Maatstaf. Jaargang 38

[p. 58]

W. van den Berg
Hoe verveelde mij die Geel!

De Eckermann van Beets in zijn nadagen, Joh. Dyserinck, vertelt, hoe op ‘eenen schoonen zomerschen namiddag’ het gesprek met de ‘ruim zeventigjarige nestor onzer Nederlandsche letteren’ in diens studeerkamer in de Utrechtse Boothstraat als vanzelf uitliep op Jacob Geels beruchte aanval op het onder het pseudoniem Hildebrand in de eerste jaargang van De Gids verschenen opstel Vooruitgang.¹ Dyserinck memoreert nog eens ‘hoe weinig de kastijding, ten dage dat zij uitgedeeld werd, hem [= Beets] smaakte’ en hoe deze zijn ‘pen opnam en aanpuntte en een antwoord schreef, en overschreef - en ter zijde legde.’² Als Dyserinck de hoogbejaarde auteur vraagt of dat nooit verzonden antwoord nog bewaard gebleven is, antwoordt Beets bevestigend en vraagt op zijn beurt: ‘zal ik je het eens voorlezen?’ Daarop wordt de Camera-kast geopend en ‘het handschrift, vier bladzijden grootformaat-postpapier, kwam te voorschijn’. Van die voorlezing-happening doet Dyserinck aldus verslag:

‘Toen heb ik den drie en twintig jarigen Hildebrand in de volle kracht van zijn humor gehoord. Hij sprak den bibliothecaris der Leidsche hoogeschool aan met den eeretitel van professor - Jacob Geel was het titulair - terwijl zijn onderdanige dienaar geen professor was; “dit had dus eerstgenoemde op hem voor, dat men aan diens woorden, omdat hij professor was, zooveel meer waarde hechtte!” Ik herinnerde mij dat op die vier bladzijden wel twintig malen het woord Uw Hooggeleerde voorkwam. Beets zelf genoot nóg van de voorlezing. Waarom Hildebrand het destijds niet openbaar maakte? Ik vermoed dat het op raad zal geweest zijn van den rustenden hoogleeraar van der Palm, zijn oude leermeester en vriend. Beets stond aan den opgang van zijn pad. Geel had zijne volle middaghoogte bereikt. Eene ondeugende scherts waarvan de echt klassieke schrijver van “Onderzoek en phantasie” het mikpunt was, zou - hoe geestig ook - zeker niet vriendelijk van hem opgenomen zijn.’

Tot zover Dyserinck, die, zoals zal blijken, zijn oor goed te luisteren had gelegd.

Hij is na Van der Palm waarschijnlijk de eerste en ook enige geweest, die kennis heeft mogen nemen van Beets' boosheid. Hasebroek mag Beets' antwoord in een brief aan Potgieter typeren als ‘allergeestigst’ en ‘allervinnigst’, maar uit die mededeling valt niet af te leiden of hij de brief zelf onder ogen heeft gehad dan wel kwalificaties van Beets zelf overbrieft.³ Toen diens eerste woede bekoeld was, achtte hij het raadzamer zijn ‘open brief’ aan Geel in portefeuille te houden en als later Beets en Geel weer on speaking terms geraken, is er al helemaal geen reden meer om de uitval te publiceren.

Ook na de dood van Beets kwam daar geen verandering in. Volgens Chantepie de la Saussaye kon de familie van Beets niet besluiten die brief ter uitgave af te staan: ‘ik acht dat zij daarmede in den geest van den overledene handelt. Wat is er niet om dat antwoord aan Geel gedreind bij Beets' leven en na zijn dood! Het was alsof dit oude snufje ons het fijnste van den fijnen humor zou brengen. Intusschen bleef ons weetgierig publiek het derven.’⁴ Chantepie de la Saussaye schreef dit in 1904, vlak na de dood van

1 Die hardhandige aanval op zijn plaatsgenoot Beets, die in Leiden als student-auteur furore maakte, lanceerde Geel in de Voorrede van zijn befaamde bundel Onderzoek en phantasie (Leiden 1838). Zie voor een analyse van het ad hominem èn het ad rem-karakter van deze voorrede W. van den Berg, ‘Leiden in last of de achtergronden van een voorrede’, in W.J. van den Akker, G.J. Dorleijn, J.J. Kloek en L.H. Mosheuvel (red.), Traditie en vernieuwing. Opstellen aangeboden aan A.L. Sötemann, Utrecht 1985 en W. van den Berg, ‘Dit weinigje theorie’, in Kees Fens en Hugo Verdaasdonk (red.), Op eigen gronden, Utrecht 1989.

2 Johannes Dyserinck, Dr. Nicolaas Beets, Haarlem 1903. p. 45.

3 Op 25 januari 1838 schrijft Hasebroek aan Potgieter onder meer: ‘Misschien weet ge niet dat Beets een allergeestigst, allervinnigst artikel tegen hem had gereed gemaakt doch de raad van Van der Palm, die anders over den uitval zeiven zeer gebelgd was, heeft het hem en-portefeuille doen houden.’ (J.H. J. Willems, Brieven van J.P. Hasebroek aan E. Potgieter en aan de redactie van “De Gids” uit de jaren 1836-1840, Eindhoven 1940, p. xxix.)

4 P.H. Chantepie de la Saussaye, Het leven van Nicolaas Beets, Haarlem 1904, p. 48.

[p. 59]

Beets, maar ook daarna bleef Beets' opstel in portefeuille, of liever onvindbaar. Toen ik enkele jaren geleden het conflict Geel-Beets wilde beschrijven, kwam, alle nasporingen en hulp vanuit Leiden ten spijt, de tekst niet boven water.⁵ Maar het toeval is mij en de lezer nu welgezinder: zeer onlangs kwam in Leiden bij de inventarisatie van dossiers, die al lange tijd op opneming wachtten, een aantal onbekende Beetsiana aan het licht.⁶ De stukken hebben voor een deel betrekking op de ontstaansgeschiedenis van de Camera obscura⁷ en voor een ander deel op wat ik de ‘affaire Geel’ zal noemen.⁸

Rond de schermutselingen met de Leidse bibliothecaris heeft Beets in dat mapje een achttal documenten bij elkaar gebracht; in chronologische volgorde: a) de zo lang vermiste, ondergedoken ‘open brief’ van Beets aan Geel, gedateerd op 17 december 1837, b) een brief van 21 december van de bibliothecaris aan Beets naar aanleiding van het verschijnen van Varen en rijden, c) een in het Frans geschreven brief van Kneppelhout aan Beets van 24 december, d) een brief van Van der Palm aan Beets van twee dagen later, e) een schrijven van 27 december van Beets aan Van der Palm en ten slotte f) een retourbrief van Van der Palm van 2 januari 1838. Met gevoel voor symboliek heeft Beets deze brieven als het ware omkaderd door een tweetal eigenhandig overgeschreven, relevante passages uit een brief van Geel en een recensie van Thorbecke, een duo dat in de jaren '30 zich wel vaker unisono uitliet over het bedenkelijke peil van de Nederlandse letterkunde. Zo fungeert een gedeelte van een verzoenende brief van Geel aan Beets als introductie op de zes briefdocumenten en wordt de reeks afgesloten met een voor Beets vleiende passus uit Thorbeckes bespreking van Onderzoek en phantasie.

Hier volgt allereerst het door Beets, kennelijk op hoge leeftijd, want in beverig handschrift, overgeschreven gedeelte uit de op 1 januari 1849 gedateerde brief van Geel:

‘het herinnerde mij eene korte kritiserende periode van mijn leven, waaraan ik gaarne indachtig gemaakt wil worden, al doet mij dit, nevens voldoening, aan velerlei teleurstelling denken. Zij is mij nuttig geweest, en thans nog denk ik er bij: “Dat geschrijf scheen mijn zaak niet te zijn: de form van mijn opstellen deugde niet; zij gaf aanstoot en ergernis aan hen die de bedoeling niet abstraheerden.” Ik heb dus niet zoo nuttig gewerkt als ik voorhad, en heb er geen berouw van, dat ik van dien uitstap onherroepelijk tot mijne oude studien teruggekeerd ben.’⁹

Uit de brieven die Beets over zijn conflict met Geel bij elkaar heeft gelegd zal ik ruimschoots citeren. Ik houd me daarbij grotendeels aan de chronologie, maar presenteer de documenten toch in de eerste plaats vanuit het perspectief van waaruit Beets zelf, de hele commotie meer dan moe, op 28 december 1837 aan Kneppelhout zijn ergernis over de affaire lucht geeft. Deze brief maakt geen deel uit van het onlangs teruggevonden stapeltje brieven, maar werd al eerder, eerst door Dyserinck en vervolgens door Van Rijn, gepubliceerd en nog onlangs door Mathijsen opgenomen in een selectie van de briefwisseling Beets-Kneppelhout.¹⁰ Het voor mijn doel relevante gedeelte van dit schrijven luidt aldus:

‘O, die Geel! Hoe verveelde mij die Geel! Alles sprak en schreef mij van Geel! De eene beklaagde mij om Geel. De andere zette mij op tegen Geel. Alles werd mij geel voor de oogen. De geheele natuur scheen mij geelzucht te hebben. Nergens een paar kromme beenen, nergens een onbeleefd en onopgevoed mensch, nergens een bedilziek schepsel van classische verwaandheid en cordate brutaliteit of het deed mij aan Geel denken! Eindelijk ben ik hem hier op Nijenburgh ontvlucht - maar nu wilde ik ook niets meer van hem hooren. Dan ziedaar, de post, de bode, brengt mij een brief, och, lieve hemel! een brief van Geel; nogmaals Geel, en een dag later een brief van U... Is dan de geheele regenboog geel geworden. Ik bedank u mijn vrind! gij meent het wel met mij - gij zijt vriendelijk, gij zijt goed, maar een andere

5 ‘Leiden in last of de achtergronden van een voorrede’, p. 93, noot 5.

6 Blijkens enkele aangebrachte notities werd in 1966 deze map aangetroffen in kast 1001, plank a, een kast met de stukken van de zgn. Beets-verzameling. Op de omslag en de papieren staat de signatuur Hs. 1596, dat echter zowel volgens de nummering van het oude journaal als volgens die van het register van handschriften ander materiaal bevat. Het is goed mogelijk dat de verzameling deel uitmaakte van de schenking Ltk. 1566-1588, die op verzoek van Nicolaas Beets door diens erven aan de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde is overgedragen. Bij de verwerving van het familie-archief is deze portefeuille uit kast 1001 gelicht en toen een tijdlang spoorloos geweest om pas zeer recentelijk weer in een ander dossier op te duiken. In afwachting van een definitieve ordening van het archief is de portefeuille voorlopig, onder de signatuur Ltk. 2192, alsnog opgenomen onder de handschrif ten. Ik dank de conservator van de afdeling westerse handschriften van de Leidse universiteitsbibliotheek, Dr. P.F.J. Obbema, voor zijn informatie rond het slapende verleden van deze hoogst interessante portefeuille. Mevr. Dr. Chr. M.G. Berkvens-Stevelinck was zo vriendelijk mij op deze Beetsiana te attenderen, waarvoor ik haar hartelijk dank zeg.

7 Hiervan heb ik verslag gedaan in ‘De neus van de herinnering’. In: De negentiende eeuw, 14 (1990), nummer 4.

8 De stukken die op Geel betrekking hebben worden bijeen gehouden door een mapje, waarop Beets eigenhandig heeft gezet: ‘Betreffende Geel's aanval op “Vooruitgang” in zijn voorrede op Onderzoek en Phantasie Gids Jaarg. 1837.’

9 Deze verzoenende woorden van Geel werden geschreven naar aanleiding van de verschijning van Beets' Verzamelde gedichten (1848), in de inleiding waarvan de auteur zich erkentelijk betoonde voor Geels kritische houding.

10 Johs. Dyserinck, Herinneringen aan Nicolaas Beets in woorden beeld, Utrecht 1904, 2e druk 1906; G. van Rijn, Nicolaas Beets, deel 1, Rotterdam 1910, p. 323; Marita Mathijsen, ‘De exaltatie van de vriendschap: fragmenten uit de correspondentie Beets-Kneppelhout’. In: Juffrouw Ida, 15 (1989), 2, pp. 41-42.

[p. 60]

kleur, bid ik u, een andere kleur! Geen épitres over dien man, s'il vous plaît! Niets, zoo gij mij plaisir wilt doen, niets over deze zaak. Ik heb zelf een brief aan den Man geschreven, maar ik wil hem niet verzenden; ik heb er met Prof. v.d. Palm over gecorrespondeerd, thans correspondeer ik er weer over met u - nu is het uit -. Laat ons onszelven, noch het publiek ziek maken. Ziedaar mijn laatste woord over geel; uyt.

In goeden ernst: Schrijf voor het publiek, indien gij mij verplichten wilt, noch aan noch over mij. Prijs noch laak noch verdedig mij. Laat mij stilletjes mijn weg gaan: mijn eigen weg - een mensch spreekt - de honden blaffen - hoe bespottelijk zou het zijn weêrom te blaffen - 't zou de honden “het recht geven om te gaan spreken”. [... ]’¹¹

Als Beets deze woorden op 28 december neerpent is het conflict met Geel nog maar enkele weken oud. Ik ga er althans van uit, dat voor Beets de bom barstte, toen hij Onderzoek en phantasie in handen kreeg en tot de ontdekking kwam, dat Geel in zijn Voorrede hem fiks de oren had gewassen. Hoewel Geels bundel op het titelblad het jaartal 1838 draagt, is het boekje waarschijnlijk al vlak na 10 december 1837 in Leiden in omloop geweest.¹² Het lijkt aannemelijk, dat Beets heet van de naald Geel van repliek diende en vervolgens Leiden de rug toekeerde om op de Nijenburgh weer wat op verhaal te komen. ‘Ik heb zelf een brief aan den Man geschreven’ lijkt dan ook te verwijzen naar de periode tussen globaal 10 en 20 december.¹³ Het bewuste manuscript, waarop Beets met vette letters heeft gezet ‘Niet verzonden’ omvat inderdaad, in de woorden van Dyserinck, ‘vier bladzijden grootformaat-postpapier’ en geeft de volgende, ruim honderdvijftig jaar in portefeuille gebleven, tekst prijs:

‘Hooggeleerde Heer,

Hoe benijd ik U dat ik U dezen titel geven mag! Hoe gelukkig is men als men Professor is. Men schrijft een boek en men zegt: “het is ontwijfelbaar goed!” en zoo iemand denken mocht dat er iets aan ontbrak zegt men: “Neen, het is toch goed, want ik ben professor”.¹⁴ uhg. weet wel dat ik geen professor ben, en dat ik dus geduldig en nederig en onderworpen moet afwachten wat professoren mij omtrent hetgeen ik somtijds schrijf zeggen zullen, het zij dan vriendelijk of niet vriendelijk, beleefd of onbeleefd.¹⁵ De heele wareld is toch eigenlijk voor de Hooggeleerden geschapen; en de Arenden zijn onlangs begonnen ook vliegen te vangen! - Nu had ik [‘onlangs’ doorgestreept] een klein stukjen in den Gids geplaatst, uhg. vergeve het mij! Het was maar een klein stukjen; op zijn hoogst zeven bladzijden! en het heeft uhg. behaagd daarvan eene - hoe moet ik het noemen? - Recensie te schrijven, die wel eens zoo lang is. Ik ben eenigzins bang voor uh. Geleerde! - want uhg. schrijft om zich zelve te amuseren, en amuseert zich dan gaarne met personen. Ik amuseer mij ook wel eens, maar dan is het meestal met zaken; dit maakt minder vijanden (zoo lang men nog zoo heel ontzachelijk niet is, is het beter die niet te maken!) en men behoeft er het Burgerlijk Wetboek niet bij na te zien, maar schrijft met een gerust geweten voort, wèl zeker dat men niemand zal beleedigen. Maar ik keer tot uwe - [‘recensie - wacht’ doorgestreept] ik geloof dat het woord mij inschiet! - tot uw tentoonstelling van mijn arm klein stukjen. Eerst was het het plan van uhg., u, in de Voorrede van uw werk “Onderzoek en Phantasie”, ten koste van den Boekverkooper Van der Hey, die uhg. beleedigd had, te amuseren; dat amusement mislukte, en nu vond uhg. goed zich te vermaken ten koste van Hildebrand, die uhg. niet beleedigd had.¹⁶ Het alternatief is niet zeer edelmoedig. Maar het is een alternatief van uh Geleerde! - Hoe dit zij; ik heb gezegd dat ik eenigzins bang voor u ben, en daar nu de argumenten die uhg. tegen mijn stukjen in het werk stelt zoo bondig en zoo helder zijn, te beginnen van het woord “hybridisch”¹⁷ tot de laatste zinsnede toe, zoo weet ik geen beter raad dan uhg. nederig om verschooning te vragen voor de moeite die mijn klein stukjen u gekost heeft, schoon ik mij nog al

11 Hier, ondanks enkele aperte onnauwkeurigheden, geciteerd naar de tekst bij Dyserinck, pp. 67-68. In zijn Inleiding stelt Dyserinck, dat hij bij het samenstellen van deze Herinneringen gebruik kon maken ‘van den rijken inhoud van een schat van onuitgegeven brieven aan zijn [= Beets'] intimus Johannes Kneppelhout, die in mijn bezit kwamen.’ Mathijsen wijst er terecht op, dat in het manuscript (ub Leiden Ltk. 2592, gekocht op auctie Joh. Dyserinck bij Van Stockum) de scheldpartij op Geel ‘grondig onleesbaar gemaakt’ is. Zij acht enkele oplossingen die Van Rijn aandraagt acceptabel, maar meent, dat ook hij een verminkte tekst onder ogen gehad moet hebben. Daar het niet onwaarschijnlijk is, dat Dyserinck als vertrouwde gast van Beets een ongerepte brief in handen heeft gekregen dan wel door Beets zelf is geïnformeerd, geef ik hier aan de Dyserinck-versie de voorkeur.

12 Immers op die dag stuurt de auteur aan Thorbecke een present-exemplaar toe. Zie hiervoor ‘Leiden in last’, p. 89.

13 Omdat volgens Dyserinck Beets zijn repliek ‘schreef, en overschreef is niet met zekerheid te zeggen of de datering 17 december slaat op de eerste of de laatste versie.

14 Evenals Geel speelt Beets hier op de man. Geel had de weinig gelukkige manoeuvre uitgehaald in de brochure Mededeeling aan alle recenserende geleerden van Nederland, ondertekend met Prof. Geel, zich als de vertaler van Sternes A Sentimental Journey bekend te maken met de niet mis te verstane implicatie, dat de kwaliteit van zijn vertaling gewaarborgd was door zijn titel. Beets' spot met Geels professoraat - nogal wrang, omdat Geel slechts titulair hoogleraar was - is vergelijkbaar met Geels salirisering van Beets' onbeholpen poging zich een adellijk voorgeslacht toe te eigenen.

15 Hier haalt Beets zijn gram over de herhaaldelijke, zuinige beoordelingen die Geel over Beets' literaire voortbrengselen, zowel schriftelijk als mondeling had geventileerd.

16 De in november 1837 verschenen Mededeeling aan alle recenserende, geleerden van Geel lag Beets nog vers in het geheugen. Daarin had Geel onder meer geschreven, dat hij de uitgever J. van der Hey verzocht had of hij diens brief aan Prof. Van Assen, waarin de beoordeling van Geels vertaling van A Sentimental Journey werd beoordeeld, afgekeurd en teruggezonden, mocht gebruiken ten behoeve van amusement, ‘misschien wel in de Voorrede van een boekdeeltje, dat nu ter perse is’. Daar Van der Hey die toestemming niet wilde verlenen, besloot Geel in de voorrede Beets te grazen te nemen. Zie hiervoor ook W. van den Berg, ‘Leiden in last’, pp. 80-96.

17 Als hoofdbezwaar tegen Beets' stijl had Geel het dooreenmengen van ‘ernst en luim’ genoemd, waardoor diens proza een ‘hybridisch’ karakter zou hebben gekregen.

[p. 61]

troost met het denkbeeld dat het uhg. eene voorrede heeft uitgewonnen.

(Ziet uhg., dit is eene kleine trots van mij; het is als had ik uw boek wat voortgeholpen.) - Verder zie ik mij verplicht u uit naam der goede zaak dank te zeggen voor de edelmoedige wijze waarop gij mijn vergiftig, (ik moet het er nu wel voor houden, mijn vergiftig) werk schadeloos hebt gemaakt, en het draadtjen doorgesneden waarmeê ik mij verbeeldde nb! een zeilend schip te kunnen terughouden.¹⁸ Ja, indien uhg. niet oppaste het kon erg genoeg loopen! Ik hoop maar dat het boek van uhg. veel gelezen en gekocht zal worden. - uhg. ziet dat ik terugtrek en ik wil U de geheele waarheid belijden. Mochten de volgende ophelderingen genoegzaam zijn om u geheel mijn ziel te doen kennen.

Ik geloof heuschelijk niet aan spoken! - Neen, uhg. heeft wel gelijk - zij zijn er niet.¹⁹ Het is bijna even belachelijk er bang voor te zijn als voor dreigementen. - De Rijstenbrijberg op te eten - 't Is waar, een berg is wat veel, en wie weet hoe slecht hij is klaar gemaakt! Maar de rijstenbrij waar uhg. mij “in een karige bui” op noodigt! duidt [?] het mij, bid ik u, niet ten kwade, indien ik mij gedrongen zie voor uwe vriendelijke gastvrijheid te bedanken:²⁰ ik geloof haast, dat ik u maar half welkom zijn zou. Ik heb uhg. zoo dikwijls niet thuis gevonden.²¹ 't Is waar, ik verlies alzoo de gelegenheid menigen goeden raad en terechtwijzing van uhg. te ontfangen. Maar ik heb de eer dagelijks toegelaten te worden bij andere Hooggeleerden, op wier raad en terechtwijzing ik nog meer afga [doorgestreept “prijs stel”], en (het is maar of men iemand kent!) van wier welmeenendheid ik nog beter overtuigd ben.²² uhg. schijnt óók nog al prijs op den ouderdom te stellen.²³

Wat de uitdrukking “Monsieur le Baron de Buffon” betreft. Waarlijk hier bedoelde ik geen “fijnen zet”.²⁴ Ik benijd den man zijn titel niet. Ik schreef dat zoo omdat het mijn phrase beter deed klinken. (Ik heb ook veel op met het syntactische!) Het was bijna als uw altijd wederkeerende “Mijnheer v.d. H.” in de Mededeeling, waar toch wel niemand eene geestigheid achter zal willen zoeken.²⁵ Ik geloof dat uhg. boos zou worden. -

Van smeerige keukenmeiden schrijf ik liever niet. Ik heb er nooit meê te maken gehad. uhg. is wel goed daarnaar te informeren.²⁶

Het spijt mij dat uhg. 's morgens zoo slaperig is. Ik kan toch niet denken dat uhg. volbloedig zijn zou. Het is goed dat uhg. volstrekt geen colleges behoeft te geven.²⁷

Ik draag nog geen bril, Hooggeleerde Heer! Ued. draagt somtijds een gekleurden.²⁸ Men moet daar voorzichtig meê zijn. Men ziet de dingen zoo licht geheel verkeerd. - Smelfungus²⁹ had de Geelzucht en hy werd knorrig waar een ander lachte.

Eindelijk, uhg. zegt “de kennis wel met my te willen aanhouden”, omdat ik “talent heb”. Och foei! uhg. maakt my waarlijk verlegen. uhg. moet my zoo niet vleiën. Maar mijn taal, zegt uhg., is misschien geen Hollandsch.³⁰ De aanmerking is my nooit gemaakt, ofschoon ik nog al in de gelegenheid ben daar iets van te hooren. Misschien gebruik ik niet genoeg heele vreemde woorden uit Göthe³¹, en bedien ik my te weinig [doorgestreept “niet genoeg”] van spreekwijzen [doorgestreept “woorden”], aan de straat ontleend.³² Vergeef my, Hooggeleerde Heer! ik ga weinig met mijn oppasser om. Het is voldoende als hij mijne boodschappen doet en mijne kleêren schoon maakt.³³

Ziedaar nu, Hooggeleerde Heer! eenige inlichtingen. Ik verbeeld my dat uhg. nu te vreden is. Inderdaad ik had het met dat stukjen “Vooruitgang” zoo erg niet gemeend. Ik weet zelf niet hoe ik er toe kwam om het te schrijven. Ik had nog wel gedurende zes volle jaren uitvoerig onderricht in de natuurlijke historie gehad, en er altijd met veel liefhebberij aan gewerkt. Ik had nog wel een mooi testimonium over de geschiedenis.³⁴ Ik deed nog al wat aan ernstige studie - En zie daar ben ik nu op eens zoo dwaas om te zeggen dat een spookgeschiedenis nuttigheid kan hebben, een Mammouth maar een geraamte

18 Geel had Beets verweten, dat deze ‘met uw vooruitgang achteruitgaat, en een zeilend schip met een draad terugtrekt’ (p. xvi).

19 Geel verwijt Beets niet het geloof aan spoken, maar de manoeuvre nu eens serieus en dan weer badinerend over het spokenrijk te spreken. Beets' poging tot ironie lijkt dan ook een slag in de lucht.

20 Geel had geschreven: ‘Laat mij, bid ik u, bij den Gothard stilstaan, en in bewondering verstommen, en verdiept gij u in den Rijst- en Brij-berg “dat is eerlijk gedeeld”. - Wilt gij een flaauwe, dorre, ware kom rijst- en brij (de suiker en kaneel voor mij: cela va sans dire) bij mij komen nuttigen, gij zult mij welkom zijn; maar een berg van dien kost is mij te veel.’ (p. viii). De ‘karige bui’ verwijst naar een formulering van Geel tussen vierkante haken binnen een ruim citaat uit Beets' Vooruitgang: ‘voor u de flaauwe, dorre, ware werkelijkheid, voor u onze kleine groote mannen, onze wakende kelijken, en onze arme wereld, waar men niets gratis heeft. [gij hebt een karige bui!] dat is eerlijk gedeeld;’ (pp. vi-vii).

21 In de universiteitsbibliotheek te Leiden (ltk Beets 1) wordt een kort briefje van Geel uit 1835 bewaard, waarin deze zich bij Beets excuseert voor het niet nakomen van een afspraak. In het door Peter van Zonneveld uitgegeven Dagboek van de student Nicolaas Beets 1833-1836, 's-Gravenhage 1983, p. 150, geeft Beets een uitvoerig verslag van een op 23 maart 1835 bij Geel afgelegd bezoek. Beets eindigt veelbetekenend: ‘Ik verliet G. met groote tevredenheid. Toch is het geen man, met wien men op zijn gemak komt.’

22 Het is opvallend, dat Beets zelfs wanneer hij probeert ironisch te zijn, zijn ongeremde ijdelheid niet kan onderdrukken. Inderdaad, op grond van zijn successen als student-auteur werd hij in het professorencoterietje zeer welwillend ontvangen en vooral door Van Assen en Van der Palm gefêteerd.

23 Geel had in de Voorrede het doen voorkomen alsof hij de auteur van Vooruitgang niet kende, hetgeen hem onder meer in staat stelde de auteur stelselmatig als een afgeleefde grijsaard voor te stellen. Beets reactie op deze niet al te fijnzinnige manoeuvre is nogal onnozel.

24 Geel had in de Voorrede de door Beets gehanteerde formulering Monsieur le Baron aangegrepen om een beetje te sollen met Beets' in een noot van een privé-uitgave van Guij de Vlaming zichtbaar geworden neiging zich een adellijk voorgeslacht te dromen. De wijze waarop Beets, in het defensief gedrongen, Geels grap ernstig neemt, maakt aannemelijk, dat Geel raak had geschoten.

25 Geel had inderdaad opvallend vaak de uitgever van De recensent ook der recensenten in de Mededeeling aan alle recenserende geleerden met ‘Mijnheer van der Hey’ aangesproken.

26 De opmerking over de ‘smeerige keukenmeiden’ zinspeelt op de volgende uitspraak van Geel in de Voorrede: ‘Lieve Grootpapa! hebt gij al uw leven zindelijke keukenmeiden gehad? Daar dit niet mogelijk is, weet gij ook zeker, dat gij dagelijks aan tafel iets naar binnen kunt krijgen waarvoor gij “zin noch sympathie” hebt.’ (p. xiv)

27 Geel had in zijn Voorrede in een aan Beets ontleend citaat tussen vierkante haken de opmerking gemaakt: ‘Ik ben 's morgens zóó slaperig, dat ik er niet aan denk, en somtijds mijn lampet omgooi’. De bibliothecaris Geel was bij kb van 27 januari 1828 nr. 4 benoemd tot titulair hoogleraar en hoewel curatoren hem aanvankelijk colleges in de pedagogiek hadden willen laten geven, kon hij zich in de rang van hoogleraar geheel aan de bibliotheek blijven wijden. Zie hiervoor mijn ‘Brieven aan een leermeester’ in W.F.G. Breekveldt, J.D.F. van Halsema, E. Ibsch en L. Strengholt (red.), De achtervolging voortgezet. Opstellen over moderne letterkunde aangeboden aan Margaretha H. Schenkeveld, Amsterdam 1989, p. 37 noot 18.

28 Geel had in de Voorrede aan Hildebrand gevraagd, naar aanleiding van diens opmerking, dat de microscoop had laten zien hoe in de lampetkan gedrochten rondzwemmen: ‘waarom zet gij somtijds uw bril op den neus van uw blij gelaat’, (p. xiv)

29 Smelfungus is een verwijzing naar de Engelse knorrige romancier Tobias Smollett, die door Sterne belachelijk werd gemaakt. Zowel Beets als Geel waren grote Sterne-fans.

30 Geel had in zijn Voorrede de ‘fraaije vergelijkingen en blinkende antithesen der laatste Fransche school’ gegispt en daarbij twijfel uitgesproken ‘of uw taal wel hollandsch is’.

31 Geel had het tweede deel van zijn Voorrede doen voorafgaan door een aan Goethe ontleend motto, hoffelijk in de richting van de Gids-redactie en hatelijk naar Beets toe.

32 Geel werd wel vaker het verwijt gemaakt van een te gemeenzaam taalgebruik. In zijn bespreking van Onderzoek en phantasie zal Thorbecke in de Algemeene Konst- en letterbode van 5 januari 1838 over de scherts van Geel onder meer opmerken: ‘Zij zweeft gaarne in lager streek...’

33 Bedoelt Beets simpelweg, dat zijn taal niet bedorven wordt door een te gemeenzame omgang met zijn oppasser of reikt zijn insinuatie verder?

34 Op 8 mei 1835 had Beets bij Petrus Hofman Peerlkamp een testimonium algemene geschiedenis behaald. IJver en vorderingen van Beets werden toen zeer geprezen. Zie hiervoor Peter van Zonneveld, Het dagboek, p. 158.

[p. 62]

is³⁵, en dat het mij niet kan verschelen of iets op den eersten of tweeden January heeft plaats gehad. Maar alle dingen zijn door tusschenkomst van uhg. nu al weder geschikt; en de omwenteling in het gebied der waarheid en des onderzoeks is door uhg. bijtijds afgewend. Helaas! ik zal wel nooit Koning worden, maar ik troost mij dat de zaken in zulke goede handen zijn. Ons land heeft nog altijd te weinig menschen die de vriendelijkheid hebben om iedere poging af te keuren, en te zeggen: “dit, dit, dit is het ware nog niet. Het ware zal nooit komen!” Maar, waar dwaal ik heen? Ik eindig met de belofte dat ik nooit weêr iets hybridisch schrijven zal; dan behoeven, om den overgang te vinden, Uwe boeken ook niet meer hybridisch afgeknipt te worden.³⁶

Ik heb de eer te zijn Hooggeleerde Heer,

uhg. dienstwillige dienaar

Hildebrand³⁷

17 December 1837.’

Het getuigt van zelfkennis, dat Beets uiteindelijk deze brief niet openbaar heeft gemaakt, al speelden, zoals nog zal blijken, bij dat besluit terughoudende signalen van welmenende vrienden ook een rol. Het enthousiasme dat Dyserinck voor ‘de volle kracht van zijn humor’ wist op te brengen is echter nauwelijks voorstelbaar. Beets deed een krampachtige poging om in wedijver met Geel ook ironisch en badinerend te schrijven, maar dat ging hem slecht af. Wellicht kan men enige waardering opbrengen voor de retorische truc de tegenstander voortdurend in diens kwaliteit van hoogleraar aan te spreken. Dat is in zoverre polemisch functioneel, omdat de titulaire hoogleraar Geel zich in zijn ruzie met Van der Hey weinig tactvol op dat hoogleraarschap had laten voorstaan. Voor het overige acht ik Beets' respons een even pedant als pijnlijk document, ingegeven door gekwetste ijdelheid en daardoor onbeholpen defensief, niet geestig, maar hatelijk, zonder polemische kracht of scherpte. Maar laat ik Beets niet te hard vallen: hij was pas drieëntwintig en per slot van rekening heeft hij van publikatie afgezien. Toch aarzel ik niet om dit juveniele epistel alsnog in het licht te geven. Beets zelf mag het manuscript dan wel hebben weggesloten, hij heeft het uiteindelijk niet vernietigd, maar zorgvuldig bewaard.

Deze verlate publikatie stelt de lezer in ieder geval in de gelegenheid te beoordelen of de lang gekoesterde mythe, dat Beets ons, in de woorden van Hasebroek, eigenlijk een ‘allergeestigst, allervinnigst artikel’ onthouden heeft, niet moet worden doorgeprikt.

Het heeft, blijkens de boven geciteerde brief aan Kneppelhout, Beets behoorlijk dwars gezeten, dat hij pal na de afstraffing in de Voorrede van Onderzoek en phantasie opnieuw zuinig commentaar moest incasseren van de Leidse bibliothecaris: op de Nijenburgh wordt hem een op 21 december gedateerde brief nagezonden, waarin Geel hem dank zegt voor toezending van de studentenalmanak voor 1838.³⁸ Maar er zit wel een adder onder het gras: Geel geeft, nauwelijks en passant, want zeer breeduit, zijn oordeel over slechts één bijdrage in die almanak, uitgerekend Beets' Varen en rijden:

‘Ik betuig mijnen dank aan de Redactie van de Studenten-Almanak, 1838, voor het Exemplaar dat Zij de vriendelijkheid heeft, mij ten geschenke te zenden voor de Leidsche Bibliotheek.

Hoewel het boekje aldaar voor een grooter publiek bestemd is, heb ik de vrijheid genomen, van mijn ius primae lectionis³⁹ gebruik te maken, en dit heeft mij niet berouwd.

In het Opstel over “varen en rijden”; heb ik geen “smart”, ook geen volkomen “genot” gevonden; maar ik heb voorwaardelijk toegejuicht. Ik zie, wat de Schrijver wil: dit is voor mij een toetssteen van alle stijlsoorten, zelfs dan, wanneer de objecten zich in het gemoed van den schrijver als overdreven caricaturen afspiegelen. Ik wensch den schrijver van het bedoelde opstel geluk met zóóveel gebied over de taal en levendigheid van schildering. Indien ik de eer had hem te kennen, dan zou ik hem raden, zijne talenten op een ernstiger onderwerp van meer omvang en gehalte te

35 Beets schreef in Vooruitgang onder meer: ‘en voor al de schoone wonderdieren, die zij ons hebben weggenomen, gooien zij ons eenige ellendige verdroogde Mammouthen en Ichthyosauri en Mastodonten naar het hoofd, waarvan wij alles gelooven moeten wat zij ons verkiezen te vertellen.’

36 Geel was zijn Voorrede begonnen met een badinerend verslag van zijn ruzie met de uitgever over het hybridische formaat van Onderzoek en phantasie.

37 Onder aan de pagina, in een later handschrift van Beets, kan men lezen: ‘De brief van Prof. v.d. Palm wien ik dezen had toegezonden ter inzage volgt -’ [doorgestreept ‘in mijn verzameling m.s.’]. Men kan hier uit afleiden, dat Beets, waarschijnlijk op latere leeftijd, alle stukken die op de affaire Geel betrekking hadden, zorgvuldig heeft samengevoegd.

38 Het exemplaar van de studentenalmanak was bestemd voor de bibliotheek. Geel kon zich daarom in zijn kwaliteit van bibliothecaris met zijn bedankje moeiteloos wenden tot de president van de redactie van de studentenalmanak, een functie die dat jaar door... Nicolaas Beets werd vervuld! Geel gaat echter voort met het spel rond ‘anonyme of pseudonyme personen’ te spelen, waar hij in zijn brief over rept, door zijn brief niet aan de president, maar aan de ‘Weledelen Heer N. Beets Theol. Cand.’ te adresseren.

39 Met een kleine variatie op het ius primae noctis spreekt Geel hier over ‘het recht van de eerste lezing’ dat hem als bibliothecaris toekomt.

[p. 63]

beproeven. Ik geloof hem te kunnen voorspellen, dat het gelukken zal. Het is veiliger dat men het berispen van de gebreken der tijdgenooten voor een rijperen leeftijd beware, dan dat men zich daaraan wage, wanneer de blik door kennis en ondervinding nog niet zeker genoeg zijn kan. Een satyrische aanleg van den geest, die al te vroeg en al te gedurig voedsel zoekt, ontaardt gewoonlijk in eenzijdige beschouwing, en in eene volslagen miskenning van het goede, die de objective werking van het kunstvermogen vernietigt. De schrijver vergeve mij deze waarschuwing. Ik ben nooit gewoon geweest, ongevraagden raad te geven, of hard tegen te spreken, dan wanneer ik het met mijn geweten eens geworden was, dat één van beide noodig werd. Zelfs dan, wanneer het mij bleek, dat ik mij in anonyme of pseudonyme personen vergist en op al te gevoelige [dubbel onderstreept] teenen getrapt had, heeft het mij toch nooit berouwd, een flaauwhartige gemakkelijkheid opgeofferd te hebben aan waarheid en overtuiging.

Wanneer ik zeg: dat hebt gij goed gedaan, dan moge die goedkeuring geen grooter gezag hebben dan mijn eigen gaven of inzigten reiken; maar het is zeker geen vleijerij, die een jeugdig talent helpt bederven.

Ik heb de eer de Redactie van den Studenten-Almanak van mijne achting te verzekeren,

J. Geel

Leiden, 21 Dec. 1837’

De irritatie van Beets over deze brief is wel enigszins begrijpelijk. Het was niet erg tactisch van Geel om zo kort na zijn publieke uitval naar Beets deze weer de les te willen lezen. Zijn brief munt evenmin uit door rondborstigheid: hij doet het voorkomen alsof hij niet weet, dat de president van de redactiecommissie en de auteur van Varen en rijden één en dezelfde persoon zijn en tegelijkertijd houdt hij een principieel betoog over anonimiteit, pseudonimiteit, gekoppeld aan zijn waarheidsbegrip. De nadrukkelijkheid, waarmee Geel in die jaren Beets op alle mogelijke wijzen - in een gesprek bij hem thuis, in recensies, in de Voorrede en nu weer in deze brief - ongevraagd advies geeft, heeft iets monomaans en komt altijd weer op hetzelfde neer: Beets heeft veel talent, maar hij woekert er niet mee; de jeugdige auteur maakt steevast de verkeerde keuzen en heeft bovendien te lange tenen. Ik ben er vrijwel zeker van, dat Geel dit zei en schreef met de beste bedoelingen, maar de dosering van deze schrijverspedagogische adviezen is wel aan de hoge kant. In zijn bemoeienis met Varen en rijden vermoed ik overigens ook een wat onhandige poging om de in Leiden ontstane opwinding, nu een gerenommeerd student-auteur zo hardhandig was aangepakt door een bibliothecaris/hoogleraar, wat in te dammen en Beets langs indirecte weg duidelijk te maken, dat Geel het beste met hem voorhad. Een doekje voor het bloeden dus, maar voorlopig werkte dat bij Beets averechts.⁴⁰

Voordat Beets deze brief van Geel onder ogen kreeg, had hij zijn repliek op de Voorrede al ter beoordeling aan zijn vaderlijke vriend Van der Palm toegezonden (‘ik heb er met Prof. van der Palm over gecorrespondeerd’). Diens reactie bereikt Beets later dan het commentaar van zijn boezemvriend Kneppelhout (‘een dag later een brief van U...’). Dat in het Frans gestelde schrijven van 24 december, hier gedeeltelijk vertaald, spreekt in zulke positieve termen over Geels Voorrede, dat Beets na lezing wellicht is gaan twijfelen of hij er wel goed aan deed met Geel in het openbaar de degens te kruisen:

‘Ik vond het erg spijtig, dat we elkaar niet meer gezien hebben. Op de avond, dat jij bij mij op bezoek kwam, ging ik op dezelfde tijd naar jou toe, en omdat ik je niet thuis trof, nam ik aan, dat je de laatste avond bij Van der Palm doorbracht, waar je vrijwel altijd bent, als je niet thuis bent.

Thuiskomend werd ik van de zaak op de hoogte gesteld. Wat me er vooral toe bracht om het briefje van vrijdag⁴¹ te schrijven was, dat ik het boek van de heer Geel niet gelezen had en omdat men zijn voorrede had

40 Hasebroek interpreteert in een brief aan Potgieter het schrijven over Varen en rijden eveneens als een verzoenend gebaar: ‘Ook heeft Geel min of meer een amende honorable gemaakt in een brief aan Beets, als President der Redactie van den Studentenalmanak bij gelegenheid van zijn Varen en rijden evenwel zonder hem nog het masker der anonymiteit van 't gezicht te nemen.’ (J.H.J. Willems, Brieven van J.P. Hasebroek, p. xxix) Hoe Van der Palm er over dacht komt nog aan de orde.

41 Dit briefje werd niet aangetroffen. Waarschijnlijk was Kneppelhout daarin fel van leer getrokken tegen Geel en had hij daarmee Beets gestijfd in de taxatie, dat hij de Voorrede niet onbeantwoord kon laten.

[p. 64]

afgeschilderd met de zwartste kleuren. Voeg daar aan toe, dat ik me nogal aan hem geërgerd had vanwege zijn polemiek met Van der Hey en ik hem kende als iemand, van wie de satire en de kritiek niet altijd zo discreet zijn als betamelijk is. Maar nu ben ik met hem verzoend. Ik heb het geval gelezen en hoewel het niet aangenaam voor je moet zijn, bespeur ik er niets in, dat je zou kunnen kwetsen. Het is nog altijd die spottende en plagerige manier van doen, maar onder die spottende lachjes en die kleine kattenhaaltjes steekt heel veel ernst en gezond verstand. Dat maakt vergevensgezind. En omdat ik die ernst en dat gezond verstand en ook zelfbeheersing niet aantrof onder de ironie van de Mededeeling ontstemde mij deze brochure gelukkig heel wat minder dan dat vlugschrift. Ik vind alleen de voorrede duister en er zijn nog een paar passages, die me niet duidelijk zijn. Samenvattend, je wordt genoeg in de hoogte gestoken om je voordeel te doen met alle kritiek, of die nu gunstig dan wel zelfs beledigend is, wat deze overigens niet is, en vooral, omdat zij uit een zo onbekrompen en geestige pen vloeit als die van de heer Geel. Maar er zijn andere dingen die ik jammer vind. Ik heb zin om dat onder woorden te brengen in een klein stukje, dat ik over deze affaire wil schrijven, tezamen met enkele andere gedachten, die deze literaire botsing bij mij in gang hebben gezet. Ik zou dat graag in de vorm willen gieten van een brief aan jou, als je mij dat toestaat en als je je anonymiteit en pseudonimiteit zou willen afschudden, want ik zou willen spreken over het Beestenspel en Rijden en varen en dat zou mij de handen vrij geven. Dat verzoek houdt minder in dan je denkt. Voor een ieder, die zich ook maar een beetje met de hedendaagse literatuur bezighoudt is het geen geheim meer en wie er niet van op de hoogte is raakt het wel door het voorwoord van Geel. Als je er niet voor bent, zal ik het op een andere manier proberen en zelfs als ik wel toestemming krijg, weet ik nog niet of ik het wel doen zal. Dat hangt er van af hoe ik het aanpak.

Ondertussen hoop ik, dat je van mijn discretie overtuigd zult zijn [...] Maar tot ziens en antwoord me alsjeblieft op wat ik je gevraagd heb. Ik weet best, dat het een dwaasheid is, maar dat geldt voor alle daden in ons leven. We doen niet anders. Dwaasheid en holheid, alles wat men ooit gerijmd, gezocht en opgedolven heeft. Het is een tijdverdrijf en dat is alles. Ik moet me wel bezighouden al leidt het tot niets. [...]’

Het is duidelijk, dat Kneppelhout, die Geels optreden in de Van der Hey-zaak minderwaardig had gevonden en op grond van louter geruchten bij voorbaat geneigd was om Beets bij te vallen in diens verontwaardiging over Geels Voorrede, na lezing van Onderzoek en phantasie zijn standpunt heeft herzien. Hij is, zoals zovelen in die tijd, onder de indruk van Geels boekje en wil Beets nu ook voorhouden, dat hij aan die Voorrede niet zo zwaar moet tillen, sterker, dat Beets eigenlijk best verguld zou mogen zijn met de aandacht die Geel aan hem besteedde.

Zijn plannetje om een open brief aan Beets te schrijven valt echter niet in goede aarde. Tenslotte had Beets zelf al een open brief klaar liggen en de support van Kneppelhout kon best eens verkeerd uitvallen. Beets laat dan ook op 28 december weten, dat Kneppelhout geen actie moet ondernemen (Geen epîtres over dien man).

Niettemin zal Kneppelhouts gunstige opinie over Onderzoek en phantasie, de Voorrede incluis, Beets aan het twijfelen gebracht hebben of hij zijn repliek wel moest publiceren. Die twijfel werd tot zekerheid, toen hij de eveneens afremmende reactie van zijn vertrouwensman Van der Palm onder ogen kreeg. Diens epistel, ‘Geschreven met een bevende hand op een donkeren dag’ en gedateerd op tweede kerstdag, vormt een staaltje van omzichtige diplomatie:

‘Waarde vriend!

Hiernevens uw geestig opstel terug; op weinige reflexien na, U liefst mondeling mede te deelen, keur ik het goed als het eenig antwoord, dat de moedwillige aanval van Geel

[p. 65]

verdient. Of het raadzaam is door hetzelve zich met hem op gelijk terrein te plaatsen, komt mij nog twijfelachtig voor, daar hierdoor tot een wederantwoord aanleiding kan gegeven worden, en aldus publiek wordt, hetgeen misschien anders bijkans ongemerkt zal voorbijgaan. Hoe zoudt gij oordeelen over eene andere wijze van defensie? Indien, b.v. in eene recensie van het werk van Geel in den Gids, hem het ongepaste, ongemanierde, en tegelijk dwaze van zijnen moedwilligen aanval op een ernstige en scherpe wijs word onder het oog gebragt? In alle gevalle, dunkt mij, kan uw brief niet heel spoedig verschijnen, daar dezelve bekendheid met den inhoud der voorrede onderstelt, die nog naauwlijks ter kennis van het publiek is gebragt. Ook zou het mij niet verwonderen, dat Geel reeds berouw had over hetgeen hij onbedacht en ter kwader ure heeft uitgekraamd, en dan komt weder de vraag, of het zaak is om hem opnieuw te verbitteren! Er is dus, zoo het mij voorkomt, tijd om alles te bepraten en te bekeken [bekijken?]. [...]’

Uit Van der Palms brief valt in de eerste plaats af te leiden, dat Beets bepaald niet wilde volstaan met een persoonlijke brief aan Geel, maar, wellicht in navolging van de Mededeeling, dacht aan de publikatie van een open brief. Gezien het niveau van Beets' tegenstuk en ook met het oog op de carrière-planning van Beets, die Van der Palm zeer ter harte ging, zal de laatste dat zeer onverstandig gevonden hebben, maar hij kleedt zijn bedenkingen heel behoedzaam in. Hij begint met Beets te complimenteren met diens trefzekere antwoord aan Geel, maar somt daarna een hele reeks bezwaren op, die aan openbaarmaking zouden kleven. Zijn advies nog even te wachten met publikatie zal wel ingegeven zijn door de gedachte, dat ook in dit geval van uitstel wellicht afstel zou komen.

De signalen van Kneppelhout en Van der Palm moeten Beets tot het besef hebben gebracht, dat publikatie van de open brief zijn reputatie alleen maar zou kunnen schaden. Vanaf de Nijenburgh laat hij op 27 december dan ook aan Van der Palm weten, dat zijn stuk in portefeuille blijft. In zijn brief sluit hij tevens een kopie van Geels epistel over Varen en rijden bij:

‘Waarde grootvader!

Ik ben u zeer dankbaar voor uwe vriendelijke letteren uit Schiedam en voor de eer die gij mijn opstel aandoet. Ik had ondertusschen bijna reeds het besluit genomen aan deze geheele zaak niets meer te doen. Hier op Nijenburgh moet men Geel wel vergeten en verliezen alle kleine onaangenaamheden haar prikkel en wordt de kleine wraaklust al te klein. Alles wel ingezien begreep ik dat die Voorrede mij eigenlijk niet meer moest hinderen; en dat mijn appetijt om op mijn beurt ook eens aardig en scherp te zijn toch waarlijk niet goed was. Uw brief versterkte mij in deze beschouwing van de zaak en uwe vriendelijke belangstelling in deze mij betreffende kleinigheid is mij satisfactie genoeg.

Inmiddels heeft G. ook niet stilgezeten, maar begrepen dat hij dit jaar eens voor de Studentenalmanak moest bedanken, dien de Redactie jaarlijks aan de Bibliotheek present geeft. Ik zend u de copie van zijn brief. Over 't geheel genomen komt die Professor G. mij nog al dubbelzinnig voor, en indien ik zijn eigen toeststeen [sic] gebruik weet ik niet wat ik van zijn stijl moet zeggen. Kneppelhout wil in den vorm van eene Epître à Mr. Beets iets over of betrekkelijk deze zaak zeggen; maar ik ben bang voor de Epîtres van K. en zal hem dus beleefdelijk verzoeken van dit plan aftezien...

Ik stel er mij nog veel genoegen van voor met U en anderen over deze heele historie van Prof. G. en Prof. A. en Mijnheer v.d. H.⁴² en Overgrootvader Hildebrand te lachen, maar voor het publiek (dunkt u niet?) moet het nu maar zijn als in Hamlet: The rest is silence. Dit is het meest pakkende slot dat ik aan deze hibridische zaak weet te geven en waarbij ik tevens de lessen van mijn geächten zwager over de schroomvallige verzwijging in praktijk breng. - [...]’

42 Prof. A: De Leidse jurist C.J. van Assen, wiens recensie van Geels vertaling van A Sentimental Journey door ‘Meneer v.d. H[ey]’ geweigerd was.

[p. 66]

Op 2 januari laat Van der Palm vanuit Leiden weten, dat hij zeer ingenomen is met dat besluit van zijn beschermeling. Zijn oordeel over Geel is na lezing van diens brief er niet milder op geworden.

‘“In diesen heiligen Halle, kent man die rache nicht” (sic) zoo dacht ik bij het lezen van uwen brief, en juichte uw voornemen toe. Ook zijt gij reeds gewroken door de draayerijen van Geel in zijn brief aan de Redactie van den Almanak. Meer kan men toch niet vergen van iemand, die zich in het hoofd gesteld heeft, dat hij in het Rijk der Letteren het gebied voert, en wiens geweten hem noopt op de qui vive te zijn, waar het stijl en goeden smaak geldt. Ik heb zijne Sterne's Sentimenteele reis (het is of men zeide Swift's reis naar Lilliput) met de oude vertaling hier en daar vergeleken en beneden dezelve gevonden. Ook heeft hij in zijn boekje op zooveel teenen getrapt, dat hy wel eens een frissche[?] klap om zijn ooren kan krijgen. Maar laat in 's Hemels naam Kn. er zich buiten houden: dat zou de zaak althans niet beter maken - Uwe kopie gaat hierbij terug. [...]’

In de komende jaren zullen Beets en Geel elkaar nog herhaaldelijk in bedekte termen dwars zitten⁴³, maar een verder escalatie van het conflict blijft uit, omdat Beets wijselijk zijn pijlen in de koker houdt.

Als Beets op latere leeftijd de brieven ordent, die van die botsing getuigenis afleggen, rondt hij zijn documentatie af met een fragment uit de recensie, die Thorbecke in 1838 aan Onderzoek en phantasie, en dus ook aan de Voorrede, wijdde. Hoeveel ijdelheid dan wel ruiterlijk bekennen van vroeger ongelijk, of misschien wel een combinatie van beide, ligt er verscholen in de keuze van juist de volgende passages?

‘Er is van den schrijver te leeren en meer dan men zeggen kan. Doch men wachte zich voor navolging. Nagevolgd zou de schrijfwijze van den heer Geel manier worden; ja zij is het nu en dan reeds bij den autheur zelve.

Ik spreek niet van de twee opstellen, uitmuntende in eene andere soort, die het boek besluiten. Ook niet van de Voorrede, welke een artikel van den Gids kastijdt. De Heer Geel schijnt te hechten aan den Steller, wiens stukje hij aldus eert. Een wezenlijk talent zoekt zulk een regter.’

T[horbecke]

43 Zie hiervoor ‘Leiden in last of de achtergronden van een voorrede’.