Maatstaf. Jaargang 28

[p. 155]

Gert Jan Hemmink/Martin Ros In gesprek met Georges Arys

In de partijkrant van de Belgische Socialistische Partij van april 1979 plaatste de anarcho - collectivistische, radicaal - progressieve neo-individualist Boontje nog zijn 1 mei-groet uit Vlaanderen:

‘Ge weet het, de eerste mei dat maakt ons blij, zongen onze ouders. En eens heb ik wat grapjassend in onze krant geschreven, “de Eerste Mei legt elke socialist een ei.” Het is me vanwege het partijbestuur wel een beetje kwalijk genomen, want vanwege het partijbestuur hebben we plichtbewust op te stappen en geen grapjes te maken. Maar ja, in de kerk mogen de katholieken niet lachen en in de partij mogen de socialisten niet lachen. Laat ons daar wat aan veranderen. Als we een schonere en gelukkiger wereld willen opbouwen, laten we dan ook eens in ons eentonig bestaan wat plezier hebben. Laat ons lachen en een pint drinken, en als het de dag van Een Mei wordt, ons rood bloemetje op de kraag spelden. Want rood is dan de wereld, in Londen en Parijs en Berlijn, in Moskou en in Peking, in Rotterdam en Amsterdam, en in mijn eigen Vlaams dorpje Erembodegem.’ In 1964 zat Georges Arys in 't afdelingsbestuur van de bsp in Erembodegem. De vraag rees of, zoals in 1958 al eens was gedaan, het zin kon hebben Louis Paul Boon, in literatuur en op tv rijzende ster boven Oost-Vlaanderen, te vragen zich op de kandidatenlijst te laten plaatsen.

Arys: Het was mij een hele eer dit verzoek bij Boon te mogen gaan doen. Ik woonde vlak bij hem in de buurt en we hadden elkaar door de jaren heen wel eens gezien maar nooit gesproken. Ik kende en las zijn boeken niet. Op zekere avond gingen de voorzitter, de secretaris en ik naar Vogelenzang. We hebben de hele avond zitten praten maar geen woord over de politiek. Ik nam me één ding toen meteen voor: ik ga de boeken van Louis Paul Boon lezen want de mens die zo praat heeft ook veel op te schrijven. Ik ben nooit een groot lezer geweest. Ik heb na korte schoolgang eerst tot mijn dertigste op de schoenmakerij gewerkt. In de jaren vijftig, zo rond de wereldtentoonstelling, ging het daarin fout en ben ik gaan moeten stempelen. Ik kon toen op de statie bij de post komen en ben nu al vijf en twintig jaar postman.

- Welke boeken van Boontje spraken je het meeste aan?

Arys: De voorstad groeit en De Kapellekensbaan, die bevielen me het beste. Hier zijn de eerste exemplaren, gesigneerd december 1964. Met dat kandidaatstellen toen was het trouwens ook meteen gelukt. Boon is er ook trouw in gebleven. In 1978 schreef hij in het verkiezingsblad van de bsp voor onze lijst 8: ‘Ik haat elk dogma, van welke geestelijke dwang ook, die in Vlaanderen, zoals overal in de wereld, de vrijheid van de kunstenaar bedreigt. Met mijn linkse overtuiging blijf ik mij ervan bewust, dat het ogenblik aangebroken is om ons op te stellen tegen elke bedreiging ervan.’ Er groeide tussen ons een directe kameraadschap. Zoals ik het las zo was het zo simpel mogelijk: hij verdedigde het leven van een eenvoudig gezin zoals ik dat zelf altijd heb moeten verdedigen. Ik voelde me daartoe vooral diep aangetrokken. Misschien, hoop ik, was het wederzijds maar bij mij kwam ineens het verlangen: ‘Ik ga een

[p. 156]

verzameling aanleggen.’ In de mate van het mogelijke heeft Boon me van stond af aan geholpen. Niet lang daarna schreef hij ook het stukje Sjors in de Vooruit. Steeds regelmatiger troffen we elkaar aan het hek. Bekend en beroemd was hij toen echt nog niet. Hij gaf ook dadelijk een goede tip: leen nooit boeken uit. Hij vertelde me vroeger veel verloren te hebben op zijn uideenbibliotheek. Zelfs heel goede vrienden had hij een paar maanden tevoren nog boeken geleend en toen hij ze tenslotte terugvroeg kreeg hij gewoon te horen: ze zijn al lang teruggebracht.

In de boekhandels in Aalst en directe omgeving was Georges snel uitgekeken.

Arys: En van tweedehandsboekhandels had ik eigenlijk helemaal geen benul. Ik ben zo maar aan het bezoeken geslagen, in Brussel en in Brugge en daar heb ik een goede vindplaats ontdekt bij Van der Velden, die hebben me erg geholpen. Vroeger was het een uitleenbibliotheek. Die is nu door de dochter overgenomen. Om de vier tot zes weken reisde Georges erheen, de eerste keren kwam hij steeds met twee of drie boeken thuis. Hij begon nauwlettend op tijdschriften en kranten te letten waar bijdragen van Boontje in voorkwamen, en een heel sterke intuïtie heeft hem daarbij geleid want er vielen hem ook tal van bladen in handen waar door Boon onder pseudoniem gepubliceerde stukken in stonden. Boontje heeft er later talloze van als de zijne erkend en gesigneerd, alleen in de inventarisering daarvan schuilt dadelijk al een literair-historische opdracht.

- Waarom ben je in de aanleg van je verzameling uitgegaan van het bijeenbrengen van alle drukken van elke titel?

Arys: Ik kreeg snel een contactpunt in Nederland en natuurlijk heeft Gert Jan me later geweldig geholpen, zodat ik steeds nieuwe herdrukken in handen kreeg. Toen raakte ik ervan overtuigd, dat ik per se ook alle ontbrekende voorgaande moest hebben. Ja, dat eerste gele kaartje dat je me zond, Gert, heb ik nog steeds hier op een apart plankje liggen. Arys met dubbele r. Maar compleet ben ik nog niet. We hebben, en we komen in verband met Boontje toch in heel wat antiquariaten en verzameloorden, nog nooit zo'n collectie bij elkaar gezien, zó compleet, tot en met de speciale opdrachten vóór in elke titel en met zelfs de dummy's van nieuwe Boontitels die kort tevoren op een aanbieding van de uitgeverij waren geplaatst.

Arys komt meteen met twee dummy's - reismodellen van nieuwe boeken waarin slechts de eerste vijf of zes pagina's van de uiteindelijke tekst staan afgedrukt - te voorschijn. In die van Abel Gholaerts staat voorin: ‘Georges schrijft me dit boek maar zelf vol, april 1975.’

In een herdruk van De bende van Jan de Lichte lezen we: ‘Dit boek werd geschonken door Leon Trompet, lid van de bende van Brussel aan het medelid Georges, maart 1977.’

Arys: Ik vroeg ook om opdrachten bij bijzondere gelegenheden bv. vlak voor hij werd geopereerd.

Onder het hoofd ‘Voor ik onder het mes ga’, toont Georges ons een curieuze Boontekst. Ook alle stukjes uit kranten en tijdschriften, programma's en advertentieblaadjes, affiches en pamfletten, zijn bij Georges van aantekeningen door Boontje voorzien. Heel trots is hij op Boontjes verrassende signalement bij het complete feuilleton uit De Zweep: ‘Dwaalwegen der liefde’: ‘Het geheim achterhaald door de vriend Georges.’

Arys: Ik ben hier door een groot toeval achter gekomen bij een mens in Gent. In De Morgen las ik een annonce dat er vrijwel gratis stapels oude kranten en exemplaren van De Roode Vaan, De Zweep en zo te halen waren. Als het gratis is ben ik er nog gauwer bij! Ik was al heel lang op zoek naar series uit De Zweep die Louis gepubliceerd moest hebben, zo begin jaren vijftig. Ik schreef een brief en ging naar Gent en bladerde er wat in en meteen viel mijn oog op de schrijversnaam Lea Brandts. Ik wist dat Louis onder die naam geschreven had. Ik begon meteen te onderhandelen en deed natuurlijk of het heel onnozele blaadjes waren. Twee jaargangen heb ik ongeveer meegekregen, zo'n vijftig nummers voor totaal duizend francs. Ik ben er zeker van dat ik nu over dit enige com-

[p. 157]

plete stel beschik. Ik ging er mee naar Louis en had overal papiertjes ingelegd, waar ik een stuk van hem vermoedde. Hij heeft zelf niets meer hoeven opzoeken, alles klopte, hij heeft alles getekend.

Dáár ligt dan Boontje voor ons: als J. Dharck, Marc Wenen, Marc Menen, Marc Meenen, Lew Brandon, Lodewijk Erent, Lodewijk Erwt, en steeds weer Lea Brandts, soms ook als Lea Brantds. Een greep uit de titels: ‘Liefde in de autocar’, ‘Het cirkelvormig schip van viceadmiraal Popoff’, ‘Hoe Jenny zich bezeerde’, ‘Prikkeldraad rond Paula’, ‘De aansteker van Errol Flynn’, ‘Meisje vraagt kennismaking’, ‘De rok van witte kant’, ‘Het wonderbaar bestaan van Helena van Troje’, et cetera.

Bezit je ook tekeningen en schilderijen van Boontje?

Arys: Niet veel. Hier zijn twee mooie pasteltekeningen. Louis heeft me nooit verteld waarom hij de ene keer meer schilderde en dan weer meer schreef. Zo in 1968 heeft hij verklaard de pen geheel terug te willen geven aan de muze. ‘Ik ben leeggeschreven,’ vertelde hij, maar de dagelijkse stukjes in de krant gingen gewoon door.

- Vond Boontje het nooit lastig als je weer met boeken en knipsels voor het signeren langskwam?

Arys: Nooit, ik ben, denk ik, geen lastig mens. Slechts vijf keer in al die jaren heeft hij me weggestuurd. Op tweede paasdag van het vorig jaar is hij op ons huwelijksfeest met Jeanneke nog de mappen met de Zweepstukken komen brengen. Hij was altijd vriendelijk.

- Had zijn politieke inzet voor de partij eigenlijk nog succes?

Arys: Veel succes mag ik niet zeggen. We hadden hem ook niet op een verkiesbare plaats gezet. Zijn naam was gewoon een stimulans. Hij deed het gewoon uit sympathie, niet uit politieke interesse. Onze gesprekken mochten nooit over politiek gaan. Hij was geen politieker. Het wachtwoord van het bestuur was dan ook steeds: ‘Ge moogt alles met Louis doen maar ge moet hem met rust laten over de politiek.’ Hij kwam nooit naar vergaderingen. Hij bleef graag thuis. Naar mijn overtuiging was hij in hart en nieren socialist maar de paar vroegere politieke ervaringen, zoals die met de Kommunistische Partij, daar is hij erg van teleurgesteld. Hij heeft me eens precies verteld hoe het gegaan is met De Roode Vaan en hoe ze te horen kregen dat er ineens personeel teveel was. En dat waren precies de mensen die teveel hun mond open deden, dus ook Louis. Eerst is hij nog een tijdje bij Front gaan werken, in 1954 kwam hij bij de Vooruit om Richard Minne's opvolger te worden als redacteur van ‘Geestesleven’.

Nou ja, ge weet hoe Minne er ook voor gezorgd heeft dat het contact met de Hollandse uitgever tot stand kwam.

- Wanneer werd het werk van Boon in België nu eigenlijk echt een teken van tegenspraak? Want op alles wat er vóór de jaren zestig verscheen, van welke heftige of strijdbare aard ook kwam in Vlaanderen zeker vergeleken met Nederland toch betrekkelijk weinig weerklank? Arys: Een schandaal werd hij pas na Mieke Maaike dat ook een tijd lang alleen met een bandje om de ontuchtige omslag heen mocht verkocht worden hier. Als grappenmaker was hij vooral populair sinds hij begin jaren zestig meewerkte aan het televisieprogramma ‘Het is maar een woord’, net zo iets als ‘Houd je aan je woord’ van Bomans. Veel mensen dachten toen: de boeken van die grapjas wil ik toch wel eens lezen. Hij liet zich in wat hij zei nooit aan banden leggen, ook niet uit angst om niet voor solidair te worden aangezien.

- Heel opmerkelijk in dat verband is inderdaad zijn in woord en geschrifte nagenoeg continue zwijgen over de Vlaamse kwestie en het flamingantisme, toch een branderd probleem tijdens tal van periodes waarin Boontje literair het meest actief was.

Arys: De talenkwestie liet Louis koud. Hij was naar mijn mening veel te sociaal ingesteld om zich met die Vlaamse kwestie bezig te houden.

- We herinneren ons een veelzeggende uitlating tegenover Willem Roggeman in Beroepsgeheim 2. Deze vraagt hem op gegeven moment: ‘Hoe sta je dan tegenover het federalisme dat nu in België wordt voorbereid?’ Boontje: ‘Daar

[p. 158]

is geen oplossing voor. Brussel is een zweer. Je kunt die zweer niet meer wegsnijden. Als wij nu spreken van een verenigd Europa, dan is het logisch dat men Wallonië bij Frankrijk voegt en dat men Vlaanderen bij Holland voegt. Maar dan zitten we met het probleem Brussel en voor dat probleem is geen oplossing, tenware men zegt, kijk dat is de hoofdstad van Europa en hier zijn alle talen toegelaten en hier komen alle burelen van Europa. Dat is naar mijn opvatting de enige oplossing.’

Arys: Ik spreek geen Frans, ik weet er niets van. Louis las wel Frans en volgens mij ook Duits en Engels. Ik heb ooit twee uur les per week gehad in Frans en als veertienjarige aan de spoorbaan in Wallonië gewerkt en daar mijn plan getrokken. Ik werk nu op de statie in Brussel maar ik geef alle inlichtingen in het vlaams. Ik ben betrokken bij het lossen en laden van de post. Sedert 1957 doe ik de namiddagdienst. Ik ga om drie uur weg en ben 's avonds om twaalf uur thuis. We moeten zeven uur presteren, één uur minder dan in de gewone dagdienst. In de ochtend ben ik meestal bezig voor de collectie. Ik heb gratis biljetten om met de trein te reizen.

- Wat heeft het je alles bij elkaar nu gekost?

Arys: De hobby is natuurlijk een grote greep op mijn privé-uitgaven geworden. Ik moet er een slag naar slaan. Ik denk bij elkaar 150.000 francs.

- Wat je nu bezit vertegenwoordigt een enorm veelvoud van dit bedrag.

Arys: In het begin waren de prijzen nog schappelijk. Die uitgaven gingen toen nooit ver boven de 500 francs. Je leert ook een beetje het geheim van de smid. De mappen van beginnende kunstenaars, die Louis soms van teksten voorzag, waren voor mij het duurst, zo'n 15000 francs soms. Ik kocht ze dan meestal via Louis op afbetaling. Van moeder de vrouw heb ik altijd zonder probleem mogen verzamelen. Ik ontvang voor het verzamelen behalve de nachtvergoeding ook de onregelmatigheidstoeslag, dat komt bij elkaar op zo'n 3000 francs per maand. Ik ga nooit weg met minder dan 2000 francs op zak. Ik moet altijd gelegenheid hebben direct te kopen of een bod te doen. En dan moet ge nagaan, dat, toen ik jong was, ik nooit geld kon houden. Altijd ging ik op het café af en ik pofte nooit. Het verstand is bij mij niet van de jaren gekomen maar van het verzamelen.

- Hoe verklaar je dat Boontje ondanks zoveel prijzen en bekroningen in Vlaanderen vergeleken met Nederland nog altijd zo ontzettend veel minder wordt gelezen?

Arys: Momenteel is die populariteit toch wel zeer goed en groot. Ik denk dat vooral het verzet van de kerk hier altijd een grote rol heeft gespeeld zodat Louis eigenlijk naar Nederland is moeten vluchten. Hier in België, zeker op de scholen, heeft de katholieke kerk nog altijd een grote invloed. Men vond hem een slecht mens vanwege zijn boeken, hij kwam zelfs nog maar toevallig en met veel moeite bij de Vooruit terecht. Maar nu heeft volgens mij de jeugd hem ontdekt en als ge aangenomen wordt door de jeugd dan wordt ge beroemd. Dat gebeurt nu stelselmatig.

- De vraag naar zijn boeken is vooral na zijn plotselinge dood enorm toegenomen, als incident op zichzelf tragisch genoeg. Hoe is het eigenlijk met de relatie Boontje - Aalst? Toen op 17 mei 1972 in Aalst bv. die beroemde hutspotmaaltijd voor Boontje plaats had, was dat een nationaal initiatief, het kwam niet van Aalst.

Arys: Hier in Aalst en in Erembodegem is Louis nooit echt geëerd.

- Hij was toch de grootste promotor voor de stad door zijn boeken.

Arys: Er is zelfs nog geen straat naar hem genoemd. Een voorstel om van de Assestraat waar Louis geboren is Boonstraat te maken is in de gemeenteraad afgestemd. Louis werd hier in de raad toch wel altijd erg geïdentificeerd met de socialistische partij, dat speelde wel een rol. Hij heeft ook Bert van Hoorick gesteund toen er een streven was om hem burgemeester van Aalst te maken. Ik denk dat door het persoonlijk leven van Bert van Hoorick sommigen vonden dat hij niet aan te nemen was. In de gemeente heeft Louis heel wat tevredenheid voor hem naar boven kunnen halen maar andere groepen en mensen zijn toen achter de schermen gaan

[p. 159]

tegenwerken.

- Zoals de katholieke vrouwenbeweging die zeer scheef naar Berts tweede huwelijk keek...

Arys: Sedert 1977 valt Erembodegem met zeven andere randgemeenten nu onder Groot-Aalst. Maar Louis is trouwens altijd een echte Aalstenaar gebleven. Hij is daar ook op het kerkhof begraven. In de grond van Aalst.

We vragen Georges uit de verzameling in de speciaal daartoe vervaardigde monumentale boekenkast eens iets te tonen van de vertalingen. Er komen Tsjechische, Duitse, Poolse, Zweedse, Franse, Noorse, Amerikaanse te voorschijn, elk exemplaar weer met een speciale opdracht, door Boontje meestal pikant of sarcastisch aangepast bij karakter of aard van het betreffende land.

Op 10 maart 1979 signeerde Boontje voor Georges nog een hele serie boeken. Er werd op 15 maart een speciale fotoreportage gemaakt van Georges met zijn uitzonderlijke extra-band van De Kapellekensbaan/Zomer te Ter-Muren.

Arys: Zijn dood was een volslagen verrassing. Zelf heb ik hem nooit in bed gezien. Altijd was hij met iets bezig. De dokter was nog kort tevoren geweest, vertelde Louis me op 10 maart. Voor een onderzoek naar het hart. Daar was volgens de dokter geen omziens naar. Hij had er een om honderd jaar mee te worden. Maar men ziet dat mensen dikwijls ineens overlijden aan iets waar ze juist het minst bang voor hoefden of voor meenden te zijn. De hele stad is uitgelopen bij de begrafenis, het was een echte processie.

- Vertel eens iets over je eigen lezerij in Boontje thans.

Arys: Mijn voorkeuren zijn en blijven nu Vergeten straat en Mijn kleine oorlog. Over Mieke Maaike heb ik toen tegen Louis gezegd: ‘Dat is niks voor u. Dat is uwe genre niet.’ Hij vond dat ze hem met Pieter Daens te vervelend op een troon hadden geplaatst. ‘Ge weet, daar houd ik niet van en na Mieke Maaike kappen ze wel weer met me.’ Ik hielp natuurlijk wel op de statie zoeken voor zijn feminatheek. Ik had daar een paar vrienden, die keken daar voor me naar uit. Als ze boeken of tijdschriften vonden die ze niet bevielen, brachten ze die meteen bij mij, voor Louis.

- Je hebt al zijn boeken enkele malen gelezen en je hebt hem jaren van heel dichtbij, heel persoonlijk en heel huiselijk meegemaakt. Wat vind je van het erotische thema van de oudere, eenzame man in zijn belangstelling voor zeer jeugdige meisjes, dat toch als een draad door veel werk loopt. Hij voert in zekere zin toch een in romans en verhalen gestoken pleidooi voor een ondergesneeuwd thema dat hem kennelijk erg bezighield, ook in die zin dat het Lolitameisje positief van de oudere, ervaren man kon leren en dat beslist niet enkel in erotisch opzicht.

Arys: Dat is zeker en vast wat ge daar stelt. Maar besproken met hem heb ik het nooit, ik kan er geen oordeel over geven. We hadden het meestal over gewone zaken, uit het dorp en uit de stad. Meestal zat hij te tekenen. Ik was nooit een uitpluizer, ik heb nooit andere boeken gelezen en doe dat nog niet. Ik kan in die zin geen vragen stellen of beantwoorden. Louis hield er zelf ook niet van over zijn boeken te praten. Als een boek af was, was het gedaan. Hij was ook heel slordig met zijn manuscripten. Hij gebruikte de achterkant vaak om er weer iets op te schrijven. Later smeet hij veel zomaar weg. Hij heeft voor een fortuin weggegooid, maar Jo en Lucienne zijn nu veel aan het terug vinden.

Ik ben nu nog geregeld lezende in Het Geuzenboek. Het is het boek van de bewegingen, in die eeuwige terugkeer van de sociale opstanden van de massa in Vlaanderen. Hij heeft de feiten gegeven zoals ze waren. Ik heb mijn ogen uitgekeken op al die revolutionnaire verschuivingen. Dat is ook weer helemaal het boek van de kleine man.

De op 20 oktober 1924 in Erembodegem geboren Arys heeft zelf een deel van zijn schoonste jaren moeten doorbrengen in de door de Duitse terreur, door verzet en collaboratie, door de vooral in Vlaanderen zo vreselijk verwarrende strijd tussen wit en zwart beheerste periode. Wanneer we door Aalst wandelen treffen we nóg, vlak bij het gebouwtje van de Pieter Daensziekenpot, het sedert 1945 onverminderd door kleine en grote collabo's ge-

[p. 160]

scandeerde Amnestie op een muur gekalkt.

We vragen Arys of hij ooit over deze tijden en thema's met Boontje sprak en wat hij vindt van het opmerkelijke schaarse tot achterwege blijven van de collaboratie-problematiek in Boontjes eigen werk. We feliciteren daarbij Georges met het 150-jarige bestaan van België, dat juist wordt gevierd, een mededeling die hem zeer verrast.

Arys: Ik zei al, we spraken daar nooit over. Naar mijn mening was Louis wel volop Vlaming maar geen politieker. Het sociale vraagstuk interesseerde hem, het nationale nooit. ‘Wij zijn Belgen op papier,’ zei hij me eens. Misschien gebruikte hij Het Geuzenboek wel als een omweg om vooral de kleine man in Vlaanderen die toch maar in opstand kwam tegen de Spanjaarden te eren.

- Je hebt hem leren lezen en kennen als een allround-journalist. Maar hoe stond het bijvoorbeeld met zijn belangstelling voor jouw andere grote interesse, de wielrennerij?

Arys: Hij was zeker en vast een groot en veelzijdig journalist maar toch vooral op de dagelijkse, kleine, menselijke gebeurtenissen. Voor sport en voor het wielrennen had hij geen enkele belangstelling. Ik heb hem trouwens nooit zien zitten lezen. Hij was altijd met iets bezig. De laatste tijd werkte hij al weer aan drie boeken tegelijk. Dat was zijn Tijl Uilenspiegelkarakter. Op het verhaal van 't verval van de adellijke familie De Vis is hij gebracht door Bert van Hoorick. Eerst zouden ze samen een boek maken maar toen zag Louis er een roman in. De schoondochter reed hem rond om allerlei zaken na te speuren. Soms stond hij midden in de nacht op en begon hij drie, vier uur achter elkaar te schrijven. Dat zijn de grote werkperiodes geweest die de mensen niet kenden of zagen. Wat was hij hartelijk en onvooringenomen! Hij was soms ook wat piekerig en zorgelijk. Maar nooit voor zijn onmiddellijke omgeving. Dat zorgelijke heeft ook wel samengehangen met zijn drankzucht. Maar de laatste tijd ging het toch goed met hem, dacht ik. Zijn dood blijft een heel groot gat.

Er bestaat één foto van Georges Arys, in z'n deftigste pak, met z'n voorname hoed, naast Boontje op zijn doodsbed. De foto is helaas vrijwel geheel mislukt. Het is de mooiste foto, voor altijd, voor deze meest unieke onder alle literaire verzamelaars.