Maatstaf. Jaargang 36

[p. 83]

Jan de Rooy
De Bugatti's van mijn moeder

Vermoedelijk zijn er meer foto's in schoenendozen opgeslagen dan in fotoalbums. Meestal zijn die ouderwetse, stugge albums - met tussen de donkere bladzijden dat vliesdunne, zachtknisperende spinnewebpapier - nog niet voor de helft gevuld. Was het zoveel werk om de foto's in te plakken en er met witte inkt in een keurig handschrift teksten bij te schrijven? Of was het zo'n vervelend karwei dat men, na eerst nog enkele exemplaren diagonaal te hebben ingeplakt, het halverwege voor gezien hield? De plakhoekjes die zich steevast bij een losse verzameling bevinden, wijzen erop dat het ooit de bedoeling was een album aan te leggen.

Ook ik nam nooit de moeite om de herinneringen aan mijn jeugd als in een beeldroman te ordenen. Nu ik echter handige inschuifmappen heb ontdekt, besloot ik om alsnog mijn foto's in chronologische volgorde onder te brengen. Ik stuitte op een gekarteld fotootje waarop mijn moeder heel jong en mooi staat afgebeeld. Lachend naast haar fiets, met een voet op de trappers, alsof ze wilde wegrijden voordat de foto gemaakt kon worden.

Ik bestudeerde haar gezicht. Als ik een tweelingzus zou hebben, dacht ik, zou ze er zo uitzien. Misschien zou ze zelfs zo'n bloemetjesjurk dragen. Nog voordat ik in het kind met de dikke enkels dat nog juist op de foto zichtbaar was, mijzelf herkende, viel mijn oog op de schoenen van mijn moeder. Het waren haar Bugatti's.

Was ik dan niet ouder op het moment dat ze die schoenen had gekocht? In mijn herinnering was ik zeker acht, het staat mij nog helder voor de geest dat ik haar zei die schoenen te kopen al waren ze dan haast onbetaalbaar.

Op de foto was ik hooguit zes jaar, ik had donkere vegen over mijn armen en benen alsof ik een hele dag in de zandbak had doorgebracht. De zandbak waarin ik altijd kanalen groef en met smalle stroken triplex wegen aanlegde. Zelfs onder de meest barre weersomstandigheden was ik er te vinden omdat mijn auto's er beter reden dan over tapijten.

Helaas bezit ik geen foto van ‘mijn stad’. Hoeveel tijd en fantasie had ik daar niet ingestopt! Ik probeerde me een beeld te vormen van de zandkastelen, de tunnels en de bruggen en ik zag mezelf weer aan de rand van de zandbak liggen, Dinky Toys over het triplex manoeuvrerend, of nadenkend over hoe ik kon voorkomen dat de kanalen droogvielen.

[p. 84]

De zandbak lag aan de rand van de tuin, een hoge ligusterhaag scheidde de tuin van de straat die langs ons huis liep. Tijdens mijn spel moest ik voortdurend in de gaten houden wat zich achter de heg afspeelde; het gebeurde maar al te vaak dat jongens stokken door de heg staken om mijn stad te vernielen. Aan de schoenen kon ik de daders herkennen.

Dat was niet altijd even gemakkelijk, ook in die tijd werd door het gros der jongeren de mode gevolgd. Als je tenminste niet uit een conservatief gezin kwam waar iedereen, vader en zoon, moeder en dochter, op even degelijke als lompe wandelschoenen met spekzolen liep.

Het waren de jaren van de blauw-witte basketbalschoenen. Als ik onder de heg door een aantal van die schoenen zag, moest ik aan de grootte of de mate van slijtage aflezen aan wie het schoeisel toebehoorde.

Het was een doodlopende straat waar onze tuin aan lag en als er niet door kinderen werd gespeeld liep er hooguit eens per uur iemand langs de heg. Volwassenen waren eenvoudiger te herkennen dan kinderen, meestal hoorde ik al aan het getik, gesleep of geschuur wie er aankwam. Als er een model in beeld kwam dat ik nog niet eerder had gezien, wist ik welke buurtbewoner nieuwe schoenen had gekocht. Of het moest een wildvreemde zijn van wie ik, als ik er nu aan terugdenk, waarschijnlijk het geslacht, de leeftijd en het beroep kon raden.

Het feit dat ik op de foto mijn dikke enkels kon zien wees er ook op dat ik de dag in de tuin had doorgebracht. Zonder sokken en schoenen omdat dat goed was voor mijn platvoeten. Op straat liep ik, zelfs in de zomer, in een lange broek en met hoge schoenen. En dan nog werd ik gepest om mijn ‘olifantsbenen’, want het was een ieder natuurlijk duidelijk dat ik iets verborg.

Ik ervoer het als een zegen dat ik astmatische bronchitis had omdat ik daardoor gevrijwaard was van zwemlessen en gymnastiek. De afschuwelijke wisselbaden die mijn ouders voor mij hadden bedacht - een emmer ijsklonten over mijn rug als ik in een heet bad zat - nam ik op de koop toe.

Sinds mijn zestiende heb ik nooit meer last gehad van astma, ik weet niet of ik dat moet toeschrijven aan de wisselbaden. Ook weet ik niet of mijn buitengewone aandacht voor schoenen het gevolg is van de eenzame uren bij de ligusterhaag waarachter alles wat bewoog nu eenmaal schoeisel was, of dat ik als klein kind enkels van anderen bestudeerde om mij bewust te worden van mijn afwijking en al snel meer afwisseling in schoenen ontdekte dan in enkels. In ieder geval is het zeker dat mijn studie van laat ik zeggen ‘de voet in het algemeen’ op zeer jeugdige leeftijd is begonnen. Zo zijn woorden van een tante die op mijn derde verjaardag is overleden in mijn herinnering geëtst. Woorden die lang voor die bewuste dag zijn uitgesproken, maar die tot op heden doorklinken met een overminderde helderheid: ‘Zeg, hoeveel paar sokken heb jij over elkaar

[p. 85]

aangetrokken?’

Ik ervoer het als zeer vernederend en sinds die uitspraak let ik erop dat mijn enkels in het bijzijn van anderen zijn bedekt, ook al zijn zij in de loop der jaren tot normale proporties geslonken.

Auto's die ik te mooi vond om mee naar buiten te nemen stonden op de ombouw van mijn opklapbed. Het mooiste exemplaar was een witte Bugatti met een linnen dak en portieren van heel fijn gevlochten riet. Vooral op momenten dat ik geacht werd te slapen, reed ik bij het licht van een zaklantaarn met mijn Bugatti door het voorland van mijn dromen.

Ik zou niet weten waar die auto gebleven is, ik heb er nog vaak aan gedacht. Vooral in oude films verscheen er weleens een auto die mij sterk deed denken aan mijn Bugatti, ik vereenzelvigde me dan onmiddellijk met de bestuurder, of dat nu een misdadiger was of een weerloos slachtoffer. Associaties met zomerschoenen van mijn moeder had ik daarbij nooit, die drongen zich pas weer aan mij op bij het zien van de foto.

Eens in de week ging ik met mijn ouders naar de bibliotheek. Mijn vader had meestal meer tijd nodig voor het maken van een keuze dan mijn moeder en ik, wij gingen dan etalages bekijken van winkels in de onmiddellijke omgeving van de bibliotheek. Speelgoedwinkels waren er helaas niet, ik zag voornamelijk huishoudartikelen, jurken en schoenen.

Gedwee volgde ik mijn moeder langs de etalages, soms klom ik op een vensterbank om zo groot te zijn als zij. Ik hield dan mij hoofd dicht tegen het hare om te ontdekken waar haar blik op rustte. Op zekere middag keek ze begerig naar een paar witte zomerschoenen met een platte bruine zool.

‘Vind je ze mooi?’ vroeg ik.

‘Prachtig,’ zei ze dromerig.

‘Koop ze dan.’

‘Dat kunnen we niet betalen.’

‘Dan moet je ervoor sparen.’

‘Vind je ze ook mooi?’ vroeg ze.

‘Ja.’

‘Hoe mooi?’

‘Zo mooi als... zo mooi als mijn Bugatti.’

Op dat moment verscheen het spiegelbeeld van mijn vader tussen de schoenen en wij begonnen aan de wandeling naar huis. Ik liep achter mijn ouders en vermoedde waar mijn moeder over wilde praten. Maar er was geen geld, dus werd er gezwegen.

Een week later stonden we weer voor de etalage, mijn moeder had opvallend snel haar boeken uitgezocht.

‘Zal ik ze passen?’ vroeg ze.

‘Ja, waarom niet.’

Als ik er nu aan terugdenk lijkt het vreemd, maar in die tijd was het vrij gebruikelijk dat een verkoper met de klant naar

[p. 86]

buiten ging om het gewenste artikel aangewezen te krijgen. Voordat werd overgegaan tot de aanschaf verschenen klant en koper nogmaals in de deuropening van de winkel om het artikel bij daglicht aan een laatste onderzoek te onderwerpen.

Het zag ernaar uit dat het die middag ook zo zou gaan.

‘Mevrouw, ze zitten als gegoten.’

‘Heeft u niet een maat groter?’

‘Helaas niet, maar u zet ze een nacht op een natte dweil en u zult eens zien!’

Met haar lippen op elkaar bekeek moeder haar nieuwgeschoeide voet in de spiegel die haar voorgehouden werd. Op het diagonale plankje voor zich trok zij de tenen van haar andere voet in een kramp. ‘Loopt u eens een stukje,’ zei de verkoper.

Met een van pijn vertrokken gezicht schoof ze vervolgens in de richting van de deur. Ik volgde haar en zag tot mijn verbazing dat mijn vader de winkel passeerde. Het was duidelijk dat hij ons zocht en ik liep naar buiten om hem te wenken. Moeder werd vuurrood toen vader binnenkwam. Ze ontdeed zich van de schoenen en wist niet waar ze moest kijken toen de verkoper zei dat hij haar op de hoogte zou houden van een eventuele nieuwe zending. Weer liepen we zwijgend naar huis, de stilte was nu echter veel dreigender.

Bang om door de verkoper naar binnen te worden geroepen als een grotere maat mocht zijn aangekomen, meed moeder voorlopig de schoenenzaak. Verwoed begon ze vanaf dat moment allerlei zegels te sparen, kindermuntzegels, koffiebonnen en melkdoppen. Ik droeg mijn steentje bij door lege flessen te verzamelen die een onverwacht groot bedrag aan statiegeld opleverden.

Het was al hoog zomer toen we voor de tweede keer de schoenwinkel betraden. Tot vreugde van mijn moeder was er nu een grotere maat van de begeerde schoen voorradig.

‘Deze lijken me eerlijk gezegd iets te groot.’

‘Het is helaas het laatste paar,’ zei de verkoper die een wijsvinger achter moeders hiel stak en met de duim van zijn andere hand op de neus van de schoen drukte, ‘maar met een inlegzool is dat probleem eenvoudig te verhelpen.’

Even later draaide moeder haar portemonnee om op de toonbank. Toen de verkoper zag dat het bedrag met stuivers, dubbeltjes, kwartjes en guldens bijeen was geschraapt, zei hij de inlegzolen niet in rekening te zullen brengen. De oude schoenen werden ingepakt en aan de hand van een overgelukkige moeder verliet ik de winkel.

De ruiten van de etalages waren nog niet zo groot dat men zich er volledig in kon spiegelen. Om haar nieuwe schoeisel toch enigszins te kunnen bewonderen, wierp zij voor verschillende spiegelruiten haar benen op alsof ze de foxtrot danste. En ik moest op een vensterbank gaan zitten om te kijken hoe haar schoenen opvielen terwijl ze zich tussen het winkelende publiek begaf.

[p. 87]

Het leek of ze platvoeten had en bij iedere stap die ze zette slipte ze een paar centimeter naar voren. Toch moest ik denken aan mijn Bugatti toen ik het witte vlechtwerk op de bruine zool voorbij zag gaan tussen anonieme benen en misschien was het daarom dat ik zei dat ik de schoenen erg deftig vond.

‘En lopen ze goed?’ vroeg ik.

‘Verrukkelijk.’

Thuis zat mijn vader aan de piano, hij was in een goede bui, hij speelde een wals van Chopin. Voordat mijn moeder naar hem toe ging om haar nieuwe aanwinst te laten zien, liep ze naar het medicijnkastje. Ik deed of ik las, maar over de rand van mijn boek zag ik dat ze grote watten propte in de neus van haar Bugatti's.