Maatstaf. Jaargang 28

[p. 97]

Leo Rijkens De heersende klas

De koe

Het was niet de schuld van Bas Roemelingh Evelijns dat hij te laat kwam. Geschrokken van een laag overgierende straaljager was een verdwaalde koe de spoorbaan opgevlogen en tegen de trein van 7.35 uur uit de hoofdstad gebotst.

Het had tien minuten geduurd voordat de trein weer op gang kwam.

Door zó hard te lopen als zijn opvatting over de waardigheid van een leraar hem toeliet, kwam Roemelingh slechts enkele minuten te laat op school. Hij trok juist de grote voordeur van het gebouw open toen een zwaar hijgende man naast hem opdook. Het was de socioloog drs. Straat, de pasbenoemde en nog jonge rector van de school, die evenals Roemelingh iedere dag tussen de hoofdstad en Hussum heen en weer reisde. Roemelingh had hem zien staan bij het troepje nieuwsgierige reizigers dat toekeek hoe op het station de laatste bloedige resten van de koe werden verwijderd. Door hard te hollen had hij kennelijk iets van de verloren tijd ingehaald. ‘Allebei te laat, hè?’ bracht de man er hijgend uit.

‘Quod licet Iovi, non licet bovi,’ antwoordde Roemelingh.

‘Zou je dat voor me kunnen vertalen?’ Ze liepen intussen de trap naar de eerste verdieping op.

‘Wat Jupiter is toegestaan, is een rund nog niet toegestaan,’ vertaalde Roemelingh zo min mogelijk pedant.

‘O, je bedoelt die koe van daarnet.’ (Kennelijk was het Straat niet ontgaan dat Roemelingh hem bij het afschrapen van de trein had zien staan).

‘De bestuurder zei dat het beest waarschijnlijk in paniek is geraakt door die straaljager die zo laag overvloog. Rotdingen zijn het, die straaljagers. Weet je dat ze voor het geld van één straaljager een hele school kunnen bouwen?’

‘Ik vraag me af of die minder lawaai maakt dan een straaljager. Wanneer je nagaat wat een kabaal deze klas produceert. En dan hoor ik nog slecht.’

Ze waren inmiddels gearriveerd voor de openstaande deur van het lokaal waar Roemelingh het eerste uur van de ochtend les zou geven.

‘Maar dit is niet het geluid van de dood, maar van het jonge leven,’ antwoordde de rector.

‘Dat wou je toch zeker niet vergelijken?’

Op dat moment trof een houten bordenwisser de rector tegen zijn slaap. De man trok wit weg, maar het was Roemelingh onmogelijk vast te stellen of dat kwam van de pijn, van de woede of van het in het rond stuivende krijt. Drs. Straat herstelde zich evenwel bewonderenswaardig vlug van wát dan ook en snelde opgewekt het lokaal binnen, met Roemelingh achter zich aan drentelend.

‘Nou, die was goed raak, hè?’ riep de rector tegen de stilgeworden leerlingen. ‘Maar je begrijpt dat zoiets pijn kan doen en dat je voortaan moet oppassen mensen te raken. En bovendien, bordenwissers zijn er om krijt van het bord te vegen en niet om mee te gooien. Nou, nu allemaal maar rustig, dan zal Bas Roemelingh aan de les beginnen.’

‘Kijk, zo doe je dat,’ gaf Straats gelaatsuitdrukking te kennen toen hij met opgeheven hoofd langs Roemelingh de klas verliet. Roemelingh mompelde wat binnensmonds op deze onmiskenbare terechtwijzing. Het was algemeen bekend hoe hij over orde dacht: dáárvoor had hij zich in de docentenkamer te vaak de boutade laten ontvallen dat bij onrust in de klas de ergste raddraaier niet in de hoek maar tegen de muur moest worden gezet, waarop de rust onmiddellijk hersteld zou zijn. Intussen heerste in zijn lessen jarenlange chaos.

Enigszins lusteloos ging Roemelingh aan het werk. Hij wist van zichzelf dat hij gewoonlijk

[p. 98]

pas in de loop van het tweede uur op gang kwam. Maar dat zou hem deze morgen onmogelijk zijn omdat hij na het eerste uur geacht werd zich naar het oosten des lands te begeven, waar de op één na hoogste klas van de zich katholiek noemende scholengemeenschap een ‘werkkamp’ van enkele dagen zou houden op slot Zwijnenburg, dat met het nabij gelegen benedictijner klooster van die naam was verbonden. Dat Roemelingh zich niet direkt deze ochtend naar Zwijnenburg had mogen begeven, hing samen met het feit dat de klas die hij vóór zich had, door allerlei omstandigheden achter was met de leerstof en geen enkel uur kon missen. De echte schooldagen zouden pas die avond om zes uur beginnen en bij het ‘kwartierwaken’ - het indelen in gespreksgroepen en dergelijke - kon de als onhandig en onhandelbaar bekend staande Roemelingh wel worden gemist.

‘Halen jullie je boek en schrift maar voor de dag,’ zei Roemelingh. Tergend langzaam verdwenen de stripverhalen van de tafels om plaats te maken voor Mao voor de Mavo en andere historische figuren in tematische aanpak (het was een athenaeumklas waarin hij nu les gaf, maar omdat het daar officieel voorgeschreven boek in de loop van het jaar te moeilijk was gebleken, had men op een mavo-boek moeten terugvallen).

Gezegd moet worden dat Roemelingh als leraar niet bijzonder goed geëquipeerd was. Hij was vrij hardhorend en hij was bijziend. Uit angst voor gebrekkig door te gaan had hij altijd geweigerd zich een gehoorapparaat aan te schaffen. Toen een welwillende collega hem had aangeraden zijn haar te laten groeien en zo mét het oor ook het apparaat aan het gezicht te onttrekken, had Roemelingh geantwoord dat het middel hem erger leek dan de kwaal, die bovendien in een kakofonisch tijdsgewricht zijn stellige compensaties had.

Bijziend was Roemelingh eveneens. Maar ook hier weigerde hij de hulp van de wetenschap in te roepen. Een bril stond hem niet, verklaarde hij, en hij gaf er zodoende de voorkeur aan in een ietwat schimmige wereld rond te dolen. Dit alles - naar hij in de leraarskamer niet moe werd uit te spreken - in afwachting van het lichaam der verrijzenis, dat hem ongetwijfeld met alle nu ontbrekende en nog talloze andere faculteiten zou toerusten.

‘Jij daar, jongetje,’ riep Roemelingh tegen een paarse vlek achter in de klas. Namen had hij zich nooit eigen kunnen maken: de leerlingen verwisselden steeds van plaats en de plattegrond bood dus geen enkele uitkomst.

De paarse vlek antwoordde niet. In plaats daarvan klonk uit de mond van een blauwe bonk verder naar voren in het lokaal: ‘Bedoelt u mij meneer? Ik ben geen jongetje.’

‘Goed meisje, begin jij dan maar eens te lezen waar we vorige keer waren gebleven.’

Het meisje begon - uiteraard niet zonder dat verschillende leerlingen alternatieve beginpunten opperden. ‘De geuzen kunnen struktureel vergeleken worden met de Vietcongs uit onze tijd, die eveneens strijden tegen buitenlandse imperialistisch-reactionaire krachten die met het modernste materiaal zijn uitgerust.’

‘Tot hier,’ zei Roemelingh. ‘Voordat we verder gaan, weten jullie wat voor dag het vandaag is?’

En hij hees met zwaar gouden ketting een ouderwets horloge uit zijn vestjeszak, alsof dáárop de datum was af te lezen.

Het was de negende juli, daarover was iedereen het eens en dat hield in dat de grote vakantie spoedig zou beginnen.

‘En weten jullie wat voor dag de negende juli is?’

Er brak een infernaal gekrijs uit. In het leven van vrijwel elke leerling bleek de negende juli een dag van uitzonderlijke betekenis te zijn: sommigen hadden familieleden, vriendjes of vriendinnetjes die op deze dag jarig waren, anderen noemden motorcrosses die op deze gedenkwaardige datum ergens in het buitenland werden gehouden en één meisje verklaarde zelfs met een dieptreurige zucht dat dit de sterfdag was van het popidool Gene Tail, die al weer enige jaren daarvóór het slachtoffer was geworden van een overmatig aanbod van het kapitalistisch-farmaceutisch industrieel komplex.

[p. 99]

‘Allemaal waar wellicht,’ zei Roemelingh - die ook het taalkundig archaïsme niet schuwde -, ‘maar bovenal is het vandaag de dag waarop in 1572 de Heilige Martelaren van Gorcum, na eerst door de zojuist genoemde geuzen van hun oren en neuzen te zijn beroofd, door diezelfde geuzen werden opgehangen. Dit is een roomskatholieke school en dat behoren jullie te weten.’

Er ging in de klas een laatdunkend gelach op. Maar Roemelingh liet zich niet uit het veld slaan en ging door: ‘Aangezien jullie stellig niet meer weten wat bidden is, zullen we hier volstaan met twee minuten stilte voor de Gorkumse Martelaren. Ja, nu,’ zei hij, alsof hij een startschot loste. Het was warempel even stil in de klas, maar méér omdat de leerlingen moesten verwerken dat de toch wel als ‘vreemd’ bekend staande Roemelingh het ook ditmaal werkelijk meende dan uit devotie voor de onbekende martelaren. Maar het duurde niet lang of de hel barstte weer los, waarbij het merendeel der leerlingen - voor zover Roemelingh dat kon opvangen - niet zozeer polemiseerde tegen de zojuist voorgestelde gecanoniseerde stilte alswel de eigen onderlinge conversatie hervatte.

Op dat moment zwaaide de deur open en trad de conciërge binnen. Dit was een uitermate fors gebouwde man met een camouflageachtig gekleurd en laag openvallend blousje waaruit zijn zwarte borsthaar naar voren kroesde. Over zijn borst - en zich af en toe nestelend in het dikke kroeshaar - zwaaide, aan een zware ketting, een enorm kruis. Dat kruis was niet een uiting van 's mans christelijke beginselen - Roemelingh kon zich nog herinneren dat de conciërge de eerste niet-katholiek was die door de school was aangenomen - alswel opzichtig blijk van thuis-zijn in deze tijd, dat de conciërge evenwel niet verhinderde te blijven optreden als de sergeant die hij naar Roemelinghs steeds herhaalde maar door hem nimmer gestaafde bewering voordien was geweest.

‘Wie er nu om te beginnen z'n bek niet houdt, die komt er vanavond niet in. Daar zal ik persoonlijk op toezien,’ begon de conciërge. De klas werd muisstil.

‘De lezing in de aula vanavond “God is dood” zal niet worden gehouden door de moderator, omdat die op de Zwijnenburg zit, maar door meneer Al, de godsdienstleraar.’ Bij de naam ‘Zwijnenburg’ stak even een begin van gegniffel op, maar één dreigende blik van de conciërge was voldoende om dat de kop in te drukken. De man had puur gezag, overlegde Roemelingh bij zichzelf, want hij kon zich niet voorstellen dat ook maar enige leerling geïnteresseerd was in de lezing van die avond en dus gevaar liep door de conciërge te worden geweerd. Nog minder begreep Roemelingh trouwens wat voor zin het had de verwisseling van sprekers aan te kondigen, alsof de leerlingen intellectuele fijnproevers waren die de wetenschappelijke pro's en contra's van beide getrouwde ex-priesterswant dat waren moderator zowel als godsdienstleraar - op een goudschaaltje konden afwegen.

Na zijn korte mededeling verdween de conciërge weer en liet hij de klas over aan Roemelingh als iemand die een ingewikkeld fototoestel - dat hij wél kan bedienen - teruggeeft aan iemand die er géén verstand van heeft.

Roemelingh maande tot stilte, maar noch de resterende twee minuten noch de rest van het uur zou hij die krijgen.

Slotzang

De treinreis was niet oncomfortabel geweest - de koeien had men met rust gelaten en Roemelingh had in 's hemelsnaam uit eigen zak de toeslag betaald voor het eerste klas-kaartje dat de school, of liever het ministerie, hem sinds enige tijd onthield. In het plaatsje Handels, waar hij was uitgestapt, stond een bus klaar om hem over een afstand van vijftien kilometer naar het kasteel Zwijnenburg te vervoeren. Maar Roemelingh gaf er de voorkeur aan te lopen. Dat had niet geringe voordelen. In de eerste plaats kon hij zich dan onttrekken aan de wandelingen met docenten en leerlingen die, naast de groepsindelingen, voor die middag zeker op

[p. 100]

het programma stonden - Roemelingh haatte groepswandelingen - en bovendien zou hij langs de benedictijnerabdij Zwijnenburg kunnen gaan om daar de vespers bij te wonen. De vespers waren om vijf uur die middag, had hij geïnformeerd, en het avondeten op het slechts tien minuten lopen van de abdij gelegen slot zou om zes uur zijn. Dat moest te doen zijn, dacht Roemelingh.

Welgemoed ging Roemelingh op weg. Ja, zo was het: welgemoed ging hij op weg. Zo zou het in een ouderwets boek beschreven hebben gestaan en zo voelde hij het ook. De zon scheen heerlijk en de vogels kwetterden en Roemelingh moest warempel even aan zijn leerlingen denken: nog niet zo heel lang geleden had hij in de bibliotheek van zijn vader in het dagboek van een verre oudoom zitten bladeren, die als pater jesuïet aan het college Hondvlugt had gedoceerd en het praten van zijn leerlingen - o heerlijke tijden - met het kwetteren van vogels had vergeleken.

Roemelinghs eerste gang gold het plaatselijke postkantoor waarheen hij ruim een week geleden poste restante Roemelingh Evelijns zijn wandelstok had opgestuurd. Roemelingh stond bekend als een geaffecteerde dandy maar niettemin waren er talloze zaken waarvan hij doelbewust - als niet meer in overeenstemming met deze tijd - afzag, en één daarvan was het lopen met een wandelstok in de omgeving van de hoofdstad. Vandaar dat hij, zodra de plannen voor het werkkamp bekend waren, zich had voorgenomen zijn op het platteland onmisbare wandelstok naar het postkantoor in Handels te sturen.

Natuurlijk waren er moeilijkheden bij het ophalen van de stok. Zonder er bij na te denken vroeg Roemelingh - zoals hij door iedereen werd genoemd - naar de stok van Evelijns.

Want dat was de oorspronkelijke naam van de familie en zo noemde hij zich zelf ook - zonder enig uitzicht overigens op verandering in de manier waarop hij werd toegesproken. Het duurde een kwartier voordat de beambte toegaf dat de heer die zich met een (speciaal hiertoe meegenomen) paspoort - een rijbewijs bezat hij niet - als Roemelingh Evelijns identificeerde, recht had op de zich op het kantoor bevindende en door Roemelingh reeds geruime tijd waargenomen wandelstok.

Het kleine incident had Roemelinghs humeur niet bedorven. Op goed geluk lopend arriveerde hij buiten de kom van het dorp. De weg was hier smal en leek nog smaller door de hoog oprijzende bomen die hem omzoomden. Het was voorts een zeer gebrekkig beklinkerde weg, wat Roemelingh de illusie gaf dat het nog niet zo heel lang geleden een zandweg moest zijn geweest.

Niet ver buiten het dorp knielde Roemelingh midden op de weg om de door hem meegebrachte stafkaart te bestuderen - een erfstuk van zijn betovergrootvader die volgens een oom de eerste, en voor lange tijd enige katholieke officier bij de Gele Rijders was geweest. Roemelingh wist dat de abdij Zwijnenburg eerst na de oorlog was gebouwd en op zijn kaart derhalve niet verwacht mocht worden. Maar hij besloot zich op het oeroude slot Zwijnenburg te oriënteren waarvan de abdij niet ver verwijderd was. Hij bleek - toevallig of een oude, uitgeholde route van kasteelleveranciers volgend - de juiste richting te zijn ingeslagen en zette zijn weg dus voort. Hij voelde zich nog steeds ‘welgemoed’. Niets was er wat hem hinderde, niets van de ergernissen van de moderne tijd, niets van de school die hij haatte en die hem haatte en die zich alleen niet van hem kon losmaken omdat hij een zogenaamde vaste aanstelling had - één van de weinige verworvenheden van de moderne tijd waarvan Roemelingh een zij het knellend profijt had, zoals hij altijd opgeruimd verklaarde.

Wèl steeg - ondanks zijn goede humeur - het altijd wel diepweg in hem Frans-ruziënde echtpaar dat zijn ouders waren geweest, hoger in hem op. Maar op de een of andere manier deerde hem dat niet. Integendeel, op zeker moment constateerde hij bij zichzelf dat hij vrolijk marcheerde - officieren waren zijn direkte voorouders geweest - op de maat van het meestal

[p. 101]

slechts flauw herinnerde introïtus-van-de-haat Pas devant les enfants.

Na twee uur lopen - precies om vier uur, het tijdstip waarop naar Roemelinghs mening op het continent de thee genuttigd moest wordenwerd aan de kant van de weg een uitspanning zichtbaar. Roemelingh ging naar binnen, zich niet zozeer verheugend op herstel van vermoeidheid alswel om zijn nog steeds toenemende euforie met legaal toegestane giften te verhogen. Hij nestelde zich in een hoek van het zo te zien onberispelijk ouderwets ingerichte établissement en zon juist op een onderwerp om zich in te vermeien toen zijn oog op de juke-box viel. Zijn normale reactie was geweest het ding te vervloeken maar als door geheimzinnige krachten werd hij naar het apparaat toegetrokken en feilloos zochten zijn vingers de knop die, na het inwerpen van een muntstuk, het gestorven popidool Gene Tail deed losbarsten in het gezang I've got you on my knees. Hij ging terug naar zijn hoek, bestelde thee met melk en liet de muziek op zich inwerken. Hees schurkte wellust langs tederheid. Roemelingh huiverde. Het was een huivering die vrijwel op hetzelfde moment dat ze ontstond, van huivering door de muziek overging in huivering over de huivering. ‘Verdomme, ik word sentimenteel,’ mompelde hij luid, maar buiten de waard - die rustig zijn glazen spoelde - was er niemand om hem te horen. Niettemin liet hij zijn thee half opgedronken staan, rekende af en rende naar buiten. De frisse zomerlucht - er was een briesje opgestoken - kalmeerde hem en alsof er niets was gebeurd, geraakte hij weer in de euforie van vóór het theedrinken. Hij had nog drie kwartier om de abdij, op tijd voor de vespers, te bereiken. Zijn oude stafkaart gaf hem geen uitsluitsel meer, maar kleine houten bordjes wezen nu de weg. Hij zette er flink de pas in, zwaaide met zijn wandelstok en zong af en toe Onward Christian soldiers, een hymne waarop hij, ondanks haar protestante origine, verzot was. Het was precies één minuut voor vijf toen hij vlak voor het altaar van het abdijkerkje knielde en zich op de voorste bank neerliet - zijn verschillende gebreken maakten hem op onevangelisch goede plaatsen aangewezen. Hij was nog niet gezeten of de monniken kwamen binnen. Eerst de paters, daarna de broeders, rijzige mannen bijna allen, die - vermoedde Roemelingh gaarne - zwaard en ploeg van hun voorouders in de steek hadden gelaten om hier voor zich en de wereld te bidden.

Langzaam begon het psalmodiëren in Roemelinghs ziel binnen te stromen. Even had hij de sensatie dat zowel het Pas devant les enfants als het I've got you on my knees niet zozeer werden weggedrongen alswel in de hogere harmonie van de goddelijke psalmzang werden opgenomen. Roemelingh voelde zich opgetild in een tijd- en ruimteloze sfeer, anderzijds had hij juist de behoefte zijn eindeloze dankbaarheid met zijn lichaam te betekenen. Eenmaal maakte hij het teken des kruizes, meestentijds was hij roerloos.

Daar kwam de slotzang weer: ‘Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest; zoals het was in het begin en nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen, amen’ en ditmaal beten de woorden zich in hem vast en schudden hem als een woest dier zodat het bloed uit zijn ogen liep. Hij had zich nooit tevoren gerealiseerd hoe heet tranen konden zijn en hoe heerlijk-wellustig tevens.

‘Zoals het was in het begin en nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen’: ja, zo was het. In de eeuwen der eeuwen zou hij gelukkig zijn, was hij het nu, en was hij het altijd geweest. In de eeuwen der eeuwen zou hij zijn ouders zien en horen en liefhebben, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen, amen.

De kerk was leeg nu om hem heen. Roemelingh besefte dat hij zich moest haasten om op tijd voor het eten te zijn. Hij stond op, knielde, zocht nog tevergeefs naar een wijwaterbak en verliet het kerkje. Na enig lopen vond hij een bordje ‘Slot Zwijnenburg’. Hij had nog bijna een kwartier. Ondanks het feit dat hij flink de pas erin zette, voelde hij zich nog steeds gedragen door het psalmodiëren der monniken. ‘Nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen’, zong het in hem. Op deze wijze naderde hij het slot.

[p. 102]

Slot Zwijnenburg

Slot Zwijnenburg stamde uit de dertiende eeuw en was vanaf die tijd tot vlak na de oorlog in het bezit geweest van de familie Van Gheldt van Zwijnenburg, zij het dat zich onophoudelijk jongere takken in het kasteel hadden genesteld. In oppositie tegen zijn leenheer, de hertog van Gelre, had Everhard van Gheldt van Zwijnenburg zich in de vijftiende eeuw verbonden met keizer Karel v. Dat was hem op verwoesting van zijn kasteel door de beruchte Maarten van Rossum komen te staan. Een zoon had het slot evenwel herbouwd. Van Gheldts van Zwijnenburg hadden nog in diezelfde eeuw te kampen gehad met andere vijanden. Niet zozeer met Maarten Luther - nog erger dan Maarten van Rossum, volgens Anna Bijns - alswel met de volgelingen van de grimmige Calvijn. In 1585 werd het slot van de Van Gheldts, die weigerden het voorouderlijke geloof af te zweren en daarom - zij het ongaarne - de Spaanse zijde hielden, door staatsgezinde troepen verwoest. Opnieuw werd het kasteel opgetrokken, maar de Van Gheldts bleven katholiek, zodat zij tijdens de Republiek van alle openbare ambten waren uitgesloten en slechts node het hoofd boven water konden houden - zware hypotheken drukten eind achttiende eeuw, toen het kasteel weer eens in handen van een jongere tak overging - op slot en landerijen.

Vlak na de oorlog stierf de laatste Van Gheldt. Hij liet het kasteel na aan een stichting die het - in nauwe samenwerking met de nabijgelegen benedictijner abdij - tot een soort retraiteoord voor alle gezindten maakte.

Op dit kasteel annex retraiteoord nu was het overigens van kastelen warse oog gevallen van de getrouwde moderator van de school waaraan Roemelingh was verbonden. Hij was erop attent gemaakt door een vriend, een door een reis naar het Oosten gedesoriënteerde en eveneens getrouwde ex-benedictijn, met wie hij samen placht te jeremiëren over de misère van de huwelijkse staat.

Twintig leerlingen uit de op één na hoogste athenaeumklas van de school zouden drie doorde-weekse dagen doorbrengen in een wat afgescheiden deel van het slot, waar de andere gasten van deze allicht ietwat rumoeriger klanten geen last zouden hebben. Tijdens de drie dagen zou worden gepraat over de onderwerpen ‘school is dood’ en ‘het vermolmde gezag’. De leiding - dit woord werd overigens vermeden - zou in handen zijn van de moderator en zijn echtgenote, een vrouw die nog steeds niet bekomen was van de vreugde op latere leeftijd een man bemachtigd te hebben, maar bij wie deze vreugde zich niet uitte in genegenheid voor haar medemensen maar - onder het mom van algehele mensenmin - in een sterk bewustzijn van haar verhoogde positie in de menselijke pikrij. Verder zouden leraren aardrijkskunde, nederlands en maatschappijleer het doorgenomene helpen evalueren. Een historicus was ook op zijn plaats geacht, maar - bij verhindering van de andere aan de school verbonden geschiedkundigen - had men node met Roemelingh genoegen genomen. Zo was alles gepland. Drie dagen discussie van leerlingen met slechts af-en-toe en nauwelijks merkbaar zachtzinnige docentenstuwing. Maar het zou anders lopen. Om half vier van de eerste dag - toen Roemelingh nog rustig door de bossen liep - had een comité van leerlingen onder leiding van een zwaarbebaarde slungel het gehele slot voor bezet verklaard. Het Comité was er op een of andere manier in geslaagd de sleutels van het kasteel aan de chatelaine te ontfutselen en had vervolgens alle leraren alsook de gewone gasten in de grote conversatiezaal bijeengedreven. Ook de moderator had dit lot gedeeld. Hij had evenwel onmiddellijk onderhandelingen met de bezetters weten aan te knopen, met als gevolg dat hij niet alleen was bevrijd maar tevens de leiding over de bezetters in handen had genomen. Het voorstel van de leerlingen dat ook zijn vrouw nu zou worden losgelaten, wees hij met opvallende felheid van de hand: zij was naar zijn mening een in wezen reactionair element.

De leerlingen hadden zich hierna naar de slaapkamers begeven en van de daar van de bedden

[p. 103]

verwijderde lakens spandoeken gemaakt die ze met rode viltstiften beschreven en uit de ramen van het slot gooiden. De aangebrachte teksten varieerden van ‘wij willen een minimum-zes voor elke leerling’ tot ‘school is dood’, ‘school moet de straat op’ en ‘dood aan drs. Straat’ (dit ‘drs.’ had, als elitair, enige discussie gekost maar was tenslotte door een meerderheid staande gehouden omdat anders verwarring dreigde met de straat waar, volgens het andere spandoek, de school naartoe moest).

Inmiddels werd ook de brug van het kasteel opgehaald, zodat de toegang tot slot Zwijnenburg volledig was afgesloten. Bij de brug posteerde zich een puistige jongeman met megafoon - de aktie was kennelijk goed voorbereid - die langs de oprijlaan van het slot van een wandeling terugkerende alsook nieuw arriverende gasten toeschreeuwde dat het kasteel was bezet en dat zij beter deden naar huis terug te keren.

Nadat binnen in het kasteel alles naar revolutionaire tevredenheid was geregeld, werd om vijf uur besloten contact op te nemen met de buitenwereld doordat men de school in Hussum belde. Maar op de een of andere manier had men daar moeite het nieuws te verwerken: de meeste leraren waren al naar huis en wat erger was, drs. Straat, de rector, bleek die middag plotseling aan wat zich liet aanzien als een hersenbloeding gestorven. Dat verhinderde de jongelui niet met de bezetting door te gaan - er werd zelfs een speciaal doek ‘de bezetting gaat door’ uit het raam geworpen, zonder dat het nu toch wat overbodige ‘dood aan drs. Straat’ naar binnen werd gehaald. Bij de moderator vlamde zelfs even het oude redemptoristenvuur op toen hij zich in een wat verward betoog liet ontvallen dat Straats overlijden wellicht als straf voor zijn reactionair optreden moest worden gezien van de kant van een kennelijk weer even verrezen dode God.

Zo was de situatie om tien minuten voor zes toen Bas Roemelingh Evelijns langs het begin van de oprijlaan het slot naderde. ‘Nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen’, zong het in hem. Hij was nog steeds als in extase maar anderzijds genoeg op deze wereld om zich te kunnen voorstellen hoe zijn alles omarmende liefde zich ook tot zijn zo gehate leerlingen en collega's zou uitstrekken.

Om twee minuten voor zes zag de jongen met de puistjes Roemelingh Evelijns naderen. Hij riep hem door de megafoon toe dat slot Zwijnenburg - Zwanenburg sprak hij uit - door leerlingen bezet was, dat, zoals Roemelingh kon zien, de brug was opgehaald en dat hij beter kon omkeren. Maar Roemelingh was bijziend en hardhorend en extatisch en zag en hoorde niets. Wèl realiseerde hij zich, ondanks zijn toeven in tijdeloze sferen, dat hij zich moest haasten wanneer het eten precies om zes uur zou beginnen. Hij versnelde daarom zijn pas. ‘Nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Ja, zo was het.’ Om precies zes uur stapte Jan Roemelingh Evelijns in de slotgracht.

Een zeer verre oudoom - nog wel een Van Ghendt van Hoessem - was admiraal geweest onder stadhouder Willem iii, een bijzondere positie voor een roomse in die dagen, had zijn genealogisch geïnteresseerde oom hem eens verteld. Maar verder reikte Bas Roemelinghs contact met het water niet. Zijn zware tweedpak trok hem snel naar beneden. Slechts zijn wandelstok gaf de plaats aan waar hij was gezonken. De puistige megafoon vroeg om hulp van het slot. Maar reeds droegen engelen Sebastiaan Toussaint Maria Roemelingh Evelijns op vleugelen naar boven en strekten de Heilige Martelaren van Gorcum hun handen naar hem uit. ‘Zoals het was in het begin en nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen, amen.’