Maatstaf. Jaargang 41

[p. 60]

F.F. Foelkel
Recordjagers of: Hoe de Bundesluftwaffe werd opgericht

I

Die morgen - ik was achttien jaar geworden en van school af - stapten we in en vlogen we weg. 's Avonds was de Bundesluftwaffe opgericht.

Allereerst: waar gingen we heen?

We waren handig in het trekken van lijnen in die tijd: onder Denemarken door, over Meckelenburg heen, de Oostzee in. Daar lag een eiland waarop we konden neerstrijken: Bornholm. - Onze vlucht zou een record zijn. Het verre strand van Denemarken was te dichtbij. Ging je rechtstreeks naar het oosten, dan stootte je op het IJzeren Gordijn. - Voor andere richtingen stond de wind verkeerd.

We koersten dus richting Bornholm. - We kwamen er nooit aan die dag.

Een depressie van meteorologische aard lag over de wereld. Een graflucht met te veel wolken. Elk vrolijk tintje zonnestralen was verdwaald.

Al direct vanaf het vliegveld hadden we met een miezerig soort stijgen te maken. De wolken waren slecht bij kas, futloos, te gierig om ons uitbundig op te tillen. Zodat we ook niet lang achtereen konden voortglijden. We moesten alsmaar cirkelen. - We schoten niet op.

Twintig, dertig kilometer van het veld kwamen we van die types tegen in doodsnood. Gele gevaartes, als het onze, fanatiek draaiend onder de wolken die al aan het vergaan waren. We draaiden even met ze mee in hun mallemolen. Inspecteerden hun toestand. Regelmatig suisde er een cockpit voorbij, het hoofd van de krijger tekende zich erin af, somber.

‘Zie je hoe slordig hun bochten zijn,’ merkte mijn piloot op. ‘Ze vliegen niet zuiver. Geen wonder dat ze het niet redden. Het zijn prutsers.’

En inderdaad: ze klampten zich blindelings vast aan de laatste rafels van het stijgen. Ze waren beslist niet zo geniaal als wij. Langzaam maar onvermijdelijk verloren ze hun hoogte. Misschien zouden ze, als ze direct terugkeerden, het vliegveld nog bereiken - zo niet, dan zouden ze binnen een halfuur in een akker neerkomen, tussen de boeren en de boerenkinderen.

Wij pakten dat veel handiger aan en haalden het vanzelfsprekend tot aan de grens. Vliegen kón mijn piloot. Nog niet zo lang geleden hadden we ons eerste record gevlogen. Het zou onze naam in het Guinness Book of Records brengen - hoopten we.

Toen was het stralend mooi weer geweest. Heel wat anders dan nu.

De miezerige stand van zaken irriteerde onze hoogmoed. Wij waren beter gewend. Wij waren niet onderweg naar een dorpje in eigen land. Naar een stukje afstand nauwelijks boven de honderd kilometer. Naar een lapje grond vol knollen. Wij hadden de blauwe baren van de Oostzee in ons hoofd. Wij sloegen in gedachten het vasteland van West-Duitsland alvast over. Wij mikten op dat eiland in de Oostzee, zo'n vierhonderd kilometer van onze thuisbasis verwijderd. Wij waren op weg naar de Poolse snavel! - Maar zouden wij, met al dat gemier onder het grijze dons dat maar niet trekken wilde, zelfs wel voorbij de grenzen van ons eigen land komen? Dat vroegen we ons bang af.

[p. 61]

Een probleem in een ander daglicht plaatsen. Muren laten omvallen en vanuit karigheid en knibbelarij in één beweging doorvliegen naar de kroonjuwelen van de kalief. - Mijn piloot kón dat.

Er zijn mensen die dat kunnen.

Anderen kunnen het niet.

Ik bijvoorbeeld niet - maar ik zat bij hem aan boord. Op de voorste zitplaats zelfs, met een rij instrumenten voor me. - Achter me deed hij het met twee of drie. Hij had er niet zo veel nodig, zijn schema was simpel: hij keek naar de zon, die zich af en toe liet zien, naar de aarde die er in deprimerende beschaduwing bij lag, hij wierp een blik op het enkele vliegtuig dat (men dacht als men het zag: wat hebben die hier nog te zoeken, zo ver van huis!) verloren voortploegde - en begon in de wolken te verdwijnen.

streng verboden op een recordvlucht. Maar niemand zag ons. En wij hadden de ontevreden logica van het over het paard getilde kind. Hoe komen wij - wij! - in een aan thermiek armoeiïge wereld anders nog aan ons gerief?

Monotoon gesuis. Wel een kwartier lang. Het ene stoomwolkje na het andere vloog rakelings voorbij aan onze kap. We lieten het vliegtuig maar zijn gang gaan. Onder deze omstandigheden zijn stuurcorrecties, hoe goed bedoeld ook, funest. Dat wisten we van die eerdere recordvlucht. Eenmaal waren we toen uit een wolk getuimeld.

We waren langzamerhand zo flink in de nevels verdwenen dat zelfs de momenten van het openvallen van diepe afgronden onder ons - met verkeerswegen, dorpen, weilanden en bossen - schaars werden. De gaten sloten zich direct weer. Tijd om wat te zien had je niet.

Je eigen leven leiden. Je niets van de wereld om je heen aantrekken. Waarom moet dat altijd eindigen met een bons? Leve de romantiek! We waren boeren! Ploegden de hemel! Imaginair! Vrijgesteld van de werkelijkheid! - Waren die arme zwoegers achter ons inmiddels geland? Wij hoefden niet meer te werken voor onze hoogte. In de wolken stijgt de lucht voldoende om voort te glijden zonder te dalen. Op deze weg vol donzen dekbedden reed onze auto zonder benzine. Straalde onze zaklamp zonder batterij. Wij gingen voort en voort. Het duurde en bleef maar duren. - Navigeren konden wij niet meer. Opletten had geen zin. Onze zintuigen dienden nergens meer voor.

We konden niet anders dan ons pelgrims voelen. Door het lot bestemd tot grote daden.

Aan alles komt een eind. Op slag was de wereld weer rondom, somber en grauw. De wolkenkastelen, die tankstations aan de hemel, waren ver voor ons uit en onbereikbaar. Onder ons lag - verregend - Duitsland.

‘Let op het gebied beneden,’ zei mijn piloot gejaagd. ‘Hoe is het er gesteld met de noodlandingsvelden? Waar lopen de hoogspanningsleidingen die een argeloos landend vlieger zijn nek kosten? Hoe is de wind precies? In welk stadium is de oogst? Waar lopen de verkeerswegen? Hoe zijn de telefooncellen over het land verdeeld? Als we hier ergens landen, moeten we kunnen opbellen. Onze ophaalploeg, die auto met aanhanger, moet ons kunnen bereiken. - De afstand is nu wel onprettig groot geworden! Waren we maar op Bornholm geland, met een record!’

‘Kijk daarginds,’ riep hij opeens. ‘Ze steken een vuurpijl af! Een waarschuwingssignaal!’

Ik ging verzitten op mijn dunne plank. Ik had zoiets nog wel verwacht: Het een of andere eerbetoon van dit gebied nu de normale voorspoed ons in de steek had gelaten. De mensen van dit land die er een eer in mochten stellen dat we over hen heen hadden willen vliegen. Een erkenning van onze sportieve merites: blijkbaar had zich aan de horizon een moment lang een groen vlammetje vertoond. Mijn piloot wees me de richting. Ik zag er niets anders dan een vuilgrijze stip. Was het een steenafgraving? Een brug in aanbouw? Een oprijplaats voor vrachtwagens?

[p. 62]

‘Daarginds ligt de luchtmachtbasis A.,’ riep hij me in de nek. ‘En die groene lichtkogel - daarmee geven ze ons toestemming om te landen!’

Ik knikte ongelovig. Een horizoncirkel van veertig kilometer doorsnede. Een oppervlakte van duizend vierkante kilometer. Was dat vonkje in die grote wereld speciaal tot ontbranding gebracht om ons een welkom te bereiden?

Ik was toch al bezig het vertrouwen in mijn vlieger te verliezen. Met zo veel onstuimigheid in het hart was ik die ochtend het avontuur begonnen! En daar koersten we nu, als de een of andere kantoorklerk met zijn bediende, af op een grauw stipje autoweg. Of brug. Of zandafgraving.

Waar bleef het wonder dat iemand in wie je je vertrouwen stelt altijd weer uit zijn mouw moet kunnen schudden! - Ik schopte ongeduldig naar de pedalen.

Mijn piloot koerste gedecideerd door, de betonnen rups uit het achterland werd een vlinderpatroon: een startbaan, wegen, taxibanen. Inderdaad was dit een vliegveld. Onze tocht was ten einde.

Mijn vlieger maakte een bocht. We hingen scheef. Daar had ik opeens genoeg van. Hij trok zijn landingskleppen uit. - Nu begon het ook nog gemeen te tochten. Alsof hij hier elke week kwam lunchen liet hij het toestel over het asfalt strijken. Langs de baan doken piketpaaltjes op - die konden ons onze vleugels kosten. Maar ik hoorde geen kraken, alleen geschuur, er was gehobbel, een verkeers-toren flitste langs, een rij barakken, we draaiden van de startbaan weg naar het gras.

We waren - dat zou spoedig blijken - terechtgekomen in het spiksplinternieuwe mierennest van de Bundesluftwaffe.

II

We stapten uit. Een jeep beladen met luchtmachtsoldaten draaide in een halve cirkel om ons heen en kwam in het gras tot stilstand. We bekeken elkaar nieuwsgierig. Bleke jongens van een jaar of vijftien, zestien, met flaporen en zo te zien een grote honger naar indrukken. De armen om elkaar heen geslagen, als op een bloemencorsowagen. Ze sprongen eraf en begonnen met een eigenwijze trek op hun gezicht het toestel te bezichtigen.

Toen werd ook hun commandant zichtbaar, een aartsvader platgedrukt tussen zijn schare, die zich nu stram omhooghees. Met hangende pootjes kwam hij zich aan ons voorstellen:

‘Nou daar zijn we dan! Daar zijn jullie dan! Daar zijn we dus met zijn allen dan! - Verder commentaar overbodig. Laten we nu maar iets gaan doen. We kunnen hier toch niet eeuwig op het gras blijven staan? - Laten we naar de verkeerstoren gaan! We hebben hier namelijk een verkeerstoren. Hebben jullie onze verkeerstoren weleens gezien! Dan moeten jullie onze verkeerstoren nodig zien! - Hé kinderen, staak je spel, we gaan de verkeerstoren aan deze vreemdelingen laten zien!’

Hij wierp ons instemmende knikjes toe, afgewisseld met argwanende blikken om zich heen. Hij verzamelde indrukken. - Om ze bij zijn herinneringen te voegen. Een karweitje tussen mensen met wie hij geen woord wisselde. Dat scheen hij heel normaal te vinden.

Hij hompelde nu in zijn strogele uniform tussen ons in, krijgshaftig als een oude Messerschmitt-benzinetank, geblutst, geblakerd, afkomstig van de sloop. ‘Moet wel een slimme opvoeder zijn,’ dacht ik, ‘- Zoals hij met die kinderen omgaat. Hij weet wat hij wil.’

Zijn hoofd deinde als een gepofte kastanje naast me: ‘Toch ook die benzinetank - voor als er een oorlog uitbreekt. - Hebben zijn superieuren dat zo bedacht?’

Bij de toegang tot de verkeerstoren drongen zijn ondergeschikten hem weg. Duwden ook elkaar weg en stormden op eigen rekening naar boven. Wij volgden als bezagdigde ouderen - ik was minstens twee jaar ouder dan die soldaten.

[p. 63]

Hier, in de stilte van de studeerkamer, waren wij indringers. Er zaten jongenslichamen in grijs en lila roerloos in een rij langs de muur, de rug naar ons toe, geduldig en consequent, de nekken uitgeschoren, de haren geknipt. Ze draaiden zich niet om toen we binnenkwamen. Voor zich een display dat bij hen hoorde. Ze deden alles gehoorzaam en uiterst traag. Als een blinde. Een priester die een mis opdraagt. Dus hieven ze nu hun hoofd plechtig naar de raampjes in de toren - aan hun voeten lag idioot groot de startbaan waarop wij waren geland. Dáár ging het dus om. Dáárover heersten ze. Op het display duwden ze vol overtuiging een knop in. Terug naar de ruitjes. Wij, die verder keken dan de startbaan, zagen het golvend landschap van de Noordduitse Laagvlakte.

Die Duitsers. Al zo veel eeuwen. - Midden in het Teutoburgerwoud. Of elders. Ze voeren hun drama's op.

Maar er startte niets. Landde niets. Er bewoog niets. Zelfs geen geronk hoorbaar. Geen condensstreep zichtbaar. De regenachtige hemel waaruit wij waren komen neervallen was naargeestig verlaten.

(Had hen iemand bezocht deze dag? - Ja, iemand had hen bezocht. Maar die was weer naar Bonn teruggekeerd. Met zijn gevolg. - Dachten ze nog aan hem? Waren wij daarom lucht?)

Aartsvader deed een snelle ronde langs de ruggen. Af en toe een arm die zich dwingend op een schouder legde. De jeugd hield hem platweg staande. Zo nieuw en nat was het hier dus allemaal! Hij was de assistent van techniekstudenten op een eerstejaars practicum!

Als een rugbyspeler ontweek hij hen. Een enkel sussend woord, hij sprak tegen baby's. Hij liep snel door. Stelde zich op in het midden van de ruimte. Slaakte een zucht van verlichting.

Opnieuw kwam er geen woord uit zijn mond. ‘Nou, hier staan we dan kinderen! Hier staan we dan!’

Geduw. Getrek. Gretige nekken. Gestomp. Aartsvader verdedigde zich met rukkerige blikken over zijn schouders. Niet onvriendelijk. Niet vriendelijk. Een roofvogel die de stand der dingen bijhoudt.

Spitfires? Mosquito's? Fireflies?

Plotseling klaarde zijn gezicht op. Hij maakte het gebaar alsof hij in een boek bladerde en er vielen onverstaanbare woorden over ons heen.

‘Wat zegt-ie?’

‘Hij wil onze paspoorten zien.’

‘Oh, onze paspoorten.’

Hij nam ze haastig in ontvangst. Ze balanceerden op zijn handpalm, vielen er bijna af, vielen open. Met rukbewegingen duwde hij de pagina's om. Haastte zich bij het bladeren - alsof het illegaal was wat hij deed. Hij maakte er een potje van. Mompelde baldadige opmerkingen over de Duitse voorliefde voor regels. Hij snierde. Aan zijn rechterhand misten twee vingers.

‘Joja joj, joh, jah - àch.’

Hij smeet ze achteloos terug in onze handen, keerde zich demonstratief om en ging naar beneden. Zijn schare kwam in beweging en schuifelde achter hem aan de trap af.

Op de parkeerplaats keek hij speurend rond. Van om de hoek kwam een ijscoman. Een oude vriend. De avondkrant. Een bruine beer. Een regenbui. De wind. Een wolk vanaf de zee kwam aandrijven. De geur van gras. Druppeltjes smeerolie. Een ballon uit een naburig dorp. Een klokkestoel. Een kinderzitje.

- Nee. De betonnen platforms waren verlaten. Geen mens.

Hij keek ons taxerend aan. Weifelend. Worstelde met grote gevoelens zonder welke hij zich - in dit tijdsgewricht - niet van ons kon losmaken. Buitenlanders. Wereldburgers. Voor elk mens is tegenwoordig in alles voorzien. Of niet soms? - Men móét aan zijn trekken komen in deze tijd. Zo niet, dan is er iets misgegaan. De beerput mag niet nogmaals open.

[p. 64]

Hij knikte ons toe voor hij met zijn kudde om de hoek verdween.

Een asfaltlint roetzwart van nieuwigheid. Het struikgewas, vers geplant, groen en nat. En zonder prikkels. De twijgen bruin en vochtig van een regentje. Je kon ze bijeenbuigen tot een pijl en boog.

Opgetogen liep ik over het pad. In vrijheid gesteld op een luchtmachtbasis van de Duitsers! Dat was een ballon die je alsmaar verder kon opblazen! We zouden er onmiddellijk misbruik van moeten maken! Niet naar de kantine gaan. Afslaan. - Een historische kuil graven tussen de struiken! Daar het nooit ontdekte hoofdkantoor vestigen van het wereldpersbureau! De wereldnavel van de Volapuk. Het congres van de Esperanto! - De patatkraam van unicef!

‘Ze zullen in die kantine wel geen problemen maken,’ zei mijn vlieger. We dragen geen uniform. Maar door die lichtkogel die ze hebben afgeschoten zijn we in feite wèl officieel uitgenodigd.’

We liepen over het pad naar het lage gebouwtje waar auto's voor stonden geparkeerd.

We gingen naar binnen en inspecteerden de lage raampjes en gehaakte gordijntjes. We zwommen tussen het geroezemoes der aanwezigen door naar de uitgiftebalie. Langs landarbeiders die gearbeid hadden en moe waren. Die mijmerden. Die elk hun struik hadden geplant. Hun paal geplaatst. Aan hun weg gewerkt. Hun auto gemonteerd. Hun platform schoongeveegd.

Ja, dat konden we zien. Maar het interesseerde ons niet.

Wat interesseerde ons dan wel?

Hoe ze hier allemaal uniformen droegen alsof ze op een missie waren. In postzegelkleuren. Dus een karmijnen missie, een vermiljoenen, een lila en een citroengele. Verderop stond tegen een muur en met een kopje koffie in de hand de olijfkleurige. Bij alle aanwezigen liep er een paars biesje langs de broek. Het was allemaal opwindend als het complot van politiecommissarissen & postbodes, veldwachters & vaandrigs!

‘Nou, ik neem Bratwurst met Kartoffelsalat,’ zei mijn vlieger.

Ik knikte. We zouden hier even gemakkelijk ons maal krijgen als in het centrum van Hamburg - of Hameln. Dat begreep ik nu wel. Onze marken waren goed als die van anderen. - Men was hier praktisch.

We lepelden het bordvol dat we prompt hadden gekregen langzaam en solide naar binnen. We dachten na over wie we geworden waren sinds ons vertrek op deze ochtend. De Bratwurst die dampend voor ons stond. De Kartoffelsalat die glazig in zijn bakje lag, bedekt met een witte smurrie. Wij namen hier voedsel tot ons als burgers van Europa. Op een luchtmachtbasis van de Luftwaffe in de Noordduitse Laagvlakte. In een ruimte met gehaakte gordijntjes.

De blikken der aanwezigen bleven op ons rusten, gingen weer verder. Ook zij waren koeien die aan het grazen waren.

‘Nou, ik neem nog een Bratwurst,’ zei mijn piloot. Hij telde zijn geld na. ‘- Ze hebben hier ook gevulde koeken. En chocola.’

Hij veegde zijn mond af.

III

Het Gefechtsraum van de luchtmachtbasis. Kleine raampjes. Prullenbakken. Kapstokken. Een barak zoals een belastingconsulent die in zijn voortuin zou timmeren voor zijn administratie.

Achterin, lui uitgestrekt achter zijn koffie, een luitenant. Gespierde dertiger. Tot in de puntjes gekleed. Stuk elastiek. - Achter hem hing de kaart van Europa, spoorwegnet van grenzen, rivieren, gebergten, het luchtruim ingedeeld voor vriend en vijand, en aan de zeeën kon je in principe vakantie houden of, als het er te koud was, poolexpedities organiseren, of ze inrichten als duikbootbases. Aan zijn linkerhand was een saaie kastdeur, met erop in kriebelletters: Gefechtsleitung. Nicht betreten. Was dit een ruimte waarvan de bewoners met vakantie waren? Was er nog geen geld op de begroting om oorlog

[p. 65]

te voeren? (Gedurende al die tijd dat wij hier zaten, zou de deur geen enkele maal opengaan. Misschien kon die dat wel niet eens.)

We gingen zitten. Wat moesten we? Wachten moesten we! Ik was niet van plan me druk te maken. Zo ben ik niet. Het gemak dient de mens. Zonder gemak is de samenleving toch eigenlijk niet in orde? Gemak is de sju van het bestaan!

Mijn piloot was een heel ander type. Een doordouwer die het werk moest doen. Ik miste de kwaliteit en de vechtlust om het luchtruim & de meteorologie te lijf te gaan zoals hij.

Beneden op aarde was hij een vechtersbaas. Niet iedereen mocht hem. Als hij dronken was bedreigde hij zijn concurrenten met stukgeslagen bierflessen.

Tot veel bloed leidde dat nooit. Hij was tegelijk een realist. - Zonder dat kom je niet ver in de luchtvaart. Hij leerde voor verkeersvlieger.

Maar met wat voor kruiperige toon, kruiperige houding, kruiperige oogopslag, zat hij daar nu tegenover die luitenant? Had ons land soms de oorlog met Duitsland verloren - uiteindelijk? Moest je als scholier of student in omstandigheden als deze terugwijken voor intimidatie. - Als je die er al in zou willen zien?

De luitenant was nieuwsgierig naar hoe het bij ons in het land toeging. Op de militaire manier informeerde hij naar hoeveelheden, afstanden, prijzen, vakanties, kleuren van kleding, vormen van schoeisel. Hoe het met het weer zat, de bewolking, de ze (die wij ook hebben), de duinen, de eilanden, de vliegvelden.

En mijn piloot daar maar voor hem in het stof kruipen - terwijl de Duitse Luftwaffe nieuw was opgericht. Er viel niets te vrezen!

‘Ja, ja, meneer! Inderdaad meneer!’

Ja - hoezo, inderdaad? Wat valt er nu eigenlijk te zeggen van het land waarin je woont? En wat doet het ertoe? We hebben dijken. We houden daarmee het water weg. Ik stá voor mijn land. En ik weet waar het mee bezig is: de sluizen ophalen als het eb wordt. Bij vloed doen wij ze weer dicht.

‘Ja, die kunnen open en dicht. Daarna weer open. Daarna weer dicht,’ legde ik uit.

‘Natuurlijk is een deel van ons land overstroomd geweest in de vijftiger jaren, maar daar hebben wij persoonlijk geen last van gehad,’ zei mijn vlieger. ‘Trouwens, we zijn wel klein maar liggen toch niet helemaal onder de waterspiegel. We hebben bossen en heuvels, en daar zijn we opgestegen, en dat is inderdaad al in de buurt van uw land. Inderdaad, we kunnen wel begrijpen dat uw land u meer bezighoudt dan het onze, want daar woont u nu eenmaal. En best weer is het vandaag ook bij ons niet geweest. - Inderdaad!’

De luitenant stond op en verzette een knop. Deed een raam open. Keek op ons neer vanuit zijn hoge positie. Knikte dat hij ons begreep.

Was ik maar thuisgebleven! - Bij dingen waarop ik kon terugvallen! Gaje op avontuur dan geef je je bloot aan toevalligheden. Heb je pech dan blijven die aan je plakken als drijfzand.

‘Gebeurt hier nooit iets op dit vliegveld?’ informeerde ik. ‘Vliegt er niet wat bijzonders rond - als jullie er de tijd voor hebben?’

De luitenant zat weer achter zijn bureau. Hij had een potlood in zijn hand. Hij tikte ermee op het bureaublad.

Hij keek me ernstig aan. Knikte dat hij me begrepen had. Greep in een rustig (zich versnellend) gebaar de telefoon. Belde even een nummer. Een tweede. Een derde. Na een kwartiertje begon er leven in de brouwerij te komen.

Dit was de Noordduitse Laagvlakte met het geluid van een brullende leeuw. Er verscheen een silhouet achter een raam. Een tweede. Een derde. Een hele optocht van vliegtuigen schoof met trillende dubbele staarten onder

[p. 66]

oorverdovend lawaai door de raampjes van de barak. Je zag de koppen van de piloten. Jongens die, als je naast ze staat in het verkeer, je lastigvallen met het voortdurend gasgeven van hun brommer.

De luitenant wendde zich naar de kaart achter hem en prikte in het buurland Frankrijk, deed met een pprrrttt-geluid de kronkels van de Loire na. De vorm van de rivier deed er niets toe, het ging om het idee. Hij hamerde met een wijsvinger. ‘Mag ik jullie voorstellen: de luchtmachtbasis Chateauroux. De schatkamer van de nato.’ Priem. Priem.

Wij knikten bedremmeld. Wij waren daarvan niet op de hoogte. Hij veegde met zijn vinger langzaam heen en weer over het continent, als een ruitewisser, veegde er het stof af - voor zo'n tochtje nam je dus het vliegtuig.

Het gebrul verwijderde zich naar de startbaan. Nu verscheen er, als bij een circusoptocht, een aantal vrachtwagens. Met een scherp geronk, alsof er mesjes in de motoren zaten, verdwenen ook die rich ting startbaan. De koppen van de inzittenden werden muntstukken, inktvlekken. Heel wat koppen zo alles bij elkaar, het kreeg iets onheilspellends - die Duitsers zijn er goed in: zomaar opeens midden in de Noordduitse Laagvlakte een Wagneriaans tafereel opvoeren.

Kersenrode brandweerwagens, puddingkleurige ambulances, ze stonden even later in zo'n uitgraving aan het eind van het vliegveld. Nog juist boven het gras wapperde nu van hun dak een wimpeltje.

We zagen de toestellen over de baan stuiven, triomfantelijk zich verheffend naar de vrijheid van het luchtruim! - Rakelings gingen ze langs brandweer en ambulance. Ze namen hun uitnodiging niet aan.

‘Chateauroux, een tocht diagonaal Europa door. - En voor het donker weer terug.’

‘Ja,’ antwoordde ik de luitenant. ‘Zo boodschappen doen trekt mij ook wel aan.’

Ze hadden het hier goed voor elkaar. - Omdat ze deel uitmaakten van een organisatie die het goed voor elkaar had. De luitenant vond het beslist nodig precies te vertellen hoe hier alles werd ingekocht, opgeborgen, uit de garage gereden, van brandstof voorzien, uitgeleend, teruggegeven.

Een goede organisatie die Luftwaffe.

Een postorderbedrijf waar het personeel warm voor liep.

De luitenant keek op zijn horloge.

‘Ik neem jullie mee naar de Approachruimte. - Daar moeten jullie op me wachten.’

Een langwerpige ruimte. Twee luchtmachtsoldaten gebogen over een langwerpige tafel. Alweer nieuwe indrukken. Alsof het allemaal speciaal voor ons werd gedaan. Alsof deze hele luchtmachtbasis uit leerstukken bestond. Dit hier was de Approach van het vliegveld.

Waarin verschilt een Approach van een verkeerstoren? We bekeken de ruggen van de twee mannen. Ze droegen blauwe uniformen zonder veel onderscheidingstekens en waren zenuwachtig bezig met een zwart rond toestel, een peilinrichting - ze hadden zojuist de nadering van een vliegtuig ontdekt.

Wij deden een stapje naar voren. Staken nu uit boven hun gebogen lichamen. Voelden ons Alice in Wonderland. Zagen dat, als je de knop van de peiler indrukte, de wijzer ervan een schokje kreeg en begon te zoeken - eerst onheilspellend snuffelend in alle richtingen. Ten slotte bleef hij staan in een bepaalde stand. De soldaten keken elkaar onheilspellend aan.

‘Die Starfighterwaarover we zijn gebeld, maar hij meldt zich niet.’

Ik knikte inwendig. ‘Als je de Approach van een stuk luchtruim bent, moet elk vliegtuig zich bij je melden,’ herinnerde ik me opeens. Ze sloegen op het toestel.

Wij waren teleurgesteld - mijn vlieger en ik. Wij waren recordhouders. Misschien zelfs wel toekomstige namen in het Guinness Book of Records. In ieder geval hielden wij van mooie apparaatjes die moeiteloos werkten.

Het luchtruim. Het naderende vliegtuig. De politiek. De men taliteit van het Duitse volk. De peilsoldaten keken elkaar aan.

[p. 67]

‘Dan roepen wij potztausend hém wel op! We mogen dit nooit laten passeren!’

‘Thisss isss a-h-n Approach - do you read usss?’

‘We moeten het precies doen zoals het hoort - in het Engels.’

‘Ja, dan kan er geen reden zijn ons niet te antwoorden.’

‘Thisss iss a-h-n Approach - do you read usss?’

‘Als hij hierop niet antwoordt kent hij de procedure niet!’

‘a-h-n Approach! - do you read usss?’

‘Ja. Duidelijk. Alweer zo'n piloot die de regels niet kent!’

‘a-h-n Approach!- do you read?’

Ze liepen om hun apparatuur heen, trokken aan de draadjes. Vanuit hoog in de lucht kwam een ijl brommen. Een neuriën dat zichzelf herhaalde. Ook zichzelf soms vergat. ‘Nu hoor ik toch werkelijk iets,’ dacht ik. ‘- Of is het verbeelding?’ Daarna: ‘- Nee het is er echt, het blijft hoorbaar!’

De peilers hieven het hoofd.

‘Deze mestkeverwaagt het recht over ons heen te komen - maar zich melden is te veel gevraagd!’

We stonden wat gegeneerd met onze voeten te wippen. De situatie groeide uit tot het drama van het vliegtuig dat nadert, pal boven je hoofd is; en dat daarna, zonder een woord te wisselen (geen recht op dialoog erkennend) je de rug toekeert en snel kleiner wordt. Inderdaad: de peilwijzer begon te aarzelen.

De microfoon van de peilsoldaten kletterde op de tafel.

‘Die vlieger is moffisch!’

‘Nou, nou. Nou overdrijf je toch. Ik zou zo iemand niet direct moffisch willen noemen.’

‘Als dat niet moffisch is -’

‘a-h-n Approach, do you read?’

‘Zwijnhonden-moffisch!’

Wij hielden stijf onze mond dicht. Wij waren de naoorlogse generatie van een buurland. Wij wisten niet beter dan dat, als je het woord mof op een bepaalde manier gebruikte, elke Duitser in principe moffisch was. - Maar dat konden we natuurlijk niet gaan vertellen.

Een van hen keek toevallig op zijn horloge.

‘Het is vijf uur.’

‘O, is het vijf uur’

‘Ja, vijf uur.’

‘Ja, dan is het dus vijf uur.’

Ze knikten ons in het voorbijgaan goeiedag en we zagen nog net hoe ze bitter redenerend wegliepen en buiten in hun auto stapten. Ieder in de zijne. Ze sloegen de portieren hard dicht. In een vaartje reden ze de parkeerplaats af.

De luitenant keerde terug met een krat pils. Hij zette die voor zich op zijn bureau. Ging weer in zijn leunstoel zitten, uitgezakt, de benen voor zich op het bureaublad, naast het bier. Hij kwam alleen nog even uit die houding om de televisie aan te zetten. ‘Ik heb dienst vanavond,’ legde hij uit. ‘De basis gaat om vijf uur dicht, maar er moet iemand achterblijven voor de bewaking.’

Wij dronken het pilsje dat we van hem kregen. We keken televisie.

Nu, na dertig jaar, weet ik nog precies wat er die avond te zien was: een programma over de Duitse landbouw waarin een tractor voorkwam die met zijn ploeg hele voren in het landschap opentrok. Op mij maakte dat diepe indruk, want thuis hadden wij toen nog geen televisie. Een close beeld van het gewelfde ploegijzer, met op de voorgrond de voet van de boerenknecht op de treeplank van de tractor. Een uiterst parmantig beeld.

De voren die bij het inzoomen massaal omhoogkwamen, bijna tot in de lens. Uit de klei druppelde modderwater. Het commentaar van de een of andere agrarische deskundige, dat systematiek verleende aan de op geploegde, tot een croissant geworden klei.

Maar wat praat ik nog, het werd avond. Het begon te schemeren. De vliegtuigen zullen wel zijn teruggekeerd - dat herinner ik me niet meer. Op zeker moment verschenen

[p. 68]

de hoofden van onze ophalers in de raampjes. Ze hadden ons vliegtuig al gevonden. De vleugels ervan afgehaald. Alles in de aanhanger geschoven.

We stonden op.

‘Dit is een ernstig volk - dat zijn zaken zeer serieus neemt,’ dacht ik nog.

Toen gingen we naar onze ophalers toe.

Zo begon mijn kennismaking met de Bundesluftwaffe. Ik was nog jong. Student - of scholier. Zo'n jongen die na de oorlog is opgegroeid. Dát was ik. - Hoe verging het eigenlijk de Duitse soldaten na de nederlaag? Ze werden in kampen gehouden, jarenlang. Toen ze naar huis mochten werd Duitsland automatisch een land zonder leger. - In al die jaren van mijn opgroeien was er dus ook geen Luftwaffe geweest.

Daar had ik nooit bij stilgestaan. Al spreek je over een land dat je nabuur is, ik had er geen seconde van wakker gelegen.

Maar inmiddels weet ik: ook als je niet op de dingen let, gaat de geschiedenis tóch wel zijn gang. Op een dag was er ergens besloten: die Luftwaffe wordt opnieuw opgericht.

Juist een half uur voor onze landing (hoorden we bij het weggaan) was de Onderminister van Defensie van het vliegveld opgestegen. - In een oude Dakota, ze moesten nog beginnen. De opwinding over zijn bezoek, of de opluchting dat hij was vertrokken, had de bezettingsmacht van de basis er blijkbaar toe gebracht een stipje aan de hemel met behulp van een groene lichtkogel uit te nodigen bij hen te landen.

Op een ontmoeting met Duitse soldaten was ik die ochtend niet bedacht geweest. Ik kende die alleen uit verhalen over de oorlog. De Duitsers waren wilde dieren (een soort Boze Wolf uit Roodkapje) waarvan men de buik had moeten opensnijden om de laatste lammetjes te kunnen redden. Na die pijnlijke operatie waren ze teruggeschopt in hun hok en in de steek gelaten om hun wonden te likken. Ze hadden straf, leerden wij op school. De oorlog was hun schuld geweest.

Maar, die enkele keer dat ik aan ze dacht, voelde ik toch ook iets van geïntrigeerdheid. Wat de gemiddelde bioscoopbezoeker voelt als hij een soldaat met een Stahlhelm op in een verzetsfilm ziet rondparaderen. De rug gekeerd naar degene die de held is. En hij is vreselijk dom. Hij heeft niets in de gaten. Zoals hij daar staat te draaien op zijn voeten, het geweer in de hand. Hij is het solide en volmondige kwaad, dat je kunt genieten onder het eten van een ijsje. En hij is ook een bureaucraat, die Duitser. Een slager. Een fanaticus. Een mens die niet verder denkt dan zijn neus lang is. - Maar toch ook een doorzetter die niet ophoudt zijn plannen te verwezenlijken voor hij bewijsbaar dood is!

Ons, dappere jongemannen, stelde dat een uitdaging! Er waren nog heel wat records te breken!

Daarom intrigeerde ons, recordjagers, alles die dag!

- Wat records betreft: we kwámen in het Guinnes Book of Records! Alleen in de Nederlandse versie weliswaar, maar wat geeft het - ik was trots dat ook mijn naam erbij stond. Je kunt beroemd worden zonder er iets voor te doen!

Het daaropvolgende jaar werden we er weer uit gegooid. Ik weet niet precies waarom. Uitgeverspolitiek vermoedelijk. Het bakken van lange broden nam een hoge vlucht. Het paalzitten kwam in de mode. Men zette een wekker op een hoop zand en liet zich ernaast levend begraven.

Mijn interesse voor records begon te tanen. ‘Die hoorden thuis bij initiatieriten,’ begon ik te begrijpen. ‘Het waren meesterproeven om anderen en jezelf te imponeren. - Tot op een dag een volgende die ban weer verbrak.’

Blijft voor mij de vraag: als ik degenen mijn geestesoog laat passeren die we die dag op dat vliegveld ontmoetten - wie van hen heeft er dan eigenlijk die lichtkogel afgeschoten? En was hij wel voor ons bedoeld?