Maatstaf. Jaargang 36

[p. 58]

Luís Vilela
Toen ik acht was

Toen ik acht was zag ik de duivel. De pastoor zei dat de duivel verscheen aan wie ter communie ging met doodzonde. Ik ging ter communie met doodzonde en 's nachts verscheen hij. Hij stond naast mijn bed naar me te kijken en lachte. Hij had hoorntjes en een staart en stonk naar zwavel, maar had het gezicht van de pastoor, de lach van de pastoor, en de stem van de pastoor toen hij zei: brave ziel. Hij omhelsde me terwijl hij met zijn tong langs zijn lippen ging net zoals de pastoor. Ik was zo bang, dat ik in bed plaste. Ik schreeuwde en hij verdween. 's Morgens ging ik naar de kerk en voor het beeld van Onze Lieve Vrouwe van Genade vroeg ik om vergiffenis. Ik vroeg haar om me als ze me inderdaad vergeven had een of ander teken te geven zoals ze deed in de verhalen die ze me vertelden. Ze gaf geen enkel teken. Ik vroeg het opnieuw. Niets. Ik ging heel dicht naar het beeld toe en vroeg het voor de laatste keer. Terwijl ik een Salve Regina bad zag ik dat het beeld loenste: het ene oog keek een beetje omlaag en het andere een beetje omhoog. Dat vond ik zo grappig dat ik in de lach schoot en de kerk uit moest gaan.

Mijn mooie papegaai uit Ceará, hij schudt zijn veren en slaakt een kreet die de tuin verandert in het woud van Tarzan. Van liaan tot liaan, mes in de mond en in tanga, springt Tarzan uit de guave en komt met mijn vriend praten. Mijn vriend praat niet. Hij praat met de anderen en klimt op de vingers van de anderen. Tarzan steekt zijn vinger uit en hij pikt. Hij spert zijn ogen open, zet zijn veren op en steekt uitdagend zijn kop vooruit. Tarzan pakt zijn katapult en schiet een steen op hem af die hem een schelle kreet ontlokt. Als een verschrikkelijke havik slaat hij zijn vleugels uit om aan te vallen. Nog een steen en hij valt met klapperende vleugels van de omheining. Nog een steen en zijn ene oog wordt warm van bloed. Hij spreidt zijn vleugels, opent zijn snavel, heft zijn verwilderde kop op en krijgt een steen in zijn andere oog. Blind sleept hij zich over de grond en loopt tegen het kippegaas waar hij zich pikkend en bewegend met zijn vleugels aan vastklampt. Nog een steen en hij kronkelt over de grond in een mengsel van aarde en bloed. Hij komt tot rust en beweegt zelfs niet meer als hij op zijn rug getroffen wordt door een nieuwe steen. Hij opent zijn snavel en buigt zijn kop. De wind die de bladeren van de guave beweegt, blaast zijn blauwe veren op en mieren lopen door zijn

[p. 59]

met bloed bevuilde snavel.

Lucinha, met je konijnetandjes en je blauwe ogen, 's zondags de mis van acht uur en 's middags de matinee, mijn gele dasje met witte stippen, mijn droomprinses, mijn liefste, tienmaal heb ik je gered uit de handen van de seksmaniak, twintigmaal heb ik je gered uit de vlammen van de brand, dertigmaal heb ik je meegenomen in mijn straalvliegtuig, maar je hebt niet één keer naar me gelachen. Zizica die dik was en een hese stem had, lachte wel naar me. Ze schreef me een brief dat ze als ik niet van haar hield mierengif zou innemen. Ik bewaarde de brief om hem aan anderen te laten zien als ze zelfmoord gepleegd zou hebben zodat iedereen zou weten dat ze zelfmoord had gepleegd om mij. Ze pleegde geen zelfmoord en begon de buurman het hof te maken die in pak gekleed ging en twee fietsen had: ik had er niet één en kon er ook geen kopen. Ik ging haar stem mooi vinden en ontdekte dat haar glimlach op de glimlach van een filmactrice leek. Ik begon naar haar te kijken: ze keerde haar hoofd af om me niet te zien. Ik liet zeggen dat ik boos op haar was: zij liet zeggen dat ze dat juist leuk vond. Ik sliep een hele nacht niet opdat ze mijn leed op mijn gezicht zou zien: ik viel in slaap tijdens de les en moest in de hoek. Ik liep in vieze kleren en met mijn haar door de war opdat ze medelijden met me zou krijgen: ze spuwde van afschuw. Ik schreef haar een brief dat ik mezelf als ze niet van me hield in mijn oor zou schieten.

God uit het Oude Testament was mijn sterke grootvader met zijn dikke baard die de wereld beheerde vanuit zijn gemakkelijke stoel. Hij had een stad opgebouwd, tien kinderen grootgebracht, onontgonnen gebieden rijp gemaakt voor de landbouw, hij had malaria gehad, slangen en jaguars gedood, dieven gevangen, hij droeg zakken van tachtig kilo en verboog ijzeren staven, hij was voor niets en niemand bang. En bovendien hield hij van negerinnen, zoals ik te weten kwam toen ik op een dag in de tuin speelde. Eerst verscheen de negerin. Daarna opa. Achter de stapel oude bakstenen zag ik hem de negerin van achter omhelzen en haar borsten grijpen. De negerin ontsnapte en verstopte zich achter de mangoboom. Opa begon te hinniken als een ezel en naar de mangoboom te lopen. De negerin lachte en ik zag dat ze geen tanden meer had. Opa stak zijn baard naar voren als een bok. Daarna schraapte hij met zijn voet over de grond als een stier. Daarna nam hij een run als een varken, pakte de negerin beet en deed haar rok omhoog en ik zag dat ze er niets onder aan had. Hij knielde vóór haar, greep haar achterste en kreunde: doe je benen wijd, liefste, doe je benen wijd.

Ik was gek op mama. Als ze de deur uitging en lang wegbleef dacht ik dat ze was doodgegaan en kon ik wel huilen. Maar ik gehoorzaamde haar niet. Ik vond het leuk als ze zei dat ik dingen moest doen alleen omdat ik dan ongehoorzaam kon zijn. Op een dag kwam ik op haar slaapkamer en was ze haar

[p. 60]

koffer aan het pakken. Ze zei dat ze het moe was met mij te bekvechten en ging reizen en mij bij opa liet die me verder zou opvoeden. Ik haatte haar zo, dat ik bad dat ze op straat geschept zou worden door een vrachtwagen en dood zou gaan. Ze pakte de koffer in en droeg hem naar de huiskamer. Ik wilde niet huilen, deed alles om niet te huilen, maar toen ze de taxi belde, barstte mijn lichaam uit in een wanhopige huilbui. Ze omhelsde me, zei dat het allemaal een grapje was, dat ze alleen maar deed alsof, dat ze me niet alleen zou laten, ze zou haar jongetje nooit alleen laten, en vroeg me het te vergeten. Ik vergat het. Maar ik kon niet vergeten dat ik wilde dat ze doodging.

Ik hield niet van Dona Dalva omdat ze oud en lelijk en gemeen was. Op een keer floot Juca in de les en toen dacht ze dat ik het was. Ik zei dat ik het niet was. Ze zei dat ik zat te liegen. Ik zei dat dat niet waar was. Ze zei dat ik mijn mond moest houden. Ik zei dat ik dat niet deed. Ze zette me in de hoek vóórin de klas en iedereen lachte. Aan het eind van de les stond Juca op en bekende dat hij degene was die gefloten had. Ze zei: nu is het te laat. Ik vertelde het aan mama en die ging genoegdoening vragen bij de directeur. Ze eiste dat Dona Dalva me haar excuses aanbood in aanwezigheid van de leerlingen. De directeur zei dat dat onmogelijk was. Mama zei dat ze niet weg zou gaan zolang Dona Dalva niet deed wat ze eiste. De directeur riep haar binnen en ik hoorde hem vragen of ze van plan was de drie maanden te betalen die ze nog niet betaald had. Ze kwam naar buiten en riep me om mee te gaan. Onderweg zei ze dat ik het moest vergeten. Ik zei dat ik het niet zou vergeten. Ik zwoer dat ik het niet zou vergeten. Ze zei dat ze me wel tot bloedens toe kon slaan. Daarna begon ze te huilen.

Paulinho ging dood en ik ontdekte dat kinderen ook doodgaan. Hij was de beste van ons elftal. Hij was lang en had zulke rode lippen dat ze wel geverfd leken. Hij had me twee keer geslagen omdat ik hem Bonestaak had genoemd. Ik was doodsbang van hem. Hij gleed uit over een bananeschil en sloeg met zijn hoofd tegen de muur: hij besteedde er geen aandacht aan, maar twee dagen later moest hij in bed blijven en twee weken later was hij dood. Hij werd zo mager dat je zijn botten kon zien, zo bleek dat hij al dood leek vóór hij gestorven was. Ik dacht: jij zult me nooit meer slaan. De laatste dagen liet hij zijn moeder geen minuut bij hem weggaan. Hij vroeg of ze het licht aan lieten want hij was bang om in slaap te vallen en niet meer wakker te worden. Hij zei dat hij niet dood zou gaan omdat hij groot zou worden en ingenieur zou worden net als zijn vader en huizen en bruggen zou bouwen en een jeep zou hebben om het werk te bezoeken. Hij ging dood, ze kleedden hem in het wit, deden hem in een kist en begroeven hem. De jongen die anderen sloeg en groot zou worden en ingenieur zou worden net als zijn vader was nu een graf tussen een heleboel graven in de stilte van de begraafplaats.

[p. 61]

's Nachts droomde ik dat ík was doodgegaan en in het donkere graf lag en dat beestjes mijn ogen opaten. Ik werd wakker, schreeuwend: ik wil niet dood! ik wil niet dood!

Ik hield van de kelder. Ik zat er graag in het halfdonker, onder het gedempte geluid van voetstappen op de dikke plankenvloer. Ik dacht graag aan schorpioenen die verstopt zaten achter de blauwe hutkoffers met bloemen op het deksel getekend en achter de stoffige, in onbruik geraakte meubels vol spinnewebben. Ik hield van de lucht van de kelder die de lucht was van mensen die al lang geleden waren doodgegaan. De deur met het enorme, zware hangslot: als ze die zouden sluiten werd het in de kelder zo donker als het graf. Luisterend naar de voetstappen op de vloer wachtte ik op Laila. We speelden doktertje. Zij lag op haar buik op het krakkemikkige bed en vroeg me haar een injectie te geven - in haar dij. De spuit was een scherp en puntig stuk hout: ik drukte de punt in haar vlees tot ze schreeuwde van pijn. De zieke ging dood en wilde dat er bij haar gewaakt werd. Ze sloot haar ogen en kruiste haar handen over haar borst. Ik zocht bloemen in de tuin en versierde haar. Ik stak een stompje kaars aan en zette dat naast haar neer. Ik ging naar buiten en deed de deur dicht. Toen ik het hangslot erop deed, hoorde ik een schreeuw die me deed huiveren als de schreeuw van een ziel uit de andere wereld.

De angst krimpt ineen tegen de koude muren van het ziekenhuis, kramp in mijn buik, de drang om uit het raam te springen, twee armen die me vanachter vasthouden, een meedogenloos wit schort, een brandend lichtje op het voorhoofd van de dokter, een naald die ze in mijn keel steken en doorduwen zonder medelijden. Ik haat dat gezicht dat kalm naar het instrument in zijn hand kijkt en dan naar mijn keel en niet mijn van angst verstarde ogen ziet en niet naar mijn hart luistert dat bonkt buiten mijn borst en de hele zaal doet schudden: mama mama mama. Het geweld van schrapend ijzer dat bloed uit mijn mond neus ogen oren doet stromen een witte kom dansend in de lucht een hand die mijn hoofd pakt, rustig, rustig, het is al gebeurd, het is al gebeurd. Het is al gebeurd: de kom met bloed op de grond, de dokter die het lichtje van zijn voorhoofd haalt, mama die glimlacht: het is al gebeurd, jochie, alles is goed gegaan. Stemmen en voetstappen in de gang, deuren die open- en dichtgaan, het geluid van auto's op straat, mijn ogen zonder slaap en moe van het kijken naar de gladde groene muren. In de aangrenzende kamer een triest en monotoon gekerm als het gekerm van een ziek hondje. Een arme jongen, de ziekte van Chagas, nog hoogstens een maand te leven - vertelt de dokter aan mama. Hij zegt dat ik mijn mond moet opendoen: het ziet er prima uit, u kunt al een ijsje voor hem laten halen als hij het al kan hebben. Hij glimlacht en verdwijnt. Via de openstaande deur hoor ik hem in de aangrenzende kamer: hoe is het, kerel, en dat geweeklaag, wil je op die manier snel beter worden en weer naar huis?

[p. 62]

Tante Clea hield niet van mij omdat ik haar een keer zonder gebit zag en niemand had haar ooit zonder gebit gezien. Ze zei dat ik dat duur zou betalen. Ik was al bang als ik alleen haar gezicht maar zag. Ze was dokter en zei tegen mama dat mijn griep als ze me niet behandelde iets ernstigs zou kunnen worden: ze schreef een injectie voor waarvan ik telkens moest schreeuwen van pijn en een opgezwollen arm kreeg. Ik verstopte me in de tuin, vluchtte de straat op, schold, schreeuwde, spartelde, maakte dingen kapot: mama zag af van de injectie en ik werd beter. Dat hoorde tante Clea en ze zei dat ik een zenuwziekte had: ik zei dat ik er nooit meer terugging zelfs niet als ze me erheen sleepten, en mama nam me mee naar een andere dokter. Die onderzocht me en zei dat ik niets had, dat het gewoon de leeftijd was en ik op een dag nog zou terugverlangen naar toen ik acht was.

Vertaald door Marijke Jansen