Maatstaf. Jaargang 35

[p. 7]

James Purdy
Slaap lekker

Kleine Judd was bijna vijf jaar oud toen zijn zusje Nellie voor de eerste keer iets over de Zandman zei. Hij praatte en peinsde tot die tijd voornamelijk over brandweermannen, politieagenten, soldaten, en over zeelieden natuurlijk, want zijn vader zat op zee:

Je vader is ver
op de grote zee

zong Nellie als ze trachtte hem in slaap te sussen, tevergeefs overigens, want slapen was nu juist het enige wat Judd niet kon. Na zonsondergang sluimerde hij een paar uur, maar 's nachts lag hij meestal wakker. Ten einde raad dacht Nellie aan de Zandman en vertelde Judd dat Hij zou komen om de jongen slaperig te maken, als hij tenminste stil was en beloofde niet naar de radio te luisteren of met zijn waterverf te spelen en de lakens te bekladden.

‘Straks komt de Zandman en hij maakt je ogen moe,’ beloofde Nellie. ‘Maar alleen als je lief bent en heel rustig in bed blijft liggen.’

Daarna zong Nellie nog een ander liedje, over het Rode Rode Roodborstje dat aan komt Wip Wip Wippen en Judd giechelde om de woorden die hij allang kende.

Hij vleide haar: ‘Zing nog eens over dat roodborstje.’ Nellie zong tot ze hees werd, maar Judd werd daar niet slaperig van, integendeel.

‘Kind, er komt waarachtig geen einde aan je liedjesrepertoire,’ zei Moeder toen Nellie op een avond, bleek en uitgeput door haar inspanningen om hem in slaap te krijgen, beneden kwam.

‘Ik had er beter aan gedaan niets over de Zandman te vertellen,’ vond Nellie. ‘Nu blijft hij met opzet wakker om hem te spreken.’

‘Wat dat betreft, moet jij jezelf niets verwijten, Nellie,’ zei Moeder troostend. ‘Alles wat we voor de kleine doen, lijkt voorbestemd om te mislukken.’ Ze zuchtte, deed haar schort af en legde het opgevouwen in de wasmand.

Sinds Nellie die naam genoemd had, dacht de kleine Judd inderdaad aan bijna niemand anders dan de Zandman. Maar hoe vaak hij er zijn zuster ook om gevraagd had, ze slaagde er

[p. 8]

maar niet in diens uiterlijk te beschrijven of duidelijk te maken hóe hij het zand op de oogleden van de jongen zou leggen. Ook had Judd willen weten in wat voor soort doos of zak de Zandman dat zand bewaarde. De jongen kreeg zo weinig details van Nellie, dat hij waakzamer werd dan ooit.

Op een nacht, lang nadat zijn Moeder en Nellie beneden waren gaan slapen, hoorde Judd een vreemd geluid en toen hij zich omdraaide, wist hij zeker dat hij oog in oog stond met de Zandman, die door het open raam naar binnen was geklommen. Hij was een grote donkere man met een soort carnavalsmasker voor en hij droeg lange blauwe handschoenen. Ook was er een grote rode plek, op zijn borst.

Hij ademde zwaar en kromp steeds ineen, hield zijn buik vast en zei: ‘Aaau.’

‘Zandman?’ vroeg de kleine Judd.

De donkere gemaskerde man staarde, op zijn hoede nu, naar de jongen terwijl hij met zijn ‘Au’-geluiden doorging.

‘Kom op, meneer, geef me eens wat zand, toe nou!’

De man aarzelde even, liep toen op zijn tenen naar hem toe en ging met zijn volle gewicht naast de jongen op het bed zitten.

‘Komt u vannacht speciaal voor mij?’ vroeg de jongen.

‘Ja,’ zei de man even later: ‘dat zou je kunnen zeggen.’ Hij glimlachte heel vaag; begon de schouder van het jongetje te strelen, maar hij hield er al gauw mee op ook.

‘U weet toch wel zeker dat u hem bent?’ Judd zei het ernstig en op luide toon. De Zandman knikte zwakjes, bij wijze van antwoord, hield toen een vinger voor zijn lippen en fluisterde: ‘Ssst.’

‘Waarom geeft u de kleine Judd dan geen zand?’ Ook de jongen fluisterde. De Zandman begon aan een antwoord, maar werd abrupt onderbroken door op straat loeiende politiesirenes. Hij deed zijn ogen nerveus open en dicht, alsof hij met zijn zenuwachtige geknipper de rest van zijn verklaring wilde geven.

Maar de kleine Judd, die een hekel had aan de lange nachtelijke stilte, klapte in zijn handen van plezier om het lawaai van buiten. Hij hield van alles wat de stilte brak, de verschrikkelijke stilte, waarin hij woelde en draaide en zich afvroeg waar zijn vader zich nu op die onmetelijke zee zou bevinden.

‘Ik zal je wat zand geven, kleine Judd,’ zei de bezoeker toen, ‘als je me belooft aan niemand te vertellen dat ik hier ben.’ Terwijl hij dit zei, stond hij moeizaam op. ‘Maar denk er dus aan, als ze je vragen of er iemand bij je was vannacht - dan moet je zeggen: alleen de Zandman. Luister je? Dan zullen we er nu voor zorgen dat er flink wat zand in je ogen komt...’

‘Wat heeft u aan uw borst, Zandman?’ vroeg de jongen, toen hij de vreemdeling eens goed bekeek. Plotseling nam de kleine Judd een hand van de man in de zijne. Een tijdje hield hij hem stevig vast, toen schreeuwde hij: ‘Hé, kijk eens wat u met mijn deken hebt gedaan! Het lijkt wel of u er met mijn rode waterverf

[p. 9]

op heeft geknoeid.’ De bezoeker boog zich versuft voorover en zijn half geopende mond raakte even het zachte blonde haar van de jongen.

‘Nou, kleine Judd,’ zei de man toen hij zag hoe kalm de jongen onder zijn komst was gebleven: ‘Ik verdwijn nu even in die kleerkast, begrijp je wel, om een paar zandkorreltjes voor je te halen. Terwijl ik ze aan het pakken ben, moet je absoluut niemand zeggen dat ik hier ben, afgesproken?’

Hij merkte dat zijn hand in de jongensvuist gevangen lag. Snel trok hij hem weg, liep naar de kast en deed de deur open. Voordat hij erin stapte, wendde hij zich nog een keer tot de jongen en fluisterde, bijna onverstaanbaar: ‘Nu ga ik het zand voor je halen, Judd.’

Beneden klonk het alarmerende gerinkel van de deurbel. Judd kon zijn moeder er bovenuit horen roepen: Jaja, ik kom, met dezelfde harde, geïrriteerde stem als waarmee ze schreeuwde wanneer hij in zijn bed geplast had: Waarachtig, we kunnen je niet eeuwig een plastic broekje aandoen, of wel soms?

‘Ja, agent?’ De stem van zijn moeder drong boven tot hem door. Ondertussen hield hij zijn ogen gericht op de kastdeur.

‘Nee, we hebben niets gehoord, hè, Nellie?’ Moeders stem sloeg angstig over.

Toen hoorde Judd haastige voetstappen op de trap en plotseling loerde zijn zusje Nellie naar binnen. Buiten was inmiddels de hele buurt wakker geworden. De lucht werd aan stukken gescheurd door sirenes en politiefluitjes.

‘Wat is er, Nellie?’ De jongen zei het een beetje schalks, zijn ogen nog altijd gevestigd op de kastdeur.

Nellie bestudeerde zijn gezicht. ‘Er is ergens ingebroken,’ zei ze. Daarna zweeg zij en keek achterdochtig de kamer rond. ‘Er is iemand neergeschoten.’ Ze praatte heel zachtjes. ‘Hoe dan ook, je kunt beter weer gaan slapen, lieverd... Het is allemaal voorbij.’ Ze gedroeg zich vreemd terwijl ze sprak en ongerust schoot haar blik heen en weer door de kamer.

Voordat ze naar beneden kon gaan, klonken er vreemde zware voetstappen op de versleten traploper. Een grote man in een blauw uniform verscheen in de deuropening en Moeder stond, klein en witjes, achter zijn rug.

‘Hier lijkt alles in orde,’ deelde de politieagent mee, alsof hij de kamer zelf toesprak. Hij stapte over de drempel en liet zijn hand kortstondig op de klink van de kastdeur rusten.

Toen glimlachte de agent naar Judd. ‘Heb je wat gehoord, jochie?’

‘Alleen de Zandman,’ antwoordde Judd. Zijn stem was net zo schel als anders. Om dit antwoord glimlachte Nellie verlegen. De agent en Moeder verlieten de kamer.

‘We kunnen niet voorzichtig genoeg zijn, mevrouw Bond.’ Zijn stem klonk Judd luid en duidelijk in de ogen, alsof de agent nog bij de kastdeur stond. ‘We zouden graag de tuin nog eens doorzoeken - en het souterrain.’

[p. 10]

Judd hoorde dat zijn Moeder huilde. Nellie ging naar de trap en al gauw merkte hij dat ze beneden rondliep. Nog meer sirenes loeiden, nu dicht bij huis, en een man riep iets door een megafoon.

‘Je kunt eruit komen, Zandman,’ fluisterde Judd. Er kwam geen antwoord uit de kast.

‘Zandman,’ fluisterde Judd, iets luider. ‘Kom er nu maar uit en strooi het zand in mijn ogen. Ik wil slapen. Toe nou, kom!’

Op de bovenverdieping was het nu rustig, maar beneden liepen mensen heen en weer en de agent zei iets geruststellends tegen Moeder.

‘U hoeft niet bang te zijn, mevrouw. Hij is waarschijnlijk al een eind weg... En wij patrouilleren vannacht in deze buurt.’

En ook de stem van Nellie klonk weer normaal. ‘Het is al goed, Moeder... Huil niet zo, alsjeblieft...’

‘Zandman,’ zei Judd hardop.

Op dat moment viel de kastdeur wijdopen. De Zandman staarde de kamer in, zonder de jongen echt aan te kijken. De natte rode cirkel op zijn borst was in omvang toegenomen en besloeg nu bijna het gehele hemd. Ook zijn ogen zagen er anders uit, als houtvuurtjes die bijna uitdoven.

Plotseling viel de Zandman voorover, ronddraaiend als om zijn val te breken, en kwam ruggelings neer op de vloer.

‘Wat is dat in Godsnaam voor een lawaai?’ riep Moeder, die in de keuken zat. ‘Jezus, je gaat me toch niet...’

Judd stapte over de Zandman heen, rende naar de deur en riep naar beneden: ‘Het is niets, Mama - ik liep de stoel omver.’

‘Goed, lieverd,’ antwoordde Moeder en ze vergat hem tot slapen te manen. ‘Ik kom dadelijk bij je.’

De kleine Judd voelde zich net zo gelukkig als op de dag dat zijn vader voor Bruine Beer had gespeeld. Papa had een wilde beer nagedaan en vlak voordat hij zou gaan bijten, schoot Judd zijn vader met zijn speelgoedgeweer dood en papa was gevallen en heel stil blijven liggen.

De kleine Judd stapte in de kast waarin de Zandman zich had verborgen en pakte zijn geweertje. Hij schoot een keer of vijf op de Zandman. Maar de Zandman speelde niet zo goed als zijn vader. Nee, hij maakte zelfs tamelijk onplezierige geluiden en op zijn lippen stond roze schuim, wat bij zijn vader nooit was gebeurd. Ook zag de kleine Judd dat de Zandman erg zwart was. Hij had zelfs nog nooit iemand gezien die zó zwart was, behalve toen langs zijn huis op een keer een parade was gekomen en een lange rij donkere mannen en vrouwen riep en schreeuwde en met vlaggen had gezwaaid.

‘Waar is het zand dat je me beloofd hebt?’ klaagde Judd. Hij bekeek de loop van zijn geweer en bestudeerde toen de nog steeds groeiende natte rode plek op de borst van de Zandman. Het was zomer en de bezoeker had weinig aan, alleen een dun bevlekt hemd en een blauwe broek. Hij was op blote voeten.

[p. 11]

Hij stelde vast dat de Zandman in de kast met zijn waterverf moest hebben gespeeld. Dat verklaarde al het rood. Of had de kleine Judd zo hard geschoten dat hij de Zandman pijn had gedaan? In elk geval, hij kreeg zin om te gaan verven, met het rood dat uit de Zandman kwam.

‘Judd?’ Hij hoorde dat Moeder onder aan de trap stond te roepen. ‘Judd, lieverd?’ Haastig ging hij naar de deur, deed hem open en riep: ‘Ja!’

‘Weet je zeker dat alles in orde is, schat?’ Judd antwoordde met enkele kusgeluidjes en zei toen, zijn handen zó als een toeter aan zijn mond zettend dat alleen zijn moeder hem kon verstaan: ‘De Zandman is gekomen.’ Hij hoorde hoe zijn Moeder lachte, terwijl ze haar theekopje hard neerzette.

Hij sloot de deur en maakte op zijn waterverfpapier een tekening van een schip op zee met een zeeman die op de woeste golven neerkeek. Er was nu zoveel rood dat zijn verfdoos erin kon zwemmen. Dit dikke en toch vloeiende rood was de lekkerste verf die hij ooit gebruikt had. Geen wonder dat Nellie zo vaak over de Zandman had gesproken, als hij zulke goede verf leverde.

Maar na een tijdje werd hij moe. Het papier was op en hij zag toen dat de Zandman geen nieuwe verf meer maakte. Alleen uit de mond stroomde nog iets rozigs, maar ook dat hield op.

‘Zandman, je moet nu weggaan. Het wordt al dag en dan heeft niemand jouw zand nodig.’ De kleine Judd bekeek het oranje licht dat door het raam naar binnen viel. ‘Zandman, ga naar huis,’ herhaalde hij. ‘Kom maar terug als het donker is en neem dan een andere kleur verf mee.’

Judd gaapte.

Het was een ongewone nacht geworden, begreep hij, maar één ding was normaal gebleven: hij had geen oog dichtgedaan. Hij begon zich hierover te verwonderen, want de Zandman had tenslotte de hele nacht bij hem doorgebracht - en hij had hem niets anders dan rode waterverf gegeven.

Zoals zo vaak als de ochtend aanbrak, werd hij nu opeens slaperig. Maar de rode verf van de Zandman had zijn bed veel te nat gemaakt. Er hing een vreemde doordringende geur in de kamer en een aantal grote zwarte vliegen was door het open raam naar binnen gekomen en zat nu op het gezicht en op de borst van de Zandman. Ze gonsden, bewogen hun glibberige pootjes, vlogen op en kwamen weer neer op de stille Zandman.

De kleine Judd werd onrustig van het gonzen van de vliegen en van de eigenaardige zoete geur in zijn slaapkamer. Hij voelde zich misselijk worden.

Hij huilde even.

Het drong tot hem door dat hij zich moest hebben vergist, of dat zijn zuster hem de waarheid niet nauwkeurig genoeg verteld had. De man die daar zo stilletjes lag, terwijl de vliegen om zijn borst en mond zwermden, zou wel eens een namaak-Zandman kunnen zijn. Want als hij de echte was, dan had Judd nu immers

[p. 12]

liggen slapen en dan had hij geen rode waterverf gekregen, maar gouden zandkorrels.

Toen begon hij heel hard te huilen. Daarna schreeuwde hij, alsof hij in zijn plastic broekje had geplast.

Eindelijk hoorde hij Nellies voetstappen.

Van achter de gesloten deur klonk haar stem: ‘Wat is er nou, Judd?’

‘Ik heb de Zandman neergeschoten,’ antwoordde Judd. ‘Hij zit onder de waterverf en de vliegen en ik heb hem doodgemaakt.’

‘Probeer nou wat te slapen,’ zei Nellie door de deur heen. ‘Het is pas halfzes... Je potje staat onder het bed, ga daar maar op, als je moet, Judd.’

‘Ik dacht dat hij de Zandman was, maar ik geloof niet dat het klopt,’ zei de kleine Judd tegen zijn zusje. ‘Ik heb hem met mijn geweer doodgeschoten, geloof ik.’

‘Ga maar op het potje, als je moet,’ zei Nellie. Haar stem klonk sloom, alsof ze tegen de deurpost in slaap zou vallen.

‘Moet ik je komen helpen, Judd?’

Er kwam geen antwoord.

‘Kleine Judd!’ riep Nellie.

‘Hij is de Zandman niet, dat zie je zó.’

Op dat moment deed Nellie de deur open. Eerst staarde ze een tijdlang naar de dode man, toen naar Judd, vervolgens naar de bloedspatten op het bed en op het waterverfpapier. Toen begon ze te gillen: eerst kwam er een geluidloze schreeuw, toen een met geluid, die ook langer duurde, en ten slotte ontsnapten er aan het verbijsterde gezicht een groot aantal doordringende kreten die de sirenes en de megafoon in herinnering brachten. De kleine Judd antwoordde haar ook met geschreeuw en het was of ze elkaar toezongen, in canon, zoals ze deden wanneer ze samen het liedje over het roodborstje zongen.

‘Slaap lekker’ - vertaald door Paul van Capelleveen - verscheen oorspronkelijk onder de titel ‘Sleep Tight’ bij Nadja te New York in januari 1979. De oplage van die uitgave bedroeg 126 gesigneerde exemplaren. Het copyright en alle Nederlandstalige rechten berusten bij Polak & Van Gennep, Uitgeversmaatschappij te Amsterdam.

J. van Heiningen
Ezra Pound 1985