Maatstaf. Jaargang 40

[p. 27]

H.J.A. Hofland
De bewindvoerder

New York, 5 november 1991

Aan de Redactie van Maatstaf

Singel 262, Amsterdam

Geachte Redactie,

Met belangstelling heb ik de poging tot polemiek van de heer Tromp gelezen. Het komt me voor dat zijn kwade bedoelingen om een antwoord vragen. Dit gaat hierbij.

Wilt u zo vriendelijk zijn, twee bewijsexemplaren van uw blad te sturen, naar mijn kantooradres: nrc Handelsblad, Paleisstraat 1, 1012 rb Amsterdam. U verplicht mij door mijn honorarium en additioneel honorarium te storten op mijn bankrekening, Rabo, nr. ******.

Hoogachtend,

H.J.A. Hofland

De bewindvoerder

Eerst wil ik vaststellen dat het schrijven van dit soort stukjes niet mijn liefhebberij is. Ik heb een gruwelijke afkeer van de zogenaamde polemiek, het zoeken van spijkers op laag water dat je in literaire blaadjes tot gevreesd persoon maakt. Maar er zijn grenzen. Een mens kan zich niet laten beklodderen met de halve leugens waarin Bart Tromp zich heeft gespecialiseerd. Daarom, met tegenzin, het volgende.

Professor drs. Bart Tromp is redacteur van Maatstaf, De Sociologische Gids, Socialisme en Democratie, columnist van Het Parool, partijideoloog, voormalig bestuurslid, ex-gewestelijk-bestuurslid, ex-afdelingsvoorzitter, voorts lid van de Partijraad, waakhond, prominent kritisch lid, ex-bijna lid van de Eerste Kamer, allemaal van of voor de pvda, voorts voormalig hoofdredacteur van het Groninger Studentenblad en ten slotte bijzonder hoogleraar in de theorie en de geschiedenis der internationale betrekkingen aan de Gemeente Universiteit van Amsterdam. Ik hoop dat ik niets heb overgeslagen; hij heeft het allemaal zelf in zijn geschriften vermeld of het staat erboven en hij heeft het niet tegengesproken. Ho! Eén vergeten: lid van de Commissie Van Kemenade. En dan is er nog een belangrijke functie die ik tot het laatst bewaar.

In 1991 heeft de columnist Bart Tromp tot en met woensdag 16 oktober in Het Parool éénenvijftig columns en nog een paar grotere stukken geschreven. Daarvan gaan er zestien over de Golfoorlog, veertien over de Partij van de Arbeid, een stuk of zes of misschien wel tien over de Sovjetunie en de rest valt

[p. 28]

onder het hoofdstuk van alles en nog wat, zoals dat bij een columnist hoort.

De columns over de Golfoorlog zijn geen openbaringen. Dat hoeft ook niet; ik weet geen columnist die met zijn prognoses en standpunten van toen als helderziende in de geschiedenis terecht is gekomen. Een columnist waagt iets: hij probeert op grondslag van de feiten te vertellen hoe het waarschijnlijk verder zal gaan en hij verbindt aan die waarschijnlijkheid zijn oordeel, steunt wat hij wenselijk vindt en bestrijdt de rest. Het zou wel een wonder zijn als de wereld zich aanpaste.

Om een voorbeeld uit de Golfoorlog te noemen: James Reston heeft tot op het laatste ogenblik voortzetting van de aanvallen uit de lucht verdedigd in de veronderstelling dat daarmee minder doden zouden vallen, in het bijzonder aan Amerikaanse kant. Jim Hoagland is van het eerste uur ervoor geweest, Saddam Hussein zo snel mogelijk te verdelgen en heeft ook uitgelegd hoe dat in zijn werk zou moeten gaan en waarom. Geen van beiden heeft gelijk of zijn zin gekregen, wat niet wil zeggen dat hun columns geen functie hebben gehad.

Op het gebied van de buitenlandse politiek houdt Bart Tromp er in zijn columns een andere methode op na. Zolang er geen duidelijke beslissing valt waar te nemen, laat hij van tijd tot tijd een klassieke auteur uit de kast vallen - Aristoteles, Machiavelli - en in de week dat, zoals hij onnavolgbaar schrijft, ‘het stof is opgetrokken’, begint hij degenen van katoen te geven die het bij het verkeerde eind hebben gehad. Ik geef toe: het is een waterdichte manier om je gelijk te houden. Het is ook een laffe manier.

In de zestien Golfcolumns mankeert iets en wel voortdurend. Dat is de invloed van de Amerikaanse binnenlandse politiek. Nergens wordt de lezer gewaar dat bij het organiseren van Desert Shield en Desert Storm van dag tot dag de Amerikaanse publieke opinie een van de hoofdrollen heeft gespeeld en dat in de landoorlog niet alleen het Iraakse leger maar misschien ook de volgende Democratische kandidaat voor het presidentschap is verslagen. Daarover staat dan ook niets bij Aristoteles en Machiavelli maar zou het verder mogelijk zijn dat de bijzondere hoogleraar in de theorie en de geschiedenis der internationale betrekkingen geen verstand heeft van de Amerikaanse binnenlandse politiek? Voor zijn studenten hopen we dat ik me vergis, maar met wat Prof. Columnist Voorzitter Lid Bart Tromp ook te koop loopt, hiermee in ieder geval niet.

Toch, die Golfcolumns gaan nog wel. Ze vallen niet op in de gemiddelde overzichtschrijverij. Met de veertien pvda columns is het anders gesteld. Hier is niet zozeer de kenner van Aristoteles en Machiavelli als wel de waakhond aan de beurt. Bart Tromp refereert graag aan zijn eigen wapenfeiten. Ik help hem. Het zal binnenkort vijfentwintig jaar geleden zijn dat hij zijn eerste sociaal-democratische blaf liet horen. (Zie zijn column van 23 februari 1991.) Daarna heeft hij in alle organen die hem wilden drukken verklaard, dat van de pvda niets deugde, dat de leiding en het kader voornamelijk uit domoren en hypocrieten bestaat, dat de ene kans na de andere gemist is, alles te laat komt, iedereen het bij het verkeerde eind heeft, nou ja, het was allemaal minder dan niets. Ik zal hem niet tegenspreken.

Intussen maakte hij voorspoedig carrière in besturen, commissies en redacties. Je kon geen congres of gewichtige commissie bedenken of Bart Tromp zat er voor te zitten of te waakhonden. Timmeren met de hamer, blaffen, niets hielp maar hij bleef. Ik zou zeggen: als je zo de pest hebt aan je eigen club en dat aan iedereen zo hard mogelijk laat weten, waarom blijf je er dan nog - na vijfentwintig jaar? En trouwens ook: waarom gooien al die domme partijgenoten deze ene slimmerd niet eruit nadat hij ze een kwart eeuw aan hun ontoegankelijke kop heeft gezeurd? Richt je eigen partij op, zoals de Drezen jr. met verpletterend succes hebben gedaan, of ga naar D66 als het je hier niet bevalt. Is het mogelijk dat Bart Tromp zo verknocht is aan de lucht van socialistische vergaderzaaltjes dat hij die zelfs met de grootste domoren wil delen, zolang er maar geblaft en gevoorzitterd kan worden?

[p. 29]

De lezers van Het Parool kunnen die columns over de pvda wel overslaan want er staat altijd hetzelfde in. Als je je Trompkunde op peil wilt houden, kun je beter nrc Handelsblad van 2 september lezen: een vraaggesprek met de waakhond, nadat de pvda weer een crisis heeft doorgemaakt die door Bart Tromp was voorspeld. Iedereen krijgt de gebruikelijke schrobbering en de geïnterviewde laat er geen misverstand over bestaan dat hij van een zeldzaam gehalte is. Tot zover niets nieuws. Dan noteert de interviewer: ‘De huidige crisis in de pvda is in intellectueel opzicht dan ook Tromps finest hour.’ Er komt een ingezonden brief van Gerben Wierda: ‘Tegenwoordig verschijnt hij met een onverholen triomfantelijke glimlach. (...) Bart Tromp haalt zijn gelijk.’

‘Finest hour’? ‘Triomfantelijke glimlach’? In het openbaar, bij de concurrentie, als je je club tot nationale belachelijkheid hebt zien vernederen? Triomfantelijk glimlachen bij de aanblik van die zielige patiënt die jouw pillen maar niet wilde slikken? Tromp waakhond? Jakhals. Een vergeetachtige jakhals. Op 13 februari zag hij zijn finest hour aankomen; in zijn triomf heeft hij daar op 2 september even niet aan gedacht. Toen snikte hij: ‘Gelijk krijgen in een geval als dit is bitter.’ Jakhals? Krokodil.

Ik ga niet al die columns behandelen. Soms gooit hij weer een boekenkast om: Malaparte; of een andere: Machiavelli. Maar voor één column wil ik een uitzondering maken: die waarin hij partij trekt voor Bernard Delfgaauw die door een Torquemada van het ikon op de televisiebrandstapel was gezet omdat hij in 1941 een paar maanden lid was geweest van het Nationaal Front, een concurrent van de nsb, op een andere manier onguur. Dat is tenminste een column die er niet om liegt! Delfgaauw had die behandeling niet verdiend, hij had zijn vergissing al gauw ingezien en was in het verzet gegaan. Na de zuivering door het ikon, een halve eeuw later, was hij ‘fysiek geknakt’. Tromp trok partij voor hem. Maar wanneer? Direct na de uitzending waarin Delfgaauw was mishandeld? Nee. Zes weken nadat het ikon zelf een rectificatie had gepubliceerd. Zo'n strijdmakker als Tromp zul je maar hebben. Uit deze column heb ik overigens geleerd dat Tromp hoofdredacteur van het Groningse studentenweekblad is geweest.

Tromp is een gevreesd polemist, dat merkje aan de manier waarop hij schrijft. Als hij meldt dat iemand de ‘dienstdoende’ is (20 januari, 31 juli) dan kan die wel inpakken. Het proza is rijk aan varianten op platitudes. Een column eindigt met een frappe: ‘Oorlog is te belangrijk om aan de journalisten te wor den overgelaten’ (20 januari), of ‘Oorlog gewonnen, vrede verloren’ (12 juni) of ‘Met zul ke vrienden heb je geen vijanden nodig’ (18 september). Ik heb niet alle trouvailles uit het 40 000 citatenboek aangestreept. Een woordspeling met leiden en lijden wil de polemiek ook nog weleens helpen. Ergens trof ik dat dit ‘wel een stap uit het dal’ was, maar ‘in de verkeerde richting’. Deze vondst is al te vinden bij de door hem bewonderde Jacques de Kadt, die eens een fase in de Nederlandse Nieuw-Guineapolitiek heeft beschreven als ‘een stap voorwaarts maar in de verkeerde richting’.

Ik weet nu niet zeker of ik de reisimpres sies nog tot de columns moet rekenen of dat we hier al met kleine essays te maken hebben. Het hompelproza gaat in ieder geval door. Op 16 oktober is hij in Praag. ‘Door de straten golven toeristen uit alle landstreken,’ noteert hij, ‘en de landauers zijn uitgerust met zakken die onder de achtersten van de paarden zijn gespannen.’ De columnist overschat zijn lezers niet: ‘Geen paardevijgen dus op straat.’ In dit ‘dus’ is de wetenschapper weer aan het woord. Nog later brengt hij een ‘bliksembezoek’ aan Moskou, ziet daar rijen voor de winkels, noteert dit, en komt tot de conclusie dat hij niet weet waar het met de Sovjetunie heen moet. Het gaat me te ver om deze pagina halffabrikaat Nederlands verder uit te vlooien. Later misschien.

Het lezen van die éénenvijftig columns was een regelrechte straf. Het deed me

[p. 30]

denken aan de kleine ramp die een mens van tijd tot tijd overkomt als de straat voor zijn deur wordt opengebroken. Daarna wordt de zaak weer dichtgemaakt, er komt een vrachtwagen die 's ochtends vroeg een laadbak met klinkers omkiept. Dat zijn de columns van Bart Tromp.

Maar wat is nu die ene functie waarvan ik in het begin repte, zult u vragen. Die vinden we vermeld op 13 februari. Hij dient zich daarin aan als ‘bewindvoerder van een scherpe pen’. Bart Tromp schrijft niet zozeer; hij voert het bewind. Moeten we uitleggen dat dit een rare uitdrukking is? Ik vrees het. Een ‘scherpe pen’ kon je hebben in de tijd van Multatuli, maar ook toen al was het beter dat anderen te laten merken dan het van jezelf te zeggen. De anderen, die je ermee prikte, waren bij voorkeur de bewindvoerders. Wie in 1991 van zichzelf zegt dat hij ‘de bewindvoerder van een scherpe pen’ is, schrijft in een rammelende metafoor een innerlijke tegenspraak. Ik hoop dat het zo duidelijk genoeg is. Bewindvoerders hebben een bord voor hun kop waar je met je ‘scherpe pen’ doorheen moet. Zou de bewindvoerder dit begrijpen? Zou de hoofdredacteur van Het Parool in samenwerking met de redacties van al die andere publikaties, gidsen en maatstaven waar Bart Tromp bewindvoert, hem niet eens kunnen zeggen dat hij in zijn stukjes een halfjaar zijn lezers geen voer over zichzelf moet bewinden? Zo'n paardezak als hij in Praag heeft gezien zou misschien helpen.

Waarom schrijf ik dit allemaal op? In Maatstaf heeft hij een stukje over mij geschreven dat, zoals in zijn bewindvoerderij gebruikelijk is, voor het grootste deel uit halve leugens bestaat. Het gaat over een reportage die ik in november 1990 voor het blad O heb gemaakt: een reis naar Cuba. Dat ik daar op de drieëntwintigste verdieping van mijn hotel een sigaar heb zitten roken, komt hem afkeurenswaardig voor. Kreeft eten vindt hij ook niet in orde. Het politieke deel van het verhaal slaat hij over.

In de rest van zijn ‘polemiek’ heeft hij een kritiek van zes jaar geleden herschreven: op mijn Orde bestaat niet (1985). Voor een bliksembezoeker zijn het geen bliksemsnelle reacties. Erg ijverig kan ik het ook niet vinden voor iemand die me luiheid en gemakzucht verwijt. Aan Orde bestaat niet heeft hij blijkbaar een geweldige hekel. De grief die hij in Maatstaf nog eens opdirkt, is ontstaan doordat ik toen had nagelaten te vermelden dat met het monument van Babi Jar niet kortweg 100 000 doden worden herdacht. Het staat er ook omdat zich daarbij 80 000 joden bevinden. De herdenking van joden als joden was door het Sovjetbewind verboden. Ik had er mijn reden voor om het zo op te schrijven als ik in eerste aanleg had gedaan. Dat was geen goede reden, zoals niet Bart Tromp maar Max de Metz mij weldra heeft duidelijk gemaakt. Zes jaar later ziet Bart Tromp weer een goede gelegenheid, met hetzelfde misprijzen dezelfde boekenkast over me heen te gooien. Zouden de lezers van Maatstaf niet weten hoe het met Babi Jar gesteld is? Hoe dan ook: toen dit reisverhaal van vierenvijftig pagina's (dat iets meer behelst dan met de bus naar het monument gaan) werd opgenomen in De wording van het Wilde Oosten, heb ik het verbeterd.

De rest van zijn verhaal laat ik voor wat het is: bewindvoerderij met het weglaten van datgene wat de bewindvoerder niet kan gebruiken. Dat bedoel ik met halve leugens. In zijn Frisgewassen doedelzak (essays) heeft hij nog zoiets over mij gerecyceld en daaruit is een hele leugen ontstaan: politieke columns schrijf ik sinds de jaren zestig niet meer, als je de bewindvoerder moet geloven. Ik geef toe: ik ken de Doedelzak niet. Ik verlaat me op Piet Grijs die er een interessant stukje over heeft geschreven. Daar staat ook al alles over Bart Tromp in.

Wat moet je meer? Ik weet het wel: hem zeg gen dat hij moet ophouden met baantjes jagen, niemand met zijn laster overvallen, niet meer bewindvoeren maar gewoon gaan schrijven, als hij dat tenminste wil. Als een echte wetenschapper zijn proefschrift afmaken. Wil hij dat? Ik betwijfel het. Hij is een geboren bewindvoerder.