Maatstaf. Jaargang 35

[p. 95]

Erik Lotichius
Zijn tachtigste verjaardag

Hij zat in een versierde stoel midden op het grote gazon, terwijl het kind voor hem stond en zijn versje opdreunde. Boven hem twinkelde de zon door het trillende lover van de bomen, om hem zaten, in bonte afwisseling, op tuinstoeltjes, bankjes en op het gras, kinderen, kleinkinderen, familie, vrienden, kennissen en relaties.

Hij verstond misschien maar de helft van het versje; in de buitenlucht was het gesproken woord ook zoveel moeilijker te verstaan dan binnen. Maar de familie had erop aangedrongen dat het feest buiten gevierd zou worden - het was een prachtige septemberdag - en hij had daar maar in toegestemd.

Nu luisterde hij oplettender. En het was niet mis te verstaan: het kind hoopte dat opa negentig, honderd jaar zou worden! Hij lachte, er werd geklapt; honderd jaar is wel wat veel en wat zouden ze hier op hun neus kijken als ze nog twintig jaar zouden moeten wachten! Maar ach, wist zo'n kind veel. ‘Kom eens hier, jongen,’ zei hij en gaf hem een zoen. Er werd weer geklapt, hier en daar zelfs ‘bravo!’ geroepen; zijn schoondochter kwam naar het jong toe en begon het te knuffelen.

Hij stond op om niet al te stijf te worden van het zitten. Om hem heen werd weer druk gebabbeld. In lome golven kwam het over hem heen gespoeld. Obers brachten drank en hartige hapjes rond; er verschenen nieuwe gasten die hem de hand schudden en feliciteerden. Vaak wist hij hun namen niet hoewel hij zich de gezichten herinnerde; dan brabbelde hij maar wat onverstaanbaars of zei: ‘Hé, jij ook hier? Aardig dat je gekomen bent.’ Waarbij hij zijn stem een buiging gaf die een aangenaam verrast zijn moest suggereren.

Die ouderdomsvergeetachtigheden en vergissingen waren pijnlijk. Aan de andere kant moesten ze er maar rekening mee houden dat hij wat ouder wérd. Eigenlijk waren deze dagen een crime: je was het middelpunt van de belangstelling en werd toch niet meer au sérieux genomen. De enige die het echt goed met hem voorhad was zijn dochter Elisabeth. Hij zocht haar met de ogen. Waar was ze gebleven? Zoëven nog had hij haar gezien. Misschien was ze naar binnen gegaan. Hij wilde daar ook wel even uitrusten: in huis zou het stil zijn en koel.

‘Dag oom.’

Een jongeman stond voor hem en stak zijn hand uit. Verdomd, het was aardig dat hij óók gekomen was: een lid van zijn

[p. 96]

jaarclub.

‘Dag kerel,’ zei hij en legde zijn hand op de schouder van de jongen. ‘De groentijd gaat weer gauw beginnen, hè? Vorig jaar hebben we het meegemaakt dat...’ En hij vertelde een anekdote uit zijn studententijd waarom hij zelf hard moest lachen.

Had hij iets miszegd? Hij zag de jongen aarzelen.

‘Ik zit nog op school, oom. In de zesde. Volgend jaar ga ik pas studeren.’

‘O ja, natuurlijk. Jij bent...’

‘Alben.’

‘Ja natuurlijk, Albert. Nou, veel succes met je studie, straks. Ik moet weer eens verder.’

Wie zocht hij ook weer? Elisabeth. Langzaam liep hij het gazon over, het terras op en ging hij het donkere huis binnen. In de grote, ernstig gemeubileerde suite waren twee mannen aan het praten. Wie ook weer, wie? Hij kende ze wel, maar kon ze niet plaatsen. Ze stonden op toen hij binnenkwam.

‘Blijf zitten, blijf zitten,’ zei hij amicaal.

‘Zoekt u misschien iemand?’ vroeg de een beleefd.

‘Mijn dochter Elisabeth.’

‘Ik zal haar voor u halen.’

De ander bleef nog een ogenblik, zei dat men het trof met het weer, dat september vaak nog zulke mooie dagen had...

‘Ja,’ zei hij, ‘ja, september is vaak mooi. Op mijn verjaardag heb ik eigenlijk altijd mooi weer gehad.’

Wie was degene met wie hij stond te praten? Waarschijnlijk een vriend van een van zijn zoons. Het hielp niet of hij zijn hersens al pijnigde. Ik wil niets verkeerds zeggen, dacht hij, het is al genoeg geweest. Hij keek naar het terras - daar kwam Elisabeth aan in een lichtblauwe zomerse japon. ‘Das ewig Weibliche,’ dacht hij. Iemand had dat die morgen gedebiteerd en die onnozele woorden wilden hem maar niet loslaten. Altijd had hij een zwak voor vrouwen gehad en in zijn dochter had dat gevoel zich als het ware gesublimeerd.

Degene met wie hij gesproken had groette beleefd en ging naar buiten, een frase mompelend die hij niet verstond.

‘Gaat u toch zitten, vader,’ zei Elisabeth.

Hij gehoorzaamde zoet.

‘Bent u vermoeid?’

Hij knikte; ze ging naast hem zitten op de sofa.

‘Wat is het toch verdrietig dat mama het niet meer kan meemaken,’ zei ze.

Mama. Mary. Zijn vrouw Mary. Zijn ijdele vrouw, ijdel tot op het sterfbed, toen zij haar haar nog gitzwart had laten verven en iedere dag, ieder uur soms, vroeg of ze ook minder mooi werd door haar ziekte.

‘Ja,’ zei hij en snikte even.

Hij keek naar het kleine bureautje waaraan ze zo vaak had gezeten - om een verhaal te schrijven. ‘Ik heb een vlaag van inspiratie!’ kon ze soms dramatisch uitroepen, liet de huishou-

[p. 97]

ding in de steek en schreef, anderhalf uur lang, heel geconcentreerd. Eens had een damesblad zo'n verhaal gepubliceerd onder haar pseudoniem: Violette d'Arc. Alles wat ze geschreven had lag op dat bureautje. Het was een klein stapeltje, maar zolang hij leefde zou het er blijven liggen.

‘Paul heeft een leuk versje opgezegd,’ zei hij. ‘En hij heeft het ook alleraardigst voorgedragen. Ik ben er erg gelukkig mee.’

Ze lachte toegevend. Had hij zich vergist? Was het Paul geweest, Elisabeths zoon, of een van de andere kleinkinderen? De gedachte vervaagde; hij had nog iets willen zeggen, iets wat ermee samenhing.

‘Waar had ik het ook weer over?’

‘Over Paul,’ zei ze, ‘die dat versje zo grappig voordroeg.’

‘O ja, natuurlijk. Alleen hoop ik niet dat zijn wens uitkomt.’

Ze begreep wat hij bedoelde.

‘Verder hebt u het toch goed, vader. U bent gezond...’

Hij luisterde al niet meer.

‘Wanneer ga je terug?’ vroeg hij.

‘Morgenochtend. Het vliegtuig vertrekt om halfelf. U begrijpt, Edward wilde niet hebben dat ik langer bleef. Ik ben tamelijk onmisbaar voor de zaak.’

Ja, hij knikte dat hij het begreep. Stel je eens voor dat hij zei: nee, ik begrijp het níét! Blijf liever hier, hou me gezelschap, dan ben ik ook wat minder eenzaam! Als hij eens klein deed, als een kind! Maar je leerde wel als je zo oud werd.

‘Ik heb je kamer voor je in gereedheid laten brengen. Je oude kamer.’

‘Fijn, vader.’

Ze legde haar hand even op de zijne.

‘Ik hoop dat je nog wat voor me wilt spelen,’ zei hij.

‘Vanavond, als iedereen weg is. Jouw lievelingsmazurka van Chopin. Blijf nou nog even zitten, vader, dan neem ik de honneurs zolang waar.’

En ze verdween. Hij keek naar de vleugel die al jaren niet meer bespeeld werd, het instrument van haar conservatoriumjaren. Hoe lang was het alweer geleden dat zij op het conservatorium zat? Hij begon te rekenen maar kwam er niet uit. Dat was onaangenaam: vroeger kon hij goed rekenen, verbazend goed zelfs! Met rekenen - en zich niet verrekenen - had hij in de naoorlogse jaren de zaak van zijn vader tot bloei gebracht. Twintig jaar geleden had hij deze villa aan de Vecht gekocht en laten verbouwen, deze villa met de parkachtige tuin, de hoge bomen, het gazon waar iedereen nu toch maar van profiteerde! Zo lang hij leefde was hij de machtigste man hier, machtiger dan zijn zoons die hem wel van die plaats zouden willen verstoten. Egoïsten waren het, die zoons. Nee, zo lang hij leefde zou hij een vinger in de pap hebben al was dat rekenen daarnet niet zo best gegaan.

Hij liep het terras op en knipperde met zijn ogen tegen het felle licht. Ja, hij voelde dat hij het weer aankon, de conversatie,

[p. 98]

het staan in de tuin, de drank, die hij voorzichtig, met kleine teugjes, tot zich zou nemen.

Hij daalde de vier treden van het terras af. Langs een omweg wilde hij het gezelschap bereiken, hij wilde nu eens van een heel andere kant op komen dagen dan ze zouden verwachten!

Hij liep over het grintpad waarlangs de kegelvormig gesnoeide taxisboompjes stonden, kwam langs de uitbouw van het huis, zijn kantoor, waar klimrozen tegen de muur groeiden en de ramen omrankten. Het was een beschut plekje waar hij in het prille voorjaar, als de zon scheen, al kon zitten.

Daar zag hij een van zijn jeugdige nichten aankomen, de kleindochter van zijn overleden broer. Wat was dat vrouwtje gevaarlijk bekoorlijk! Heette ze niet Andrea? Nee nee, dat was haar naam niet. In één blik omvatten zijn oude ogen haar blote gebruinde schouders en de iets te dikke benen die onder het korte rokje vandaan kwamen. Ook die bekoorlijkheden waren een facet van het ‘ewig Weibliche’, een niet te onderschatten facet. Ze liep in zijn richting, zag hem, glimlachte en zei iets dat hij niet verstond. Het lome gebabbel op het gazon, dat als een gegons tot hem kwam, ging over in het gedruis van een tuinfeest bij een van zijn jaargenoten; de muziek was opgehouden en men sprak gedempt met elkaar, als om de avondsfeer niet te verstoren. Paartjes wandelden naar uithoeken van de tuin en verdwenen tussen struiken en achter hagen. ‘Kom maar,’ zei hij tegen haar en strekte zijn handen uit. Zij nam ze, wilde echter weer loslaten, maar nu werd zijn greep steviger en trok hij haar zachtjes achter de stam van een oude boom. ‘Vind je het geen heerlijk feest?’ fluisterde hij. Ze knikte en boog het hoofd. Onder zich zag hij haar schouder met de kleine blonde haartjes. ‘Lieveling,’ zei hij zacht en wilde haar daar kussen. Waarom stribbelde ze tegen? Hij hoorde het geluid van stemmen en liet haar los. Snel liep ze verder. Verdraaid, er was iets misgegaan, hij had gek gedaan. Er werd naar hem gekeken: zouden ze iets gezien hebben? ‘Opa is weer eens ondeugend,’ hoorde hij een vrouwenstem zeggen, de stem van zijn schoondochter. Het was een afschuwelijk moment; ongemerkt naar binnen gaan kon niet meer, hij moest de boel dan maar trotseren! Met een verlegen lachje kwam hij van achter de taxisboompjes te voorschijn en liep het gazon op; naarmate hij dichter bij het gezelschap kwam, ging zijn glimlach over in een brede grijns. Hij zou nu iets goeds zeggen, iets waarvan ze allemaal versteld zouden staan. Hij zou zeggen: ‘Weten jullie, dat het verlangen toeneemt recht evenredig met de leeftijd? Op je tachtigste ben je een vulkaan, al denkt iedereen het tegendeel.’ Maar niemand keek meer in zijn richting, het was weer een loom gebabbel dat onder de hoge bomen klonk; het leek of het niet onderbroken was geweest.

‘Vader, je kent mijn vriendin toch, mevrouw Wentinck? Ze wil graag met je spreken.’

Het was Elisabeth die tegen hem sprak; naast haar stond een vrouw van een jaar of vijfenveertig met een laag uitgesneden

[p. 99]

zwarte japon, een mantilla om de schouders en een zwarte hoed op met brede rand.

‘Mondain,’ dacht hij. Hij hield van mondaine vrouwen, zijn vrouw was het ook geweest. Hij herinnerde zich haar niet.

‘Natuurlijk, natuurlijk,’ zei hij en drukte de naar hem uitgestoken gehandschoende hand. Zij hield zijn hand even in de hare terwijl ze begon te spreken: ‘Ach, meneer Ernestie, wat ben ik blij dat ik even met u kan praten over iets wat me verschrikkelijk hoog zit. - Wat treft u overigens een prachtige dag en wat moet het voor u...’

Hier verstond hij een gedeelte niet; hij keek naar haar ogen, die hem zwart en geraffineerd vanonder die hoed tegemoetloerden. Hij was enorm op zijn hoede: dergelijke vrouwen zouden zich kunnen verkopen aan een stervende, als ze er voordeel van hadden.

‘Doet u het, doet u het, meneer Ernestie, ik zou u zo ontzettend dankbaar zijn.’ En ze legde haar gehandschoende handje even op zijn arm.

Nu herinnerde hij zich dat hij haar zoon, die niet kon leren, een paar jaar geleden een kleine functie had gegeven op een van zijn filialen. De jongeman deed het daar redelijk goed, maar hij voelde er niets voor om hem hoger te plaatsen. Aan de andere kant wilde hij zijn dochter ter wille zijn.

‘Ik zal eens kijken wat ik kan doen,’ zei hij vaag.

‘Dóét u het, dóét u het toch, de jongen verdient het! Eén woord van u en het gebeurt!’ En weer legde zij, even maar, dat gehandschoende handje op zijn arm.

Hij weifelde. Toen voelde hij een zware hand op zijn schouder: zijn zoon Dirk.

‘Wat is er, vader?’

Nu wendde de vrouw zich tot hém, ze gaf hem een hand, hield die een ogenblik vast en vertelde het hele verhaal nog eens.

Ze stonden er wel wat schutterig bij, vond hij ineens. Dat vrouwelijk wezen dat met haar tanende charmes zich vernederde ter wille van haar zoon. Das ewig Weibliche. Eén woord van hem en het zou gebeuren, had ze gezegd. Nee, zo lagen de zaken niet meer. Dirk was zeer beslist, zijn gezicht stond afwijzend. Hij kon hem geen ongelijk geven: familiebetrekkingen en zaken moesten nu eenmaal niet verstrengeld worden.

Hij luisterde nu nauwelijks meer naar de vrouw, was blij dat zijn zoon ingesprongen was, keek in de verte, waar het gazon zachtjes omhoogliep naar een rij beuken waarvan het paarsbruine lover zo prachtig glansde in de late namiddagzon. Daaronder zou hij willen uitrusten na de afmattende tocht; hoe lang hadden ze al niet gelopen? ‘Mary,’ zei hij tegen Elisabeth, ‘als we daar eens zouden uitrusten en dan teruggingen naar ons hotel? Ben jij niet moe, Mary?’

Hij zocht even steun bij zijn dochter.

‘U bent moe, vader, gaat u toch weer zitten.’

Natuurlijk, zij was Mary niet, zijn vrouw Mary. Hij glimlachte

[p. 100]

even bij de gedachte aan zijn huwelijksreis, aan het mondaine internationale leven in de Zwitserse steden, waar zijn vrouw maar niet genoeg van kon krijgen. Het had hem toen al benauwd: altijd maar duurdere kleren, ringen, juwelen.

De tijd maakte een sprong van meer dan vijftig jaar. Heeft iemand iets gemerkt? Hij keek schichtig rond, herstelde zich snel. Andrea stond voor hem, met haar man. Ze kwamen afscheid nemen. Wat was dat vrouwtje weer gevaarlijk bekoorlijk! Waarom was het onaangenaam om daaraan te denken? Er was iets vervelends gebeurd. Tevergeefs zocht hij zijn geheugen af.

Ook de vrouw met de zwarte japon gaf hem een hand. Hij wilde nog iets zeggen om zijn dochter gunstig te stemmen.

‘We zullen er nog wel over praten, mijn zoon en ik,’ zei hij.

‘Dank u, dank u! Ik had u...’ Hij verstond de rest niet; even later stond hij midden in een groepje dat erg om hem moest lachen.

‘En toen we eenmaal die failliete boedel hadden opgekocht,’ hoorde hij zich, tot zijn eigen verbazing, zeggen - nu zou hij zijn oudste zoon eens trotseren - ‘maakten we hem bedrijfsleider in zijn eigen zaak! Ja! Want wie kende die zaak beter dan hijzelf? Hahaha! En weet je wat we toen deden?’

Hij voelde zich erg getapt, hij zou wel eens uit de doeken doen wat de hogere trucs waren in het zakenleven.

‘Toen hebben we...’

Weer voelde hij de hand op zijn schouder, zwaar, vriendschappelijk: zijn zoon.

‘Niet de vuile was buitenhangen, vader. Dat heb je ons altijd zelf geleerd. Onze geheimen blijven onze geheimen.’

Dirk lachte minzaam tegen de mensen, men vroeg niet verder en ging uiteen; hij zelf voelde zich mat en bedrukt, ineens.

‘Waarom heb je het haar niet beloofd?’ vroeg Elisabeth hem 's avonds, toen de rust weergekeerd was rond het grote huis. Ze zaten in de suite; ook het diner was achter de rug en de genodigden waren vertrokken.

‘Wat bedoel je?’ vroeg hij.

‘Haar zoon,’ antwoordde ze.

Hij begreep niet wat ze bedoelde. Ze vroeg niet verder, liep naar de vleugel en opende de klep.

‘Fijn dat je voor me wilt spelen,’ zei hij.