Maatstaf. Jaargang 40

[p. 62]

Jan Heemstra
Beknopt lexicon voor een eigentijds gesprek

Auschwitz - Vermijden als gespreksonderwerp. Wanneer onoverkomelijk, direct plaatsen in het rijtje: Auschwitz, Berlijn '53, Budapest '56, Tsjechoslowakije '68, Polen '80, Parijs mei '68 en de economische crises van deze eeuw, om daarna de conclusie te trekken dat onze idealen door de geschiedenis weerlegd zijn of dat de humanisering gefaald heeft.

Avant-garde - Direct bestrijden als dictatoriale fanatici, die met brallende manifesten andersdenkenden uit hun groep stootten.

Bacon - Eerst aanhoren of het de schilder betreft. Dan van wal steken over de esthetiek van de procreatie, het betrekken van het lichaam van de beschouwer in het kijkproces, het zelfverlies dat daardoor wordt veroorzaakt en dat dat allemaal door Bacon verbeeld is in de deformatie van het lichaam.

Bataille - Classificeren als ontegenzeggelijk de belangrijkste filosoof van deze eeuw. Laat merken dat ook u kunst, geweld en erotiek beschouwt als grenservaringen en dat ook u regelmatig een expérience interieur heeft. (Ga direct naar Genot, Erotiek en Orgasme.)

Constructie - Aan de kaak stellen als achterhaald. (Direct overstappen op Deconstructie.)

Cultuur - Verbeteren door post-cultuur. Uitleg vermijden.

Deconstructie - Profileer u zelf door te beweren dat alles tekst is en dat de tekst geen centrum heeft, noch waarheid bevat. Vervolgens ook de tekst zelf ondermijnen, door zijn autonomie te ontkennen, vanwege sporen van andere teksten, retorische praktijken en geleende ideologieën.

Derrida - Niet laten verleiden tot het noemen van één van zijn geschriften. Afdoen met ‘Il n'y a pas de hors texte’. (Overgaan tot Deconstructie.)

Eco - Vol lof spreken over De Naam van de roos en gebruiken om de stelling te verdedigen dat we tegenwoordig in de Nieuwe Middeleeuwen leven.

Erotiek - Noem het ‘de kleine dood’. (Wanneer onduidelijk: uitleggen dat erotiek zelfverlies en het ‘buiten-zichzelf-zijn’ betekent en daardoor verstrengeld is met de dood.)

Filosofie - Altijd beweren dat het ware filosoferen pas met het hamer-denken van Nietzsche van start ging. (Eventueel de anekdote vertellen van Nietzsche en het paard of zijn zuster de schuld van zijn lelijke gedachten geven.)

Foucault - Betreuren als de laatste grote filosoof. Op de vraag ‘Wie spreekt er?’, antwoorden: ‘Het Woord zelf.’

Genot - Kenmerk het vrouwelijke geslacht als ‘de afgrond van het zijn’. (Zie ook Vrouw.)

God - De opmerking dat God dood is direct lik op stuk geven door het te confronteren met

[p. 63]

de constatering dat de mens ook maar een uitvinding is van de 19e eeuw en op het punt staat om plaats te maken voor het Woord, dat in den beginne bij God was.

Humanisme - Afdoen als kitsch of wijzen naar het voorhoofd. (Direct overstappen op Deconstructie.)

Holisme - Afdoen als kitsch, wijzen naar het voorhoofd en naar huis gaan.

Individu - Beweer dat het moderne individu zich niet meer gehouden voelt aan enig voorbestaande orde, dat het zijn zelfbewuste eigengereide weg gaat en waar het kan de hele wereld naar zijn hand zet.

Ironie - Toon u persoonlijk een voorstander, maar gebruik het bij voorkeur als bijvoeglijk naamwoord bij afstandelijkheid en definieer het moderne individu alsnog als iemand die zich met alles inlaat, zonder zich met wat dan ook te identificeren.

Joost - Altijd gebruiken wanneer u betrapt wordt op een gebrek aan kennis. (Zeg nooit: ‘Joost mag het weten’, maar: ‘Dat mag Joost weten.’ Herstel u zelf met Deconstructie.)

Joyce - Niet zijn ‘[...] and then I asked him with my eyes to ask again yes and then he asked me would I yes to say yes my mountain flower and first I put my arms around him yes and drew him down to me so he could feel my breasts all perfume yes and his heart was going like mad and yes I said yes I will Yes’ reciteren, maar onophoudelijk proberen zijn ‘bababadalgharaghtakamminarronnkonn bronntonnerronntuonnthunntrovarrhouna wnskawntoohoohoordenenthurnuk!’ in één ademtocht uit te spreken.

Konstruktie - Vermijd in iedere situatie modernistisch taalgebruik. (Zeg: ‘Constructie’, of liever: ‘Deconstructie.’)

Kunst - Ga nooit direct op het onderwerp in, maar wacht tot alle standpunten zijn ingenomen en constateer dan dat de kunst zichzelf ontkent, dat het uiteindelijk gericht is op stilte; een stilte die bereikt kan worden via twee wegen: door middel van een zichzelf vernietigend, demonisch gebruik van taal of door middel van een positief zwijgen.

Lachen - Barst altijd in een schaterlach uit. Ondersteun u zelf door in gedachte te houden dat het lachen vooreerst geen lucide bewustzijnsact is die afstand neemt van zijn object en dat de schaterlach de rede en de rationaliteit doet verzinken in het niets. (Alternatief: Homerisch Lachen. Zie ook Rede.)

Lezen - Zeg nooit dat u niet leest, maar leg uit dat u dat tegendraads doet en dat u op die manier u zelf dwingt het consumptieve, identificerende lezen op te geven, waardoor u de verschillende draden van een tekst kunt ontwarren, hetgeen voor u de prettige bijkomstigheid heeft dat het fallogocentrische wereldbeeld wordt afgebroken en minderheidsgroeperingen er ook profijt van hebben.

Leven - Slechts Homerisch Lachen. (Denk: Deconstructie.)

Mens - U weet zeker dat de mens in dit posthumanistisch tijdperk definitief tot een randverschijnsel geworden is. (Eventueel aangevuld met: aangezien deze niet langer in staat is om te ontkennen dat de werkelijkheid zich aan elke menselijke ordening onttrekt. Nooit Sartres ‘De mens is wat hij niet is en hij is niet wat hij is’ aanhalen.)

Meta - Goed te gebruiken om het niveau te verhogen. Spreek van Metataal, Metafictie, Metamoraal en Metahistorie, maar nooit van Metafysica en in het uiterste geval van Post-Metafysica.

Niets - Altijd leuk om even Heideggers Nietsende Niets aan te halen.

[p. 64]

Nietzsche - Citeren als: ‘Geest is er niet, rede is er niet, denken is er niet... allemaal ficties’ of als ‘Wie man wird, was man ist.’ (Laatste zin nooit citeren in Nederlandse vertaling.)

Objectiviteit - Poneer dat we in een postobjectivistische fase verkeren. Uitleg vermijden.

Orgasme - Goed te gebruiken in situaties, die moeten illustreren hoe wij ons zelf kunnen verliezen en vergeten en communiceren met een ongrijpbaar aan-gene-zijde. Direct daarop onderwerp afsluiten met Batailles ‘Haar naakte buik opende zich voor mij als een vers gedolven graf.’ (Zie ook Erotiek.)

Paradox - Altijd toepassen.

Postmodernisme - Nooit samenvatten als ‘the sound of one mind laughing’. Altijd motiveren als een denken dat ondanks zijn wil tot vernietiging ook de behoefte in zich draagt van een neognostische onmiddellijkheid van geest. (Wel duidelijk krijgen dat u zelf reeds het post-postmodernistische tijdperk bent binnengetreden.)

Quantumtheorie - Vrijblijvend te gebruiken in zijn Kopenhaagse variant voor gevallen waarin opnieuw moet worden aangetoond dat de wereld uiteindelijk het resultaat is van toeval. (Beroep u op Objectiviteit.)

Radicaal - Noem u zelf postradicaal. Uitleg vermijden.

Rede - Laat u geen oor aannaaien en wijs er op dat alle grote intellectuele structuren die de mens in de loop van de geschiedenis heeft bedacht niet meer zijn dan métarécits, die zichzelf niet kunnen rechtvaardigen. (Introduceer Deconstructie.)

Schoonheid - Irriteer u zelf niet aan de opmerking ‘in deze tijd heeft wat men altijd noemde schoonheid schoonheid haar gezicht verbrand’, maar vul deze terstond aan met de conclusie dat u daarom de taal in haar schoonheid opgezocht heeft en daar hoorde dat zij niets meer menselijks had. (Verleg het onderwerp naar Taal.)

Sociaal - Aan de kaak stellen als totalitair.

Taal - Klaar het karwei door te stellen dat de taal er is voordat wij en de dingen er zijn, dat wil zeggen voordat wij en de dingen er zijn zoals we, zij zijn hoe we, zij ook zijn. Direct daarop taal definiëren als metaforisch meerduidig en aantonen dat het vertrouwen in de taal als brug tussen ons denken en de werkelijkheid, als medium voor het begrijpen van onze medemens en voor het begrepen worden, teniet is gedaan. Niet vergeten Von Hoffmannsthal en diens fictieve brief van Lord Chandos aan de filosoof Bacon aan te halen: dat de begrippen in zijn mond als rottende paddestoelen uiteenvielen.

Tijdsbeeld - Verwijzen naar Proteus, de zeegod die zich in allerlei gedaanten kon veranderen, ten einde te ontsnappen aan hen, die hem wilden ondervragen. (Bega niet de fout Narcissus als kenmerk te introduceren.) Toon u zelf een bevlogene door ook Benjamins ‘We bevinden ons in een labyrint zonder Minotaurus’ aan te halen.

Ulysses - Eerst prijzen, dan opmerken dat u Gravity's Rainbow de belangrijkste Engelstalige roman van deze eeuw vindt, omdat dat boek beyond Joyce gaat en de fictionele wereld door zijn 350 hoofdpersonen opzettelijk presenteert als ambigu en obscuur.

Universum - Is nooit gedanst, maar altijd gezongen.

Verleden - Ook u bent het er van harte mee eens dat het verleden sinds kort (ontwijk Auschwitz) niet langer beschreven kan worden zoals het werkelijk geweest is. Uw interesse gaat daarom meer uit naar datgene wat had kunnen gebeuren en u onderbouwt dat

[p. 65]

door de redenering dat beschrijvingen van wat ogenschijnlijk voorbij is, ontstaan uit de drang de wereld opnieuw op te bouwen met woorden. En noem dat dan maar posthistorisch. (Ga verder naar Werkelijkheid m.b.v. Paradox.)

Vrouw - Nooit ontkennen. Altijd vermelden: ‘Het is goed om een vrouw te zijn en geen overwinnaar.’

Werkelijkheid - Homerisch Lachen. Of maak een klein puntje door de dehumanisering van de wetenschap te motiveren m.b.v. de doorgesneden band tussen mens en werkelijkheid, waardoor alle kennis die de mens over die werkelijkheid verworven denkt te hebben tot fictie verklaard is.

Wetenschap - Vanzelfsprekend over laten gaan in postempirische wetenschapstheorie. Uitleg vermijden en doorgaan met Deconstructie.

X - Alle woorden die beginnen met een x (zoals daar zijn xenofobie, xenomanie, Xantippe) paraat hebben.

IJsberg - Laat u niet aan de indruk onttrekken dat alleen het topje van de ijsberg bestaat.

Zelf - Maak duidelijk dat u zelf niet verantwoordelijk bent voor wat u zegt door u zelf af te schilderen als een registrerend bewustzijn, waardoor u niet eerst ordent, maar gebeurtenissen rapporteert in de volgorde waarin zij zich aan u voordoen. Toon uw goede gevoel en vul dat aan met: ‘zeg niet dat ik het niet gezegd heb.’

Zin - Beroep u op Benjamins ‘Vom Tode her gesehen ist die Produktion der Leiche der Sinn des Lebens.’

* Met dank aan G. Flaubert, E.v. Alphen, R. Barilli, D. Barthelme over T. Pynchon, G. Bataille, W. Benjamin, H. Bertens, H. Bertens over J. Derrida, C.v. Boheemen, N. Bohr, G. Boomsma, M. Broodthaers, I. v.d. Burg over G. Bataille, F. Capra, J. Derrida, U. Eco, M. Foucault, J. Habermas over W. Benjamin, M. Hesse, Homerus, C. Jencks, J. Joyce, Lucebert, J.F. Lyotard, H. Müller, F. Nietzsche, P. Pelckmans, W.B. Prins, W.v. Reyen, W.v. Reyen over J.F. Lyotard, G. Steiner, J.P. Sartre, W. Stokvis, S. IJsseling over J. Derrida.