Maatstaf. Jaargang 30

[p. 16]

Henk Romijn Meijer Bad Trip

Voor Tilly

Vreemd dat je zo'n toren eigenlijk niet ziet als je voor het eerst van je leven zo'n stad binnenrijdt. Tenzij je er speciaal op let en ze letten niet erg op wat buiten te zien was.

Een toren die hoog boven de mensen uitsteekt! Tegen het eind van hun tocht waren ze gaan praten over uitdrukkingen die in onbruik waren geraakt. ‘Je in de kaart laten kijken’, daarvan wist iedereen nog, maar wie herinnerde zich ‘De gekken trekken de kaart’? ‘Beter blode Jan dan dode Jan,’ zei een van de auteurs zangerig in de auto, een waarheid uit het dagelijkse leven en wie zag hem nog ooit op papier? Een auto van de uitgeverij bij wie ze waren verschenen had ze vanuit Amsterdam door de polder naar Groningen gereden waar ze hun handtekening zouden zetten in hun eigen verkochte werk en na afloop zou nog ergens een manifestatie plaatsvinden waar het goede boek zou worden geëerd. Ze kenden elkaar nauwelijks en het praten was een poos algemeen gebleven.

Uitziend over het platte groen had Arnold Landakker bedremmeld gezegd: ‘Hier heb ik vroeger gewerkt.’

‘Als tandarts?’ vroeg Peter naast hem.

‘Nee eerder. Voordat ik afgestudeerd was, als dienstweigeraar. Gewoon in de grond. Was wel hard werken.’

‘Spitten in de klei? Of is dat geen klei wat je hier hebt?’

Arnold knikte vaag naar het landschap en ze lieten zich rijden. Fons Jongkind van de uitgeverij was hun chauffeur.

‘In Assen heb ik eens een uitsmijter gegeten,’ vertelde Peter. ‘En die uitsmijter vond ik zo goed dat ik tegen de kelnerin zei dat ik hem goed vond. En toen zei dat meisje: “De mensen denken wel eens dat het in het Noorden allemaal veel minder van kwaliteit is en dat is toch niet zo.”’

‘En wat zei je toen tegen haar?’ vroeg Arnold aan Peter.

‘Dat weet ik niet meer precies.’ En Peter vroeg Fons of er tijd over zou zijn om de stad in te gaan, zien wat er allemaal te koop was, wat voor sigaren, bloemen, elektrische apparatuur. Fons dacht van niet en vroeg Peter of dat werkelijk door zou gaan, prikklokken op de universiteit.

‘Zal ze lekker duur komen te staan,’ zei hij. ‘Toen ik in de bakkerij werkte leerde ik al gauw hoe je ze het snelste kunt mollen. Een spijker erin... Er waren er altijd wel een paar onherstelbaar kapot.’

‘Hoe gaat dat eigenlijk, dat signeren?’ vroeg Peter hem.

Ze waren gestopt voor de Bijenkorf, ze stapten uit. Ze lieten zich binnen naar boven rollen, Arnold en Peter achter Bert Kuvel en de snelprater Juup Hattink die een smerige belevenis verder vertelde.

Op de derde verdieping verschool Peter zich een ogenblik achter een boekenkast om de situatie vooraf op te nemen, de boeken in stapels opgehoopt voor een leegte van stoelen waarboven de schrijvers hevig vergroot op karton aan een drooglijn te kijk waren gehangen.

Drie boeken lang had hij zich schuilgehouden en de tijden waren veranderd. De tijd was gekomen van het aantreden voor het grote publiek om aan zijn laatste roman een verzoenend gebaar mee te geven.

Hij zat achter hoge stapels van werk dat hij zelf had geschreven. ‘Het moet nu eenmaal schreeuwen tegenwoordig,’ zei Arnold. ‘Alles moet onmetelijk groot zijn, tenminste dat schijnt zo te zijn en dan zal het ook wel.’

[p. 17]

Omdat het nog rustig was in de winkel voerden ze een gesprek. Het was zaterdagmiddag en ze waren door boeken omringd, een gunstig teken. Een enkel mens slenterde aan de tafel voorbij, legde de hand op een stapel, vervolgde zijn weg op de zachte drang van de stem die, neutraal als musak, meedeling deed van het feit dat op de derde verdieping de volgende schrijvers hun werk signeerden. De stem gaf de schrijvers de tijd tot vier uur en somde ze op in de volgorde waarin ze naast elkaar waren geplaatst, Peter naast Arnold, en naast hem de vermaarde kolumniste Kandel die op eigen kracht had gereisd en zich bij hen gevoegd had. Juup en Bart zij aan zij en daarnaast als sluitstuk de gecompliceerde plaatselijke schrijver Stokhof, zwaar gebouwd, scheef en schonkig in de schouders en van het soort dat zich van nature niet voorstelt.

‘Ga jij aanstonds ook mee naar die studentensociëteit?’ vroeg Arnold aan Peter.

‘Is dat die manifestatie?’ Peter zei dat hij meeging en luisterde verbijsterd naar een man die hij voor een prille klant had gehouden omdat hij een boek van hem had gegrepen en had gekraakt in de rug.

‘Jullie dachten zeker, ik wil de zaak ook wel eens van de andere kant van de tafel bekijken!’ barstte hij rumoerig uit en legde het gekraakte boek terug onder smakelijk lachen.

Rondom Kandel en de lokale Stokhof was het drommen begonnen. Hun aanhang wist ze te vinden, flipflop, telkens een boek aan de man van hun slinkende stapels en Kandels heldere stem rees boven het gewoel, vol hooggestemde verbazing en schrik over pas gebeurd onrecht. Arnold staarde. Naast Arnold staarde Peter naar de wijzers van de elektrische klok tegenover hem. Hij herinnerde zich een auteur in een lege straattent tijdens een manifestatie, een schrijver die bij gebrek aan publiek en aan kopers in een ijltempo zijn boeken van zijn handtekening voorzag, om de tijd te doden en ze voorgoed onklaar te maken. Er was een moment geweest dat hij als enige de eenzame schrijver waarnam en daarna was het moment weer verstreken.

‘Hoe zou het komen dat wij niet verkopen?’ vroeg hij Arnold en Arnold haalde een schouder op.

‘Een kwestie van stijl misschien wel. Kwestie van te veel of te weinig of zo, waardoor we misschien wat minder menselijk overkomen dan ze van ons zouden wensen.’

En stel dat ze hem helemaal van de kaart kochten en dat hij zijn gedachten en zijn gedrag daarnaar zou moeten richten! Zou hij tevreden zijn of zou hij terugverlangen naar het kale verleden?

‘Niet genoeg sex misschien,’ zei Arnold, ‘niet genoeg gebrul, naaien, koppeniduiven.’

‘Ik ben te barok,’ mijmerde Peter. ‘Te veel filigrein in plaats van de zuivere wol waaraan Firdywalde zich zo graag warmt en als een kriticus als Firdywalde...’

‘Misschien zouden we ons kwetsbaarder moeten opstellen.’

Ineengedoken was een jonge man van studentenleeftijd bij Peters boeken blijven staan om hem te vertellen dat het uit de handel verdwenen Blijvend bestek verweg zijn beste boek was.

‘Noenmaal vond ik een beetje zeurderig,’ zei de jongen, ‘en Verkeerde keus vond ik als bundel veel minder en eigenlijk helemaal niet zo goed. Ik geloof ook dat het nooit zou zijn uitgegeven als Blijvend bestek niet zo'n goede keus was geweest.’

‘Oh?’ Peters blik dwaalde af van de ineengedoken gevleugelde regenjas. Hij zat voor een raadsel. Alles aan deze jongen vroeg om een antwoord dat de eenvoudige handtekening ver voorbij ging. En voordat Peter het antwoord zou hebben gevonden zou deze jongen Peters nieuwste boek dat Blijvend bestek noch Verkeerde keus heette niet in overweging nemen.

De jonge kriticus was aan de grond genageld. Als eerste stap buiten zijn verouderde isolement vroeg Peter hem of hij totaal geen belangstelling had voor zijn Au revoir, Josephine.

[p. 18]

‘Dat wou ik maar even zeggen,’ antwoordde Peters aandachtige lezer.

‘Wat?’

‘Dat ik Verkeerde keus zoveel minder vond.’ Hij was er speciaal voor gekomen! Belangeloos had hij de tocht ondernomen om hem op de hoogte te stellen! Naast Peter zong Kandel hoe oneindig veel beter het werk van Patricia Highsmith was dan dat van John le Carré en de jongen knikte uitsluitend naar hem, dat hij weg moest, verder. Daarna liep hij door zonder een blik op Peters collega's.

Peter staarde. Al had het onderhoud niet geleid tot een onmiddellijk verkoopsucces, het had zijn vruchten afgeworpen. Het hield een erkenning in die niet alledaags was. Hoeveel erkenning hield de verkoop van Stokhof in die door zijn liefhebbers van zijn plaats werd geschoven? Groningse benen bewogen zich over de vloer en wat koop je ervoor? Hier lig ik, ik kan het niet anders. En vroeg in de middag had iemand volledig de moeite genomen om hem zijn oordeel te brengen. Dankbaarheid woelde in Peters gemoed en de gesluierde stem van een vrouw fluisterde ‘klantenservice’ in onzichtbare luidsprekers.

‘Klantenservice.’ In haar uitspraak van het woord was de r zwoel geladen.

Benen bewogen zich aan hem voorbij. Het was druk in het warenhuis. Een bijziende, jonge Groningse geleerde doorzocht Peters Verkeerde keus en zei dat hij alles al had wat erin stond.

‘Onmogelijk!’ ontvlamde Peter in een opwelling van zakelijke geestdrift. ‘Er staan namelijk een aantal nooit eerder gepubliceerde verhalen in! De laatste vier zijn namelijk nog nooit ergens eerder verschenen!’

‘Ja, maar die heb ik toch allemaal al wel, hoor.’

‘Klantenservice,’ fluisterde de gesluierde vrouw om de aftocht van de geleerde te dekken.

Peter staarde naar de wijzers van de elektrische klok, denkend aan mogelijke nieuwe combinaties. Waarom gingen ze hier niet zitten schrijven in plaats van als schrijver erop toe te zien dat niemand iets wegnam van het bedrijf dat ze zelfs geen kop thee bracht. Meer dan dit renteloos zitten lag schrijven in de lijn van de roem en de macht die ze hier kwamen halen. Waar was de afdeling papier? Klantenservice!

Schrijvers die schrijven, de luidsprekers zouden het nieuws kunnen verbreiden. ‘Op de derde verdieping werken de volgende auteurs aan de voortzetting van hun oeuvre.’ Flipflop slonk Kandels stapel en Stokhof werd door zijn kopers verdrongen.

Zou Stokhof geld aan vrienden en vriendinnen hebben verstrekt om deze furore te financieren? Niets dan jaloerse gedachten verscheuren de mens op momenten van ledigheid.

Een mevrouw was bij zijn werk stil blijven staan. Als gewone lezer zonder de kak van de officiële kritiek vroeg ze aan Peter tot welk genre zijn werk kon worden gerekend, in het algemeen.

‘Tot het genre van het korte verhaal in het algemeen,’ zei Peter prompt, ‘hoewel ik ook romans heb geschreven.’

Zijn ogen onderzochten de aderen van de handen die bladzijden omsloegen in zijn Verkeerde keus om te zien of hij niet had gelogen.

‘En waar gaan die verhalen dan in het algemeen over, als het allemaal korte verhalen zijn?’ ‘Over het gewone dagelijkse leven,’ zei Peter. ‘Over liefde en dood. De eenvoudige dingen waarmee we allemaal te maken hebben. Over geboorte... Verkeerde keus verwijst naar de verkeerde keus die mensen vaak in hun leven maken en niet naar de keus die ik uit mijn verhalen gemaakt heb, hi hi hi!’ Hij ontplooide zich tegenover zijn klant en warmde zich aan zijn woorden. ‘Een enkel verhaal in de bundel zet de keus als idee volledig op losse schroeven! Een enkel verhaal suggereert dat het idee van de keus een waandenkbeeld is waarin mensen zichzelf bovenmenselijke vermogens toekennen! Mensen die denken dat ze kiezen op rationele gronden, terwijl ze in werkelijkheid door de meest blinde driften worden gedreven!’ ‘Blinde driften?’ De woorden waren niet goed gevallen.

[p. 19]

‘Dit wordt in het verhaal niet zo openlijk gesteld uiteraard. Ik zei suggereert. Wat kan een verhaal anders doen zonder de eigen grenzen uit het oog te verliezen? Het verhaal voegt mogelijkheden toe aan de werkelijkheid, anders niet, tenminste... Zo eenvoudig is het uiteraard niet, maar toch... Kunst is lang niet uitsluitend vertier. Kunst is een noodzakelijke schakel bij het leren herkennen van een bestaande werkelijkheid als zodanig zoals mij weer eens bleek toen we Groningen eigenlijk artistiek gesproken onvoorbereid binnenreden en niemand oog had voor de pracht van die toren die u hier hebt!’

‘Maar die verhalen over die blinde driften zijn dat dan verhalen die eigenlijk over het huwelijk gaan?’ vroeg Peters klant hem op de man af. ‘Want daar houd ik niet zo erg van. Want over een goed huwelijk daar hoor je nooit over praten, als je een boek leest tenminste.’

‘De verhalen spelen zich af op verschillende niveaus. Op verschillende fronten.’

‘Als ze maar niet over de oorlog gaan, want wat we daaronder hebben geleden daar wil ik niet meer over lezen. De meeste mensen weten niet eens dat de Canadezen hier de hele binnenstad hebben platgegooid toen ze dachten dat er nog Duitsers zaten. Geen wonder dat ze hier nog steeds niet zo erg populair zijn, de Canadezen, al komen ze hier niet veel gelukkig.’

‘Op de derde verdieping signeren de volgende schrijvers hun werk,’ zei mijnheer Musak in de luidsprekers en Peter knikte zijn klant toe, dat hij haar gevoelens begreep.

‘De oorlog is mijn thema niet. Ik schrijf over het gewone leven en Au revoir, Josephine speelt zich voornamelijk af op het platteland. Zelfs Firdywalde heeft ze geprezen vanwege hun sociale belang: de aandacht voor de zich langzaam veranderende samenleving. Het zijn verhalen waarin het kleine bedrijf zoals het door de grote ondernemingen wordt bedreigd in het middelpunt staat en dat is waarover ik sterke persoonlijke gedachten heb. Ik ben er namelijk van overtuigd dat er een toekomst is voor het kwaliteitsproduct zoals het goede boek ook weer langzaam in aanzien begint te komen. Net als de goede appel, de goede krop sla! Want als u ziet hoeveel afzichtelijke rommel er in de jaren zeventig als literatuur op de boekenmarkt is gebracht die naar het peil van de schroothandel zakte!’

‘En daar heeft u gelijk aan!’ zei Peters klant hartgrondig.

‘En dat is aan het veranderen! Zoals op het ogenblik de kleine uitgeverijen weer een belangrijke functie vervullen, zo kan het kleine boerenbedrijf zich weer gaan richten op kwaliteit in de oorspronkelijke zin van het woord. Mits je een redelijk verkoopsysteem van de grond krijgt uiteraard, wat mogelijk moet zijn, want ik ben ervan overtuigd dat de huidige stadsmens best bereid is om wat meer te betalen voor bijvoorbeeld een tomaat die de smaak heeft van een tomaat...’

‘Meer betalen voor een tomaat?’ De vrouw bracht haar gezicht tot dichtbij dat van Peter. Haar ogen waren hard hemelsblauw.

‘Meer betalen wil niet zeggen dat u werkelijk meer zult betalen,’ zei Peter. ‘Het systeem kan eenvoudig zijn. Overal in Amerika zie je op het ogenblik verkoopcentra ontstaan, coöperatieve winkels voor de verkoop van onbespoten producten. Het plan Mansholt dat een tijdlang gold als het modernste op landbouwgebied was eigenlijk al weer verouderd op het moment dat het klaar lag voor gebruik! Niet dat ik deze geniale Groninger niet hoogacht! Het is eenvoudig de tragiek van de politiek dat wie plannen maakt op de lange baan zijn macht juist daardoor verliest en verder niets meer kan doen. Daarom is een nieuw plan zelden meer dan een lapmiddel.’

‘Heeft u dan ook over het plan Mansholt geschreven?’ vroeg de vrouw, nog steeds in haar oorspronkelijke plooi. Haar ogen waren gaan dwalen en hoewel Peter geruststellend zei dat hij zeker niet in technische zin over dat plan had geschreven bleven ze dwalen. Twee verhalen had hij de vrouw nu gratis samenvattend toegespeeld en waar bleef de beloning? Ze had zijn Verkeerde keus nu een paar maal gekraakt

[p. 20]

in de rug om te zien of er niet meer in stond dan alleen die verhalen. Het boek had averij opgelopen. Ze legde het terug op de stapel. ‘Au revoir, Josephine zal u misschien beter liggen, vanwege het onderwerp.’

Haar mond bleef strak en ontevreden. ‘Ja, maar een boek kopen dat ik niet eerst zelf heb gelezen dat doe ik toch niet, hoor,’ zei ze.

Op een stroom van slenteraars dreef ze af in haar bruine mantel. Perdido! Schoorvoetend verstreek de tijd op aanwijzingen van de elektrische klok en ze kregen geen thee en geen koffie. Peter staarde gapend naar schuivende voeten, zijn oren vervuld van Kandels melodische stem die een steeds hogere vlucht had genomen van onder haar golvende krullen. Juup vertelde smakelijk een schunnig verhaal en verkocht er een boek bij. Af en toe had hij een boek verkocht, net als Bart, tenminste zo kwam het Peter voor. Hij had er niet goed op gelet. De grote drukte nam af en Arnold en Peter hadden niet één boek verkocht. Ze staarden, luisterend naar het ruisen van het warenhuis en als gewoonlijk dacht Peter aan spreeuwen. Hoe ze elkaar in zijn achtertuin krijsend bestookten in vliegende broodroof en voor het eerst sinds jaren deed de gedachte aan een betere wereld zich aan hem voor, een die beter bewoonbaar was dan de wereld waarin hij Andrea Dommeldracht eens uit eigen werk had horen lezen voor een zaal waarin een vader na afloop geladen tegen zijn kinderen zei: ‘Stomvervelend: stom en vervelend.’ ‘A man's most vivid emotional and sensuous experience is inevitably bound up with the language that he actually speaks.’ Een dochter zei bij de ingang van een schilderijententoonstelling tegen haar moeder: ‘bah! schilderijen! Gadverdamme!’ Waarna ze een reeks verbitterde kotsgeluiden uit haar strot perste.

Een jongeman stoorde Peters gedachten. Om een of andere reden vroeg hij hem of hij Peter Asbach was en bij Peters wantrouwende blik greep hij naar het meisje dat hij begeleidde. Grijnzend trok hij haar weg van zijn boeken, omvatte haar, drukte haar tegen zich aan, babbelend, zijn naam spottend herhalend, Peter Asbach, Peter Asbach, Peter Asbach van het betere boek.

Welk ritueel voerden ze samen uit? Hadden ze geheime berichten over hem in hun bezit waarmee ze hem konden nekken, dat vreemde jeugdige paar dat hem intiem scheen te kennen? Hij werd nerveus van die twee. Leefden ze echt, stonden ze ergens in begrijpelijke taal genoteerd?

‘Er is veel dat ik gewoon niet begrijp,’ zei hij tegen Arnold. ‘Ben jij wel eens uitgejouwd door een paar?’

‘Uitgejouwd?’

Peter had Arnold gestoord bij het lezen van een van Peters verhalen uit het boek dat de vrouw had gekraakt.

‘Heb ik nooit eerder gelezen,’ verontschuldigde Arnold zich. ‘Ik ga het kopen aan de kassa, voor de volle prijs.’

‘Neem dan een gaaf exemplaar.’ Peter liep achter hem aan naar de kassa om een boek van Arnold te kopen en Fons Jongkind van de uitgeverij kwam ze zeggen dat ze wel op konden houden zo'n beetje en dat hij ze naar de studentensociëteit zou rijden waar de manifestatie ten gunste van het betere boek plaatsvinden zou.

‘Ja, maar dat doe ik toch niet, hoor,’ zong Kandels stem benauwd in de gang van de studentensociëteit Sursum Corda. ‘Dat durf ik niet zomaar alleen voor al die mensen en ik heb absoluut geen idee hoe dat moet en ik wil het ook helemaal niet.’

‘Een volle zaal zit in spanning op u te wachten en ze hebben allemaal een boek van u gekocht,’ zei een student in een donker pak. Met de vijf zwijgende studenten naast hem vormde hij het bestuur dat de schrijvers in verbeten houterigheid ontving binnen dikke muren van sigaretterook.

‘En hebben jullie dat dan al aangekondigd zonder dat ik er iets van wist?’

Een inderhaast gekrabbeld papier boven de versleten lichtrose rustbank gaf haar het ant-

[p. 21]

woord dat een aantal ‘bekende auteurs’ zouden deelnemen aan een grandioze boekverloting onder leiding van de bekende kolomniste Kandel.

‘Maar dat hadden jullie me toch eerst moeten vragen!’ zei Kandel. Paniek zaaide zich verder uit op haar ongedurige gezicht.

‘Gisteravond heeft Andrea Dommeldracht hier voorgelezen en dat is ook erg gezellig geworden en we verwachten daarom dat het nu weer gezellig zal worden,’ zei de voorzitter.

‘Maar hoe denk je dat het gezellig kan worden als ik iets moet doen dat ik helemaal niet kan?’ ‘We dachten dat u het zou kunnen als u het zou doen en dat het daarom gezellig zou worden.’

‘Maar waarom hebben jullie het me dan niet van te voren gevraagd?’

Gevraagd? De voorzitter van de vereniging was verstomd. Hij droeg een rode stropdas. Zijn bestuur stond in zwijgende slagorde bij het zich toespitsende conflict. Verontreinigd rood licht viel door de kap van de lamp op een paar dat op de zakkende veren van de divan in elkaar lag verstijfd en vanaf roodpluche crapauds vergaapten studenten zich aan de schrijvers, de handen op de bodem van hun zakken, hakken op de grond tegen verglijden en rustig ademend naar elkaar uit walmende longen. ‘Maar kan iemand me dan niet helpen?’ vroeg Kandel wanhopig.

‘Kan iemand mevrouw Kandel helpen?’ Stuurs vanwege het oponthoud onderwierp de voorzitter de schrijvers een voor een aan een blik uit modderige ogen waarin geleidelijk de gruwelijke waarheid doorschemerde: dit jonge intellect had geen idee wie het in huis had gehaald.

‘Kan iemand die mevrouw niet even helpen?’ vroeg een tweede lid van het bestuur.

Door de omringende nevel van muffe rook waren Yvette en Marion van de uitgeverij tot dichtbij de manifestatie doorgedrongen. Pas uit Amsterdam aangekomen vroeg Yvette of het niet hoffelijker zou zijn geweest om een paar boeken van de genode schrijvers hier en daar in dit huis van gezelligheid uit te stallen.

‘We hebben de boeken van mevrouw Kandel in tweevoud in huis gehaald.’

‘U heeft meer schrijvers gevraagd dan alleen mevrouw Kandel.’

Rood van onderdrukt misnoegen trok de voorzitter zijn schouders op en zei dat er een zaal zat te wachten.

‘Waarop?’ vroeg Marion. ‘Waarop wachten ze? U wilde toch een treffen van studenten en schrijvers?’

‘We dachten dat we er goed aan zouden doen om een verloting te organiseren.’

‘En wie wilt u verloten?’ riep Yvette. ‘Ons? Uzelf? Volledige buitenstaanders?’

Op dat moment herkende Peter, overmand door het dwangmatig karakter van de manifestatie en zijn ogen vol brandende tranen van de rook, in het paar op de divan opeens de twee die hem in de Bijenkorf hadden uitgejouwd. Ze grijnsden gemoedelijk naar hem en waarom? Omdat ze het zo erg niet hadden gemeend? Of hem een uitheemse eer hadden willen bewijzen waarvan ze bij rose licht lagen te bekomen, huurlingen van wat voor duistere organisatie dan ook?

De schrijvers lieten zich leiden. Op weg naar de zaal hoorde Peter dat de voorzitter een van zijn handlangers naar de Bijenkorf sturen zou om van elke auteur twee boeken te halen, als ze hun namen nog even op een stukje papier wilden zetten, als het niet teveel gevraagd was tenminste.

Ze volgden de voorzitter de volte in onder kransen van rook die een dekmantel weefden tot boven het podium waarop twee exotische palmen een werkelijkheid moesten vergulden die zich vanuit de zaal aan de schrijvers opdrong. Het stond op de gezichten te lezen van het publiek, dat het luik was dichtgevallen. In het holst van het gat van de stad Groningen zaten ze klem. Een kist vol maffe versleten boeken was achter twee microfoons voor het voetlicht geschoven. Een kaft hing gescheurd over de rand van de kist.

‘Maar help me dan! Help me dan toch!’ zong

[p. 22]

Kandel en haar bede beroerde de zaal tot een zwak applaus.

De auteurs stonden schouder aan schouder, de ogen lichtschuw dichtgeknepen tegen de zaal die roezemoezend rook naar ze uitblies in kille afwachting van kwinkslagen? Boertige bonhomie? Waren ze een treiteraktie begonnen? ‘Maar is er dan helemaal niemand die me wil helpen?’

De voorzitter had stram het podium beklommen. Hij kondigde in een van de microfoons het begin aan van de grandioze verloting van boeken die afgestaan waren door iedereen die van boeken af wilde en in het gebaar van een driftige hoogdrager reikte hij aan elk van de schrijvers als vergoeding een molleboon uit. Ze stonden voor schut en kauwden hun molleboon ten overstaan van het toenemend rumoer waarin Kandels klacht zich bestendigde. Ze slikten, hoe smerig de smaak ook, en bogen zich licht als in dank voor het gejoel dat ze moesten beginnen. Stampend klapten de studenten Fons Jongkind toe die zich op het podium waagde om Peter een vraag in het oor te fluisteren, waarop Peter knikte. Fons stapte het podium af.

‘Als jij het van Kandel overneemt, kun je er dan voor zorgen dat ik de tijd krijg om een stukje van mezelf te lezen?’ vroeg Arnold hem. ‘Ik ben hier als schrijver gekomen en ik wil hier als schrijver vandaan.’

Peter gaf hem een vlotte belofte. De molleboon had onweerstaanbaar vat op hem gekregen. Er ging stimulering uit van de substantie die zwaar op de maag liggen bleef. Hij greep naar de microfoon en kondigde overmoedig de grandioze verloting van boeken aan. ‘Maar alvorens tot de grandioze verloting over te gaan wil ik beginnen met een unieke boekenkwiz,’ schetterde hij en de versterker gaf aan zijn stem de zo nodige nagalm. ‘De enige kwiz in dit land die bestaat uit één vraag en die luidt: Wie zijn wij? Wie daar het antwoord op weet wint een bon voor het moeilijkste boek van het jaar! Ra ra ra! Wie zijn wij? Want wie u bent weet iedereen en u heeft vijf seconden!

‘Goethe,’ riep iemand kort.

‘Schiller.’

‘Precies!’ schreeuwde Peter. ‘Goethe en Schiller, dat zijn wij! En in de geest van wie wij zijn zal de grandioze verloting van het goede boek worden gehouden in de hoop en verwachting dat het van goed beter zal worden en daarna best!’ Aan zijn beperkingen ontstegen door de werking van de boon zwaaide hij naar de zaal en riep hij de microfoon in: ‘Naast mij staat mevrouw Kandel die in tegenstelling tot Goethe en Schiller geen introductie behoeft. Geen kwiz om haar te benoemen! Ik ga mevrouw Kandel verzoeken om een willekeurig boek in de hoogte te steken en op dat boek gaat u bieden.’ Hij wierp zijn handen op en maakte stralend een kwinkslag. ‘Dat gaat allemaal volgens afspraak! Allemaal doorgestoken kaart en boerenbedrog! Enkele van onze beste vrienden zitten verspreid in de zaal om de prijs op te drijven! Daar gaan we dan! Kandel! Houd hoog dat boek! Welk boek houdt Kandel zo hoog boven haar krullen?’ Om de vraag kracht te verlenen sloeg Peter zijn arm om haar schouders. Flitslichten flitsten, de fotografen drongen tot dichtbij het podium. ‘Iemand ooit van dit boek gehoord? Hoe hoger ik schommel hoe lager ik vlieg! Ik kan het niet aanbevelen helaas, want ik heb er nooit van gehoord! Vijf gulden is de inzet. Wie biedt meer dan vijf gulden?’

Vijfentwintig! Vijftig! Armen schoten roekeloos omhoog. Hij hield het niet bij. Er gebeurde iets wonderlijks in deze zuinige stad. ‘Honderd gulden!’ ‘Honderdvijftig!’ Het geld deed Peter zweten. De verloting liep uit de hand. Voor de ogen van de verblufte auteurs die zo maar wat op het podium draalden stegen de prijzen tot ver boven toelaatbare grenzen. Tweehonderdvijftig! Boek na boek sprong uit de band. Wilden de studenten hem van de planken bieden? Vijfhonderd gulden! Vergeten grootheden brachten goud in de la. Letterkundige overpeinzingen van Dr. Ph. Ritter jr. Armzalig vergeelde pockets vlogen weg voor

[p. 23]

grof geld dat neerdwarrelde aan hun schrijversvoeten voor een zaal die loeide in massale verrukking.

De tijd bewoog zich te snel in onzekere richting, waar was het eind? Hij moest zich bezinnen. Welk ongekend liefdadig doel verschool zich achter dit roekeloos spel? Kandel hield een boek op en een student riep honderd gulden voordat hij het ingezet had.

Werd hij te kakken gezet voor een syndicaat van valsemunters? Peter grijnsde. De molleboon speelde hem parten.

‘In naam van Goethe en Schiller!’ riep hij schor en ontving uitzinnige bijval. In de rijen van wuivende studenten zag hij het paar dat hem in de Bijenkorf had gehoond. Ze waren de gangmakers van dit oproer. Gevestigde boekverstoorders die in woeste gebaren de menigte aanstookten tot een ademloos juichen en bij Peter daagde begrip. Aan zijn verruimde bewustzijn drong zich het beeld op van een offerande, een laatste schennis die het boek voor eeuwig ongedaan maken zou. Daar hadden ze voor gestudeerd, deze jongens en meisjes, tentamens gehaald in het niet-lezen van boeken en het spugen op taalgebruik. Zich verder specialiserend hadden ze zich bekwaamd in verbittering tegen de tekst die ze afhield van publiek sexueel verkeer dat het honende paar ze in grijnzende verstomming daadwerkelijk voorhield. Ze hadden een opleiding genoten en droegen hun kennis uit in een laatste buitensporige verkwisting, gesteund door het grootkapitaal, zich verkneuterend bij de klucht van auteurs die zichzelf in hun goede geloof de das omdeden.

‘Duizend gulden.’

‘Tweeduizend.’

Sursum corda! Vette koppen zouden verschijnen. Woordkunst voor de bijl in de seizoenopruiming van de eeuw! De droom van McLuhan in een nieuw daglicht! Grandioze consolidering van de verworvenheden van de jaren zeventig! Een elite die zieltoogt op een bed van papiergeld!

De stad zou zijn medewerking verlenen. In Groningen begint de victorie! Helicopters strooiden gratis uitdagende stickers boven de straten. ‘Geschreven woord overboord!’ ‘Ik geef geen bal om het boek!’ ‘Beter het mes op de keel dan een boek te veel!’ ‘Kijk maar tussen mijn benen als je mijn boeken wil lenen!’ En dan na de zwiep van de hefschroef de stilte van een schrikbarend opgeblazen ballon in de vorm van een verstandig mens dat boeken uitbraakt boven een veemarkt waar vloeibaar drek ze zal versmeren.

Peter schrok van Arnolds hand op zijn arm. Of Peter niet vergat om te zeggen dat hij nog wat voor wilde lezen om tenminste als schrijver onder te gaan. Peter riep om stilte en kreeg het meteen. Hij kondigde een onderbreking aan van de verloting en een schrijver die iets voorlezen zou. Arnold Landakker was zijn naam. Te verbluft om hun protest uit te schreeuwen lieten de studenten hun geraas dalen tot een gefoezel van de sterkte van Arnolds bescheiden leesstem. Zo hieven ze elkaar op en zo werd het nog even gezellig als het gisteravond met Andrea Rommeldracht was geweest.

In een Gronings restaurant zaten ze aan een lange tafel bijeen en kaartten na over de aard van de stad die geen boek kocht voordat hij het had gelezen. ‘Net als andere steden?’ Niemand gaf antwoord. Kandel en de ingewikkelde plaatselijke Stokhof waren als vanzelf afgevallen.

‘Ik heb eens een goede vriendin gehad die erg ziek werd en in Groningen in het ziekenhuis erg goed is verzorgd,’ zei Peter rustig.

‘Ze wisten aan het eind nog steeds niet wie we waren,’ zei Arnold.

‘Misschien merken ze het nog wel eens,’ antwoordde Peter.

Bart Kuvel vertelde Juup een verhaal over een vriendin.

‘Toch ben ik nog wel van plan om een brief te schrijven om te protesteren tegen de manier waarop ze ons hebben ontvangen,’ zei Yvette. Peter vroeg of iemand snapte waar al dat geld vandaan was gekomen.

‘Geld? Hoe bedoel je, geld?’

[p. 24]

‘Het geld dat neerdwarrelde. Alsof het uit een kier in het plafond kwam!’

Het plafond had geen kier en niemand had geld zien dwarrelen. ‘Ik heb zelden zoveel zuinige bieders in een zaal bij elkaar gezien,’ zei Arnold en legde aan Peter vanuit zijn medische kennis uit dat de ene mens gevoeliger is dan de andere voor de invloed van de molleboon en bovendien had hij misschien wat te lang doorgekauwd. ‘Geef jij ze soms aan je patiënten voordat je hun kiezen uittrekt?’ zei Peter. ‘Dacht je dat ik zelf niet zou weten wat voor prijzen er werden geboden? Het liep volledig uit de hand!’

De mensen om hem heen susten hem en stelden hem gerust dat de boon volledig was uitgewerkt. ‘Of willen jullie soms ook beweren dat ik die boeken niet heb geveild?’ riep Peter onstuimig.

Ze spraken hem sussend toe en verzekerden hem dat zo'n visioen nooit vreselijk lang duurde. En iemand merkte op hoe doodjammer het was dat Firdywalde niet bij de verkoping aanwezig geweest was om de schrijvers moreel te steunen.

‘Praat me niet van die man!’ zei Peter. ‘Noem me zijn naam niet!’

Voordat ze aan hun soep begonnen lieten ze Firdywalde over de tong gaan en vertelde Peter het verhaal van zijn vroegere hond die alle werkelijkheidszin kwijtgeraakt was nadat zij een blokje hasj had gegeten dat iemand bij hem op tafel had laten liggen.

‘En geloof je toch nog dat je dat geld in de zaal hebt zien neerdwarrelen?’ vroeg Arnold belangstellend aan Peter.

‘Ik weet dat ik boeken aan de man heb gebracht,’ antwoordde Peter. ‘Ik weet wat ik heb gezien en gehoord, of het waar is of niet.’