Maatstaf. Jaargang 28

[p. 101]

F.B. Hotz Offers

Ik heet Frank de Visser en ben ‘aan de verkeerde kant van de veertig’. Een uitdrukking of men vindt dat opgroeien eigenlijk onjuist is. Waarmee ik geen lans wil breken voor m'n leeftijd, want ouderdom gaat zelden met wijsheid gepaard.

En wat is wijsheid. Men verwart die de laatste jaren met algemene goedheid en de liefde voor het mensencollectief van alle werelddelen. Er mankeert niets aan die idealen dan hun vrijblijvendheid. Men moet eerst z'n huisgenoten maar eens zien te verdragen.

Ik zoek m'n heil niet in ‘De Mensheid’. Maar als God echt dood was zou ik geen raad weten. Hij beschermt mij tegen die mensheid, die ik zou moeten liefhebben en die me naar het leven staat.

Ik ben met verkeerd werk behept zoals een ander met een ziekte. Men moet er mee leren leven. Omdat ik de enige zoon was bezeten van auto's, bood m'n vader mij destijds de zekerheid van een goed bestaan in z'n garagebedrijf. Ik volgde z'n raad die in feite een gebod was. Wat had ik allemaal niet liever willen worden! Architect, vormgever, ontwerper van het geeft niet wat. Maar géén zakenman en bedrijfsleider.

Ik heb een goede vrouw. Nou ia, het is eigenlijk m'n vrouw niet meer en ik heb daar vrede mee. Herhaling verzwakt de roerselen, ik weet dat uit m'n vak. Drie jaren achtereen hetzelfde ontwerp in de showroom vermindert de verkoop. Ik ben niet zo ontrouw als mannen doorgaans vinden dat ze horen te zijn; m'n tegenwoordig niets vind ik haast beter dan iets. Men kan bijna alle volkse gezegden omdraaien op zoek naar waarheid.

Soms geeft die afzondering van lijf en ziel kleine moeilijkheden, dat zij toegegeven. In mijn zaak, waarvan ik toch ben gaan houden alleen al om de altijd gelijke schemer en benzinegeur, komen soms mooie jonge vrouwen binnenrijden met de allure van amazones. Ze stappen uit, steken een blank handje op en zeggen ‘Nou Frank, je moet nodig zeggen dat ik de eerste tienduizend kilometer zonder kosten kan rijden!’ Ze glimlachen tegelijk boos en vergevingsgezind.

Ik moet dan kijken tussen ernstige verbazing en een tegenglimlach in. ‘Moeilijkheden, mevrouwtje? Kan haast niks ernstigs zijn hoor.’

Meestal hebben ze een piepje gehoord. Als een vrouw zegt dat het rechts vóór is, kan je er op rekenen dat het links achter zit. Misschien staat de derde deur los. Want vrouwen hebben wel wat beters te doen dan op technische futiliteiten te letten. Ze laten dat graag over. Ze zijn altijd dichter bij essenties dan bij details.

Ik onderzoek ernstig; m'n glimlach moet nu weg zijn. Die vrouw staat intussen met een sierlijke heup te wachten, of erger: ik rijd een blokje met haar in haar wagentje rond om de piep zelf te lokaliseren.

Vrouwen in een auto ontroeren me nog altijd. Ik heb dan de twee aardigste zaken op aarde in één. Maar daarin ligt ook dat gevaar, en zo is m'n huwelijk gebleven wat het geworden was.

Ik heb een beste eerste monteur, een paar jaar ouder dan ik. Hoewel ik de werkgever ben - een barbaarse duivel dus in het oog van vakverenigingen - doet Van Hof eerder vaderlijk tegen me. Hij zegt ‘je’ al vermijdt hij dat ook weer waar doenlijk. Als hij me moet hebben roept hij ‘Meneer Frank’; een mooi compromis.

Van Hof heeft me destijds gewaarschuwd, vriendschappelijk en welgemeend. ‘Uw vrouw heeft het niet op de dames die hier met hun wagens komen.’ Ik haalde toen m'n schouders op en antwoordde ‘Ik kan ze moeilijk naar de

[p. 102]

concurrentie sturen.’ Hij had allang gezien dat ik ze nakeek met een holle maag.

Het liefst ben ik nog bezig een auto te verkopen. Allicht, denkt u, maar ik bedoel dat geld niet. Het is m'n eigen enthousiasme voor m'n eigen merk. De vertegenwoordiging er van is me niet bij toeval in de schoot geworpen. Zo lang ik me heugen kan heb ik mijn merk de mooiste en beste gevonden. Ik bedrieg dus niet met m'n aanprijzingen. Hoewel, kleine tekortkomingen verbloem ik met m'n altijd aanwezige liefdemantel.

Ik heb dus zekere vrede met m'n werk en heet zo een gelukkig mens. Maar in m'n werkkamer thuis hangen de portretten van grote autovormgevers: Alex Tremulis, Virgil Exner, Raymond Loewy en anderen. Ze kijken fier en duister, zoals het scheppende kunstenaars betaamt.

Ik ben sinds de late jaren vijftig in het vak. Eerst vond ik de wagens uit die tijd lelijk met hun spookvinnen, later pas begreep ik de vlucht uit de werkelijkheid van die ontwerpers. Ze wilden sprookjes op wielen, wonderlijke buitenwereldse droomkooien als kosmische voertuigen. Ze wilden de mensheid verlossen uit de alledaagsheid, maar ze schiepen vaak nachtmerries. De reactiewit '60 was interessant: de vinnen verdwenen in één seizoen en de wagens werden eenvoudiger en functioneler. En zo is het nu nog.

Komt een vrouw een auto kopen dan probeer ik allereerst haar vertrouwen te winnen. Ik praat zonder stemverheffing, en huiselijk aardig. De toon die zegt alle gekheid op een stokje. ‘Het is gewoon een vreselijk goede auto, technisch gesproken,’ is al haast genoeg en ik voeg daar nog bij: ‘En wat uiterlijke vorm en afwerking betreft: dat ziet u zelf, dat wist u al, daarom bent u hierheen gekomen.’ (De aspirant-koopster kijkt na die laatste opmerking even onzeker naar m'n glanzende showroomvoertuig dat, helaas, mij de laatste jaren wat te veel op andere fabrikaten is gaan lijken en ze knikt zuinig.)

En dan de proefritten! Daar is het toen mee begonnen.

Ik weet niet of ik m'n vrouw beklad door te stellen dat we ook toen al geen omgang meer hadden. Het is waar en onwaar. Ze zou m'n nabijheid tolereren maar ik weet wanneer ik ongewenst ben.

Bovendien dacht ik al afstand gedaan te hebben van m'n ‘recht’. Huwelijksrecht en plicht, wat een verschrikkelijke woorden!

Corrie is een gewone naam voor een buitengewone vrouw. Ze kwam op de fiets maar met haar rijbewijs in haar fietstas. Ze had een goede baan gekregen buiten de stad en wilde haar eerste autootje bij me kopen.

Ik ging naast haar zitten en ik zag Van Hof kijken: een droeve paardeblik. Ik schakelde in de achteruit en reed veel te stormachtig de garage uit. Van Hof keek me na; z'n nederig zwijgen was bijna brutaal.

Buiten dacht ik, naar Corrie kijkend, dan deze maar. Het was een schandelijke gedachte die de woede van feministen zal wekken, maar het was tegelijk een beklemmende werkelijkheid. Ik bedoel niets overdrevens als ‘noodlot’ of ‘bestemming’; ik geloof alleen dat ik m'n eigen middelmatigheid zag. Ik was te klein om alleen te zijn.

Ik legde Corrie de voordelen uit van elektronische ontsteking en gescheiden remcircuits. Ze glimlachte en geloofde het wel. Buiten de stad verwisselden we van plaats en achter het stuur was ze grappig nerveus. Ik deed, nee ik wás vaderlijk. Een eerbare oude leraar. ‘Iets naar rechts maar,’ zei ik toen een immense vrachtwagen haar wilde inhalen en ik voegde er bij: ‘Nog breder dan je denkt hè, dit karretje!’

Ik zag voornamelijk haar profiel dat weinig ontspannen op de weg tuurde. Ze was een oud meisje met halflang blond haar. Wat lijnen en vouwen maakten haar gezicht bij voorbaat gelaten liefhebbend. Het miste het visitegladde en vastbeslotene van m'n vrouw. Haar lijf toonde zalig lomp en zacht.

Ik had al ‘je’ gezegd en zij antwoordde met u en

[p. 103]

je door elkaar. Aan het eind van de rit zei ze Frank en ik Corrie. M'n hand lag warm en stil op de hare als ze onwennig schakelde.

Samen ‘ergens gaan eten’ vind ik proletig en berekenend. Toen ik haar fiets aanreikte vroeg ik, als bevangen door grote hartstocht maar in werkelijkheid op zoek naar rust en troost: ‘Kan ik straks even langs komen? Met wat catalogi en verdere gegevens?’

Ze lachte verbaasd om die laatste toevoeging.

Ik kwam en we praatten en sliepen met elkaar. Ik dacht dat de wereld, eigenlijk, toch wel heerlijk was. Er lag een gewicht in m'n lijf van prettig zware aanwezigheid in die wereld.

Toen ik thuis kwam wist m'n vrouw alles. Er is een mythe uit oude tijden en verre, vergane gebieden waarin de vrouw geboren wordt met in haar huid, op verborgen plaatsen, minuscule ogenparen. Die ogen vermenigvuldigen zich bij iedere slechte ervaring en met de jaren vormt zich een griesmeelruwe huid, maar een huid die ziet.

Ik griezelde van het weten van m'n vrouw. Ik hing m'n autocoat aan de kapstok en ze kwam niet te voorschijn. Ik ging de huiskamer binnen en ze verroerde niet. Haar ‘Dag’ klonk als een open wond, de eerste straf van een lange reeks. Ze was nerveus en ik ook. Ik was de schuldige en schuld wekt angst. Ik dacht: als ze het kind maar niets doet. Ik werd die dagen waakzaam, en van permanente waakzaamheid doodmoe.

Twee of driemaal per jaar bezocht ik met m'n vrouw de Van Hofs. Hoewel ik niet begrijp waarom m'n vrouw zo veel make-up en parfum op deed naar die eenvoudige mensen, mochten ze haar graag.

De gesprekken liepen stroef, overigens. Van Hof lijkt zo misplaatst tussen de wandmeubels met wezenloze rommeltjes. Ik herken hem alleen in z'n overall en met zinvol gereedschap. Z'n vrouw, met gouden brilletje, was meestal verlegen en nederig en beefde bij het koffieschenken. De gesprekken eindigden over auto's en de vrouwen bekeken de foto's van elkaars kinderen. Het was een corvee maar ik stelde prijs op die man en het was te overleven. Er stond intussen zo'n bezoek op het program, maar door de verwarring in huis rond Corrie belde ik af. M'n vrouw vond ‘alles best’. Ik dééd maar.

Ik werd afwezig op m'n werk en wilde Corrie niet meer zien. Ze kwam, blij en vriendelijk, en ik nam weer naast haar plaats in de zelfde auto, inwendig verlamd. Ik vind ontrouw in feite een lelijk vermaak. Ook klonk met de slag van het kleine portier hatelijk in m'n oor: je bent een kleine burgerman, je doet mee aan alle deugden en ondeugden van die soort. Van Hof keek opzettelijk weg van de vertrekkende auto. Maar met z'n moede rug wist hij nog vermaning uit te drukken.

Weer wat later thuis dan anders trof ik m'n vrouw in een onpeilbare stemming. Ze was niet blij of bedroefd, niet kwaad of vergevingsgezind, niet koppig of gelaten. Maar ze was iets van plan. Haar grijsgroene ogen staarden. Ze herkauwde zichtbaar een groeiend plan in haar hoofd. Ze begon steeds geheimzinniger en triomfantelijker te kijken. Maar ze zweeg.

Pas na het eten sprak ze. ‘Als je een vriendin hebt,’ begon ze. Opeens verontwaardigd viel ik haar in de rede. ‘Ik heb geen vriendin,’ riep ik, ‘ik had een vróúw, één middag. Eén dag bekommerde zich iemand om me.’ Alles wat men zegt ter verdediging is vulgair en vol zelfbeklag.

‘Ach gut,’ zei m'n vrouw dan ook, met ondanks alles voor mij onbegrijpelijke haat. ‘Eindelijk iemand die zich om je bekommert.’

‘Bekommerde,’ zei ik.

Ik spaar u de rest. We gingen als vijanden ieder naar een andere kamer. Er bleek, op voorhand van dit gesprek, een bed voor mij opgemaakt in m'n werkkamer. Met een netheid en een precisie of het graag gedaan was. Ik had het gevoel dat dit nog maar het begin moest zijn.

[p. 104]

Het wás nog maar een begin. En ik zweer u dat ik Corrie niet meer zag. Ze kocht trouwens geen auto van me. Ze rijdt nu in een klein Frans wagentje, zuinig en goed. Geef haar eens ongelijk.

Ik denk vaak aan die donkere winternamiddag in haar huis terug. Met spijt. Tenslotte is de begoocheling van liefde en aandacht en bevrediging overal eender al dacht ik er toen bij Corrie anders over.

Op een avond kwam ik terug van m'n werk in de gewoon geworden stilte van het huis. Ik groette niet meer, want m'n vrouw groette toch niet terug. Ze verliet het huis nog tegen zessen.

Ze kwam kort daarna terug met een groot pak onder haar arm en liep de trap op. Ik vroeg haar wat dat was. Ik dacht in een flits: een reiskoffertje, en hoe moet het dan met het kind. Ik snauwde m'n vraag nogmaals en als antwoord liet ze van vrij grote hoogte het pak over de trapleuning vallen.

Het schampte m'n achterhoofd en nek. Ik stond verdoofd van schrik. En ook van pijn; ik hield m'n hand op m'n nek. M'n vrouw keek omlaag met duidelijke afschuw. Ze zag me als een hysterische aansteller.

Ik ben geen psycholoog en ik kan niet de stap maken nodig om te vinden dat dat pak ‘eigenlijk’ een bewijs van liefde zou zijn. Versmade liefde. Ik versmaad niemand. En iemand die zo goed mikt haat.

Het pak bleek niets anders dan een elektrische deken te bevatten. Lachwekkend teken! Van enige verzoening was blijkbaar vooralsnog geen sprake. Ik begreep dat de reeks straffen uitgebreid zou gaan worden.

Op een andere avond bespeurde ik bij terugkeer uit m'n werk een sterke etherlucht. Ik duwde de voordeur al bij voorbaat zacht achter me dicht als wist ik wat zou volgen.

In plaats van m'n vrouw verscheen m'n schoonmoeder, een vrouw als een maraboe, vol van de gevederde deftigheid der kleine lieden. Ze zweeg vol afschuw. Ze beduidde me mee te gaan naar de slaapkamer boven. Daar lag m'n vrouw, mooi wit en met gesloten ogen, in het grote bed. Haar haren waren aan weerszijden langs haar oren in strengen gedraaid, bijna alsof ze weer gebaard had. Maar ze had geen kind gekregen, ze had één pols half doorgesneden. Haar arm hing in een verband. Ze sloeg haar ogen op en sloot ze weer, alsof ze het effect van haar daad op m'n gezicht wilde aflezen. ‘Mijn schuld; álles,’ dacht ik; ‘ik verwoest een mensenleven.’

Alsof ik m'n boete zelf ook niet genoeg vond, zocht ik die in m'n werk te vergroten. Ik putte er geen enkel plezier meer uit. Benzinegeur werd stank. De rondslingerende gereedschappen, de viriele grappen van de jonge monteurs, het vriendelijk wuiven achter glas naar klanten: alles werd rillerige vrees. Ik zag auto's met de ogen van m'n vrouw: ze werden poenige, walmende monsters. M'n geheime kleine zonde: droomcarosserieën ontwerpen in m'n werkkamer thuis verviel. Ik had me soms een Tremulis gevoeld, droeg zíjn brilmontuur en snor, maar in m'n huidig leven was alleen plaats voor ernst. In de angst vervalt al het bijkomstige.

Als echt bestaan is: alleen de essenties laten meespreken, dan bestond ik nu. Ik deed m'n werk nauwgezet om geld te verdienen ‘voor kind en voor thuis’. (Ik had de naam van m'n vrouw inmiddels vervangen door ‘thuis’.) Ik reisde naar de Europese vestiging van m'n merk in Londen en deed daar niets extra's; niets anders dan m'n werk. Ik bezocht geen concert of tentoonstelling. Het leek of ik door die ascese een oplossing kon afdwingen. ‘Hou jíj je gemak nou maar,’ zei ik mezelf steeds vaker.

Terug in de zaak mompelde Van Hof alleen nog tegen me. Vroegere anecdotes over klanten liet hij achterwege. Het leek net of hij veel begreep, maar mij niet vergaf. Hij strafte losjes mee. Hij draaide z'n hoofd af als hij met me spreken moest.

[p. 105]

Op een dag kwam ik vroeg thuis. Onrust, nee angst, had me al om vier uur m'n werk doen staken.

Ik stapte m'n huis binnen, dat beledigd zweeg. Beneden noch boven was iemand te bespeuren. Het huis rook opeens naar vochtige baksteen of het weken leeg stond.

Ik wachtte en wachtte. Ik liep rond met een dik waas van ongeluk als een nylonkous over m'n kop. Alle meubelen dachten koud: Tja man, dát krijg je nou.

Om zes uur belde ik een vriendin van m'n vrouw die effen zei dat ze niets wist en dat ze zich ook liever niet in die zaken mengen wilde. Na lang aarzelen belde ik m'n schoonmoeder.

‘Ja, eh, Frank,’ zei die, alsof m'n naam haar bijna deed braken, ‘is het eigenlijk niet zo dat je het er zelf naar gemaakt hebt? En nou moet moeder maar meteen veer raad weten?’ Hoe me te verdedigen! Je eigen vrouw verraden? Laf kletsen over waar niemand mee te maken heeft? Ik antwoordde: ‘Je hebt natuurlijk gelijk, moeder, maar ik zit over haar en het kind in.’ Allicht antwoordde ze dat ik dat alles eerder had moeten bedenken. Ze wilde me wel helpen, voor één keer. Ze ried me eens Mevrouw Van Hof te bellen.

‘Mevrouw Van Hof?’ riep ik door de telefoon, ‘Jezus, jullie hebben die mensen toch niet lastig gevallen met onze zaken?’

‘Wacht nou maar af,’ zei de vrouw aan de andere zijde extra geaffecteerd, ‘en doe wat ik je zeg.’ Ze hing op.

Ik had nog eens een half uur nodig me zelf er toe te brengen de Van Hofs te bellen. Juist toen ik de hoorn opnam knarste het voordeurslot en m'n vrouw kwam binnen. Het was bijna acht uur. Ze had het kind bij zich in een wandelwagentje. Ze ging het naar bed brengen. Het staarde blind van slaap.

‘Moet het niet wat eten?’ vroeg ik.

‘Bemoei jij je maar met je auto's,’ zei ze. ‘En met je automobilisten.’ Ze lachte om haar vondst. Toen ze weer beneden kwam zag ze het opengeslagen telefoonboek en zei: ‘Je gaat me toch niet vertellen dat je m'n moeder bent gaan opbellen, hè?’

‘Nee,’ zei ik verward, ‘of eigenlijk ja. Die óók ja.’

M'n vrouw sperde haar ogen en wierp haar rossige lok opzij. ‘Jij vuile verraaier! Misselijke verklikker!’ schreeuwde ze. Ze pakte een schoteltje van een bijzettafeltje en wierp het met kracht in m'n richting. Het sprong aan scherven tegen de muur naast me. Als zondaar raapte ik bevend de scherven bij elkaar, blij dat ik wat om handen had. M'n vrouw huilde vreemd en ik rog geloof dat ik me schaamde. Ze liep naar boven, maar eenmaal daar daalde ze weer dreunend af. Ze stak haar hoofd om de deur en riep: ‘Eén keer ben ik eens niet op tijd thuis om je van vreten te voorzien en dan moet je dat direct gaan rapporteren! Wat zei m'n moeder?’

‘Niks,’ zei ik.

‘Wie heb je verder nog gebeld? Mevrouw Van Hof soms?’

Ik speelde verbazing. ‘Mevrouw Van Hof?’ vroeg ik, ‘wat heeft die er nou mee te maken?’ ‘Niks,’ antwoordde m'n vrouw.

Ik had het onhandig gespeeld en ergerde me. Beter was het geweest te vragen: was je soms daar, bij de Van Hofs. Dan had ik wat meer te horen gekregen. Ik ging in m'n werkkamer op het bed liggen en dacht na. Maar de deur sprong open en m'n vrouw rukte zich binnen met rode ogen. ‘Ga daar niet liggen, lamlul,’ riep ze; ‘doe iets godverdomme! Bel dan! Bel je Van Hof dan, die man die door je behandeld wordt of hij je slaaf is!’

Ik haalde om dat laatste m'n schouders maar eens op, pakte een boek genaamd Car Styling van een plank en ging weer liggen. Ik huiverde van kou en las niet.

De volgende morgen had ik in de werkplaats een verschrikkelijk humeur. Ik schold op de vrolijke klit jonge monteurs, die beledigd afdropen naar hun taken. Ik dacht dat Van Hof bleek werd en iets mompelde als: ‘Daar heb je het al.’ ‘Is er iets, Hof?’ snauwde ik. ‘Nee meneer de Visser,’ antwoordde hij somber.

[p. 106]

Voor het eerst in jaren had hij mij meneer de Visser genoemd. Hij strompelde weg in z'n grauwe overall met overdreven kromme rug. Z'n verdriet over m'n ontrouw jegens een vrouw die hij nauwelijks kende kwam me nogal idioot voor. Als het volk meelijdend wordt is het meteen tranen met tuiten geblazen.

Mijn eigen gedachten brachten me op vage vermoedens. Ik riep Van Hof na dat hij in de middagpauze even op m'n kantoor moest komen, om één uur. De man leek ineen te krimpen.

Ik moest nog een proefrit maken met een oudere heer en dame. Voor het eerst in m'n leven was ik bang in een auto. Ik wilde in leven blijven om m'n kind te kunnen verzorgen, als er weer iets gebeurde thuis. Het grijze dametje reed levensgevaarlijk, al kwam ze niet boven de zestig kilometer. En ik moest blijven glimlachen en converseren. De oude heer leek te slapen op de achterbank en hijgde licht.

Om bij half twee was ik op m'n bureau terug. Van Hof zat daar op de punt van een stoel en staarde naar z'n doffe werkschoenen.

‘Kom Van Hof, kop op!’ riep ik. De man liet een snik horen. ‘Jezus, Hof, wat krijgen we nou, na twintig jaar trouwe dienst!’

Dat bracht hem nog meer in de war. Hij beefde en zei met gebarsten stem: ‘Meneer de Visser, ik, eh, u moet me maar niet kwalijk nemen.’

Ik keek hem geamuseerd aan. Hij keek niet terug.

‘Ik heb het niet zo gewild. Mevrouw eh uw vrouw. Ze kwam bij ons, nou ja, om over u te praten, over dat u, dat ze nu, dat u toen...’

‘Ja, laat maar Hof.’

‘Ja, meneer de Visser. Ze kwam nogal eens vaker, en ook toen m'n vrouw naar d'r zuster was. En daardoor is het allemaal als het ware, in feite, zo'n beetje begonnen.’

‘Wat? Wat begonnen?’

Van Hof bloosde en zweeg. Ik begreep het. ‘Jij en m'n vrouw?’ vroeg ik met een beginnende glimlach. Hij knikte zwak.

Ik hoestte en begon te lachen. Dan te proesten. ‘Jezus!’ riep ik, ‘zo zout heb ik het nog niet gegeten!’ M'n neus liep er van en ik snoot die luid. Ik begon opnieuw te schateren.

‘Verbeeld jij je maar niks, Van Hof,’ zei ik, ‘dat is alleen wraak. En niets anders, begrijp je.’

‘Jawel meneer de Visser, zeker,’ zei hij. Hij keek er weer zeehondachtig treurig bij. Maar hij schepte toch moed uit m'n betoog. Hij stond opeens op, kwam dichterbij staan en gaf me een gemene-mensenknipoog. ‘Het kost men niet me job, meneer eh de Visser, nee?’ ‘Welnee man,’ zei ik, ‘we zijn allemaal maar onhandige sloebers onder elkaar.’

Hij keek bij dit laatste wat beledigd, alsof hij vond dat het nauwelijks op hem sloeg.

Ik kwam nog lacherig thuis. M'n vrouw zat op de divan in de kamer. ‘Wat een slechte keus, om je mee te vermaken, zo'n seniele huilebalk,’ zei ik als begroeting. Ze zweeg armoedig en bloosde een beetje. Bijna had ik haar in m'n armen gesloten.

Na het eten - brood, gekookt werd er niet meer - hield m'n onuitstaanbaar glimlachje wel op.

M'n vrouw was opeens verdwenen. Het kind lag in z'n bed en sliep goddank. Ik hoopte dat het voorlopig niet wakker zou worden. Het werd wakker en hijgde net als de oude man van de proefrit. Het zag paarsrood en voelde aan als vuur.

Ik vloog naar een buurvrouw. Die nam me op als iemand die z'n moeder de schedel heeft ingeslagen, bedacht zich veel te lang en zei dan dat ze wel even mee zou lopen. ‘Maar ik doe het voor uw vróúw.’ Ik vond het allang goed.

Ze wist me niet meer te vertellen dan dat er een dokter gewaarschuwd moest worden.

Ik belde allerlei artsen en dan de ggd, die me naar weer andere artsen verwees. Tenslotte zou er een die nachtdienst had verschijnen. Ik zat naast het bedje en klemde het redeloos huilende kind tegen me aan. M'n schuld stak als een knaagdier in m'n gebeente. Ik gaf m'n kleine zoon water en hoopte dat ik het niet zou doen stikken. Ik wenste alle vrouwen een nog

[p. 107]

veel ergere ziekte toe.

Daarna heb ik het kind nog verschoond. Ik sidderde met de veiligheidsspelden en rolde de luier in een krant. Juist toen ik m'n handen waste ging de telefoon beneden. Ik rende de trap af en pakte de hoorn op. Er ontstond een langgerekte, dodelijke ruis en ik beefde. ‘Met wie?’ schreeuwde ik. Aan de andere kant werd opgelegd.

Boven wachtte ik bij het kind dat onafgebroken huilde.

Er werd gebeld. Ik vloog opnieuw de trap af.

Er stonden twee agenten voor de deur, zo uit een politieauto gestapt. Ze trokken langzaam hun handschoenen uit en kuchten korzelig. Of ik De Visser was, F.L. de Visser.

Ik kon ze van zenuwen niet verstaan. Een zei er dat m'n vrouw ‘zich een ongelukje aangedaan had’, een idiote formule. ‘Wat bedoelt u,’ snauwde ik. Nou, ze had zich zo'n beetje voor een auto gegooid. Zo'n beetje! Er golfde eerst haat, dan liefde in me op. Het bleek nog een lullige daf geweest te zijn ook. Ik lachte dom en de agenten vonden dat ik nu maar mee moest rijden naar het ziekenhuis. Ze bleven uitgestreken. Ik legde vijandig uit dat dát niet kon. Ik verdomde het m'n kind bij die enge buurvrouw te brengen. En ook niet bij m'n schoonmoeder, die bovendien vrij ver weg woonde. Ik sloot de deur na een half bedankje.

Boven pakte ik het kind in een deken bijna zoals ik de luier in een krant gerold had. Na eindeloos bellen bracht ik het naar het zelfde ziekenhuis. Onderweg in m'n auto bad ik om vergeving voor alles en om uitkomst. Laat ze allebei niet doodgaan, stamelde ik.

Ik bezocht m'n vrouw die bewusteloos was of sliep. Daar was de etherlucht weer, en de stilte.

Thuis ging ik gekleed op het divanbed in de huiskamer liggen, vanwege mogelijke oproepen van het ziekenhuis. Ik was doodmoe. Het minste geluid wekte nijdige angst.

Opnieuw ging de voordeurbel. ‘O Jezus!’ riep ik. Het was over elven.

Er stond een verschrikkelijk element vol spieren en zonder voorhoofd op de stoep. ‘Ja?’ zei ik vijandig. Woede gaf me moed.

De man kondigde met dikke stem aan een broer van Van Hof te zijn. Hij wilde zich niet met andermans zaken bemoeien maar ried me sterk aan Van Hof niet te ontslaan. En wat het te betekenen had dat ik m'n naam niet genoemd had door de telefoon. Ik was razend. ‘Je broer is niet ontslagen, dat kan niet eens tegenwoordig, maar ik laat me niet bedreigen. En nou opgelazerd.’ Ik was met die woorden naar buiten gekomen. De man bleef staan en grinnikte, want ik ben tenger. Ik sloeg naar z'n kop en in een seconde lag ik op de stenen. Ik trapte naar hem. Juist toen moest er zo nodig een politiewagen langskomen, maar met een ander tweetal agenten. Omdat ik onverzoenlijk bleef trappen en uithalen besloten de agenten ons beiden mee te nemen naar een politiepost. Ik verzette me als een dronkeman. Overal in de straat gingen lichten op en gordijnen opzij. Ik schreeuwde dat ik thuis moest zijn, en waarom. Het hielp niet. Een agent draaide m'n arm op m'n rug. Er volgde een lange rit met de mobilofoon in voortdurende actie.

Ik ben een rustig en deemoedig mens maar op het bureau ging ik tekeer en trok aan een deur die op slot was. Een oudere agent in hemdsmouwen, die brood at uit een koekblik, beduidde me dat ik toch heus eerst moest kalmeren wilde ik de brigadier te spreken krijgen. Ik bad: ‘God, help dan toch eens een keer.’

Ik moest wachten. De grijze agent verfrommelde het boterhammenpapier, sloot het dekseltje van z'n blik en ging weg. Tenslotte werd ik bij de brigadier gelaten. Er volgde een trage ceremonie met naam en adres. Ik legde hem uit dat ik ieder ogenblik gebeld kon worden, dat m'n vrouw en kind in een ziekenhuis lagen. Welk ziekenhuis, wilde hij weten. Hij noteerde het zorgvuldig. En omdat Nederlanders moralisten zijn voegde hij er omstandig aan toe dat ik me beter wat sympatieker had kunnen ‘opstellen’ onder de gegeven omstandigheden. Ik mocht weg.

Ik snelwandelde hijgend door de nacht. Het was

[p. 108]

over half twee. Ik haalde m'n vijand in, die blijkbaar ook net losgelaten was. We liepen geruime tijd bijna naast elkaar. Ik wilde tonen niet bang te zijn maar beefde. Onze voetstappen klonken als revolverschoten in de lege straten. ‘Het was geloof ik gedeeltelijk een soort misverstand,’ zei ik tenslotte. Enige beschaving is moeilijk weg te wassen. ‘Krijg jij de tering,’ mompelde de ander. Zo verloor ik toch nog van hem. Hij verdween in een zijstraat.

Thuis gekomen had ik geen sleutel bij me. Die zat in een andere jas. Met nieuwe woede sloeg ik m'n deurraampje in. Onwaarschijnlijk veel scherven sprongen alle kanten op. Maar ik was binnen bij de telefoon. Ik ademde diep en veegde m'n nek van het zweet. Aan m'n zakdoek zat bloed. Ik schijn op m'n nek te moeten krijgen, dacht ik.

De volgende morgen was er uitbundig zonlicht. Nooit was de stad zo prachtig, vol leven en hatelijke vrolijkheid. Uit open snackbars kwamen vleugen koffiegeur. Het leven was begerenswaardig helder en eenvoudig en zo wilde ik het m'n vrouw teruggeven.

Ik was naar haar op weg met door een arts opgesomde zaken: een nachthemd, pantoffels, ondergoed. Ik schaamde me om die uit haar kasten te halen en hun zachte weefsels stemden me oneindig nederig.

Er is geen groter angst dan die van de laatste verantwoordelijkheid voor de eigen naasten die getroffen zijn - misschien dodelijk - door ons toedoen.

De angsten van literatoren en andere kunstenaars om eigen ziel, om wereldvrede of natuurbederf kunnen wat mij betreft de schroothoop op als luxe aandoeningen. Zo niet als bedrog. Ik reed die dag als een duivel heen en weer tussen ziekenhuis en woning. Ik sneed andere wagens en negeerde geel licht. In de felle najaarszon zag ik m'n schuld scherp. M'n alibi was misschien zwak. Ik bezwoer, met m'n knokkels wit op het stuur, dat ik alles anders en beter zou

[p. 109]

doen. En Van Hof zou voortaan de proefritten mogen rijden. Voor mijn part.

M'n vrouw was nog in coma en m'n kind keek me aan of ik hem te vondeling gelegd had.

Ik at na urenlang ziekenhuisverblijf wat in een broodjeswinkel. Het was zaterdag. De werkelijkheid lag als achter glas. Ik ergerde me nauwelijks aan een paar lachers op barkrukken.

De volgende dag ging het beiden wat beter. M'n vrouw had eigenlijk alleen een hersenschudding en een schouderfractuur. Ik vreesde alle vrezen en hoopte dat men geen inwendige bloedingen over het hoofd zou zien. Soms ging een lichtgewonde opeens dood. Zo maar. ‘Nog geheel onverwachts.’

Nood leert bidden. Ik was in geen tien jaar in een kerk geweest, maar bezocht die nu. Misschien kon ik God nu vermurwen. Misschien was ik in dit gebouw meer waard om gehoord te worden.

Maar de predikant had een andere mening. Hij preekte juist dat God ons noch hoort, noch verhoort. Ik ben maar een simpele garagehouder; waarom we dan nog in God zouden moeten geloven is me niet duidelijk. Ik dacht: een kinderlijk geloof of geen. Als God ons niet helpt op aarde wie dan. Ik dacht dat de dominees ons zouden willen bevrijden van de 19de-eeuwse denkwijze dat God een loze filosofische abstractie is en onbereikbaar.

Er kwam nog een preek over Abraham, die Isaac helemáál niet had hoeven offeren: dat was maar een bijgeloof van oude volkeren geweest. Het liefste op aarde opgeven werd zo tot een bedenkelijke vergissing. God eist blijkbaar niets dan algemene voorschriften. De prediker maakte het individuele tot het algemene, zoals iedere profeet in deze tijd, zij het socioloog, zielearts of partijleider. Gods eis werd vaag en vrijblijvend. Maar dan had ik Corrie wel kunnen houden.

Ook als het opgeven van die rustige vrouw onder algemene wetten valt. Gij zult niet echtbreken. Maar wie is er in mijn huis begonnen met echtbreken! Algemeenheden volstaan niet. Inwendig kwaad verdedigde ik God tegen de predikanten.

Alles kwam nog goed. (Toeval, zal de dominee zeggen).

M'n kind was snel beter. ‘Een kinderziektetje, daar had u niet zo zwaar aan hoeven tillen!’ zei de hoofdverpleegster. En m'n vrouw zei, toen ze weer tot spreken in staat was: ‘Een beetje overdreven om hem maar meteen naar een ziekenhuis te slepen, vind je zelf ook niet?’

Ik beaamde alles. Met m'n vrouw volgde er nog in het ziekenhuis een gefluisterde verzoening.

Het was vol op de zaal tijdens hetbezoekuur en een uitgezakte kerel die zich verveelde bij het aangrenzende bed probeerde ons af te luisteren. ‘Je bekeek me immers allang niet meer,’ stelde m'n vrouw met lijdende glimlach. ‘En als je me bekeek, dan alsof ik een stuk vuil was.’

De overbekende formulering. ‘Dát is niet waar,’ zei ik machteloos: ‘ik zag, ik wíst, dat je niets meer van me... met me te maken...’

‘Laten we er nu maar niet meer over praten,’ zei ze met iets zeer treurigs en nobels in haar moe gezicht. Ze bood me een verzoenende hand. Ik was toch ontroerd, al begreep ik dat het nooit meer dan dit gebaar zou worden, deze vage en koude aanraking.

Een evenwicht dus, en later thuis zelfs enig vooruitzicht op verbetering. Maar dan moest ik me veranderen. Geen proefritten meer (ik knikte lam) en geen auto's zitten tekenen in m'n werkkamer, want op die tijd kon ik in de huiskamer zijn. Bij m'n gezin. En er kwam immers toch niets van dat ontwerpen terecht. Ik was nou eenmaal geen Bertone. Of zag ze dat verkeerd? Ik glimlachte. ‘Je ziet het goed,’ zei ik. Dit alles is al weer vier jaar geleden gebeurd. M'n zoon is nu zes en speelt met de kleine modelautootjes die ik hem gaf op verjaardagen, Sinterklaas of zo maar eens. ‘Je moet dat kind niet met je eigen hobbies opzadelen,’ heeft m'n vrouw nog gezegd. ‘Hobbies!’ Ik heb voornaam gezwegen. Maar vreesachtige gevoelens dat ze

[p. 110]

toch weer gelijk kon hebben kwamen bovendrijven. Ik hoop dat die jongen wat meer wordt dan garagehouder.

Ik was dankbaar voor m'n vrouw vroeger.

's Nachts viel ik in slaap met m'n hand koesterend op haar hand. Men is kwetsbaar in het duister. Ik leverde me uit omdat ik haar vertrouwde. Dat eerste geluksgevoel bestónd uit dat vertrouwen. Ik vertelde haar alles, m'n onvervulbare toekomstdromen en m'n zwakheden.

Maar een zwakke is geen man. Vrouwen denken heel geslachtelijk. Ik kon mij nog zo bewijzen naar lichaam en ziel, m'n zwakheden wáren gefluisterd. M'n vrouw beaamde ze later met ergernis en hoon.

Ik begin nu te begrijpen dat ik nog één gebaar zal moeten maken. Ik zal me niet zwak meer mogen betonen, laat staan laf. Ik zal Van Hof, m'n pseudo-vijand in de liefde, alsnog moeten ontslaan. Ook al word ik dan opnieuw bedreigd door die louche broer van hem. Pas dan zal ik weer een man zijn in haar oog.

Maar een oude man! Tegenwoordig ben ik meer gedeprimeerd van een donkere zondagmiddag met laaghangende regenwolken dan tijdens de oorlog van overvliegende eskaders bommenwerpers. Misschien heeft men toch gelijk met die depreciatie van m'n leeftijd. Men verliest z'n weerstand.

Maar ik ben verlost van die visites aan Van Hof. Hij heeft nog excuus voor z'n broer gemaakt. Die was ‘nu eenmaal wat opvliegend’. Ik heb kort geknikt.

Aan die twee broers begin ik een pest te krijgen. Ze maken praats en eisen gunsten van me. Een boeteling staat zwak in hun oog. Het begon met het afbedelen van een proefblik smeerolie en een reclameset sleutels; het eindigt dezer dagen met het ‘overnemen’ van een tweedehandswagen die ik goed had kunnen verkopen. Misschien rijdt die broer me er wel dood mee. Ook deze week heb ik geprobeerd m'n vrouw mild te stemmen door kleine gaven. In de auto op weg naar haar moeder vroeg ze om iets lekkers. Ik parkeerde snel voor sluitingstijd in onze winkelstraat en rende voor haar favoriete bonbons. Ze proefde en zei: ‘Wat zóét zijn die dingen zeg, eet jíj die maar verder op.’

Een vrouw die niet meer liefheeft kan ons veel afpakken: door het belachelijk te maken met haar schrikbarende volwassenheid.

Ik heb nog onlangs uit m'n werkkamer de portretten van Exner, Tremulis, Loewy en de anderen verwijderd. M'n tekentafel en m'n boek over styling had ik al eerder opgeborgen. Er zijn offers te brengen waar predikanten geen weet van hebben.

Of doe ik alles fout met die boetvaardigheid?

Ik heb dat boek over mythen nog eens doorgebladerd. In zekere legende stompten een aantal krijgers zichzelf een bloedneus, besmeurden zich met hun eigen bloed, en wentelden zich door het stof om zo zich voor gesneuvelden uit te geven. Een krijgslist. Een list waar m'n vrouw niet in trapt. Al laat ik alles na wat haar hindert, en al houd ik me koest als een lijk, het is niet genoeg. Ze denkt: hij zal van míj houden, boven kind en auto's; alles of niets. Ze beweert zelf dat ze tegen die daf geroepen heeft: wie is belangrijker, jij of ik, kom maar op.

Sinds ik die regels las handel ik gewoner, en dus zelfzuchtiger.

En nu wordt m'n kamer weer trouw wekelijks afgestoft. Door Mia; ik kan er eindelijk toe komen haar naam op papier te zetten. Maar de dingen op m'n bureau worden opgetild en weer scheef neergekwakt met een merkwaardig cynisme, alsof ze ooit medeplichtig geweest zijn en de schuld in hen voortbestaat.