Maatstaf. Jaargang 41

[p. 2]

[Nummer 3/4]

Joost Zwagerman
Alles en helemaal

Voor A.

Het geheugen laat zich op beslissende momenten niet commanderen. Bovendien zijn er allerlei overtollige herinneringen in opgeslagen die naar verhouding te veel plaats innemen. Soms heb ik het vermoeden dat de onnutte herinneringen fungeren als een versperring voor een aantal ingrijpende gebeurtenissen waarvan ik mij de details zielsgraag zou willen herinneren. Zo weet ik natuurlijk nog heel goed met wie ik het voor het eerst heb gedaan, maar ben ik geheel vergeten wanneer precies en onder welke omstandigheden mijn formele ontmaagding heeft plaatsgevonden. De herinnering aan de eerste keer is bedolven onder de talrijke ervaringen en indrukken uit de jaren die aan mijn ontmaagding zijn voorafgegaan: het onhandig tasten naar elkaar, de allereerste keer mijn angstklamme handen op de huid van een meisje dat nog heviger van schrik en schaamte beefde dan ikzelf; de lange, lange uren in tienerkamertjes, kampeertenten, badhokjes, op verlaten plekjes aan de rand van de stad, uren waarin ik niet naar de ander mocht kijken maar waarin het mijn handen was toegestaan om langzaam onder wintertruien, maillots en spijkerbroeken te schuiven en ik met mijn vingertoppen bij wijze van magische braille de welvingen, kerven en plooien verkende, in het besef dat mijn vingers iets onvergelijkbaars en onvergetelijks meemaakten. Ik was jaloers op mijn handen, daar kwam het op neer. Zij voelden wat ik niet mocht zien. Dat ‘zien’ kwam later, toen ik op een vrijdagavond A. ging afhalen op wie ik verliefd was. We zouden die avond naar een feestje gaan. Ik was te vroeg, zij moest nog in bad. Onmiddellijk rees er een probleem. Zou ik wachten in de huiskamer of liep ik ongedwongen met haar mee naar boven, om in de gang bij de badkamer wat met haar te gaan kletsen? Beide mogelijkheden bleven onuitgesproken, zodat ik na enig aarzelen voor het laatste koos. A. kleedde zich in haar slaapkamer buiten mijn zicht uit. Zij had zich achter de deur van haar linnenkast opgesteld en kwam er even later achter vandaan met haar badstoffen ochtendjas aan. Die deed ze pas weer uit toen ze met beide benen in de volgestroomde badkuip was gaan staan en op het punt stond zich te laten zakken in het gloeiend badwater. Zij moest en zou haar naaktheid voor me verborgen houden. Eenmaal in bad gestapt leverde dat haar nog een heel gehannes en een voor de helft doorweekte ochtendjas op.

A.'s ouders en broertjes waren niet thuis, en ik herinner mij scherp hoe ik daar toen quasi nonchalant in de deuropening van de badkamer stond, geleund tegen de deurpost en vechtend tegen een roes van begeerte door omstandig met haar te praten over niks. Het badschuim ontnam mij ieder mogelijk zicht op haar lichaam - totdat zij na een kwartier plotseling opstond uit het bad, het schuim in dikke vlokken verspreid over haar huid, alsof iemand reusachtige bellen had staan blazen rondom haar bleke lichaam. Ik verstarde en wendde in paniek mijn blik af. A., geamuseerd door mijn verwarring, vroeg doodleuk of ik haar de handdoek aan wilde geven. Die sloeg zij snel om zich heen, juist op het moment dat ik bij mijn positieven kwam en heimelijk smeekte dat zij de handdoek te losjes om haar

[p. 3]

middel had geknoopt, zodat deze langs haar heupen naar beneden zou glijden wanneer zij in concentratie voor de wastafel en spiegel zou staan. O, ik vervloekte mijn schrikachtige verlegenheid - ik had een kans tot kijken verprutst! A. beschikte op dat soort momenten over een natuurlijke, misschien wel aangeboren hardvochtigheid die mooie meisjes eigen is en waarover ik mij altijd ben blijven verbazen. Goedgemutst weigerde zij in te gaan op mijn lacherig gestelde vraag om opnieuw het bad in te stappen en die glorieuze beweging - vrouw naakt het bad uit komend - nog eens over te doen. Tuurlijk deed ze dat niet. Als je erom zeurde gaven ze geen duimbreed toe, de meisjes van je leeftijd, maar juist wanneer je er niet op was bedacht, toonden ze zich naakter dan je ooit voor mogelijk had gehouden, zij het in minder dan tien, twintig seconden, te kort om te herstellen van de schok die zij ermee teweegbrachten.

Ik hield van A. maar tegelijkertijd zocht ik het gezelschap van meisjes bij wie ik dan soms mocht ‘voelen’ en naar wie ik, ‘nou, eventjes dan’, mocht kijken, ook dáár, waar onder de kroezende driehoek een fascinerend samenstel van plooien schuilging dat ik, naarmate ik er langer naar staarde, steeds onbegrijpelijker begon te vinden. Met vriendjes kocht ik vaak seksboekjes die we vervolgens veel te hard lachend doorbladerden, en als je soms van die boekjes je slaapkamer in smokkelde en 's avonds in bed bijna ziek van verlangen naar de foto's lag te turen, naar alle kleur en vorm van wat er viel te zien tussen de wijd uiteengelegde benen van de modellen die altijd zo raar star de lens in keken, dan werd hun naaktheid ten langen leste de normaalste zaak van de wereld en zag je niet meer die rustieke verstrengeling van sierlijke reepjes vlees tussen hun benen maar keek je als veertien-, vijftienjarige uiteindelijk met de blik van een geoefend pornograaf naar wat het óók was: een kut, een kut van een wijdbeens liggende vrouw, en op de volgende pagina nog één, en overal, overal gewelddadig ogende kutten van vrouwen van wie je je niet kon voorstellen dat ze in het ‘echte leven’ bestonden. Het echte leven, dat was anders. Vrouwen in de pornoblaadjes mochten een kut hebben, en de vrouwen in de leeftijd van je moeder hadden een vagina, maar de meisjes in je klas en uit de buurt hadden zoiets niet; die droegen tussen hun benen iets onuitsprekelijks en geheims met zich mee waar ergens, in een onbekende uithoek van de taal, een passend woord voor moest bestaan met misschien wel melancholieke connotaties. In het echte leven vervloog de klinische nadrukkelijkheid uit de seksbladen en was alles wat je bij de meisjes van je leeftijd voelde en voor eventjes mocht begluren telkens weer verbijsterend, tot op het ongelooflijke af. Misschien was dát het wat je dreef toen je veertien, vijftien, zestien was: geen begeerte en geilheid, maar ongeloof. Ik kon niet geloven dat al die meisjes die in het voorbijgaan naar je lachten, die op school soms bloosden als je een grove grap maakte - dat die meisjes er uiteindelijk onder hun kleren hetzelfde uitzagen als de modellen in de pornoboekjes. Nee, het was moeilijk voor te stellen dat alle meisjes die ik kende, ook de mooisten, ook de preutsten, er eentje hadden, een, nou ja, een kut - en als je ongeloof dan eindelijk was verdwenen doordat zij je hadden toegestaan hen te bevoelen en bekijken kwam er woordeloze verbijstering voor in de plaats.

Drie jaar duurde mijn verliefdheid voor A. Zij was het meisje met de blauwste ogen en de brutaalste lach van de school, en drie jaar lang hebben we elkaar, bij haar thuis, in het zwembad, aan het strand, in de fietsenkelder van school of achter in de wankele en tochtige staantribune van afc-'34, betast, besnuffeld en begluurd. Nooit deden wij meer dan dat. Neuken heette niet zo, daar waren codewoorden voor. Die woorden waren: ‘alles’ en ‘helemaal’. Dat was het tenminste wat jongens elkaar grijnzend vroegen: ‘Heb je alles met 'r gedaan?’ Of: ‘Heb je het helemaal gedaan?’ ‘Alles’ en ‘helemaal’ waren de vaste uitdrukkingen die voor die verre, onbereikbare ervaring werden gebruikt. A. dácht

[p. 4]

helemaal niet aan ‘alles’ en ‘helemaal’. Het bestond voor haar waarschijnlijk nog niet. Zij was even oud als ik en leefde geheel in de bakvissenwereld van duizelingwekkende kussen en tedere omhelzingen. Seks was voor vrouwen, zij was meisje. A. had me schoorvoetend verteld waar ze het liefst wilde worden gestreeld, over haar rug, vlak boven haar billen, of in haar hals en ook wel een beetje over haar kleine borsten maar nee, kom nou zeg, niet dáár. En ik antwoordde haar huichelend dat wij perfect bij elkaar pasten, omdat ik toevallig óók graag over mijn rug en in mijn hals wilde worden gestreeld. Was het niet prachtig dat we precies hetzelfde verlangden? Maar ik had er een favoriete zone bij verzonnen: mijn buik. Het strakke vel onder mijn navel, dáár was het lekker om gestreeld te worden! Dat was niet zo, ik dacht niet aan mijn buik maar aan wat lager huisde. Maar A. geloofde me op mijn woord en streek met haar beide handen kozend onder mijn t-shirt over mijn buik, in verticale strelingen en met een onwennig schuierende beweging, een beetje zoals meisjes op maneges hun paard roskammen maar dan zachter natuurlijk. Totdat wij een keer in haar kamer op haar lage bed zaten en zij tijdens het schuchter strelen per ongeluk met haar pols stootte tegen wat niet bij mijn buik hoorde. Haar loom schuierende hand stokte, een nagel kerfde zich nerveus in mijn huid en snel veranderde ik van houding zodat haar beide handen weer op veilig terrein rond mijn navel kwamen te rusten. Later, op het grindpad bij de voordeur, vroeg ze: ‘Heb ik nou je hoe-heet-het gevoeld?’

En terwijl mijn hart als op afroep aan een hevig bonzen begon, zei ik eenvoudig: ‘Ja.’

‘O,’ zei ze toen, waarna ze langs me heen keek met een ernstig gezicht. Klaarblijkelijk had mijn antwoord gevolgen waarover diep moest worden nagedacht.

A. verhuisde van Heiloo naar Haarlem en ik ging naar een andere school. Na drie jaar wees alles erop dat wij elkaar uit het oog zouden verliezen. Onder vrienden hoorde ik roddelen dat zij in Haarlem veel aanbidders had en vrijwel ieder weekend uitging met jongens die wel drie of vier jaar ouder waren dan zij. Weer wat later kwam ik te weten dat haar ouders gingen scheiden. A. moet daar veel verdriet van hebben gehad. Vanaf die tijd meed zij haar vroegere schoolvrienden en -vriendinnen uit Alkmaar en Heiloo. Ik had intussen een vaste vriendin gekregen. Ze heette L. en was vier maanden ouder dan ik, een verschil in leeftijd dat onder tieners soms ook andere, onoverbrugbare verschillen met zich mee kon brengen. Niet tussen mij en L., gelukkig. L. was heel anders dan A. Zij wist en durfde heel veel. Zij had me al spoedig in vertrouwen verteld dat zij voordat ze mij leerde kennen ‘alles’ al regelmatig ‘helemaal’ had gedaan met een andere jongen, een badmeester uit Bergen aan Zee. Ik had ogenblikkelijk een diep ontzag voor L. Zij was ervaren. Waarschijnlijk had de voorsprong van L. iets geruststellends. In ieder geval bleven mijn vrijages met L. geheel gevrijwaard van de gespannen angst voor het onbekende. De liefde met L. voltrok zich in vertrouwenwekkende etappes: wij zoenden, wij voelden, wij keken, wij deden ‘het’. Juist door die vanzelfsprekende opeenvolging van handelingen kan ik mij niets meer herinneren van het moment waarop ik dan eindelijk ‘alles’ met haar deed. L. bleef mijn vriendin, vijf jaar lang, en mijn geheugen zit vol met herinneringen aan de ontelbare keren hoe, waar en wanneer ik het met haar heb gedaan. Maar de eerste keer ‘alles’ en ‘helemaal’, die is verdwenen, overwoekerd door herinneringen aan de talloze keren die zouden volgen.

Er is een andere ‘eerste keer’ voor in de plaats gekomen die ik mij wél scherp herinner. Twee maanden nadat L. mijn vaste vriendin was geworden en wij het al zeker tientallen keren hadden gedaan, zocht ik op een dag A. in Haarlem op. Zij had gehoord dat ik nu verkering had. Daar was zij oprecht blij om. A. wenste mij alle goeds en geluk toe; zij hield immers van mij, al was het op een heel andere manier dan ik had gewenst.

[p. 5]

Zeker nu L. mij had ingewijd, wist ik dat A. dan misschien van me mocht houden maar dat ze in de drie voorbije jaren nooit naar mij had verlangd zoals ik naar haar. Tijdens mijn bezoek probeerde ik haar uit te horen over de oudere jongens met wie ze uitging. Maar A. liet niets los, vroeg in plaats daarvan hoe het nou was om verkering te hebben. De hele avond vertelde ik haar erover. Mijn bedoelingen waren laaghartig: ik wilde dat A. jaloers werd. Dat werd zij niet, maar wél gebeurde er iets anders, dat ik evenmin had voorzien als destijds haar naakte verschijning in de badkamer. Mijn verhalen wonden haar op. A.'s broertjes lagen boven te pitten, haar moeder was met een vriendin naar de film en het huis was stil en leeg en wij zaten op de brede, bruine driezitsbank in de huiskamer en A. kwam, wangen rood en een blik in haar ogen die ik die drie lange jaren nooit eerder had gezien, dicht tegen me aan zitten, en toen ze maar niet ophield met het stellen van vragen en zij intussen één been tegen het mijne had geschoven terwijl ik aan het woord was over alles wat L. en ik met elkaar deden en ik er van lieverlee steeds meer spectaculaire dingen bij verzon - toen drong het eindelijk tot me door dat A. misschien wel wilde dat ik hetzelfde bij háár... en toen wij kusten, anders, ‘beter’ dan voorheen omdat ik had leren kussen van L., ging de rest heel snel. A. trok in één beweging mijn trui en t-shirt uit, knoopte bij zichzelf resoluut haar witte overhempje los en hielp mij met het losmaken van haar behaatje door geroutineerd haar beide handen naar haar rug te brengen, de ellebogen achterwaarts bij haar middel gepunt. Met een zachte klik schoot de beha los en schoven de platte bandjes in schokjes van haar smalle schouders. Haar borsten waren niet veranderd, niet gegroeid, maar waren tegelijkertijd - ik wist het zeker - niet meer dezelfden als waar ik destijds onder haar kleren naar had getast en soms heel even naar had mogen kijken wanneer zij giechelend een trui of t-shirt vliegensvlug omhoog had geroetst. Mij onbekende handen hadden er haar inmiddels aangeraakt, zij was ongetwijfeld terdege ingewijd door jongens van wie ik op dat ogenblik het bestaan uit mijn gedachten probeerde te bannen. Met nog steeds die vastbeslotenheid waar ik weinig van begreep knoopte A. intussen mijn spijkerbroek los nadat zij de hare al had uitgetrokken, zonder al te veel omhaal, alsof zij iets verplichts en zakelijks had af te werken.

Toen moest van haar het licht uit. Haar handen hadden mijn haren vastgegrepen en lieten niet los toen wij onze kussen staakten en ik haar in het gezicht keek. Ik zag in het duister het felle blauw van haar pupillen en ontdekte hoe het wit eromheen begon te glimmen en glinsteren. Snel duwde zij haar gezicht in mijn hals en ik voelde hoe haar lichaam van top tot teen verkrampte. De greep van haar handen in mijn haar verstevigde toen ik in haar kwam. Geen van beiden durfde enig geluid te maken. Telkens wanneer ik voorzichtig in haar op en neer bewoog, ademde ze ingespannen in en uit door haar neus en trok ze zó hard aan mijn haar dat mijn hoofdhuid er pijnlijk van begon te tintelen en branden. Toen voelde ik warme tranen in mijn hals. Mijn lichaam stokte maar zij fluisterde dat ik door moest gaan. Ondanks mijn ervaringen met L. kon ik het niet lang inhouden en vloeide ik warm in haar leeg, zonder enig genot maar in verwarring door haar tranen en ten prooi aan dezelfde onzekerheid als in de drie voorbije jaren.

A. ontspande pas nadat ik voorzichtig naast haar was gaan liggen.

‘Even naar de wc,’ zei ze met een hoog, iel stemmetje. Ze stond met een sprongetje van de bank op, en weg was ze, op een drafje, maar had nog wél al haar kleren meegegrist. In het voorbijgaan knipte ze in een hoek van de huiskamer een kleine schemerlamp aan. Voordat zij de kamer uit was, zei ze nog: ‘Doe vlug wat aan, m'n moeder kan zo thuiskomen.’ Prompt begon ik in paniek mijn kleren bij elkaar te zoeken en kleedde mij in ijltempo aan.

[p. 6]

Zij bleef lang weg, en toen ik - broertjes boven, in bed - op kousevoeten naar de wc liep, bleek zij daar al lang verdwenen en hoorde ik haar boven lopen. Ik ging zo zacht mogelijk tree voor tree de open houten wenteltrap op en stootte met mijn knie tegen een zware tas die aan een flauwe hoekpunt van de leuning hing. Ik sloop over de smalle gang, voorbij de kamers van haar beide broers en ging op mijn tenen de hare binnen.

Zij zat er op haar bed, geheel gekleed, de benen opgetrokken en de kin op haar knieën. Voordat ik naast haar kon gaan zitten en haar iets kon vragen, stond ze op en zei: ‘Ik was ik ben ongesteld, kon je dat voelen?’

Ik was verbouwereerd, werd voor het eerst zonder omhaal van woorden geconfronteerd met ‘ongesteld’ en wist niet wat te zeggen.

‘Had ik misschien niet... heb ik iets fout gedaan?’

Ze schudde haar hoofd, plotseling weer met diezelfde vastbeslotenheid als waarmee ze mij en zichzelf eerder die avond had ontkleed. Ik wilde nog iets zeggen maar beneden klonk een dof geklik van metaal op metaal en ging de voordeur open. Haar moeder kwam thuis. Snel deed A. in haar kamertje alle lichten aan en zette een plaat op, David Bowie, ‘Low’. Stil schudde zij met haar hoofd en maakte met open handpalmen gebaren die betekenden ‘hier is niets gebeurd’, en onmiddellijk na dit bezwerend mimen veranderde de uitdrukking op haar gezicht en vroeg ze op een veel te luide toon of ik misschien wat wilde drinken. Ze wachtte mijn antwoord niet af maar haastte zich naar beneden waar zij vrolijk haar moeder begroette.

Een halfuur later bracht A.'s moeder mij met de auto naar het ns-station van Haarlem. In de trein ging ik naar het toilet en vergrendelde de deur. Haar bloed zat in kleine vlekjes tot in mijn plakkend schaamhaar. Onderzoekend wreef ik met twee vingers de vlekjes uit voordat ik mijn spijkerbroek dichtknoopte. Thuis waste ik mij, staand voor het fonteintje in mijn slaapkamer. Diezelfde week vroeg ik L. of zij het indertijd wel eens met haar badmeester had gedaan op dagen dat ze ongesteld was.

‘Hoe bedoel je?’ vroeg ze.

‘Zomaar,’ zei ik laconiek, en was er vanaf dat moment zeker van dat ik A. nooit meer zou zien.

Dat was niet waar. Acht jaar later zag ik haar terug. Ze had de wereld rondgereisd, had in Los Angeles, Rome en Mënchen gewoond, en logeerde nu voor zes weken bij haar moeder in Haarlem, waar ik op een ochtend in juli bij haar op bezoek ging. Het eerste dat me aan haar opviel was de kleur van haar ogen. Zij droeg gekleurde contactlenzen die haar blauwe ogen een tint verdonkerden. Twee dagen later kwam zij naar Amsterdam en dronken we ijsthee in het Vondelpark. Daar, op het terras van het Ronde Blauwe Theehuis, vertelde A. dat zij die avond bij haar thuis in Haarlem niet ongesteld was geweest maar dat ze had besloten om voor de eerste keer ‘alles’ ‘helemaal’ te doen.