Maatstaf. Jaargang 32

[p. 126]

K.P. Kavafis Drie gedichten herzien

In het onderstaande volgen vroegere versies van enkele gedichten van Kavafis. Het gaat om eerdere stadia van de gedichten ‘Stemmen’, ‘De uitvaart van Sarpedon’ en ‘De schreden’. Hoevéél ze verschillen zal ieder na vergelijking met de definitieve versies zoals te vinden in K.P. Kavafis: Gedichten - in de vertaling van Hans Warren en Mario Molegraaf onmiddellijk duidelijk zijn.

Wat in de vertalingen niet naar voren komt is het grote verschil tussen oude en nieuwe versies wat taalgebruik betreft. In de oude versies is dat ouderwets, zoals te zien in woordkeus, werkwoordsvormen, verbuigingen van adjectieven en subjectieven. De hier gekozen gedichten in katharevousa zijn door Kavafis zelf allemaal eens gepubliceerd. Vóór de grote herziening van zijn werk in 1901 begon heeft de dichter de volgende verzen voor de eerste maal openbaar gemaakt.

In 1886 in het tijdschrift Esperos: ‘Bacchisch’, ‘Vergeefse, vergeefse liefde’ (vertaling van de ballade Auld Robin Gray door de dichteres Anne Lindsay-Barnard, 1750-1825), ‘De Dichter en de Muze’.

Waarschijnlijk in 1891 als feuille volante: ‘Bouwers’.

In 1892 in het tijdschrift Attikon Mousion: ‘Spreken en zwijgen’, ‘Sam el Nesim’. In het tijdschrift I Fisis: ‘Zanger’.

In 1893 in I Fisis: ‘Vulnerant omnes, ultima necat’, ‘Goed en slecht weer’.

In 1894 in de Geïllustreerde Egyptische Almanak voor 1895: ‘Timolaos, Syracusiër’, ‘De Stem van Athena’, ‘De Inktkoker’, ‘Lieflijke stemmen’ (dat later tot ‘Stemmen’ zou worden omgewerkt).

In 1895 in het tijdschrift Twintigste Eeuw: ‘Elegie van de bloemen’, ‘Uren van melancholie’, ‘Aan de Maan’ (vertaling van To the Moon van Shelley).

In 1896 in het tijdschrift Kosmos: ‘Oedipus’, ‘Ode en elegie van de wegen’, ‘Bij een open venster’, ‘Een liefde’ (een ingrijpende bewerking van het vertaalde ‘Vergeefse, vergeefse liefde’). In het tijdschrift To Asti: ‘Herinnering’ (dat later tot ‘Ionisch’ omgewerkt zou worden).

In 1897 in het tijdschrift Kosmos: ‘De dood van keizer Tacitus’. Als feuille volante: ‘Muren’. In het tijdschrift Kosmos: ‘De schreden van de Eumeniden’ (dat later tot ‘De schreden’ omgewerkt werd), ‘De tranen van Phaëtons zusters’. In de krant Neologos K'poleos te Athene verschijnend: ‘De antieke tragedie’. In de Nationale Almanak voor het jaar 1898: ‘De paarden van Achilles’, ‘Horatius in Athene’, ‘Een oude man’.

In 1898 als feuille volante: ‘Gebed’ In de Nationale Almanak voor het jaar 1899: ‘De Tarentijnen vieren feest’, ‘De uitvaart van Sarpedon’. In de Egyptische Almanak voor het jaar 1899: ‘Stem uit de zee’.

In 1899 in de Nea Laïki Anthologia: ‘Kaarsen’. In de Egyptische Almanak voor het jaar 1900: ‘Wat nadert’ (dat later tot ‘Wijzen wat op handen is’ zou worden omgewerkt), ‘De eerste trede’.

De meeste van deze gedichten werden verschillende keren en soms in afwijkende versies gepubliceerd. Voor de lezer is wellicht het meest interessant wat er met al deze verzen gebeurde bij de fase van herziening die onder meer met het schrijven van de zogenaamde Ars Poetica vergezeld ging. Slechts enkele gedichten kwamen met betrekkelijk weinig wijzigingen uiteindelijk in de ‘canon’ terecht. Te weten: ‘Muren’, ‘De paarden van Achilles’, ‘Een oude man’, ‘Gebed’, ‘Kaarsen’, ‘Wijzen wat op handen is’ en ‘De eerste trede’. Andere gedichten gingen uitvoerig op

[p. 127]

de helling in deze tijd: ‘Ode en elegie van de wegen’ heeft hij in oktober 1909 in dimotiki trachten te herschrijven, in december 1906 herzag hij ‘De dood van keizer Tacitus’, in oktober 1902 herschreef hij ‘De antieke tragedie’. Desondanks zijn deze verzen tot de verloochende blijven behoren. Ten slotte is er een groepje gedichten vóor 1901 gepubliceerd die later zodanig gewijzigd werden dat de dichter ze voor de canon waardig heeft bevonden. Het gaat om ‘Lieflijke stemmen’, ‘Herinnering’, ‘De schreden van de Eumeniden’ en ‘De uitvaart van Sarpedon’. Wat betreft ‘Herinnering’ dat tot ‘Ionisch’ werd verwijzen we naar een artikel door G.H. Blanken in Maatstaf xxix / 4 (1981), p. 13-15. Hieronder ‘Beminde stemmen’, ‘De schreden van de Eumeniden’ en ‘De uitvaart van Sarpedon’.

‘Lieflijke stemmen’ werd 12 juli 1894 geschreven en nog in hetzelfde jaar gepubliceerd. Nogmaals gepubliceerd in 1896 in het tijdschrift Ta Olimpia en ook in 1896 in een boek van G.B. Tsokopoulos. Lettergrepenschema: 14-8-15, 14-8-14, 14-8-15, 14-8-14. Rijmschema: aab ccd eeb ffd. In 1903 herzien tot ‘Stemmen’ dat zijn eerste publicatie in 1904 in het tijdschrift Panathinea beleefde. De dood van Mikes Rallis in 1889 zou de aanleiding tot dit gedicht zijn geweest.

‘De schreden van de Eumeniden’ werd in augustus 1893 geschreven en vier jaar later gepubliceerd. Nogmaals gepubliceerd in 1898 in de Egyptische Almanak voor het jaar 1899. Alle regels hebben 12 lettergrepen. In 1908 herzien tot ‘De schreden’ dat in 1909 werd gepubliceerd. De Eumeniden zijn de Furiën.

‘De uitvaart van Sarpedon’ werd waarschijnlijk tussen maart en november 1892 geschreven en zes jaar later gepubliceerd. Het gedicht heeft 54 regels, waarvan r. 1 en 2, 53 en 54 dertien lettergrepen hebben. Alle overige hebben twaalf lettergrepen. In 1908 herzien en gepubliceerd onder dezelfde titel.

Lieflijke stemmen

Zeer lieflijke stemmen die voor immer
zwegen, die alleen in
een verdrietig hart droef weerklinken.

In de dromen komen angstig en nederig
de zwaarmoedige stemmen;
zij brengen in onze zo zwakke herinnering

dierbaren die gestorven zijn; hen bedekt koude,
koude aarde en voor hen straalt
nooit meer vrolijk het morgenrood, lentes bloeien niet.

De zangerige stemmen klagen; en in de ziel
klinkt de eerste poëzie
van ons leven - als muziek, 's nachts, in de verte.

[p. 128]

De schreden van de Eumeniden

Te slapen ligt Nero in zijn paleis
kalm, gewetenloos en gelukkig -
in de bloei van zijn lichaamskracht
en in de mooie overvloed aan jeugd.

Maar zijn laren worden onrustig.
De kleine goden van de haard sidderen,
en ze proberen hun onbeduidende lichamen
te verbergen, klein te maken, te doen verdwijnen.
Want ze hoorden onheilspellend lawaai -
een de dood aankondigend lawaai, lawaai uit de Onderwereld -
vanaf de trap komen, en dadelijk bevroedden, voelden,
kenden de bevreesde laren, met heel hun
zwakke goddelijkheid radeloos
de vreselijke schreden van de Eumeniden.

De uitvaart van Sarpedon

Het hart van Zeus is vol van smart.
Patroklos bracht Sarpedon om.

De God eerbiedigde de Wil van het Lot.
Maar de vader beweent zijn ongeluk.

De onoverwinlijke zoon van Menoitios,
de Achaeërs brullend als leeuwen,
proberen het lijk te roven en als prooi
voor raven en honden te werpen.

Maar Zeus kan de vernedering niet toestaan.
Hij kan niet toelaten dat het lichaam
van zijn dierbare en geëerde zoon geschonnen wordt.

Zie, in zijn opdracht daalt van zijn wagen
op de aarde Phoibos af.
Zijn goddelijke handen redden het lijk
van Sarpedon, dragen het naar
de rivier en baden het eerbiedig.
Het stof en het geronnen bloed wordt afgespoeld
en de gestalte van de rechtvaardige

[p. 129]

 

en dappere held wordt toonbaar.

 

Phoibos giet rijkelijk balsem van ambrosia

 

over het kadaver

 

en omhult het met Olympische

 

onvergankelijke gewaden. Hij sluit

 

zijn gapende borstwond. Hij legt

 

zijn leden in een kalme en bekoorlijke houding.

 

Hij maakt zijn huid glanzend. Met een kam

 

kamt hij licht zijn haar, weelderig en zwart

 

haar, nog niet door wit

 

ontsierd.

 

 

 

Een uitrustende jonge atleet

 

lijkt hij werkelijk - een jonge minnaar

 

dromend van vreugde en liefde

 

met blauwe vleugels en met een

 

regenboog - een jonge en welvarende echtgenoot,

 

gelukkig met al zijn leeftijdgenoten,

 

een mooie bruid zonder bruidsgift verwervend.

 

 

 

Nadat zijn taak vervuld was riep de God

 

de broeders Hypnos en Thanatos

 

en gaf hun opdracht Sarpedon

 

naar het uitgestrekte Lykië over te brengen.

 

 

 

In hun vaderlijke en tedere armen

 

namen Hypnos en Thanatos hem op

 

met droefenis en liefde en met voorzichtigheid

 

zodat niet verstoord werd de ernstige rust

 

van het gelaat van de dode, niet beschadigde

 

de grootsheid van het dappere lichaam.

 

 

 

De Lykiërs bogen diep voor de

 

voor vrees ongevoelige goden

 

en ze namen hun mooie zoon weer in ontvangst,

 

dood van geest, maar van gestalte schitterend

 

in bloei, welriekend en gerust.

 

 

 

Ze bouwden zijn graf van marmer

 

en op het voetstuk, in reliëf

 

verhaalden ervaren beeldhouwers de overwinningen

 

van de held en zijn vele veldtochten.