Maatstaf. Jaargang 26

[p. 24]

F.B. Hotz Voldoening

I

Tom werd wakker uit een nogal alcoholische slaap maar wist desondanks waar hij was. Er drong warm najaarszonlicht door het dunne gordijntje voor het zolderraam en er klonken kerkklokken. Het was zondag, z'n werk was de afgelopen nacht goed gegaan, genadeloos goed haast, sublíém mocht je best zeggen, en hier brak een hele dag aan om er met de getuigen van na te genieten in terechte onbescheidenheid. Ze zouden er overigens niet veel meer over praten, het was genoeg van elkaar te weten dat ze samen onnavolgbare producten afgeleverd hadden.

Hij grinnikte alvast. Hij hoorde dat Doortje al op was; ze scharrelde rond in het keukentje en sprak gedempt met Herman, die gaperig antwoordde. Tom prevelde in zichzelf, terwijl hij zich nog eens wellustig uitrekte: ‘Nou komop vrouwmens, koffie malen.’ Ze deed het nog ook, alsof ze het gehoord had.

Hij zonk weg in koesterende slaap en dan kwam Doortje z'n kamer binnen, kinderlijk voorzichtig lopend met een houten dienblaadje waarop een grote dampende beker. ‘Was je allang wakker,’ vroeg ze zacht. ‘Nee,’ fluisterde hij glimlachend. ‘Hier,’ zei ze, ‘heet hoor.’ Hij ging rechtop zitten, bijna zonder gêne voor z'n doorzweet hemd en pakte de beker aan. Hij rook ook z'n eigen petroleumlucht, een geur van verkneukeld welbehagen, want hij gebruikte voor de smering van z'n instrument een menging waarin die vloeistof overheerste en handen en mouwen bevatten de volgende dag de verdampte overblijfsels als een beste geheugensteun. Het was hier volmaakt.

Doortje was klein, tenger en donkerblond en ze hoorde er bij. Muzikanten vinden niet gauw dat vrouwen hun muziek begrijpen maar deze was goedgekeurd, alsof ze met goed gevolg een luisterexamen gedaan had. Of omdat ze zwijgen kon over het vak.

Ze liep nu het aangrenzende zolderkamertje in en giechelde. Haar waterblauwe ogen wenkten Tom. ‘Moet je kijken!’ fluisterde ze. In het bed lag Martin, de trombonist, nog in z'n witte overhemd met vlinderdasje en met de zwarte pijpen van z'n bovenbroek onder de dekens uit. Hij lag op z'n rug en snorkte. Doortje zette de koffie op een stoel naast het bed en vertrok.

In de kleine woonruimte werd intussen de eerste plaat opgezet. Tom herkende die onmiddellijk aan het verwachting wekkende piano-intro: het was Wistfull and Blue van Whiteman.

Hij zette z'n deur open om beter te horen en opende ook de deur naar Martins zolderhoek. De oude plaat, toch al mooi ruimtelijk opgenomen, vulde de hele hoogste verdieping met ontspannen feestelijke orkestklank en schiep verdere vriendschap en begrip. Zelden harmonieerde geluid zó met dag, uur, zon en gemoed. Want ondanks de wat maanzieke titel klonk die 30 jaar oude muziek volmaakt van uitgebalanceerde vredigheid. De trompet van Busse straalde ingehouden.

Tom zag door de open deur Herman in ondergoed in een leren stoel koffie drinken naast de platenspeler en riep naar hem: ‘Wanneer is dat precies opgenomen Herman?’

‘In '26,’ zei Herman, nog morgenschor.

‘Ja, Jezus, dat weet m'n tante ook; maar ik bedoel: dat moet óók in de nazomer geweest zijn, dat hóór ik gewoon.’

‘Hij hóórt het gewoon!’ kraaide Herman met z'n ogen naar het balkenplafond gedraaid. ‘Ja hij hoort weer wat,’ zei nu ook Martin, die staande z'n koffie slorpte en geeuwde in z'n deuropening. Beiden grinnikten met genegen-

[p. 25]

heid in Toms richting.

‘Ga zitten en doe gerust je dasje af,’ werd tegen Martin gezegd die de woonruimte betrad. ‘Met een herstelpils zou ik best blij te krijgen zijn,’ antwoordde die. ‘Niks herstelpils,’ zei Doortje met haar dunne kinderstem, ‘jullie hebben gisteravond genoeg gehad.’ Ze zat in haar verschoten pyjama met opgetrokken knieen in een kale fauteuil en vroeg, ook al met een gaap: ‘Hoe was het eigenlijk in Leiden?’ ‘We hebben gespeeld als goden,’ zeiden ze lacherig.

Tom trok zich terug in z'n logeerhoek om zich te wassen en verder aan te kleden. Hij hoopte dat deze dag niet zo gauw voorbij zou zijn. Hij dacht opnieuw aan de afgelopen nacht.

II

De studenten met hun jongensstemmen bleven heen en weer lopen tussen het buffet met hartige hapjes en de bar, die met grillig druipende kaarsen verlicht was. Van de barman lichtte het korte jasje op en verder alleen jukbeenderen en voorhoofd. Er werd nog weinig gedanst. Studentinnen zaten op de barkrukken in een geur van zoetige port en converseerden met hun beschaafde leidse s; het leek of die medeklinker een seconde te lang aangehouden werd, zodat een ragfijn en scherp sisgeluid je achter de goed gepoetste voortanden op trad. De muzikanten zagen van die vrouwen voorlopig alleen de matte naakte schouders en de over de barkrukken stulpende achterwerken gevat in glanzende avondjurken. Donzig kale eerstejaars zetten volle glazen voor die volwassen godinnen neer of duwden blozend een opgerold stukje ham waarbinnen een augurk in de keurig o-vormig geopende elle-mondea Ook de zaalversiering was ingetogen en bestond uit netten, lege mandflessen en de papieren slingers van een kinderverjaardag. ‘Kosten noch moeite gespaard,’ zei een muzikant tegen een andere. ‘Beschaafd en toch vlot,’ antwoordde die, want ze zagen dergelijke uitmonstering al jaren.

Enkele paren kwamen op de dansvloer: de jongemannen in het zwart bogen even zweterig en de studentinnen lieten zich genadig en zonder glimlach meevoeren. Er werd ernstig en saai gedanst, zoals hun vaders en moeders het nog op dezelfde dansscholen geleerd hadden. Een perkamenten hoogleraar keek indringend toe met de angstige glimlach van een oud man die tegelijk wel en niet mee wil doen.

‘Kunnen jullie geen Engelse wals spelen?’ vroeg een studente met hoofdgewiebel en een halfzure smile, want de eerste serie bestond uit foxtrots.

‘Ja, natuurlijk, dat doen we hierna,’ antwoordde Tom vanaf het lage podium en hij glimlachte met dezelfde mimiek. ‘Dat,’ zei hij tegen de man naast hem, ‘wordt later zo'n huisartsenvrouw die je toevoegt dat je je voeten moet vegen voor je de wachtkamer binnenkomt.’ De clarinettist naast hem, die Armand heette, knikte. ‘We spelen dan ook géén Engelse wals,’ antwoordde hij. Tom wilde zeggen dat je dat niet kon doen maar hij had geen tijd meer: de leider tikte af voor de volgende serie. Al blazend rolde hij met de ogen in de richting van Armand die veinsde hem niet te begrijpen.

Het nummer was uit en er klonk traag applaus als bij een cricketwedstrijd. ‘Een staande ovatie is het niet direct,’ zei Armand maar Tom gebaarde naar de leider aan de piano en riep nerveus: ‘Er is een Engelse wals verzocht.’ De leider maakte een wegwerpend handgebaar dat beduidde: dat heeft de tijd nog, de zaal is nog haast leeg, en hij tikte af voor de volgende foxtrot.

Tom ergerde zich en speelde niet op z'n best; hij remde de anderen daardoor. ‘God wat een feest,’ zei de trombonist, ‘en ik had juist zo'n zin om te spelen.’ Hij mompelde uit protest zo zacht op z'n grote instrument dat hij amper hoorbaar was; hij blies technische loopjes met dubbele tongslagen en tertstrillertjes alsof hij een etude doornam; hij amuseerde zichzelf ingekeerd zonder zich om het publiek te

[p. 26]

bekommeren. De leider keek hem bestraffend aan en maakte een hand vrij van de toetsen om die als vuist op te heffen. Het betekende: een beetje gespierder kan wel. Martin grinnikte. Het was een landerige snabbel.

Dezelfde studente kwam nog om haar Engelse wals zeuren, een prof vroeg om een tango, een ouderejaars vond dat er wat pittiger gespeeld moest worden en een hoogleraarsechtgenote meende dat het zachter kon. Men wenste snellere of juist langzamere nummers en een meisje vroeg of ze een frans chanson mocht zingen. Men deed verzoeken voor domme modeliedjes en opeens was Toms geduld op. ‘Jullie vragen toch ook het concertgebouworkest niet om Donauwellen,’ snauwde hij. Gelukkig kwam er een pauze waarin de muzikanten plaats moesten maken voor een studenten cabaretgroep. Martin bleef achter in het zaaltje staan en keek hoe twee jongens en twee meisjes het podium bestegen. Een van de meisjes was donker en droeg een bril; de andere was iets groter en had halflang witblond haar. Martin wist zeker dat zij van de twee beter zou zingen, verstaanbaarder ook, en dat haar gebaren daarbij zalig zouden zijn.

Het kwam allemaal uit. Martin rende direct weer weg en haalde de drummer van de bar in een aangrenzend zaaltje. Het leek of hij vond dat de blonde een krachtiger en breder toeschouwer verdiende dan hij zelf was. ‘Moet je nou eens kijken,’ zei hij met een gebaar naar het podium. De drummer keek en knikte. ‘Ik zie wat je bedoelt,’ zei hij als uit het engels vertaald. Ook hij bleef kijken.

De cabaretgroep zong. Er waren mild kritische teksten op het studentenleven, op een enkele hoogleraar - in het goedige - en over hoe men later zou verburgelijken in de maatschappij.

‘Later?’ zei de drummer bij die passage. Martin glimlachte maar de hoge, iets hese en vibratoloze vrouwenstem van de blonde, die mooi een tweede stem uitjoeg boven de eerste van de bril, ontroerde hem dankbaar. Hij had een soort traan in z'n oog. De teksten werden door die stemliggingen, die hij best mooi gearrangeerd vond, opgetild en ze leken zo een diepzinnige overbetekenis te krijgen. Maatschappijkritiek was in dit jaar nog niet aan de orde maar toen de twee vrouwen alleen met de piano een lied aanhieven over kinderen die nog altijd op blote voeten liepen en ook anderszins gebrek schenen te lijden, voelde Martin een angina-achtige steek in z'n keel. Het was niet het gevoelige woord dat hem stak, maar de vrouwen stonden met hun voeten naar binnen en hun buiken vooruit - voor deze gelegenheid - om verlegen bedelende kinderen uit te beelden. Martin klapte het hardst van allemaal en zag daarbij de blonde aan, die weg keek.

Later, terug op het podium, was hij zelf vol dronken geestdrift om ook iets moois te gaan doen. Er was een onbekend oponthoud - er werd op een of andere spreker gewacht - en Martin kletste in vervoering met Tom. Hij tikte liefkozend op z'n instrument en zei: ‘De a! De hoge a, dat is de mooiste noot op trombone; dan gaat er iets gebeuren, dan komt er een nimbus om m'n toon, de embouchure is ook anders, alles is losser, romiger, meer boventonen...’

‘Nooit iets van gemerkt,’ zei Tom.

‘Die a vult de hele zaal, al blaas ik nog zo zacht,’ begon Martin nog maar er werd met gesis om stilte verzocht. Een student in rok beklom het podium, pakte de microfoon en begon met overslaande stem en veel te hard een feestrede waarin de leden van de vvsl van harte welkom werden geheten. De microfoon begon krachtig rond te zingen en Tom pakte de gesticulerende spreker bij de bovenarm en trok hem wat achteruit. Dat gaf enig kribbig misverstand.

Het orkest luisterde niet naar de redenaar. De bassist gaapte dom zonder hand voor z'n mond en met dichte ogen. De leider geneerde zich plaatsvervangend. Martin en de drummer keken loerend de zaal in of ze de blonde zagen, maar die leek opgelost.

Later op de avond werd het voller, er werd

[p. 27]

meer gedronken - zowel op als buiten het podium - en op onverklaarbare wijze raakten de muzikanten plotseling uit hun lethargie en werden hun beste zelf. Ze bekommerden zich niet om domme verzoeken en kozen hun beste en eigenste repertoir en hun puntigste arrangementen. Solistisch groeiden ze met ieder volgend stuk tot ze zich brilliant geestig achtten en mooi buiten comprehensie van het academisch domme volk. De langzame nummers zwollen van lyriek.

Behalve met puur muzikale invallen (men had voorname stilistische pretenties en hield die reputatie hoog) waren vooral de koperblazers óók ingenomen met een punctuele executie van hun taken. Een plotseling hoogliggend nootje in het arrangement ‘boven op de kop’ geraakt in weergaloze timing, dat gaf glimlachende voldoening. De nieuwe jonge tweede trompettist werkte in uiterste concentratie. Het werd muzikantenmuziek in feite, maar bij twee of drie liefhebbers die intussen de zaal binnen gekomen waren (leden van een studentenorkestje misschien) kwam het over en dat was publieke erkenning genoeg. Ze speelden voor elkaar en voor die paar ingewijden. De studentinnen keken nu oplettend naar die rond het podium hangende kenners en vonden het orkest opeens steengoed. Ze zeurden niet meer om walsen; sommige glimlachten intussen en begonnen waarachtig aan lossere danspassen buiten het boekje. Hun dure soeprokken zwaaiden aanstellerig en onerotisch. Martin probeerde een solo te spelen zonder vibrato, juist zoals die blonde gezongen had. Het klonk vreemd dood maar het fascineerde hem even.

Na afloop, met een toegift en het staande geblazen Wilhelmus - verplicht per contract - begon men in beste stemming in te pakken. ‘Het líép wel vanavond,’ zeiden ze elkaar; de lange eerste helft was blijkbaar vergeten. Er werd ongeduldig op de drummer gewacht die z'n speeltuigen in koffers propte.

In de gang bij de vestiaire was het al leeg, maar ze zagen nog even de blonde van de cabaretgroep, laat misschien door afschminken of omkleden. Ze had haar jas al aan en slingerde nu sierlijk een lange shawl om keel en schouder. ‘Kom nou jongens,’ riep ze sonoor tegen haar groepgenoten, die een verloren geraakt kledingstuk zochten aan de nu vrijwel lege kapstokken. Ze lette niet op de muzikanten maar glimlachte vreemd ingekeerd, alsof ze toch hun aandacht had willen trekken met die roep. Een montere student met bril stelde zich geruisloos achter de blonde op, sloeg z'n armen om haar middel en riep: ‘Wie ben ik?’ ‘Doe nou niet zo verschrikkelijk flauw zeg,’ was haar antwoord. Ze keek daarbij nu met zekere verstandhouding even naar Tom en Martin, die terug grijnsden, gemompeld commentaar hadden, maar haar lieten gaan. Buiten bij hun Volkswagenbusje waren ze luidruchtig en geloofden ieder voor zich dat de blonde hem alleen toegelachen had. Plezierig was ook dat de drummer in z'n koffers nog twee onaangebroken flessen port had meegenomen uit de verlaten bar.

Het was intussen bijna drie uur in de nacht en men was eindelijk gereed voor vertrek. Maar de drummer vroeg even te wachten en hij stapte uit met één van de flessen. Hij bleef lang weg en de leider beroerde éénmaal kort de claxon en startte de motor.

De drummer kwam aanrennen en stapte hijgend in. Hij blaakte van goed humeur. ‘Waar heb je die fles nou gelaten,’ werd hem gevraagd maar hij grijnsde en zweeg. Onderweg bekende hij die aan de cabaretgroep gegeven te hebben. De commentaren daarop waren vernietigend en van half jaloers tot in sterke mate obsceen.

III

Ze zaten nog half aangekleed in het zolderhuiskamertje rond de grammofoon, dronken nog meer koffie, draaiden andere platen of hielden zó ernstig onzindialogen, dat het leek of ze vonden dat de menselijke dwaasheid wijsheid was voor God. Hoewel het 1956 was

[p. 28]

leek het hier, en niet alleen vanwege de klanken, 1926. Herman en Doortje verzamelden zaken uit die jaren: keramiek en glas (de namen van Nienhuis en Lannooy werden trots genoemd), wat kleine meubels, een paar prenten en een reeks gebruiksvoorwerpen van sigarettenkokers tot mica schemerlampjes. Alleen aan hun kleding en haarcoup was te zien dat de tijd inmiddels voortgeschreden was als men tenminste moderne platenspeler, radio en geplastificeerde pockets over het hoofd wilde zien.

Er stonden veel boeken. De vrienden lazen graag Dos Passos, Faulkner en Scott Fitzgerald. Niet alleen leefde de tijd, de plaats en de spraak van hun muziek in die romans, maar veel titels uit de jazz die heimwee-achtig naar steden en landstreken verwezen lichtten op uit die bladzijden en wel zo direct, dat ze van Faulkner met name gingen geloven dat alleen jazzmusici hem tenvolle konden verstaan. En ze kenden alle songtexten uit hun hoofd - met de melodie erbij - waarvan Dos Passos de beginregels aangaf in z'n 1919. Een superieure voorsprong op gewone lezers, meenden ze.

Zo wachtte men lui en ontspannen naar de middagrepetitie toe. Ze spraken nog over anarchisme, een mooie leer voor een groot muzikanteneiland. Intussen werd er roggebrood met kaas gegeten. ‘Wil jij nog?’ vroeg Doortje nu en dan. In haar slordige pyjama smeerde ze het brood en ze piepte soms een regel mee met de grammofoon. Ook Martin hoopte dat de dag niet om zou gaan.

Om half drie begaven ze zich lopend bij lage, milde zon naar het grote grachtenhuis. Doortje slofte met Hermans gitaar als een kind door de vochtige herfstbladeren. Ze groetten schijnheilig de oude juffrouw in de portiersloge. Er tolden veel haveloze kinderen door de gangen en over de kale houten trappen, op weg naar andere zaaltjes in het gebouw waar ze clubs hadden van handenarbeid of toneel.

Het hoge podium van een muziekzaal diende als repetitieruimte. De zaal was leeg op een lange rij opgeklapte stoeltjes na die tegen de achtermuur leunden. Er brandde kaal schemerlicht.

Tom veranderde wat in een schakelkast; er kwam licht op het podium en de zaal viel donker. Die daar nog liepen met hun instrumenten en met een klapstoeltje protesteerden met krakende vloeken; het hoorde allemaal tot de vaste repetitieceremonie.

Tom zat als eerste klaar en zette ingekeerd z'n trompet met de beker op z'n knie en staarde ernaar, ongeveer als op een oude foto z'n muzikaal idool. Hij keek naar het roerloos, stom metaal en dacht: daar tover ik dan toch maar klanken uit.

Hij keek ook met zelfrespect naar z'n nieuwe, forsere mondstuk, een mysterieus stuk verzilverd en doorboord koper waar ondoorgrondelijk z'n adem trilling werd en die trilling toon. En wat voor toon. Een heldere bel.

Intussen kwam de nieuwe tweede trompettist geluidloos boven. Hij had het korte broskapsel dat juist mode was en hij droeg een kale trompetkoffer met aan een touwtje buiten boord een demper. Hij hield een zakdoek voor z'n mond en er liepen tranen over z'n holle wangen. Even leek het of hij een ongeluk had: een klap op de lip kan voor een blazer fataal zijn. Hij liet zich machteloos achterover zakken in de enige makkelijke stoel op de bühne. Maar aan z'n roodomrande ogen was te zien wat er werkelijk gaande was: hij lachte. Hij kon niet meer. Hij schokte nu ook geluidloos.

‘Wat is er?’ vroeg Tom, zelf al grinnikend.

‘Wat ís er nou!?’ zei ook Armand met opgetrokken wenkbrauwen.

Hierdoor begon de man nog erger te schokken; hij propte z'n zakdoek haast in z'n mond en sloeg nu - nog steeds zonder geluid - met de vlakke hand op z'n knie. ‘O God,’ klonk het gesmoord door de verfrommelde zakdoek. De twee anderen keken elkaar aan en haalden de schouders op. ‘Dat wórdt weer wat straks,’ zeiden ze.

‘Nee luister nou,’ hinnikte de trompettist door

[p. 29]

z'n lap, gevolgd door rochelend gegier en nog meer geklats op z'n knie. Onderbroken door eigen geproest begon hij een verward verhaal over z'n hospita die daarstraks bij z'n vertrek voor hem uit liep in de gang, ‘in een pyjama met... zonder...’ Hij slikte snorkend.

‘Ik kan het niet volgen hoor,’ zei Armand.

‘Ik kan niet geloven dat iets, wát dan ook, zó leuk zou zijn,’ zei Tom.

De trompettist snoot z'n neus. ‘Ach god,’ steunde hij gekalmeerd. ‘Ze wist niet dat ik thuis was en...’ Hij begon opnieuw. Geluidloos. Hij trapte met één voet rythmisch op de kale bühneplanken en zakte nog verder onderuit.

‘Jesis!’ zei de leider; men keek toe met verbijsterde glimlach.

Een zijdeur op het podium sprong open en een padvindster (welp of leidster dat was amper uit te maken) verscheen aarzelend met een kaal zitkussentje in haar hand. Ze hakkelde: ‘De juf van het zaaltje hieronder vraagt, als je de maat meestampt met je voet, of je er dan dit kussentje onder wil leggen, het klinkt zo dóór beneden.’

Dat ernstig verzoek bracht de jongen in een delirium. Hij kronkelde. Hij timmerde in versneld tempo op z'n knie en stampte. ‘Hou op,’ piepte hij en hij maakte machteloos wegwerpende bewegingen naar het kleurende meisje. Ook Doortje proestte nu.

‘Overnachts volledig krankzinnig geworden,’ zei Armand. Maar er was misschien niets anders aan de hand met de jonge tweede trompettist dan dat hij blij was, omdat hij de vorige nacht goed gewerkt had met deze gerenommeerde routiniers.

Intussen werden de instrumenten gestemd en warm geblazen. Er werd gekakeld als in een hoenderhok. Men liep in de nauwe ruimte doorelkaar en papieren vielen van muziekstandaards. Arrangementen bleken incompleet en er was een demper weg.

De leider wilde eindelijk beginnen maar de drummer was er nog niet. Diens speeltuig was al met het busje gebracht en stond inmiddels opgesteld.

De leider keek fronsend op z'n pols. Hij zuchtte en begon maar vast aan een toespraakje. ‘Heren, luister jullie allemaal eens even,’ zei hij nasaal en hij wachtte als een martelaar tot iedereen uitgeginnegapt was. Z'n groot gezicht stond huilerig.

‘Ik heb gisteravond jullie geld nog niet binnengekregen maar...’

‘O jesis,’ zei iemand en een ander: ‘Dat zal m'n vrouw op prijs weten te stellen.’

‘Luister nou verdomme even,’ riep de leider, ‘ik zal zorgen dat jullie het woensdag hebben, op de volgende repetitie.’

‘Dan eet ik tot woensdag wel even niet,’ zei Armand kwaad.

Tom wachtte voornaam zwijgend in z'n bekende soezerige houding. Ik ben vandaag iets vergeten, dacht hij vaag gealarmeerd, maar hij kon zich niet te binnen brengen wat.

Men begon maar vast, zonder drums, een nieuw nummer in te studeren dat ‘Manhattan’ heette. Al in de eerste maten blies Armand duidelijk een paar verkeerde, dissonerende noten. Er werd direct gestopt en men keek hem bevreemd aan. ‘Ja,’ zei hij humeurig, ‘dat stáát hier,’ en hij tikte met z'n nagel bij een tweemaal doorgestreepte regel op z'n beduimeld muziekpapier. ‘En dat accoord daar is trouwens helemaal geen g7 maar een f-dim.’ ‘Je bent gek man,’ riep de leider, die nu kwaad begon te worden.

Op dat moment kwam de drummer binnen, zonder haast. Aan z'n forse berehand voerde hij, duidelijk trots, de leidse blonde van de cabaretgroep. ‘Sorry dat ik wat laat ben,’ zei hij opgewekt; de aanwezigheid van die prachtige meid leek hem verder verklaring genoeg. Hij begon haar aan iedereen voor te stellen. Op Doortjes anders haast moederlijk vriendelijke bekje verscheen daarbij de absolute afwezigheid van de laatste zweem van een glimlach, zodat de drummer begon te grinniken en haar een kwasie betraffend tikje op haar koon gaf.

[p. 30]

Maar ook daar kon ze niet om lachen.

‘Manhattan’ werd nog een paar maal doorgenomen in ongemakkelijke zwijgzaamheid. Armand blies z'n verbeterde partij met ironische nadrukkelijkheid en Martin, die worstelde met een vermoeide lip of jaloezie keek kwaad achterom naar de drummer en riep: ‘Je jáágt.’ (Anderen ontkenden dat.) Tom dacht opnieuw: laat de dag niet zo gauw voorbij gaan. Het leek bijna een gebed of een tweede, vreemde aanzegging van verzuim. Hij had er een vage aardgeurhallucinatie bij.

Er kwam een korte pauze waarin Doortje naar beneden liep om in de cantine wat flesjes Cola te halen. Ze inde daartoe eerst de benodigde kwartjes en dubbeltjes. De blonde keek toe met een geamuseerd welwillende blik. Als een tante op een levendig nichtje.

Dan stelde de drummer de vraag waar men al bang voor was: of z'n nieuwe vriendin niet eigenlijk een beetje bij het orkest kon komen, of althans nu en dan een paar nummers kon zingen op snabbels bijvoorbeeld; iedereen had kunnen horen wat ze kon en misschien was er nú even iets uit te proberen?

Men zweeg. Doortje was wat roze geworden en keek naar de zijdeur of het een nooduitgang was. Men zag haast alleen het wit van haar ogen. Herman lette gespannen op haar. De drummer keek naar het neutrale gezicht van de blonde of hij goedkeuring verzocht. ‘Daar voel ik eerlijk gezegd niet te veel voor,’ zei de leider aarzelend. De anderen fluisterden nu onder elkaar. Alleen Martin scheen vóór te zijn, maar met een verlegen grijns. Tom vroeg of die zang betaald moest worden.

De drummer glimlachte niet meer. De blonde zag op hem neer met het eisende glimlachje van een jonge echtgenote. ‘Nou ja goed,’ zei hij, ‘er zijn nog méér orkesten.’

Even begreep men hem verkeerd, maar hij begon z'n drumstel uit elkaar te halen en in te pakken.

‘Wat krijgen we nou in godsnaam,’ zei de leider die wit werd.

‘Chantage,’ grinnikte Armand.

‘Nou ja, ik wíl al helemaal niet bij jullie,’ zei de Leidse, die nu ook roodachtig werd en met de ogen knipperde.

De bassist, die destijds samen met de drummer uit een ander orkest was overgekomen, zag met verdachte solidariteit naar z'n inpakkende kameraad. Ze wisselden zekere blik.

‘Ja luister nou eens even,’ zei de leider panisch, maar er scheen een onstuitbaar mechanisme in werking te komen want de nieuwe tweede trompettist keek nu zenuwachtig vragend naar de bassist, de man die hem zo kort geleden hier geïntroduceerd had. De rest zat of stond en staarde bokkig.

‘We zijn allemaal nog moe van gisteravond,’ probeerde de leider, die z'n groot voorhoofd met z'n mouw afwiste; ‘we moesten maar niet meer op zondag repeteren voorlopig.’ Op dat moment besefte Tom in een hatelijke flits wat hij vandaag verkeerd had gedaan: hij was vergeten z'n vrouw te bellen dat er repetitie was en dat hij pas in de avond thuis zou zijn. Hij vloekte mompelend en nam zich voor alsnog bij de conciërge op te bellen.

De drummer smeet intussen de laatste onderdelen in z'n koffers. Hij zag er vastberaden uit. De grote blonde wachtte al kregel in de schemerige zaal bij het trapgat.

Ze begon af te dalen en struikelde vrijwel over een paar naar boven stormende kinderen die haar weg sarrend blokkeerden. Een kleine jongen wees proestend op haar borsten en kraaide een proletig woord. Ze siste iets terug en haalde uit met een gespierde blote arm. ‘Ja,’ zei Tom, die van boven toekeek, ‘dat is andere koek dan zingen over arme kindertjes zonder schoenen.’

De repetitie werd afgelast. Het was trouwens al bij half zes.

Bij het verlaten van het gebouw tikte de conciërge driftig op haar glasruit. Ze riep dat repeteren best was, maar dat er wél een beetje rekening met anderen gehouden kon worden. En dan moest zo'n onnozel schaap, dat met een beleefd verzoek van beneden kwam niet laf uitgelachen worden. ‘Voor U zó een ander,

[p. 31]

heren.’ De heren grinnikten met rode koppen. Tom vergat nu ook hier de telefoon.

Martin en Tom liepen bij vage namiddagzon, die vredige schaduwen wierp, naar het station. Gevraagd waarom hij zo zweeg antwoordde Tom: ‘Ik zit er een beetje over in dat ik niet naar huis opgebeld heb.’ Martin had daar geen wederwoord op maar zei: ‘Ik zal nog wel eens gaan praten met die jongens.’ Tom knikte. ‘Het komt eigenlijk allemaal door mij,’ zei Martin nog; ‘als ik de drummer nou niet was gaan halen om naar het cabaret te komen kijken, dan had hij dat mooie rotwijf niet gezien.’ ‘Het is geloof ik geeneens een rotwijf,’ zei Tom somber en de rest van de weg spraken ze, wrokkig of half verliefd, met een hoogst overdreven leidse sis-s.

Bij het station scheidden hun wegen. Het werd nevelig. Tom zat lang in een wachtkamer waarin zwijgende ouders met dreinende kinderen.

In z'n eigen stad vanuit het station op weg naar huis werd iedere stap hem loodachtiger. Niet alleen stond het ‘niet opgebeld’ als op z'n voorhoofd geschreven, maar hij had zich ook weer pijnlijk herinnerd dat hij geen cent gage ontvangen had. Of misschien kwamen die zware voeten toch van nu doorzettende lijfsmoeheid.

Hij stond voor z'n huis en legde z'n handen om z'n ogen om door het spiegelende glas naar binnen te kijken. Nu was de dag definitief voorbij. Het weekeind zelfs. De nevel was koud en het voortuintje rook naar aarde. Het was hier onmiskenbaar 1956. Misschien was hun muziek uit een andere epoque maar vlucht.

Hij zag tussen de bijna dichte gordijnen dat z'n vrouw met haar hoofd in haar handen krom aan tafel zat onder saai lamplicht. Waarschijnlijk huilde ze. Ze zou hem straks vragen, als vaker, of hij nou echt geen ander werk kon krijgen. Of ze zou iets zeggen over de hele dag binnen zitten wachten met dat prachtweer. Ze kon gelijk hebben.

Hij trad op z'n tenen binnen en ze bleef op het tafelblad kijken. Ze groette amper terug maar vroeg ook niets. ‘Je eten staat in de keuken,’ zei ze nog en: ‘dat zal nou wel koud zijn.’ Tom schoof met een voet decent z'n trompetkoffer onder de bank en uit het gezicht. Z'n liefste bezit was nu tijdelijk een mooi gegraveerd en verzilverd corpus delicti geworden. Wat is m'n lot! dacht hij met een halve grijns maar hij corrigeerde zich schaamachtig. Z'n lot hoorde uit hem zelf te komen. Hij had om te beginnen al nooit...

‘Ik ga maar vroeg naar bed,’ zei z'n vrouw.

‘Ja,’ zei Tom.

‘Wil je het geld klaarleggen voor morgenochtend?’

‘Ja,’ zei hij en hij kleurde.

Ze stond op en hij liep houterig van aarzeling achter haar aan. Hij sjorde nerveus aan z'n broekriem. In de kleine gang bekende hij geen geld te hebben ontvangen.

De vrouw stond met een ruk stil. ‘Wat zijn jullie toch een stel klootzakken,’ riep ze. Ze keek hem nu borend aan. ‘En Doortje?’ vroeg ze, ‘nam díé dat dan maar?’

‘Ja,’ zei Tom, ‘wat anders! Wat valt er nou niet te nemen, in godsnaam!’

‘Of was ze er niet bij?’

‘Ja zeker wel.’

‘Heb je weer daar geslapen?’

‘Ja, ik heb bij Herman en Doortje overnacht, en Martin ook.’

De vrouw verdween de trap op.

Tom zat nu evenzeer met z'n ellebogen op tafel. Een beetje wrokkig van schuldig medelijden dacht hij: ik ben toch blij dat die blonde niet bij ons orkest komt, er is niets hatelijkers dan de menselijke stem met z'n luimen. Liever hoor ik alleen metaal of hout. Schakering genoeg; wél op eigen adem, maar zonder hormonale stembanden. Hij hoorde boven een deur op slot draaien.