Maatstaf. Jaargang 28

[p. 142]

Gert Jan Hemmink Denkend aan Louis Paul Boon

aan Jeanneke

Het is een klein boekje, dat snel zoek kan raken tussen boeken van ‘normaal’ formaat. Het bevat een tekening van Jozef Cantré, die ook de band ontwierp. Misschien wel het aardigste boekje dat ik in bezit heb: Uitleenbibliotheek. Een schitterend verhaal, dat door Louis Paul Boon voorgelezen werd in leesclub Boekuil te Gent op 5 november 1949. Jaren heb ik naar dit uitgaafje gespeurd tot ik het enkele weken voor het overlijden van Raymond Brulez uit diens verzameling kon kopen. Het boekje draagt op het schutblad nog steeds het unieke ex-libris van Raymond Brulez, ontworpen door Edgar Tytgat in 1950. Maar dierbaarder dan dit boekje zijn de herinneringen aan Louis Paul Boon zélf.

Het was via Hugo Claus dat ik in contact kwam met Louis Paul Boon, en het best heb ik Louis gekend tussen 1969 en 1973 - het jaar dat ik bij de uitgeverij kwam werken, waar zijn boeken werden en worden uitgegeven. Zo innig als het contact met Louis was in die jaren, zo oppervlakkig werd de relatie erna, zij het nooit onhartelijk.

Toch ben ik verheugd te weten dat ik in samenwerking met Martin Ros het échte laatste feest voor Louis Paul Boon mocht organiseren, culminerend in het aanbieden van het eerste exemplaar van De Kapellekensbaan/Zomer te Ter-Muren door de Boonverzamelaar Georges Arys uit Erembodegem aan Louis Paul Boon, op 19 maart van het vorig jaar. Over de oorzaken waaróm een stimulerende relatie kon omzwaaien naar een tijdelijk wat oppervlakkiger contact wil ik zwijgen in dit Maatstafnummer. Want daarin gaat het alleen om het eresaluut aan een magistraal schrijver.

Was het eerst de auteur Louis Paul Boon (schrijver van meesterstukken als ‘Tania’ uit Het nieuwe onkruid, ‘Uitleenbibliotheek’ uit Twee spoken en natuurlijk Menuet) die mij tot enthousiast lezen bracht, daarna was het vooral de mens Louis die mij aansprak. Er gebeurde eigenlijk niets buitengewoons bij Louis en Jeanneke, als je op bezoek was in de bungalow op Vogelenzang - het was echter steeds de hartelijkheid en het praten over niets en alles, wat een enorme indruk bij je achterliet. Kort na het overlijden van Louis werd ik gebeld door een vriendin uit een tijd, die-dacht ik-o zo ver achter mij lag. Het waren óók de bezoeken aan Erembodegem, zo vertelde ze mij, die zij gemist had na ons uit elkaar gaan. Het praten met Louis over de meisjes, de fenomenale feminatheek, Leo Drieghe, Hugo Claus, Pomponneke - het is voorbij, de intense herinnering blijft. Een herinnering ook aan wijlen Leo Drieghe: de vermaarde galeriehouder en drukker uit Wetteren. Op zondag 8 september 1968 werd de eerste poëziemarkt gehouden (gevolgd door de tweede en tot nu toe laatste markt in 1971) onder de leus: Consumeer meer poëzie. Vanzelfsprekend was Louis Paul Boon aanwezig op die zonnige zondag in Wetteren (nadat hij op 25 augustus daarvoor bepaald had, dat elke aanwezige dichter op de poëziemarkt een bolhoed diende te dragen). Méér: Louis

[p. 143]

verkocht zijn handschriften voor vijf frank per stuk en riep nadien een achtjarig meisje (Goedele De Swaef) uit tot Miss Poëzie ‘want poëzie kan niet jong genoeg zijn’. Zijn gedicht ‘Een sprookje’ (gewijd aan Hugo Claus) werd later opgenomen in het (herinnerings-) album Poëziemarkt Wetteren, met in de in enkele exemplaren verschenen luxe editie onder meer een handschrift van Louis Paul Boon en een zakdoek met een gedicht van Marcel Wauters. Leo Drieghe stierf in 1973 en postuum werd door zijn vrouw en zonen de gedichtenbundel Deze gedichten komen nooit terug nog in datzelfde jaar uitgegeven. In het ‘Gedicht voor Leo Drieghe’ van Louis Paul Boon, dat als inleiding is opgenomen, schrijft Louis:

‘Op mijn lippen bloeit een bloem Leo Drieghe Alleen voor u’

Het was ook bij Leo Drieghe, dat Louis exposeerde (samen met de dochter van zijn jeugdvriend Bert van Hoorick, Annemie) & een gedicht op de handpers (tot ‘poëmatic’ omgedoopt) afdrukte met onder meer de regel: ‘ik druk uw hand, madame de poëziemachine’. Na de dood van Louis en Leo blijft als een monument de uitgave van Petite-Fleurke (in 1964 gedrukt op de persen van Leo Drieghe in een beperkte oplage, met naast de tekst van Louis Paul Boon een viertal foto's van zoon Jo C. Boon).

Op 27 mei 1972 werd de zestigste verjaardag van Louis Paul Boon gevierd, met een ontmoeting bij het kapelletje aan de Ter-Murenlaan in Erembodegem en een hutsepotmaaltijd in De Madelon te Aalst tot besluit, waar iedereen luidkeels het Lied van den Boein aanhief (maar wie vaagde er zijn voeten aan/en is altijd rechtdoor gegaan: den Boein). Het geschénk (de sculptuur Robot I van Lieve De Pelsmaeker) viel daarna steeds op in de tuin van Louis en Jeanneke.

In die tijd had ik een abonnement op de Gentse krant Vooruit met elke dag op pagina twee het cursiefje van Boontje. Behalve als Louis ziek was en geen Boontje kon leveren: dán plaatste

[p. 144]

de redactie vaak de foto van een opwekkend mooie mevrouw. Een aantal van deze cursiefjes bevatten de aanzet tot boeken: tot de pensionering van Louis bij de Vooruit bleef ik één van de weinige Nederlandse lezers.

In 1973 leerde ik Georges Arys kennen en vrij kort na onze eerste ontmoeting besloten wij elkaar de hand te reiken bij het verzamelen van werk van en over Louis. De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat de inzet van Georges Arys enkele malen groter was én is dan de mijne, zodat - het recht zegeviert dit maal - zijn verzameling uniek is qua omvang en qua inhoud. Niemand heeft iets aan louter persoonlijke getuigenissen, daarom een drietal gebeurtenissen geschetst uit de jaren na 1973:

Hoe zeer Louis van zijn kleinzoon David hield blijkt uit zijn voorstel om ter gelegenheid van het verschijnen van zijn boek Davids Jonge Dagen op 9 april 1974 een besloten ééndagsexpositie te organiseren, in het ontvangzaaltje van de uitgeverij, van collages, die Louis Paul en David Andreas sámen hadden gemaakt. Ik vroeg Louis om een tekst voor de invitatiekaart, en per omgaande stuurde hij mij een ontroerend stuk, dat ik graag integraal overneem:

‘Wim Zaal heeft me gevraagd: “Zoudt u in enkele woorden de ideale lezer van Davids longe Dagen willen omschrijven?” In de allereerste plaats zou ik verlangen dat David het reeds zelf kon lezen. Dan zou hij weten hoezeer zijn opa van hem houdt. En meteen bid en smeek ik de goden, dat het dit jongetje niet naar het hoofd zal stijgen, want tenslotte is hij een jongetje zoals alle andere, misschien een beetje moeilijker, een beetje veeleisender. Maar ja, hij is daarom ook de kleinzoon van opa. En u weet het, de appel valt niet ver van de boon. Misschien zult u denken: “Ach, dat heeft Carmiggelt reeds gedaan, en veel beter.” Maar kan ik eraan helpen? Als Carmiggelt een sociale roman gaat schrijven, zal men misschien zeggen: “Jawel, maar dat heeft Boon reeds gedaan.” Het besluit ligt voor de hand: Schrijver, blijf bij uw leest. En dus, wie is de ideale lezer? Gewoon elkeen die een kleinkind heeft en daar ongelooflijk veel van houdt.’

In februari 1975 kwam Jan Meng van de Athenaeum Boekhandel uit Amsterdam op het idee een drietal auteurs te vragen een lijst te maken van de boeken, die hen beïnvloed hadden. Aan de hand van deze ‘schrijverskeuze’ zou een etalage met de opgegeven werken worden ingericht. In eerste instantie kwamen Maarten Biesheuvel, Harry Mulisch en Louis Paul Boon in aanmerking. En zo kwam het dat ik op de avond van de drieënzestigste verjaardag van Louis (op 15 maart 1975 dus) in Erembodegem was, waar bij mijn aankomst Louis juist bezig was de laatste hand te leggen aan zijn voorkeurslijst. Het werden maar liefst zeventig werken, die ik hieronder integraal weergeef:

Boeken die me iets gezegd hebben

1)	Raymond Stijns Hard Labeur
2)	Cyriel Buysse Het recht van de sterkste
3)	Cyriel Buysse Het gezin van Paemel (toneelstuk)
4)	Paul van Ostaijen De bende van de stronk
5)	Paul van Ostaijen Verzameld proza
6)	Gaston Burssens Fabula Rasa
7)	Gaston Burssens Ode aan Yvette
8)	Gaston Burssens French en andere cancan
9)	Richard Minne Wolfijzers en Schietgeweren
10)	Hugo Raes Links van de helikopterlijn
11)	Hugo Claus De zwarte keizer
12)	Hugo Claus Natuurgetrouw
13	Multatuli Max Havelaar
14)	Multatuli Ideeën
15)	Frederik van Eeden De kleine Johannes
16)	Gerard Kornelis van het Reve De avonden
17)	Belcampo Verhalen
18)	Nescio Alle verhalen
19)	Simon Vinkenoog Zolang te water
20)	Remco Campert De jongen met het mes en andere verhalen
21)	Alexander Cohen Van Anarchist tot Monarchist
22)	Willem Elsschot Verzamelde Gedichten
23)	Willem Elsschot Lijmen en Het Been

[p. 145]

24)	F. Bordewijk Rood Paleis
25)	Daniel Defoe Moll Flanders
26)	Howard Fast Spartacus
27)	de Lautrémont De zangen van Maldoror
28)	Céline Voyage au bout de la nuit
29)	Jules Verne Reis naar de maan
30)	Jules Verne Naar het middenpunt van de aarde
31)	Jules Verne Het geheimzinnige eiland
32)	Barbara Tuchman De kanonnen van augustus
33)	Belle van Zuylen Memoires
34)	Theodor Plivier Stalingrad
35)	Theodor Plivier Berlijn
36)	Gebroeders Grimm Verzamelde sprookjes
37)	Paul Léautaud Particulier Dagboek
38)	Edgar Allan Poe Fantastische vertellingen
39)	Hans van Straten Moordenaarswerk
40)	Franz Kafka Het Proces
41)	Franz Kafka Het Kasteel
42)	Rabelais Gargantua en Pantagruel
43)	Charles de Coster Tyl Uilenspiegel en Lamme Goedzak
44)	Henry Miller Tropic of Cancer
45)	Henry Miller Tropic of Capricorn
46)	Jean Genet Dagboek van een dief
47)	André Gide De valsemunters
48)	Dostojevski Herinneringen uit het sousterrain
49)	Dostojevski De gebroeders Karamazov
50)	Dostojevski Schuld en Boete
51)	Het land Coïtha (Erotische verhalen uit Zweden)
52)	Curzio Malaparte Kaputt
53)	Luigi Pirandello Waar is de waarheid?
54)	Pierre Louijs Zangen van Bilitis
55)	Paul Rodenko Vrijmoedige liefdesverhalen
56)	Neel Doff Dagen van honger en ellende
57)	Neel Doff Keetje Tippel
58)	Emile Zola Germinal
59)	Emile Zola Nana
60)	Emile Zola Het Land
61)	John dos Passos 42ste straat
62)	Knut Hamsun Hoe het groeide
63)	Het Hooglied van Salomo (bijbel)
64)	Gustav Meyrink De Golem
65)	D.H. Lawrence De minnaar van Lady Chatterley
66)	Stefan Zweig Fouché
67)	Biografie over Duveen
68)	Upton Sinclair Vleesfabrieken
69)	Maxim Gorki Jeugdherinneringen
70)	André Gide De Hadjie

(Met opzet liet ik de schrijfwijze van de titels onaangetast - gjw).

Later op de avond vroeg mijn toenmalige gezellin (door Louis Petoetje gedoopt) naar de boeken die Louis zélf het mooiste vond van zijn gepubliceerde boeken. Louis antwoordde: De Kapellekensbaan, Pieter Daens en Menuet. Door een bizar misverstand veroorzaakt publiceerde Vrij Nederland kort daarna het ‘honorarium’ dat Louis gevraagd had in ruil voor zijn ‘voorkeurslijst’. Vanzelfsprekend ga ik dáár nu maar verder niet op in.

Slechts eenmaal heb ik Louis verontwaardigd zien reageren. Dát gebeurde tijdens een affaire, die ik gemakshalve de ‘p.c.-zaak’ noem. In het nummer van 20 december 1975 was Louis Paul Boon ‘ingetreden’ als gast-redacteur van Propria Cures (met de bijdrage ‘Aforismen over Kunst’). In het daaropvolgende nummer schreef iemand, die zich van de naam G. Dekker bediende een opmerkelijk stuk over Uitgeverij De Arbeiderspers, dat nogal persoonlijk genoemd mag worden (‘Arbeiderspers overrompld: Putsch op Singel 262’). Directeur Theo Sontrop werd een machtswellustige dwerg, hoofdredacteur Martin Ros een bolle intrigant en ikzelf ‘een gruwelijke bibliofiel, die gratis advertenties weggeeft’ genoemd. Louis, solidair als immer, weigerde daarop langer mee te werken aan Propria Cures. Een onheus redactioneel stuk in Propria Cures was het gevolg, waarop Louis zich gepakt en bezoedeld voelde. In een lange brief aan ‘de vrienden van de a.p.’ schreef hij:

‘Pal onder mijn naam als redakteur aan het blad verscheen een artikel waarin men de a.p. op de korrel nam, Theo Sontrop als een kromme scheve gebochelde bocholt - of wat nog meer of

[p. 146]

minder ook - voorstelde, en de andere a.p. mensen navenant behandelde. Het leek er hierdoor op of ik, als redacteur aan p.c. wraak wou nemen op de a.p. in het bizonder en Singel 262 in het algemeen. Om de waarheid te zeggen, sinds 1946 - en we zijn nu in 1976 - heb ik in de uitgeverijen a.p. en Querido steeds het volste vertrouwen gehad en is dit vertrouwen nooit beschaamd geworden. Wel werd het vertrouwen in p.c. reeds na de eerste week beschaamd.’

Aan het eind van de brief schreef Louis: ‘Graag zag ik een advertentie van de a.p. verschijnen in Propria Cures, met een lijstje van mijn werken die nog voor hun leden beschikbaar zijn. Dat is dan weer een halve kolom waaraan ze wat verdienen en gerust op hun luie kont mogen zitten. Maak hen verder de groeten van een Vlaamse boer, die alleen maar wat onverstaanbare klanken kan stamelen.’ De drie bovengenoemde medewerkers van De Arbeiderspers voldeden graag aan het verzoek van Louis Paul Boon en wierpen onder de leus ‘O.K., Louis, daar gaan we dan!’ een volle pagina advertentie in de strijd.

Nog steeds ben ik van mening dat Louis Paul Boon zijn schrijverschap niet tot zo'n hoogte (culminerend in zijn kandidaatstelling voor de Nobelprijs gedurende enkele jaren) had kunnen tillen, zonder de hulp & het vertrouwen van zijn echtgenote. Hulp in de zin van het uittikken van praktisch alle manuscripten van Louis, vertrouwen in de zin van het geloven in de auteur Louis Paul Boon. Jeanneke verdient daarvoor alle lof.

Het is daarom dat ik deze kleine selectie uit een veelheid van herinneringen aan Jeanneke heb opgedragen, in de hoop, dat zij er ooit toe komen zal haar memoires aan het papier toe te vertrouwen.

Deurle/Amsterdam, maart 1980