Maatstaf. Jaargang 35

[p. 32]

Léon Hanssen
Een symbolische copula.
De brieven van Carel Dinaux aan Thomas Mann

‘Overal spreekt Thomas Mann van zichzelf en meteen van onszelf: zijn problemen, zijn ònze problemen, zijn innerlijke conflicten zijn, welbegrepen, ònze conflicten, zijn tweespalt, die hem, zoo zendingsbewust doet zoeken naar een oplossing, is onze tweespalt. Hem begrijpen wil dan ook zeggen, veel, heel veel van onszelf begrijpen: van onze nooden, onze verontrusting, maar ook: van onze hoop, ons vertrouwen.’^1.

Carel Dinaux is stellig een van de grootste Nederlandse vereerders van Thomas Mann geweest, iemand die de Duitse schrijver ‘zonder voorbehoud’ bewonderde, zoals die andere onvoorwaardelijke Thomas Mann-vereerder, G.A. von Winter in het Mann-gedenknummer van Maatstaf uit 1975 vol voldoening constateerde.^2. Dinaux vertaalde niet alleen een groot aantal boeken van de ‘Tovenaar’, waaronder Der Zauberberg en Lotte in Weimar, maar schreef ook talrijke artikelen en essays over hem en stond al vanaf 1925 in schriftelijk contact met de meester.

Nu is die ‘bewondering zonder voorbehoud’ voor Thomas Mann in Nederland - in tegenstelling tot Duitsland waar de bewondering voor Mann inderdaad bijna in principe een ambivalente was en is^3. -, minder ‘zeldzaam’ dan baron von Winter in de genoemde passage misschien doet voorkomen. Een vooraanstaand auteur als Alfred Kossmann, die ooit schreef ‘Geen fraaier schrijversleven dan dat van Thomas Mann’,^4. of de vorig jaar overleden journalist Johan Winkler hebben zich bijvoorbeeld over perioden van tientallen jaren zeer lovend en zonder enige wanklank over Thomas Mann uitgelaten. Al zal de schrijver-journalist Ben Stroman met zijn verklaring dat Thomas Mann een van de literaire reuzen is, ‘die ik met een ontzettende weerstand enorm bewonder’ waarschijnlijk toch representatiever zijn voor de Nederlandse situatie.^5. Maar het is moeilijk te loochenen dat Carel Dinaux (1898-1980) in de Nederlandse Thomas Mann-receptie een unieke plaats inneemt, misschien nog niet zozeer door de originaliteit van zijn overigens gewetensvolle kritieken, als veeleer door de wervende kracht van zijn vertalingen en de hartstochtelijke en tegelijkertijd respectvolle bezieling waarmee hij Thomas Mann voor het geestesoog van de lezer placht te voeren.

Hoe Carel Dinaux zijn weg tot Thomas Mann gevonden heeft, ligt ten dele nog in het ongewisse; het document dat hierover de meeste informatie verschaft is Dinaux' eerste, hieronder afgedrukte brief aan Mann.

In zijn ‘Literaire herinneringen’ heeft Dinaux aangeduid wat zijn fundamentele ‘levenservaring’ is geweest: ‘te leven tussen twee tegengestelde werelden en in geen van beide thuis te zijn’. Wel, dat is een levenservaring geheel in de lijn van die van Thomas Mann, als de auteur van de novelle Tonio Kröger uit 1903, en het is zeker niet onmogelijk dat Carel Dinaux terugblikkend zíjn levenservaring geheel naar die van Thomas Mann gemodelleerd heeft.^6.

In de jaren na de Eerste Wereldoorlog vertoefde Carel Dinaux, telg van een welgesteld en kunstzinnig geslacht,^7. in de wat ondefinieerbaar anarchistische, door de toenmalige Amsterdamse bohème geïnspireerde (semi-)kunstenaarskringen van Haarlem: ‘Na zoveel sterven moet er eindelijk gelééfd worden, - dat was ons “vitalistisch” verlangen, onze onburgerlijke revolte. [...] De burger, die weer als vóór 1914 zijn moraal bijhield als zijn kasboek, was [...] onze erfvijand, die we graag voor de voeten liepen.’ Wat Dinaux met name in het anarchisme à la Domela Nieuwenhuis aansprak en altijd blééf aanspreken, was ‘de levenshouding van de vrije mens’.^8.

1. Geciteerd uit: C.J.E. Dinaux, ‘Thomas Mann. De Nobelprijswinnaar-1929 voor literatuur’, typescript voor een tekst in de avro-Bode uit de nalatenschap van Carel Dinaux. Zie noot 29.

2. C.J.E. Dinaux/Martin Ros/G.A. von Winter, ‘Thomas Mann 1875-1975-Ten geleide’, in: Maatstaf, 23 (1975), nr. 5/6 [mei/juni], p. 6.

3. Vergelijk Klaus Schröter, Thomas Mann im Urteil seiner Zeit. Dokumente 1891-1955, Hamburg, 1969, en Was halten Sie von Thomas Mann? Achtzehn Autoren antworten, herausgegeben von Marcel Reich-Ranicki, Fischer Taschenbuch Verlag, 1986.

4. Alfred Kossmann, ‘Geen fraaier schrijversleven dan dat van Thomas Mann. Tragedie van het oud worden in een volmaakte novelle’ [bespreking van Die Betrogene], in: Het Vrije Volk, 24 november 1953.

5. Voor de opmerking van Ben Stroman, zie: Literama, 10 (1975), nr. 2 [Thomas Mannjuninummer], p. 86. Cursivering door mij, lh.

6. C.J.E. Dinaux, Levend verleden. Literaire herinneringen, 's-Gravenhage, 1981, p. 25.

7. Hierover vertelt Dinaux in zijn herinneringen. Het geslacht Dinaux stamt overigens uit Frankrijk; een voorvader van Dinaux, Arthur Dinaux, de la Société Royale de Antiquaires de France, publiceerde eind jaren dertig van de vorige eeuw een vierdelige studie over de Noordfranse trouvères, die niet lang geleden nog herdrukt is (Genève, 1969/70).

8. C.J.E. Dinaux, Levend verleden, pp. 33, 51.

[p. 33]

Dinaux' carrière als vertaler ving niet aan met Thomas Mann. In of omstreeks 1920 - hij had net een afgebroken studie Chinees in Leiden achter de rug (1919-1920) -, vertaalde Carel Dinaux reeds de essays uit The Renaissance (origineel: Studies in the history of the renaissance, 1873) van de Engelse epicurist Walter Pater, die hij zijn leven lang onverminderd zou waarderen; de vertaling bleef, ondanks de bereidverklaring van Frederik van Eeden aan een uitgave met een inleiding mee te werken, onuitgegeven, - een deel van het manuscript is nog bewaard gebleven.^9.

Tevens maakte hij in de vroege jaren twintig onder de naam Carlo Dinaux samen met H. Eikeboom een wél gepubliceerde vertaling van De vrijheidszoeker (‘Psychologie eener ontwikkeling’, Amsterdam, 1923) van de toen bekende maar thans zo goed als in vergetelheid geraakte dichter-anarchist John Henry Mackay.^10. Dinaux' inleiding bij het boek is gedateerd januari 1923. Met de hyperindividualist Mackay stond Dinaux in regelmatig schriftelijk contact - helaas heeft slechts één brief van Mackay aan Dinaux het gewoel der wereld overleefd^11. - en ze bezochten elkaar ook wederzijds; Dinaux zocht Mackay in het voorjaar van 1923 - en niet in 1922 zoals hij in zijn herinneringen schrijft - in Berlijn op.^12. Later in dat jaar was Mackay weer in Haarlem, hij logeerde in Bloemendaal, en het was die keer dat hij tegenover Dinaux bekende de auteur van de spraakmakende homoseksuele ‘Bücher der namenlosen Liebe’ te zijn, die zich achter het pseudoniem Sagitta verschool: ‘ík ben Sagitta, maar bewaar dit tijdens mijn leven als een geheim’.^13.

‘Geheel in beslag genomen’ door een noodgedwongen studie in de staatswetenschappen, zag Carel Dinaux zich steeds meer vervreemd van zijn ‘eigenlijke land van herkomst’, dat wil zeggen de eerder genoemde anarchistisch-artistieke kringen. Hij moet toen een moeilijke tijd hebben doorgemaakt; in 1925 verhuisde hij van Bentveld - waar hij aan het hoofd van ‘een volkomen fictief “Genootschap voor publicaties op individualistisch gebied”’ had gestaan - naar Enschede, om daar en in Hengelo een leraarsbetrekking te vervullen: ‘En toen viel dan die stilte in, die twintig jaar aanhield.’ In Twente

Carel Dinaux (links) met zijn moeder en een onbekende vriend, aan het strand

9. Het hoofdstuk over Pico, later met andere pen gedateerd 1920; in Levend verleden, p. 49, zegt Dinaux dat hij de manuscripten inclusief het fragment over Pico della Mirandola ‘onlangs’ - dus vlak vóór of tijdens het neerschrijven van zijn herinneringen - vernietigde. Nog op 8 februari 1952 had hij in een brief aan J.C. Winterink van de Wereldbibliotheek voorgesteld het werk dat hem ‘met de jaren dierbaarder geworden’ was, alsnog in zijn vertaling uit te geven (het origineel van deze brief in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te 's-Gravenhage). Met Van Eeden sprak Dinaux over een eventuele Pater-vertaling reeds als ‘twintigjarige’, dus in 1918 (Levend verleden, p. 46).

10. In mijn Oosthoek's geïllustreerde encyclopaedie uit 1928 wordt John Henry Mackay met vijftien regels genoemd; de jongste editie van de Encyclopaedia Britannica,^{I 5} 1986, laat hem echter onvermeld.

11. Deze brief thans in het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam.

12. Feitelijk staat in Levend verleden, p. 53: ‘In 1922 nodigde Mackay mij voor een persoonlijke kennismaking in Berlijn uit’, over de precieze datum van de reis wordt niet gerept. Uit de zich in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, 's-Gravenhage, bevindende briefwisseling van Dinaux met zijn zwager, de architect J.J.P. Oud van 3 en 16 april 1923 blijkt dat Dinaux voor de reis naar Berlijn - en Mackay - een pas had gekregen voor de periode van 11 april tot en met 7 mei van dat jaar; Dinaux vroeg onder meer aan Oud hoe duur het leven in Berlijn was.

13. C.J.E. Dinaux, Levend verleden, pp. 56-58.

[p. 34]

Foto van Thomas Mann met zijn dochtertje Elisabeth, het ‘Kindchen’. Uit het bezit van Carel Dinaux met een nagenoeg onleesbaar geworden opdracht van Thomas Mann

vond Dinaux gastvrij onderdak in het idyllisch gelegen buitenhuis ‘Drienerwolde’ van de in 1974 overleden literatuurhistoricus en letterkundige W.L.M.E. van Leeuwen en diens vrouw Pastel.^14.

In zijn dagboek uit die tijd (aantekening van zaterdag 27 november 1926) heeft Wim van Leeuwen een treffende schets van de drie jaar jongere Dinaux gegeven:

‘Uitbundig en toch melancholiek is die Carel (“unjung und nicht ganz gesund”, citeert hij telkens uit Thomas Mann). [...] Hij is inderdaad niet “ganz gesund” en nogal zwaartillend. Vaak ziet hij tegen zijn werk op. Erg zeker van zichzelf is hij niet, vooral niet tussen de mensen. Er leven angsten in hem, denk ik, en die doen hem hunkeren naar een soort “vaderlijke” bescherming tegen bedreigingen, die hij door zijn gespannen fantasie, overal meent te bespeuren.’^15.

Het zal deze stemming zijn, dit ‘hunkeren naar een soort “vaderlijke” bescherming’, van waaruit we Dinaux' eerste brief aan de toch allerminst anarchistisch angehauchte of bohémienachtige Thomas Mann moeten begrijpen. Later, in 1975, wist Carel Dinaux zich over zijn toenmalige getroffenheid door Thomas Mann te herinneren: ‘Ik las het eerst Schwere Stunde [een psychologiserend verhaal van Thomas Mann over Schiller uit 1905, lh] en doorleefde er in zeker zin opnieuw en intensief mijn eigen puberteit mee. [...] Ik schreef Mann in geestdrift een kinderlijke brief en kreeg prompt antwoord.’^16.

Overigens bestaat van dit eerste al dan niet kinderlijke schrijven van Dinaux aan Thomas Mann alleen een met de hand geschreven minuut die zich in het archief van Dinaux tussen de papieren betreffende Thomas Mann bevindt (er is geen reden om aan te nemen dat de brief niet verzonden zou zijn):

14. Idem, pp. 70, 71 en 77.

15. Zie: W.L.M.E. van Leeuwen, Avonden op Drienerwolde. Herinneringen en ontmoetingen, Amsterdam, 1966, p. 71.

16. Zie noot 2, p. 7.

Franklinstraat 55

Heemstede

Post Overveen

Holland

Heemstede, den 22. Januar 25.

Sehr geehrter Herr Mann,

- Weshalb sollte ich es Ihnen nicht schreiben, (obwohl Sie es besser wissen als ich!) daß

[p. 35]

man, wenn man Got weiß wie lange, während eines trüben Staubregens, im Schlamm - wo übrigens hie und da erstaunend-farbige und verdammt schöne Blumen sprießen - umhergegangen ist, froh ist, sehr froh sogar, sobald man sich endlich wieder, unter heiterer Sonne, eines erquickenden Spazierganges auf gut gepflasterden Wegen erfreuen kann! -

- Weshalb sollte ich es Ihnen nicht schreiben? Und weshalb sollte ich Ihnen (‘cher maître’, würde ich sagen, falls Sie französisch wären) nicht danken für die säuberende Freude, die mir Ihre Arbeit, so weit ich sie kenne, machte? Freude, aus mehreren Gründen: Freude, an einem bewußten, starken, und bezaubernden Stile, Freude an Stoff und derer Tiefe, Freude an Form und Inhalt zugleich.

- Zuerst kam der ‘Tonio Kröger’; das war eben eine gute Arbeit; lieber Gott, und dann zu wissen, daß ‘gute Werke nur unter dem Drucke eines schlimmen Lebens entstehen’...

- Und der Bürger, der gute Bürger, zu dem man (Mann) hinüber und dem man immerhin nicht vertraut - der gewöhnliche Bürger - was sagt er dazu?

Den Verfasser der ‘Buddenbrooks’ bewundere ich; den des Tonio Kröger liebe ich sehr; und den des ‘Tod in Venedig’ - ich liebe und bewundere ihn zugleich.

- Sollte man versuchen sich Freunde unter den Dämonen zu machen?; um selbst noch dämonischer zu werden? Ich versuche, mich zum Freude des Thomas M[ann] zu machen, zum menschlichen Freunde sogar! Warum - fragen Sie? Einfach, seiner Liebe zum Menschlich-Gewöhnlichen wegen: Kälte, Schärfe, Starkheit und unendlich viel Gesundheit - ich labe mich an diesem Brunnen und sehe, wie eine Welt untergeht.

- Gesundheit! -

- Es schreibt Ihnen ein junger Künstler (ich muß es eben bekennen!), der lieber an seinem Mensch- als an seinem Künstlertum zu Grunde ginge; der aber zur Welt des Normalen nicht hinüber kann und sie nur aus der Ferne liebt oder sich nach ihr sehnt.

- Verstehen Sie, daß ich Tonio zu meinen besten Freunden rechne?

Der geschäftliche Teil dieses Briefes gibt mir Anlaß mich Ihnen vorzustellen:

Een bladzijde uit de vele notities van Carel Dinaux over Thomas Mann

[p. 36]

De jonge Carel Dinaux aan zijn bureau; aan de wand onder meer een foto van Thomas Mann

De eerste brief van Carel Dinaux aan Thomas Mann

[p. 37]

Carel, Jules, Emile Dinaux, alt 26 Jahre, Augen: braun; Haar, dunkel-braun; keine besonderen Kennzeichen.

Der, dieser Personalbeschreibung entsprechende junge Mann hat sich seit längerer Zeit bemüht, für eine Übersetzung des Tonio Kröger und des ‘Hochstapler Felix Krull’ einen Verleger zu finden, mit dem festen Vornehmen, nicht nachzugeben, bevor er einen gefunden und nicht zu ruhen, ehe er die wichtigsten Werke des Thomas Mann dem holländischen Publikum hochachtungsvoll dargeboten hat; erst wenn er dem sehr bewunderten und geliebten Autor ein vortreffliches Exemplar seiner Übersetzung geschenkt hat, wird er sich zufrieden geben.

Aber zu alledem brauche ich Ihr Einverständnis! Sie um dieses zu bitten - das ist der geschäftliche Zweck meines, bestimmt nicht tadellos - aber in größter Hochachtung geschriebenen Briefes. Ich bekenne es ehrlich: es wäre mir eine besondere Freude von Ihnen zu hören zu dürfen; falls Sie sich zu einer Antwort entschließen, bitte ich Sie herzlichst sie in lateinischen Buchstaben schreiben zu wollen; die deutschen Schrift-Buchstaben kann ich nur mit größter Mühe lesen.^17.

Es grüßt Sie hochachtungs- und verehrungsvoll,

Carel Dinaux

Nu zijn alle brieven van Thomas Mann aan Carel Dinaux van vóór de oorlog verloren gegaan: de ontvanger heeft ze op de avond van de capitulatie, 15 mei 1940, in paniek verbrand, omdat hij een inval van de bezetter vreesde vanwege zijn activiteiten in een comité voor joodse vluchtelingen - een van de vele vernietigingen (van documenten) in die eerste oorlogsdagen die achteraf gezien nodeloos waren, terwijl andere maatregelen, die wel van node waren, juist achterwege bleven.

Van Dinaux' brieven aan Thomas Mann, zijn er twee in het Thomas Mann-Archiv te Zürich bewaard. De eerste, getypte, stamt uit december 1927; Carel Dinaux had intussen in een moordtempo - vier maanden tijd, 907 bladzijden - de in november 1924 verschenen roman Der Zauberberg van Thomas Mann vertaald, ‘omdat de uitgever de vertaling van beide delen, die kersvers van de pers kwamen, in een onmogelijke korte tijd “op de markt” wilde hebben, wat ik tot op de dag van heden betreurd heb omdat ik mijn werk niet volwaardig acht’.^18. (Later zou Dinaux zich evenwel revancheren met de in 1955, vlak na de dood van Thomas Mann in dat jaar, verschenen vertaling van Lotte in Weimar, waaraan hij tweeënhalf jaar werkte.)

17. Kennelijk schreef Thomas Mann toch in Duits-gotisch schrift terug, want in 1975 zei Carel Dinaux nog: ‘Hij [= Thomas Mann] had een zeer moeilijk leesbaar handschrift. Ik had twee uur nodig om een brief te ontcijferen.’ Zie noot 2, p. 7.

18. C.J. Dinaux, Levend verleden, p. 73. De uitgever van De Tooverberg was Van Holkema & Warendorf's Uitgevers-Maatschappij, Amsterdam; deze ‘geautoriseerde’ vertaling verscheen in 1927. In het archief van de uitgeverij is niets meer over deze uitgave terug te vinden.

Enschede, den 6. Dezember 1927.

't Sander. b. 69. i. - Holland. -

Hochzuverehrender Herr Professor Mann,

Es ist nur meiner Gesundheitslage der letzten Monate zuzuschreiben, dass ich jetzt erst mit der Beantwortung Ihres Briefes vom 16. Oktober anfange. Mit welcher Freude ich Ihre herzlichen Zeilen gelesen habe, liesse sich wohl nur mit einem Handdruck sagen; vielleicht wäre es überhaupt nur für ihn verständlich, der weiss, wie ich mich in Ihrer Lebensarbeit, soweit sie heute vorliegt, vertieft habe, was sie für mich bedeutete, wie sie in mein Leben eingriff, welche Änderungen des Innerlichen sie schuf, - wie sie für mich - nur für mich, Holländer, nein! - das Beste, Höchste, Tiefste vertrat, was Deutschland uns und der Welt zu sagen hat, das Menschlich-Vornehmste und -Mildeste. Seit Jahr und Tag lebte ich in der deutschen Litteratur, in der des 18. so gut wie in der des 20. Jahrhundert; dann folgten fast fünf Jahre - ich darf sagen - im Dienste von Thomas Mann; mit allem Gewissen konnte ich sagen: Er war das Höchste, Tiefste, Vornehmste, das die deutsche Litteratur der vier letzen Dezennien hervorbrachte.

Was ich für Ihre Arbeit in meinem Lande getan habe ist so gut wie nichts im Verhältnis zu dem Danke, den ich Ihnen schulde. Das einzige und letzte wird es jedenfalls nicht sein. -

Ich bekenne, ein klein wenig stolz zu sein auf die Anerkennung, die Sie mir in Ihrem Schreiben bekunden; kein Wunder für einen jungen Mann, von wem man behauptet, Thomas Mann sei für ihn das erste und letzte Wort, das A und das O; und dàss Sie es sind, kann ich nicht verneinen: ich selber habe es so gesagt vor einem Publikum, das gekommen war, um drei Abende sprechen zu hören vom Leben und Werken Deutschlands Ersten.^19. Und ich habe

19. Op respectievelijk 10, 17 en 24 oktober 1927 hield Carel Dinaux drie lezingen over Thomas Mann voor de Volksuniversiteit Enschede, waarvan zijn vriend W.L.M.E. van Leeuwen secretaris-penningmeester was. Van Leeuwen herinnerde zich later tegenover Dinaux: ‘Weet je nog dat ik je onmiddellijk als spreker over hem [= Thomas Mann] in het eerste winterprogramma dat ik voor de Volksuniversiteit in Enschede maakte, opnam, en hoe we het plan smeedden hem zelf over te laten komen om jouw lezingen met een eigen voordracht te besluiten; hij was toen even in de 50. “Sprong 't niet af op zijn honorarium?” “Ja, ik meen dat hij 1000 mark vroeg, maar 't kan in mijn brein ook gegroeid zijn; in elk geval een toen in mijn ogen onbehoorlijk hoge som - nù begrijp ik wel, dat hij ook in 1927 al beroemd en druk bezet was. Wassermann, enkele jaren later, konden we wèl betalen.”’ Zie: W.L.M.E. van Leeuwen, Avonden op Drienerwolde, p. 74.

[p. 38]

Het omslag van Carel Dinaux' vertaling van Lotte in Weimar (De Wereldbibliotheek, 1955)

Omslag met een tekening door Henri van de Velde van Carel Dinaux' vertaling van Tristan (1929)

ein kleines Wort Oscar Wildes hinzugefügt, dass ich vielleicht übertriebe, und hoffe, ich täte es, denn: ‘wo keine Übertreibung ist, ist keine Liebe und wo keine Liebe ist, is kein Verstehen.’^20. - Und da bin ich stolz, von diesem Manne des ersten und letzten Wortes etwa zwanzig Zeilen in der Tasche herumzutragen, die für mich die Bedeutung haben einer symbolischen Kopula mit dem Dichterheim an der Poschingerstrasse, dieser Zauberbergwelt, welche ich für ein Tauzendstel die meine nenne. Denn lebte ich nicht manchen Tag und manche Stunde dort, im vertraulich-menschlichen Kreise, kannte ich sie alle nicht schon längst: eine Prinzessin von einer Frau, zwei Männlein und zwei Fräulein, den pater familias, den Dichtervater, - und das letztgeborene, das Kindchen vom Buche: nein, nicht nur vom Buche, das Kindchen, wie es über meinem Schreibtisch hängt, auf dem Knie des Vaters.^21.

Was unter diesen Umständen Ihre Einladung zu einem Besuch sagen kann, ist unschwer zu erraten. Ich danke Ihnen.^22.

20. Van de Enschedese lezingen van Carel Dinaux over Thomas Mann is, behalve drie syllabi en een schier oneindige en ongeordende hoeveelheid aantekeningen, alleen de uitgetypte tekst van het welkomstwoord bewaard gebleven, dat als volgt eindigt: ‘Liefde [voor de schrijver Thomas Mann, lh]: Ik zou deze hooggestemde waardeering willen ondersteunen met een woord van Oscar Wilde, zooals het geschreven staat in een bundel Studies: “A Critic in Pall Mall”: “Misschien overdrijf ik en ik hoop, dat ik het doe. Want waar geen overdrijving is, is geen liefde, en waar geen liefde is, is geen begrijpen.” En hiermede vangen wij aan. -’

21. Carel Dinaux doelt hier op een - bewaard gebleven - foto die hij van Thomas Mann had gekregen, waarop afgebeeld Thomas Mann zelf samen met zijn jongste dochter Elisabeth (geboren in 1918). Over haar schreef Thomas Mann zijn Gesang vom Kindchen uit 1919. Overigens was zij niet de ‘Letztgeborene’: dat was de zoon Michael (1919-1977). Onder de foto had Thomas Mann de woorden geschreven: ‘Vater und Kindchen grüßen Herrn C.J.E. Dinaux’.

22. Carel Dinaux heeft wonderlijk genoeg geen gevolg gegeven aan deze uitnodiging (hij ging bijvoorbeeld wel naar Mackay in Berlijn); waarom niet is onduidelijk; had het iets te maken met de door Van Leeuwen geopperde onzekerheid van Dinaux destijds? Eveneens bevreemdend is waarom Dinaux geen contact met Thomas Mann heeft gezocht toen deze in de zomer van 1939 gedurende langere tijd in Noordwijk aan Zee, Huis ter Duin, vertoefde; niets wijst althans op enig contact tussen de schrijver en de hem toegewijde vertaler in die dagen.

[p. 39]

Meine Übersetzungsarbeit von zwei Jahren ist erledigt; ungern legte ich das Geschriebene aus der Hand; Bogen wuchsen heran zu Stöszen fast, Korrekture kamen und gingen; und endlich, da war es fertig, das Zauberbergwerk, die Zauberarbeit. Der Genius der Verantwortlichkeit, derselbe, den Stefan Zweig mal anrief - es war am 6. Juni 1925^23. - diktierte mir Wort für Wort in die Feder; nicht immer habe ich ihm folgen können, es mag sein, dazu war das Ohr zu ungeübt, seine Sprache zu tief und vollkommen. Aber - sein Geist waltete über Arbeit und Übersetzer zugleich. Zwei schmuckhafte Bände liegen seitdem in fast jedem Buchschaufenster, aber hier, um meinen Schreibtisch herum ist es leer und einsam, oder es wäre so, falls mit meiner Übersetzungsarbeit auch mein thomas mann - Dienst ein Ende genommen hätte. Neues meldete sich an: ich erzählte schon von meinen Vorträgen an der Volksuniversität Enschede's. Sie umfassten Ihre ganze Arbeit. Hoffentlich erscheinen sie binnen kurzem in Druck.^24.

Einem Kritiker (Nico Rost war es in der Monatschrift: ‘Groot Nederland’),^25. der Folgendes ungestört schreiben zu können meinte:

‘sogar derjenige, der während der letzten Jahre der Entwicklung Thomas Manns folgte, der seine “Betrachtungen eines Unpolitischen” mit dieser so gefährlichen Wortspielerei (Demokratie, Politik) und dem so verhängnisvollen Geiste durchrang, endlich seine s[ch]laue politische Wendung beobachtete, schliesslich bemerkte, wie auch dieser Dichter wie schon so mancher zum Okkultismus zu neigen drohte, hat jetzt’ (n[ä]ml)[ich] beim Lesen des ‘Zauberberges’) ‘Grund, sich zu erfreuen’

versuchte ich in einem Artikel entgegenzutreten (ich sprach von ‘Thomas Mann und die deutsche Demokratie’),^26. damit das holländische Publikum ihn sehen wird in seiner ganzen Gewissenhaftigkeit erstens, damit es - zweitens -, das Deutschland kennen lernt wie es im Tiefsten ist, das Deutschland Friedrich des Grossen, mit seinem Schicksal und seiner Schicksalfähigkeit. Der kleinen Minderzahl, welche noch immer der Dummheit eines politischen Anti-Deutschtums nicht entwachsen ist, müssen die Augen Tag für Tag geöffnet werden; denn es wird die höchste Zeit, dass die Politik der Ratio auch bei uns Humanität des Herzens wird. - Ich sende Ihnen, sobald erschienen, natürlich einen Abdruck.

Neues plane ich: ich wollte versuchen, Ihr ‘Fiorenza’ auf die holl[ändische] Bühne zu bringen, falls Sie mir das Übersetzungsrecht zu erteilen geneigt wären.^27.

Einmal schrieb ich Ihnen (da handelte es sich um den ‘Tonio’) dass ich nicht ruhen würde, bevor ich diese Novelle in stattlichem Einband dem holl. Publikum in Übersetzung vorgelegt hätte. Es war nicht der Tonio, es wurde ein grösseres, höheres, es war der ‘Zauberberg’, den ich meiner Muttersprache weitergab. Jetzt sage ich: ich gebe mich nicht zufrieden, bevor mein Volk Thomas Mann ehrt wie ich ihn verehre, ihn sieht, wie ich ihn bewundere, ihn liebt, wie ich seine Arbeit im Herzen trage. Dazu braucht erst meine Gesundheit eine kleine Erholung; ich muss mich höchstwahrscheinlich in den nächsten Tagen chirurgisch von einer Appendizitis befreien lassen. Und dann geht es wieder los: den eine Zeit muss kommen, wo vielleicht nicht das erste und letzte Wort, das A und das O, wohl aber das höchste und tiefste Wort der deutschen jetztigen Dichterwelt, für Holland wie für mich ist: das Wort Thomas Manns. Und da wird es gut sein und gerecht.

Ich hoffe, hochzuverehrender Herr Mann, dass Sie aus meinem fehlerhaften Deutsch klug werden können!!

In Verehrung und grosser Dankbarkeit, zeichne ich,

Hochachtungsvoll,

Ihr sehr ergebener,

Carel Dinaux.

In respectievelijk 1928 en 1929 verschenen van de hand van Carel Dinaux nog bij P.N. van Kampen & Zoon, Amsterdam, vertalingen van Thomas Manns Kinderleed (‘Unordnung und frühes Leid’, 1925) en Tristan, oorspronkelijk uit 1903; de prachtige ‘bandversieringen’ van beide boekjes werden gemaakt door Henri van de Velde. Daarna viel inderdaad de grote stilte en het duurde tot 1950 eer er weer een (Thomas Mann-)vertaling van Dinaux verscheen: De verwisselde hoofden (‘Die vertauschten Köpfe’, 1940) bij Moussault's Uitgeverij, Amsterdam. In de tussentijd had Dinaux alleen nog, afgezien van een radiolezing over Thomas Mann en cu-

23. De vijftigste verjaardag van Thomas Mann.

24. Deze voordrachten zijn nooit in druk verschenen.

25. Nico Rost, ‘Thomas Mann en zijn “Tooverberg”’ in: Groot Nederland, 24 (1926), dl. 1, pp. 524-533. In de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 10 december 1927 schreef N [ico] R [ost] ook een welwillende bespreking van Dinaux' vertaling van Der Zauberberg, die eindigt met de woorden: ‘Hij [= Thomas Mann] gaf wat hij geven kon. Dit was oneindig veel - al was het niet genoeg en blijven wij reikhalzend uitzien naar den grooten socialen Duitschen roman dezer dagen.’

26. C.J.E. Dinaux, ‘Thomas Mann en de Duitsche democratie’, in: De Nieuwe Gids, 44 (1929), dl. 2, pp. 167-185. Het artikel heeft dus nogal lang bij de redactie(s) gelegen en kan beschouwd worden als de condensatie van Dinaux' lezingen aan de Volksuniversiteit te Enschede. Uit het typescript van het artikel valt op te maken dat Dinaux zijn artikel eigenlijk voor Groot Nederland bedoeld had.

27. Carel Dinaux was in deze periode ook toneelcriticus bij de Nieuwe Hengelosche Courant. In die hoedanigheid zal hij contacten hebben gehad met de Nederlandse toneelwereld. Van een Nederlandse uitvoering van Thomas Manns enige toneelstuk, Fiorenza (1905), is mij echter niets bekend.

[p. 40]

rieus journalistiek werk,^28. samen met G. Nolst Trénité (Charivarius) in 1939 een van korte aantekeningen voorziene uitgave van De Grondwet gepubliceerd, bij H.D. Tjeenk Willink, Haarlem.

De eerstvolgende (in doorslag) bewaard gebleven brief van Dinaux aan Thomas Mann stamt uit 1947, als Thomas Mann zijn eerste bezoek aan Europa na de Tweede Wereldoorlog brengt en op het punt staat naar Nederland te komen. De - getypte - brief moet geadresseerd zijn geweest aan het Amstel Hotel in Amsterdam, waar Thomas Mann op zondag 10 augustus arriveerde.

28. Voor de radiolezing zie noot

Haarlem, den 9. August 1947

Tuinwijklaan 2

Telefon: Haarlem Nr. 16656.

Hochzuverehrender Herr Professor Mann,

In der Hoffnung, Sie werden sich meiner nach sovielen Schicksalsjahren des Stillschweigens noch erinnern (ich übersetzte ‘Der Zauberberg’, ‘Tristan’, ‘Unordnung und frühes Leid’, hielt einige Rundfunkvorträge^29. über Ihr Werk und veröffentlichte einige Essays usw.^29.) in dieser Hoffnung dann begrüsze ich Sie aufs Herzlichste bei Ihrer Wiederkunft in Holland, mich sogleich entschuldigend, dasz ich ‘Deutsch’ schreibe (sei es ein abscheulich-schlechtes Deutsch) obwohl diese Sprache mir persönlich ebenso lieb ist wie vor dem Kriege: bleibt sie doch die Sprache Goethes, Storms, Manns!

Ihre Briefe, für mich ein so köstlicher Besitz, habe ich bei der Kapitulation am 15. Mai 1940 vernichten müssen, weil ich eine Haussuchung zu befürchten hatte. Leider: die Angstneurose ist an vielem Schuld. Der Krieg, die Jahre der Besetzung, diese in so mancherlei Hinsicht so tief-enttäuschenden zwei Nachkriegsjahre haben mich zwar sehr mitgenommen - ich lebe noch, schreibe meine Aufsätze und Kritiken in Tage- und Wochenblättern, warte auf die Drucklegung von einigen meiner Bücher^30. und arbeite an einem Roman (Goethe-roman sogar,^31. ein heikles Unternehmen nach Ihrem ‘Lotte in Weimar’). Aber darüber, wie ich so von ganzem Herzen hoffe, mündlich - denn nach so vielen Jahren möchte ich die seltsame und sich wahrscheinlich nicht so bald wiederholenden Gelegenheit nicht verpassen, endlich persönlich mit Ihnen Bekanntschaft machen zu dürfen und einen Herzenswunsch erfüllt zu sehen. Ich werde zwar teilnehmen an der Pressekonferenz am nächsten Montag,^32. aber ich weisz nur zugut das dieses offizielle Zusammentreffen kaum die Gelegenheit bieten wird, Ihnen die Hand zu drücken.

Alles hängt davon ab, ob Sie sich meiner noch erinnern werden. Vor einigen Monaten schrieb ich Ihnen an Ihre Kalifornische Adresse: Sie waren damals bestimmt schon verreist. Ich bat Sie in diesem Briefe schon, mir während Ihres Aufenthaltes in Holland, ein halbes Stündchen gewähren zu wollen, in allererster Stelle um eine persönliche Begegnung zu ermöglichen, aber auch weil ich Sachliches, das sehr eilt, mit Ihnen zu besprechen erhoffe, wovon für mich aus mehreren Gründen sehr viel abhängt: Übersetzungsangelegenheiten, die für mich wie für den Verleger von höchster Wichtigkeit sind und aus bestimmten Gründen, welche ich zu verschweigen bevorzüge, weil ich, hochverehrter Herr Mann, Ihnen nicht schmeicheln will und kann, für Holland ein nationales Interesse haben.^33.

Ich verstehe sehr gut, dasz Sie sehr beschäftigt sein werden; dennoch erhoffe ich, Sie werden mir auf Grund unsres Briefwechsels vor dem Kriege eine, wenn es sein musz kurze, Unterhaltung ‘unter vier Augen’ nicht enthalten.

‘Was ist Treue? Sie ist Liebe ohne zu sehen, der Sieg über ein Verhasztes Vergessen.’^34. Nun, ich blieb Ihnen, Ihrer Arbeit treu. Ich hörte mit Freude und Beruhiging während der Zeit der Heimsuchung insgeheim Ihre Stimme, jemals wenn Sie sich an Ihre deutschen Hörer wandten.^35. Diese Stimme und was sie der Welt zu sagen hatte war für uns, Holländer, ebenfalls ein Trost. Holland hat Sie nicht vergessen. Ihr Aufenthalt in unsrer Heimat ist für viele Holländer ein nationales Ereignis. Aus diesem Grunde würde die nationale Filmunternehmung ‘Polygoon-Haarlem’ es sehr hoch einschätzen, falls Sie ihr erlauben wollten, während der Pressekonferenz einige Aufnahmen zu machen für das Filmjournal.^36. Ich habe mich mit dem Herrn Direktor dieser Unternehmung

29. Wat betreft het curieuze journalistieke werk: als een Boudewijn Büch avant-la-lettre heeft Carel Dinaux eerst in het Twentsch Dagblad Tubantia vanaf 1928 en later in het Haarlems Dagblad vanaf 1939 columns geschreven als Mannen van beteekenis, Geneugten des levens (bv. ‘De wijn’, ‘De vrijage’, ‘De slaap’), Als de steenen spreken konden (bv. ‘Goethe's tuinhuis te Weimar’), In de ban van amor (bv. ‘Goethe en Lotte Buff’, ‘Vittoria Colonna en Michel Angelo Buonarotti’) en Zonderlinge levens (bv. ‘Franciscus Lievens Kersteman. Een amoureus jongmensch’, ‘Wie was de graaf Vavel de Versay’, ‘Katherine Keppler. De heks van Leonberg’). Prachtig is ook een serie drakerige, korte verhalen in de Nieuwe Hengelosche Courant: Licht en Schaduw.

29. Eén radiolezing is vooralsnog aantoonbaar: ‘Thomas Mann, de Nobelprijswinnaar-1929 voor literatuur’, maandag 5 mei 1930, 18.45-19.15 uur, avro-Boekenhalfuurtje (van Dr. P.H. Ritter jr.). Vergelijk Jan. J. van Herpen, Al wat in boeken steekt. Dertig jaar radiowerk van dr. P.H. Ritter Jr. bij de avro, Zutphen, 1982, pp. 193, 306. Tussen de papieren van Dinaux bevinden zich uitgebreide aantekeningen voor een mogelijk andere radiolezing over Thomas Mann, ook omstreeks deze periode, - een lezing die gebaseerd moet zijn geweest op de voordrachten te Enschede.

30. Bekend is mij tot dusver alleen het essay ‘Thomas Mann en de Duitsche democratie’, zie noot 26.

31. Er zijn in deze periode geen boeken van Carel Dinaux verschenen.

32. Deze Goethe-roman van Dinaux is nooit verschenen. Volgens C.J.E. Dinaux, Levend verleden, p. 100, sprak Dinaux nog in de zomer van 1955 met Thomas Mann over zijn destijds geplande Goethe-roman, maar had hij het plan laten varen ‘na het lezen van “het” zevende hoofdstuk’ van Thomas Manns Lotte in Weimar.

33. In het Amstel Hotel, 11 augustus 1947, 's ochtends.

34. Het betreft de plannen voor een vertaling van Das Gesetz en Die vertauschten Köpfe bij Moussault's Uitgeverij, Amsterdam. Op 16 augustus 1947 tekenden Thomas Mann en Theo Moussault inderdaad een contract voor deze uitgave, waarvan uiteindelijk alleen De verwisselde hoofden bij Moussault zou verschijnen, in 1950. De wet kwam in 1956 uit in de Preciosa-reeks bij W. Gaade nv Delft. Dat deze ‘vertaalaangelegenheden’ een ‘nationaal belang’ hadden, lijkt me wat sterk uitgedrukt, te meer omdat we die verzwegen, ‘bestimmte Gründe’ niet kennen.

35. Carel Dinaux' artikel over Thomas Mann in De Groene Amsterdammer van 16 augustus 1947, ‘Thomas Mann's getuigenis: de humaniteit als levensbeginsel’, eindigt met de woorden: ‘Eens schreef hij [= Thomas Mann] het als inleidend woord tot een studie over Kleist's Amphytrion [sic.]: “Wat is trouw? Liefde zonder te zien, de overwinning op een smadelijk vergeten.” In die zin bleef Thomas Mann ons trouw en in die zin willen wij het hèm zijn.’ Het essay van Thomas Mann, ‘Kleists “Amphitryon”, Eine Wiedereroberung’ uit 1927 begint inderdaad met de zin: ‘Was ist Treue? Sie ist Liebe, ohne zu sehen, der Sieg über ein verhaßtes Vergessen.’ Zie: Thomas Mann, Gesammelte Werke in dreizehn Bänden, dl. ix, Frankfurt am Main, ²1974, p. 187. Dit essay verscheen voor het eerst in boekvorm in: Thomas Mann, Die Forderung des Tages. Reden und Aufsätze aus den Jahren 1925-1929, Berlin, 1930. Carel Dinaux had deze bundel van de auteur geschonken gekregen met de volgende opdracht: ‘Seinem hervorragenden Ubersetzer/C.J.E. Dinaux/Sehr dankbar verbunden/München 17.xi.29/Der Verfasser’.

36. Thomas Mann sprak van 1940 tot en met 1945 vanuit Californië het Duitse volk via de bbc, Londen, toe in een vijfenvijftigtal radio-uitzendingen.

[p. 41]

persönlich alles überlegt, nachdem ich mich bei Ihrem Sohn, Herrn Klaus Mann, telefonisch erkundigt hatte, ob Sie seiner Meinung nach Bedenken dagegen tragen würden, was seines Erachtens nicht der Fall sein würde. Ich möchte aber nichts unternehmen, was nicht Ihre volle Beistimmung hätte und bin deshalb so frei Sie zu bitten, mir telegrafisch oder telefonisch am Sonntagabend wissen lassen zu wollen, falls Ihnen die Journalaufnahmen, die so bescheiden und unauffallend möglich und genau Ihrer Anweisungen gemäsz, stattfinden werden, unwillkommen sein würden.

Sie können mich telegrafisch erreichen an meine Adresse: Haarlem, Tuinwijklaan 2 und telefonisch unter der Nummer 16656-Haarlem. Am Sonntag bin ich den ganzen Tag bis 9 Uhr Abends zu Hause. Und was die erhoffte persönliche Begegnung anbetrifft: Am Montag bin ich nicht frei; sofort nach der Pressekonferenz musz ich meinen Artikel fertig machen für die Haarlemer Zeitung. Natürlich bin ich am Sonntagmittag, am Montagmorgen vor der Pressekonferenz und am Montagmittag [? lh) wie auch am Mittwochmorgen und -mittag völlig zu Ihrer Verfügung. Am Dienstag leider nicht: ich musz meinen Artikel über Sie für die Ihnen wahrscheinlich wohlbekannte Wochenschrift ‘De Groene Amsterdammer’ schreiben.

Ich hoffe herzlicher als Sie denken werden, von Ihnen hören zu dürfen und zeichne, Sie herzlichst grüszend und mit vorzüglichster Hochachtung,

Ihr ergebener

[Carel Dinaux]

Carel Dinaux had de eer door Thomas Mann al vóór de persconferentie op 11 augustus 1947 in diens appartement in het Amstel Hotel te worden ontvangen; Dinaux deed van dit bezoek verslag in een artikel (‘Literaire kanttekeningen’) in het Haarlems Dagblad van 16 augustus 1947: ‘Een uur met Thomas Mann’.^37. Diezelfde dag publiceerde De Groene Amsterdammer een beschouwend artikel van Dinaux over de schrijver van de Joseph-romans: ‘Thomas Mann's getuigenis: de humaniteit als levensbeginsel’.

Later vroeg Carel Dinaux zich over deze eerste ontmoeting met de Tovenaar af: ‘Was ik voldaan? Neen, het samenzijn had al te kort geduurd; ja, want voor het eerst had ik die blik gezien, Thomas Manns melancholische blik, waarin zijn bezorgdheid over het ‘zorgenkind’ mens te lezen staat als hij [= zij, de bezorgdheid?, lh] niet schuilgaat achter zijn humor, waarvan zijn veel geroemde ironie een speelse variant is. -’^38.

De volgende bewaard gebleven brief van Carel Dinaux is ons eveneens alleen in doorslag tussen de papieren betreffende Mann van Dinaux overgeleverd en is niet interessant genoeg om hier in extenso weer te geven. Het is Dinaux' reactie op Thomas Manns brief van 20 mei 1952 uit Pacific Palisades, California,^39. waarin deze zich accoord verklaarde met een bescheiden ‘Autorenhonorar’ van 500 gulden voor de door Dinaux voor De Wereldbibliotheek te maken vertaling van Lotte in Weimar. Dinaux op 29 juni 1952 uit Haarlem: ‘Im Vertrauen, dasz sich keine unerwarteten Hindernisse entgegenstellen werden, fange ich am 1. Juli mit meiner Arbeit an. Goethe und Thomas Mann (verbunden durch das süsse Wörtchen “und” wie Goethe und Tolstoi damals)^40. seien sie meiner Seele gnädig!’

Er blijft ten slotte nog één brief - de mooiste - van Dinaux aan Thomas Mann over; hiervan bevindt zich het, met de hand geschreven, origineel in het Thomas Mann-Archiv te Zürich. Ook deze brief is een reactie op een schrijven van Thomas Mann, namelijk van 18 juni 1955 uit Kilchberg am Zürichsee. Thomas Mann bedankt hierin voor Dinaux' gelukwensen ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag en ‘für Ihren guten Geburtstagartikel im “Groene Amsterdammer”’.^41.

37. Een filmopname kwam inderdaad tot stand en is ook bewaard gebleven; de woorden die Thomas Mann bij deze gelegenheid tot het Nederlandse volk richtte hoop ik eerlang te publiceren.

38. Herdrukt onder dezelfde titel maar in bewerkte vorm in Maatstaf 23 (1975), nr. 5/6 [mei/juni], pp. 13-14.

39. C.J.E. Dinaux, Levend verleden, p. 96.

40. De bewaard gebleven brieven van Thomas, Katia en Erika Mann aan Carel Dinaux zijn door de weduwe van Carel Dinaux, mevr. C. de Jong-van Dobbenburgh, welwillend afgestaan aan het Thomas Mann-Archiv te Zürich.

41. Carel Dinaux refereert hier aan de voordracht van Thomas Mann, ‘Goethe und Tolstoi. Fragmente zum Problem der Humanität’ uit 1921.

Haarlem, den 22. Juni 1955

Lorentzkade 328

Tel. 19144

Hochzuverehrender, lieber Herr Professor Mann,

Kaum läszt es sich sagen wieviel Freude Sie mir mit Ihrem liebenswürdigen Schreiben bereitet haben. Ich dachte mir, Sie würden dermaszen mit Gratulationen aus allen Welten überhäuft sein, dasz es nicht anginge, sie eigenhändig zu beantworten. Und da kam mir den-

[p. 42]

De laatste brief van Carel Dinaux aan Thomas Mann, 22 juli 1955

noch diese liebe Karte ins Haus, diese wohlvertraute Handschrift, die mir vor dreiszig Jahren zum ersten Mal unter die Augen kam - es war in der Zeit dasz ich Ihrem Zauberberg übersetzte - und damals schon dem noch Unerfahrenen wie die Zeichenschrift Ihrer rhythmisch bezaubernden Prosa vorkam. - Einmal soll es gesagt werden, es ist dem Himmel sei Dank noch nicht zu spät, - musz ich Ihnen sagen, wieviel ich Ihnen verdanke; wie Sie mich gebildet haben, mein Leben begleitet und geführt haben; wie Sie mir in den schwersten Stunden meines Lebens zum Trost, zum Stachel, zur Lebensethischen Aufforderung waren, weiterzuleben und weiterzuarbeiten. Ich kenne, darf ich sagen, jede von Ihnen veröffentlichte Zeile, kenne manche auswendig, habe Ihre Metamorphosen - innerhalb der mir erlaubten Dimension! - miterlebt und das Ganze, diese pyramidisch-epische Lebenspartitus, diese Menschheitssymphonie, liebgewonnen wie keine andere dichterische Arbeit der Weltliteratur. Lassen Sie mir Ihnen das jetzt, gelegentlich Ihres achtzigsten Geburtstages, ohne jede Zurückhaltung sagen dürfen - und Ihnen danken für den geistigen Halt, die Herzensfreude und -Rührung, das Vorbildliche und Pädagogisch-Ethische, diese Lebenswürdigkeit, die sittlich nicht erlaubt, dasz ‘si le néant nous (soit) réservé, nous ferions que ce soit une justice’, wie Sénancour im Obermann sagte.^42.

Dieser Dank, lieber Herr Professor, lieber Herr Thomas Mann, ist meine nachträgliche Gratulation, die ich gleich mit dem Wunsche verbinden möchte, dasz Sie es noch lange in dieser Welt auszuhalten für gut halten und auf noch höherer Lebensstufe fruchtbar sein werden, obwohl es Ihnen ein schwerer Traum scheinen musz, von Ihrem hohen Raum ins weite Reich hinabzuschauen, wo Miszgestalt in Miszgestalten schaltet und - eine Welt des Irrtums sich entfaltet.

Seit wir, meine junge Frau und ich, Ihre Stimme im Haus haben, - das vom mosigen Steine im Bache und dem vollschlanken Arme^43. - sind Sie oft fast leiblich hier gegenwärtig. Und binnen kurzem hoffe ich Sie nach acht Jahren wiedersehen zu dürfen: wir belegten schon zwei Plätze für Ihren Schiller-abend in Amsterdam, am 1. Juli also.^44. Sie werden an

42. C.J.E. Dinaux, ‘Thomas Mann, een meester’, in: De Groene Amsterdammer, 4 juni 1955.

43. Étienne Pivert de Sénancour (1770-1846), Frans auteur van onder andere de briefroman Obermann uit 1804.

44. De langspeelplaat ‘Thomas Mann liest aus seinem Roman: Bekentnisse des Hochstaplers Felix Krull. (Gespräch mit Professor Kuckuck)’, opgenomen op 9 juni 1953 in de Musikhalle Hamburg door de Norddeutsche Rundfunk. Frankfurt am Main (S. Fischer/Deutsche Grammophon Gesellschaft), 1954.

[p. 43]

dieser offiziellen Stunde von Prominentern wie ich umgeben sein, sodasz sich wohl kaum die Gelegenheit darbieten wird, Ihnen die Hand zu drücken. Aber, wie Sie mir schreiben, gedenken Sie noch einige Wochen in Noordwijk, im Huis ter Duin zu logieren - und vielleicht, ich bitte Sie herzlichst darum, wären Sie bereit, mir dort, so ein Besuch Sie nicht zu sehr ermüdet, einige Augenblicke, sei es eine Viertelstunde, zu gönnen, damit mir noch einmal die Freude des Zusammenseins beschert sei. Nicht wissend, dasz Sie nach Holland kommen würden, plante ich schon einen Versuch, Sie auf meiner Durchreise nach Scharanz (bei Thusis)^45. in Kilchberg zu besuchen, da wir, meine Frau und ich, einen Tag in Zürich zu verbringen gedenken, zu einem Besuch bei Max Rychner,^46. mit dem ich schon im Briefverkehr stehe.

Meine Lotte-Übersetzung ist fertiggekommen, nach zweiundeinhalbjähriger Arbeit und wird Anfang August erscheinen unter dem Titel ‘Charlotte in Weimar’. Sie wurde fertig, ich weisz nicht wie, weisz nur, dasz sie mir eine grosze Verantwortlichkeit auferlegte und verpflichtete zum äuszersten Können. Sie wurde vielleicht nicht gut, aber sie wurde fertig und - da sie fertig war, - darf ich nach mancher ‘schweren Stunde’ sagen, sie sei auch gut geworden? Natürlich sende ich Ihnen gleich beim Erscheinen ein Exemplar!

Auf Wiedersehen, wie ich sehr erhoffe, lieber Herr Professor Mann, seien Sie herzlichst gegrüszt und tun Sie mir, wenn ich bitten darf, den Gefallen, der gnädigen Frau, die mit ihrem Leben an Ihrem Werke mitgestaltete, meine ehrerbietigsten und herzlichsten Grüsze zu überbringen. Ich wünsche Ihnen und der Frau Professorin - der Frau Dichterin möchte ich sagen - eine glückliche Reise und eine wohlbehaltenes Ankommen in Holland.

Immer Ihr dankbarer und ergebener

Carel Dinaux.

Tijdens zijn bezoek aan Thomas Mann in Huis ter Duin te Noordwijk, dat hij uitvoerig in zijn herinneringen beschreven heeft,^47. kreeg Carel Dinaux van Mann de uitnodiging om op de terugweg van zijn aanstaande Zwitserse vakantiereis, samen met zijn vrouw enkele dagen in het huis van de Manns te Kilchberg te komen doorbrengen. ‘Nòg, na 25 jaar voel ik het als toen: het was een geschenk, deze uitnodiging, een der kostbaarste van mijn leven.’^48.

De fatale ziekte van Thomas Mann, de schrijver die Carel Dinaux' ‘geestelijke leidsman’ is geweest,^49. doorkruiste deze plannen. Thomas Mann stierf op 12 augustus 1955. ‘Geen in memoriam,’ schreef Carel Dinaux terugblikkend, ‘heb ik ooit voordien en nadien geschreven met diepere ontroering. -’^50. In feite schreef Carel Dinaux twee In memoriams: één in Het Vaderland - ‘In memoriam Thomas Mann. Genius der menselijke verantwoordelijkheid’ (een uitdrukking die Dinaux al bijna letterlijk in zijn brief van 6 december 1927 gebruikte! - op 16 augustus en één in het Haarlems Dagblad, eveneens op 16 augustus 1955, welk laatste artikel hij afsloot met de woorden:

‘De liefde-zelve - daaraan heb ik, niet vermoedend hem nimmer te zullen weerzien, moeten denken, toen ik kort voor zijn dood afscheid nam van Thomas Mann: de liefde die hèm groot, zijn wèrk groots en het één voor het ander, het één door het ander, onsterfelijk maakte. De liefde, waaraan wij wederliefde verschuldigd zijn.’

45. Op 1 juli 1955, de dag na zijn aankomst in Nederland, hield Thomas Mann zijn rede ‘Versuch über Schiller’ in de aula van de universiteit van Amsterdam. Bij deze gelegenheid werd hem door minister J.W. Beyen van Buitenlandse Zaken het Commandeurskruis van de Orde van Oranje Nassau omgehangen; prof. Donkersloot hield een welkomstwoord.

46. Scharans, een klein plaatsje even ten noorden van Thusis in Graubünden, Zwitserland.

47. Max Rychner (1897-1965), Zwitsers auteur en literatuurhistoricus; hij was onder meer voorzitter van de Thomas Mann Gesellschaft te Zürich.

48. C.J.E. Dinaux, Levend verleden, pp. 99-103.

49. Idem, p. 102.

50. W.L.M.E. van Leeuwen, Avonden op Drienerwolde, p. 77.