Maatstaf. Jaargang 29

[p. 108]

J.J. Peereboom Journaal

Kom ons maar opzoeken, jullie kunnen altijd logeren, zeiden de gasten die binnenkort vertrekken naar Islamabad.

Ik zou best met ze willen praten in Azië, maar heb niet veel over voor zo'n reis, en zij komen toch wel weer naar Europa.

Hij vindt Frankrijk en Engeland reizen genoeg, legt Y. hun over mij uit. Dat is ook zo, vooral in het voorjaar als ik meewarig de buitenlanders bekijk die tevergeefs om zich heen sightseeën in Amsterdam.

Na middernacht ging ik even heen en weer langs de Reinier Vinkeleskade, en tuurde naar een boom die kaal leek terwijl de andere al in blad stonden.

Aan de overkant van de vaart zijn de tuinen achter de huizen van de Apollolaan meestal verlicht, omdat daar miljardairs wonen die willen weten of er geen gespuis rondsluipt. Tegen de achtergrond van een lichtkolom die kabbelend het water overstak zag ik de silhouetten van twee eenden op het gras. Als ik een stap naar links deed werden zij minder duidelijk, van opzij belicht. Zij waren op hun mooist midden voor het schijnsel, de een in haar veren gedoken en de ander met de hals omhoog.

Waarom de wereld Ieren kennen als je om de hoek naar een paar eenden kan staren?

Ook andere vragen zijn mogelijk, maar ik liep door de nacht als een vreemdeling op eigen terrein, in vrijheid en welbehagen. Boven de brug naar de Beethovenstraat kwam een koele ronde maan vrij tussen de winderige wolken. Een oude man die mij tegemoet liep stak over naar het andere trottoir, ik denk om te voorkomen dat ik hem neersloeg voor een armzalige extra zakcent.

Wat een rijk leven.

Een foto in de krant toonde een ruime lege straat omzoomd met bomen die in voorjaarsblad en bloesem stonden. Terwijl in Amsterdam de kale takken nog in de natte sneeuwjacht staken tekenden zich daar vlokken zonlicht af op het wegdek. Er was een jonge man te zien die in haast de straat overstak; verder niemand. Dat was Beiroet verscheurd door burgeroorlog. Niemand zal mij kunnen vertellen of de jongen de overkant bereikt heeft.

Zo onzeker is het leven op vele punten van de wereld, in kampen en ziekenhuizen en burgeroorlogen. Op mij maakte het meer indruk dan gewoonlijk, door het aanvankelijke beeld van vriendelijk voorjaar dat pas als je de tekst las aangevuld werd met schoten en brancards. Naarmate wij beter weten wat ze in de rest van de wereld uitvoeren, wordt het moeilijker om erop te reageren. Wel zijn er verschillende mogelijkheden.

a)	Naar Beiroet gaan en de Mohammedanen of de Christenen of iedereen bevechten, om eindelijk de rotzooi tot rust te brengen.
b)	Een poster in het raam plakken waarop met de een of de andere solidariteit wordt verlangd.
c)	Aan iets anders denken.
d)	Gebeden zenden aan de onbekende god, dat hij ons één maakt met de schutters en de neergeschotenen, zodat wij hun opwinding en hun ongeluk delen en eindelijk tot de hele mensheid gaan behoren.

Als alles mogelijk was zou het laatste de meeste zin hebben, maar ik weet geen god die luistert. Dan is er nog de mogelijkheid om langs wereldlijke weg een vereenzelviging met de overstekende jongen te bereiken, zodat de schoten op hem afgevuurd ook door mij heen dringen. De verbeelding kan wel iets regelen wat daarop lijkt, voor een keertje; maar het is gauw voorbij. Wij zijn overal van op de hoogte, en staan overal buiten.

[p. 109]

Hoe gemeen het geluid van een straalvliegtuig ook is op korte afstand, soms roept het mij de verten in als het 's nachts overtrekt op een hoogte van enkele kilometers.

Het lawaai verloopt dan niet egaal. Het golft op en neer zodat het al lijkt te verdwijnen boven Marken of het Gooimeer wanneer het nog van boven Amsterdam komt, zoals even later blijkt wanneer het discreet weer aanzwelt. In de passagiersruimte zit een man te geeuwen met zijn vest los, zijn boord los en zijn haar in de war. Als de stewardess langs komt van achter uit het vliegtuig tilt hij zich een onmeetbaar eindje overeind alsof hij haar aan wil roepen, maar hij weet niet wat hij wil en kijkt alleen haar benen na.

Enkele rijen naar voren steekt een mooie negroïde vrouw een sigaret op en kijkt om zich heen alsof zij nooit zou slapen. Zij heeft prachtige grote tanden; haar haar loopt soepel naar beneden van een scheiding in het midden en barst ter hoogte van haar oren in krullen uit. Waarheen? En waarvoor? Dat zijn zij gaarne bereid mij te vertellen. De man komt overeind, en de vrouw maakt haar sigaret uit.

Maar laat maar. Goodbye. Nice meeting you. Maybe we meet again, if you ever com to Omsterdom.

Toen was het geluid werkelijk weg. Of hoorde ik nog... Nee, het was weg.

Twee of drie keer per jaar rijst mijn verontwaardiging tegen rekeningen die te hoog lijken, van garage of loodgieter of aannemer. Opbellen dan, en toelichting vragen. Veel begrijpelijker wordt het nooit. Arbeidsuren en materiaal en btw: reken maar na. Het is voor ons ook niet prettig dat alles zo duur wordt, meneer. Nee, nee; neenee, dat begrijp ik.

Er is in ieder geval nooit een cent afgegaan. En je hebt er geen controle op! Ze kunnen je belazeren waar je bijstaat! En waarom zouden ze het niet doen? De samenleving hangt toch van handigheidjes aan elkaar?

Op den duur vind ik enige troost bij de gedachte dat als de verhouding tussen prestatie en beloning van garage en loodgieter willekeurig lijkt, hetzelfde geldt voor die van mijzelf. Het bestbetaalde deel van mijn werk wordt gehonoreerd ook als ik naar de lucht ga zitten kijken; het deel dat onafgebroken aandacht en toewijding vergt wordt met wat zakgeld betaald, of helemaal niet.

Met geld kan je niet rekenen. Wat is een gulden? wat is een tientje? is een even retorische vraag als What is the moon? what is the stars?, de uitroep van Sean O'Casey's kapitein Boyle wanneer hij de zeeën bevoer.

Stel liever de correlaties op. Hoeveel oliefilters kan ik vernieuwd krijgen voor een kolom boekbespreking? Hoeveel tentamens moet ik nakijken voor een vervanging mengkraan (warm) van badkraan? Wat voor een azobe-paal geeft u mij voor deelneming aan een vergadering van twee-en-een-half uur?

Niet dat de verhoudingen daarmee aannemelijk zullen worden. Integendeel, dan is het voorgoed afgelopen met de illusie dat zij in orde kunnen komen.

De onwezenlijkste uitdrukking die hier te lande in de politiek gebruikt wordt is ‘Gelijke monniken, gelijke kappen’. Het Nederlandse volk heeft in meerderheid vierhonderd jaar geleden besloten om geen monnik meer te worden; maar daar komen wij weer aan, schuifelend en prevelend met onze kappen op, en zo goed worden wij geacht ons thuis te voelen in dat kostuum dat wij er onze sociale verhoudingen aan willen aanpassen.

Serieuze mensen trekken er zich misschien niets van aan. Het gaat hun om de inhoud, de essentie. Zij worden niet afgeleid door onbedoelde beelden in hun uitdrukkingen.

Maar waarom gebruiken zij zo'n uitdrukking als hij aan de mededeling alleen iets toevoegt dat weggelaten moet worden? Als zij zeiden ‘Gelijke burgers, gelijke behandeling’, waren wij zonder onzin meteen op de hoogte.

Anders zou de voorkeur verdienen een beeld

[p. 110]

ontleend aan een levensvorm die ons nader staat dan de monastieke. ‘Gelijke honden, gelijke bakjes’ is eigentijds en gezellig. Geen stiekeme kappen meer; nu zien wij onomwonden onszelf, kwispelend, blaffend, gulzig. Je moet toch zien dat je de mensen meekrijgt.

De voortanden van het meisje in het café in Bloemendaal staken een beetje uit en spitsten haar lippen, maar het stond goed zolang zij haar mond dichthield. Zij zat er met een vriend, en de kok die ook een vriend was kwam zitten praten na haar op de wangen te hebben gekust. Ik had het uitzicht op haar en vroeg mij af hoe het bijzondere dat zij had in woorden overgebracht zou kunnen worden. Zij had die gespitste mond, en een lichte blos die voortdurend een gloed verleende aan haar gezicht, en grote stille ogen die saaiheid of aandacht konden vertolken of beide.

Als zij sprak raakte het beeld in de war. Voorzover ik op een afstand kon horen had zij een zuinig accent en drukte zij voornamelijk afkeuring uit; maar zodra zij naar de mannen luisterde was zij weer blos en aandacht.

Het meisje uitbeelden met vlees en bloed kan nooit, maar misschien is het mogelijk om die ene expressie van haar af te tillen en op zichzelf te vervoeren, als een glimlach van de Cheshire Cat. Ik heb voor je meegebracht, zou je tegen een ander kunnen zeggen, een blos en een aandacht die jou misschien niet staan en die je voor mijn plezier niet hoeft te dragen; maar hang ze aan de muur, en kijk er af en toe eens naar.

Soms voel ik mij zo fit als een hoen - alsof de jaren geen vat kunnen krijgen, altijd nog slank en harig en potent en springerig.

Andere keren lijk ik aan het aflopen - krom en vadsig en glazig en vergeetachtig, niet helemaal de gelijke maar zeker de naaste van een oude man met sjaal die zich stokje voor stokje over het trottoir beweegt.

Soms, en dat komt het meest voor, voel ik mij alle twee tegelijk. Een portret van dertig jaar geleden, en een toekomstbeeld van over dertig jaar: daar het midden tussen. Niets is definitief. Degeen die een kwartier geleden over deze dingen zat te denken en ze nog niet opgeschreven had, was ik dat?

Jazeker, en dat is nog niet het ergste. Stel je jezelf eens voor over een kwartier; dezelfde van nu, een kwartier ouder. Kijk, ik zit te wachten.

Een van de onuitstaanbare dingen die de mensen je aan kunnen doen is je met verwijten en aanmerkingen prikkelen tot zelfrechtvaardiging.

Jij hebt geen gelijk maar ik heb gelijk, is dan de lijn waarlangs je overwegingen zich groeperen: ik wil immers slechts het goede.

Maar ik wil lang niet altijd het goede. Om het ingewikkeld te maken wil ik soms wel het goede, in ieder geval niet altijd het slechte. Het zou een levenswerk zijn om goed en slecht in mijn motivering te benoemen, en er de wisselende invloeden van te bepalen.

Soms is er aan zelfrechtvaardiging niet te ontkomen, tegen beschuldigingen die praktische consequenties kunnen hebben.

Laat het daar dan toe beperkt blijven. Ik wil zo min mogelijk van die roze verongelijkte geluiden voortbrengen. Wat een gesukkel, als je soms een half uur lang niet op kan houden met formules bedenken voor het gevoel dat bijna alles de fout van anderen is (niet helemaal alles: ‘ik weet wel dat ik ook... misschien... soms... niemand is volmaakt, maar:...!’).

De roeping van de mens is niet om zijn eigen propagandabureau te zijn.

Een van de vreemde trekken van politieke gelovigen is dat zij haast geen belangstelling tonen voor de kleur van het nieuwe leven waar zij heen willen. Alleen in de tijd toen Cuba iets leek te beloven was er een uitzicht op blauwe luchten en witte huizen, gitaren en glaasjes

[p. 111]

rum. Verder is het ideaal altijd grijs geweest: de lucht, de huizen, de kleren en de gezichten. De Russische leiders, Brezjnev en Soeslov en de anderen, verschenen laatst weer voor de persfotografen met hun Tsjechische bondgenoten: op het vliegveld in hun demi-saisons, en in een grote collegezaal waar zij elkaars toespraken aanhoorden.

Als wij hen overal konden volgen stonden wij misschien versteld van de kreten die 's nachts uit hun slaapkamers dringen, tegen een achtergrond van Slavische dansen en versplinterend glas. Als wij daarvan mochten weten zou het wereldleven zich ontspannen; maar wij krijgen alleen de houten gezichten te zien en de harde beschuldigingen te horen.

De enige humane conclusie voor iemand die hun in alles gelijk gaf zou zijn dat het een geluk is om ongelijk te mogen hebben. Voor iemand die niet eens met ze instemt is het meteen duidelijk dat zij, ver van de zon en de rum van het leven, de boodschappers zijn van de abstracte dood.

Het treurige is dat miljoenen over de hele wereld zich zo te kort gedaan voelen dat zij bereid zijn, als hun kwelgeesten maar door die dood getroffen worden, zelf ook af te zien van lachen en huilen en luieren.

De mens lijkt nergens zo hopeloos als in zijn idealen.

In zijn boek met verhalen van zijn leven in andere werelddelen (Rapport van de secretarisvogel) vertelt de zich noemende A. van Anders over de vriendschap met de architect Tayo in een ongenoemde plaats aan de kust van Afrika, ik geloof Lagos.

Toen de A. van A.'s aan het eind van hun verblijf waren kwam Tayo naar het vliegveld om ze uit te wuiven. ‘Ah, come on, nonsense’, lachte hij toen A. zei dat zij hem zouden missen. Wij zullen geregeld schrijven, beloofde A., maar Tayo verzekerde dat hij niet zou antwoorden, want dat deed hij nooit. “Wat, zelfs geen prentbriefkaart of kerstkaart?” Hij schudde weer het hoofd, lachte vrolijk en riep: “Zelfs geen prentbriefkaart, zelfs geen kerstkaart!”’

Ik zou zijn gezicht erbij willen oproepen, maar dat gaat natuurlijk niet. Het verlangen ontstaat doordat ik mij A. duidelijk kan voorstellen, na al de jaren dat ik hem ken; ik zie zijn twijfelende glimlach terwijl hij probeert vast te stellen waar de toestand gesitueerd moet worden tussen de twee polen van zijn dagelijks leven, de zakelijke gewichtigheid en de intieme absurditeit.

Tayo kan voor een lezer niet een heel mens worden; hij is alleen een vorm van menselijk gedrag. Daarmee gaf hij mij zo'n voldoening dat er voorlopig geen sprake was van verder lezen. Zijn koppeling van liefde en vergeetachtigheid, van deelneming en afzondering, van spijtigheid (want anders was hij niet gekomen) en blijdschap, vertolkt het onvervalste leven.

Misschien is die vitaliteit nooit te verwezenlijken voor een Nederlander, verlamd door het ideaal van de mens uit één stuk. Tayo bestond uit allerlei stukken denk ik, hoop ik; en je weet niet wat je aan hem hebt, net zo min als aan jezelf.

Wat een teleurstelling dat Graham Greene in Ways of Escape niet het verleden terugroept zoals in A Sort of Life waar het een vervolg op lijkt, maar over zijn creatieve processen vertelt. ‘So it was that long before, on the flap of an envelope, I had written an opening paragraph’; ‘I went to the Belgian Congo in January 1959 with a new novel already beginning to form in my head’.

Waarom wekt dat soort intimiteit zo'n tegenzin? Maar bij sommige mensen wekt het geen tegenzin, zoals bij Greene, die met respect spreekt over Henry James' mollige breedsprakige voorwoorden. Misschien liggen op zijn nachtkastje altijd de interviews van de Paris Review met schrijvers, vol onthullingen over puntenslijpers en vruchtensap.

Een manier om de tegenzin te verklaren is dat

[p. 112]

romanschrijvers zich aan ons voordoen als mensen die niet over zichzelf zeuren maar zich in hun denkbeeldige wereld verdiepen. Verblijdend is dat, zo brengen zij een hele poppenkast tot leven, en wij kunnen ons gaan bezighouden met de relatie tussen die vertoning en het stukje leven dat wij zelf hebben leren kennen.

En dan mengt de poppenkastman zich glimlachend onder zijn publiek en begint over zijn creatieve processen te vertellen. Meneer, wees toch verstandiger! Terug, terug in uw hok! De enige schrijver die mij ooit plezier heeft gedaan met intimiteit over zijn schrijfwerk, was Joyce Cary, die in Art and Reality vertelt hoe hij aan de vrouwenfiguur in een van zijn korte verhalen kwam. Joyce Cary gaat mij meer ter harte dan de meeste anderen; dan kan het ineens wel.

Het beschrijven van de creatieve processen is te vergelijken met het vertellen van de strijd om het behoud van je gebit, en van je dialogen met de tandarts. Alleen als je echt dol op iemand bent is het aan te horen. C'est l'amour.

Het is moeilijk te zien wat de meeste mensen moeten beginnen met ideeën. In hun jeugd kunnen zij er een tijdje plezier van hebben, om zich te bevrijden van de druk van met twee woorden spreken of alleen aangekleed mogen vrijen. Maar na de verovering van de vrijheid? Er hoeft geen dag voorbij te gaan zonder verwerving van ten minste één nieuw idee, over internationale en nationale zaken, liefde en vriendschap en dood, en andermans ideeën. In enkele jaren heb je er duizenden bijeen. Sommigen kunnen er iets van doorgeven aan bladen of leerlingen. De rest zit ermee.

Misschien vindt een enkeling voldoening in het opbouwen van een reusachtig ideeënarchief, in zijn geheugen of in een kaartsysteem. Familie en vrienden en kennissen zullen er zelden iets van willen weten. Zij zoeken gezelligheid, niet iemand die voortdurend toont dat hij meer heeft gelezen en nagedacht dan zij.

Het zou mooi zijn als iemand kon zeggen: dank zij mijn ideeënarchief begrijp ik de wereld beter, en de mens, en ook jou, Jan - en daarom zie ik er zo tevreden uit. Misschien komt het wel eens voor. Beter vast te stellen is dat ieder idee de behoefte aan verdere ideeën vergroot in plaats van vermindert, en dat de relatie tussen de ideeën en de werkelijkheid die zij moeten ophelderen steeds onzekerder wordt.

Er is geen reden waarom iemand zich ervoor zou uitsloven tenzij hij een onverzadiglijke behoefte voelt aan eenzaamheid of er in zijn werk of hobby mee naar buiten kan optreden.

Toch gaan wij dapper door met geestelijk leven. Soms weet je niet of je moet juichen of huilen.

Het lijkt erop of de luchtjesindustrie aan vernieuwing toe is; of aan een terugkeer naar vroeger.

Vroeger had je de luchtjes van Lieftinck's Aroma, van lavendel in de linnenkast, van boenwas aangelengd met vruchten op een schaal, en van meisjes op dansles. Behalve opzettelijk gecreëerde geuren waren er onbedoelde, van vers brood of oude grammofoonplaathoezen. Natuurlijke geuren zijn er waarschijnlijk minder, nu er veel bevroren wordt of van plastic gemaakt. De kunstmatige nemen juist toe. Hoe vaak komt het niet voor dat een flinke lelijke sterke kerel omstuwd blijkt door een mauve walm: zijn nieuwe after-shave?

De parfumcultuur voor vrouwen heeft meer ervaring dan die van de scheerlotion, maar zij weten er ook niet allemaal raad mee. Vaak zijn hun luchtjes te kruidig, te zoet, te vol, te overheersend.

De beste luchtjes ruiken alsof ze onbedoeld zouden kunnen zijn, en zo wordt er dan ook bij gekeken. Anders gaat niets boven een goed gewassen oor.

Bij de crematie van mijn tante die al een tijd voordat zij stierf uitgedoofd was, werd alleen muziek gespeeld en een dankwoord gesproken.

[p. 113]

Er was niet veel aan. Wel kan je zeggen dat er tenminste ook niet gelogen werd zoals gebruikelijk is bij begrafenissen. Onwillig om onze eigen merkwaardigheden aan de grote klok te laten hangen, doen wij het ook van anderen niet, en stellen onze overledenen voor alsof hun essentie bestond uit enkele zondagse deugden.

Niemand gelooft dat mensen ooit zo zijn, maar op de rand van de eeuwigheid is ons laatste eerbewijs dat wij him eigenaardigheid en uniekheid wegmoffelen. Wat is het toch onverstandig geweest, als wij de menselijke natuur niet onder ogen kunnen zien, om alle ritueel af te schaffen.

Nog mooier dan een ritueel zou het zijn als de menselijke natuur de vrije loop kreeg. Stel je voor iemand die stug het spreekgestoelte besteeg en na een gebogen zwijgen uitriep: Hij was een klootzak! Hij heeft mijn leven verpest! Ik wou altijd dat hij mij lief en mooi vond, maar hij dacht alleen aan zichzelf en deed alsof ik grapjes maakte! Als ik naar de kist met die bloemen kijk hoor ik zijn stem nog! Maar hij praat niet tegen mij, en als hij mij kon zien zou hij zeggen, Hè ga weg en laat me met rust! Nou goed!

Heel aangrijpend, maar het hoort niet. Het zou voor familie en vrienden erg zijn, en denk maar hoe het leven van een begrafenisondernemer zou worden als hij telkens naar zulke taal moest luisteren.

Dan zou een ritueel verkieslijk zijn, dat mens en verleden en oneindigheid voor ons opriep, en de lijn die van de kinderen naar de doden loopt overzichtelijk maakte.

Voorts een moratorium waaronder ze tien jaar lang geen Bach meer opzetten. Verder mag alles gedraaid worden, van Lassus tot Sondheim. Geen Bach.

Het leek of ik klopte op mijn eigen kamerdeur, toen ik na vijf minuten terugkwam van beneden. In werkelijkheid leunde ik alleen voorover omdat ik een voet verkeerd gezet had, maar de gelijkenis was bedrieglijk en mijn verbeelding vloog er in.

Waarom kloppen op de deur van je lege kamer, in het stille huis, na middernacht? Omdat er een overledene wachtte zeker. Mijn vader misschien; of een onbekende.

Er zat niemand, maar overledenen zijn niet per definitie zichtbaar. Het duidelijke onderscheid tussen aanwezigen en afwezigen bleef verstoord toen ik weer in mijn stoel zat, en lezen ging niet meer.

Later droomde ik dat ik werd afgeblaft door 113 een draak gemaakt van bittere chocolade, achter wiens oogkassen en open bek je zijn holle interieur zag. Hij had ermee te maken.

Wat zijn gevoelige mensen toch onuitstaanbaar - altijd bezig met hun eigen gekwetste gevoelens, nooit met die van anderen.

Soms denk ik dat dit niet waar is. In ieder geval wordt het twijfelachtig bij de vraag of het tegenovergestelde van gevoeligheid dan aanbeveling verdient: koelheid, onverschilligheid, ongevoeligheid, hardheid, grofheid?

Die beloven ook niet veel. Toch blijft het waar dat de gevoeligste mensen die ik ken altijd over zichzelf bezig zijn. Misschien weet ik één uitzondering: één vrouw die zich bedreigd en te kort gedaan voelt maar zulke gevoelens ook bij anderen kan onderscheiden. De rest is zelfzorgers, te verdelen in hen die hun gekwetste gevoelens etaleren zodra zich een gunstige gelegenheid voordoet, en degenen die liever niets zeggen maar wel hun gedrag laten beïnvloeden. Je kan van dit knooppunt allerlei kanten opgaan. Een van de richtingen leidt tot de ontdekking dat onverschilligheid toch een deugd is. O die lieve aardige mensen die de ervaring grotendeels over zich heen kunnen laten gaan in een stemming van lul-maar-raak! Ik hoop dat wij nog vaak samen zullen gaan wandelen. In een andere richting ligt de overweging dat gevoelige mensen vaak ook andere eigenschappen hebben die prettiger zijn, en soms alles bij elkaar toch nog geschikt worden.

[p. 114]

Boven de richtingen uit rijst de vermaning dat je de waarschuwing tegen gevoeligheid voor jezelf zou moeten benutten. Nooit meer gekwetst zijn, nooit meer tijd verdoen aan grieven; steeds op de uitkijk, trouw aan het devies Ongelovig en Opmerkzaam! devies Ongelovig en Opmerkzaam!

Homerus en Shakespeare en Proust hebben hun tijd goed besteed met schrijven. Over de meesten weet ik het niet, of zelden. Wij moeten maar hopen dat zij er zelf plezier in gehad hebben. Veel wijzer wordt niemand ervan.

Ik tenminste niet. Kasten vol met boeken, en wat heb ik eigenlijk begrepen?

Dus heb ik ze slecht gebruikt, zou je nog kunnen hopen. Of ik mijn zwijnsoogjes op die paarlen richtte of regelrecht op de modder, dat maakte natuurlijk geen verschil; gelukkig bestaan er mensen met grote glanzende ogen die beter lezen en op hun beurt boeken schrijven en interessante artikelen.

Soms heb ik zin in grote daden, en zou de geweldpleging niet schuwen. Alleen, het is je vak niet. Ik weet ook niet meteen geschikte daden, en word gehandicapt door de vrees voor verwondingen.

Dan neem ik zolang weer een boek.