jacques Kruithof gebruikt de middeleeuwse sfeer en omstandigheden om levensvraagstukken (vooral met betrekking tot het individu) extra diepte te geven. Hij maakt ze los van ons tijdperk en plaatst ze in een tijd waarin veel elementen van ons

[p. 27]

twintigste-eeuwse materiële leven niet bestonden. En ontdaan van die materiële belemmeringen zien die levensvragen er zo uit als Rogier ze zich stelt. Het lijkt alsof Jacques Kruithof wil zeggen, dat de vragen die wij ons stellen, al eeuwen oud zijn. En die vragen, vormen die de weemoedige roep van de houtduif?

Renée Harp