Maatstaf. Jaargang 26

[p. 45]

Jean A. Schalekamp Brief uit het Midwesten

Minneapolis, 25 februari

Sir, could you tell us something funny about Death?

Beste Martin

Het was een van die dagen waarop ik me met enige verbazing afvroeg wat ik hier nu eigenlijk was komen zoeken, om me vervolgens met een schouderophalen van het antwoord af te maken. Het was net begonnen te sneeuwen. Ik liep over University Avenue, op weg naar huis. Het einde van een lange dromerige middag in een café dat nu voorgoed gesloten is. De laatste luidruchtige resten van een voetbalminnende menigte kwamen uit de poorten van het Memorial Stadium aan de overzijde. Voor me uit liepen twee in dikke donsvesten verpakte meisjes. Misschien waren het wel cheerleaders, wie weet. Ze waren een beetje dronken, of speelden dat ze dronken waren, en gooiden elkaar baldadig in de dunne sneeuwlaag. Toen ze weer overeind gekrabbeld waren, draaiden ze zich plotseling om en klampten me aan.

‘Sir,’ zei de ene beleefd, terwijl ze me ernstig aankeek met haar poppeblauwe ogen, ‘could you tell us something funny about Death?’

‘Not just now,’ zei ik. ‘Maybe later.’

Het is lang geleden dat dit gebeurde. De sneeuw die toen viel was de eerste sneeuw van oktober. Nu is het bijna maart. Wat nu langs de trottoirbanden ligt is zeer oude sneeuw, grijs, ijshard en met zwarte randen. De zon schijnt fel uit een strak-blauwe hemel en in de lucht dansen miljoenen glinsterende kristalletjes, alsof de lucht zelf bezig is te bevriezen. Alles is hard, koud, scherp en grimmig. Een kleine grijze eekhoorn snelt schichtig tussen de geparkeerde auto's door die op mijn achtererf staan, pikt in het voorbijgaan een stuk brood op dat ik daar vanmorgen voor hem en zijn collega's neergelegd heb en klimt er blij en dankbaar mee in de dichtstbijzijnde boom. Als ik uit mijn raam kijk zie ik wat slordige gebouwen en, ergens aan den einder, de hoge, verontrustende contouren van Kellog's graansilo's.

De vraag, wat ik hier kwam zoeken is, denk ik, van wezenlijk belang maar het antwoord weet ik ook nu nog niet.

Dit is Minneapolis, Minnesota. Samen met Saint Paul vormt het wat men gemeenlijk The Twin Cities noemt, met de Mississippi min of meer als grensrivier tussen de beide steden in. Op sommige nachten, toen de rivier nog niet dichtgevroren was, hoorde ik schepen toeteren op de Mississippi. Ik kan niet verklaren waarom dit geluid me ontroerde, meer dan het toeteren van andere schepen op andere rivieren.

Minneapolis is waarschijnlijk een van de koudste steden ter wereld. Het is hier kouder dan in Moskou of Leningrad, kouder dan in Anchorage, Alaska. Temperaturen van 30, 40 graden onder nul zijn meer regel dan uitzondering, en de wind chill factors van Min-

[p. 46]

nesota zijn in heel Amerika berucht. De temperaturen kunnen dan tot 80 graden onder nul dalen en tv en radio waarschuwen de hele dag door dat het levensgevaarlijk is om buiten te komen: een blootgesteld stukje lichamelijk vlees, hoe klein en onbeduidend ook, kan al in 43 sekonden bevriezen, wordt er opgewekt bij vermeld.

Maar wind chills komen niet elke dag voor en op de normale kou ben je gekleed. De mensen lijken net Michelinmannetjes en het is allemaal unisex, verschil tussen mannetjes en wijfjes zie je niet of nauwelijks. Allemaal dezelfde dikke, worstige dontoestanden die als een enorm pak watten om je lijf zitten en zelfs je hoofd met een gewatteerd dakje bedekken. Je vraagt je af hoe die mensen elkaar kussen. Waarschijnlijk doen ze dat alleen in de zomer, die hier bar heet is.

Van mijn oude vader herinner ik me nog de afschuwelijke onderbroeken en hemden met lange mouwen en pijpen. Nu draag ik ze zelf. Je moet wel. Wat kan me bewogen hebben om me, nadat ik zeventien jaar lang op mijn warme eiland gezeten heb, uitgerekend op deze barbaarse plek te vestigen?

Maar ook 's winters schijnt de zon hier bijna alle dagen en Minneapolis blijkt een heel leefbare stad, leefbaarder dan menige stad in Europa. Als je vanuit het restaurant op de 61e verdieping van de hoogste wolkenkrabber naar beneden kijkt zie je een piepklein stadscentrum, dat hoofdzakelijk uit kantoorgebouwen, winkels en parkeergarages bestaat. Daar omheen strekt zich een onafzienbare met bomen begroeide vlakte uit, waartussen hier en daar een paar meren glinsteren. Tussen al die bomen en meren ligt de rest van de stad, verspreid over een oppervlakte van zeker 30 bij 40 kilometer. Eindeloze straten en lanen en rijen meestal houten ‘townhouses’ met voor- en achterveranda, die ik om de een of andere reden in het begin altijd ‘Tennessee Williamshuizen’ noemde. Zo om de zoveel kilometer is er een klein centrumpje met wat slordig dooreengekwakte winkels, drugstores, bioscopen en theaters. Bijna iedereen woont in zo'n individueel townhouse, reden waarom de stad aanvankelijk aan Wassenaar of Zeist deed denken. De armen wonen in ietwat vervallen, vrij dicht opeen gebouwde maar naar Europese begrippen toch nog ‘villa-achtige’ woningen, de welgestelden in rijkelijk van witte zuilen en andere Griekse uitwassen voorziene architectonische koortsdromen. Ik weet niet waarom zo'n straat met allemaal verschillende maar op de een of andere rare manier toch eender lijkende huizen, achter lange rijen kale en allemaal precies even hoge bomen, speciaal in de wintermaanden zo'n unheimische, bijna angstaanjagende indruk op me maakt, als een beeld uit een lang vergeten nachtmerrie.

Minnesota is de ‘Staat van de 10.000 Meren’. Sommige van die meren liggen tot in de stad. Je kunt je ski's onderbinden en midden in het stadsgebied mijlen ver over meren en lage heuvels skieën zonder een mens of een auto tegen te komen. Dat is het, wat deze stad zelfs in de wintermaanden leefbaar maakt.

Dat en de cultuur. Er is waarschijnlijk geen enkele andere middelgrote stad op het hele Amerikaanse continent die zoveel theaters, musea, bioscopen, art-houses en concertzalen heeft.

Ruim honderd jaar geleden was hier nog niets. Wildernis. Indianen en pelsjagers. Veel dorpen en stadjes, meren en kreken in de omtrek dragen nog de oude Indiaanse namen, of de Franse namen die de ‘voyageurs’ er aan gaven, de pelsjagers en explorateurs die in kano's van over de Canadese grens kwamen. Andere namen stammen uit de legendarische tijd van de pioniers, boeren en houtvlotters. ‘Sleepy Eye, 6,3 mijl’, zie ik op een bord staan. Welke dichterlijke geest zou op het idee gekomen zijn om zijn nederzetting Slaperig Oog te noemen? Namen als Shakopee, Hiawatha, Castle Danger, Silver Bay en Eau Claire doen je romantisch bloed sneller stromen, maar de werkelijkheid is meestal minder

[p. 47]

romantisch dan de naam. Toch zijn ze soms best mooi hoor, die dorpjes. Laatst zag ik er een met een wit kerkje, lange dunne witte torenspits, en dat allemaal in die witte sneeuw. Ik ben vergeten hoe het heette.

Nu is dit land, samen met Iowa, de beide Dakota's en de andere staten van het noordelijke Midwesten, de grootste graanleverancier van de hele wereld. Maar je hoeft niet ver te rijden om opnieuw in de ruige wildernis te komen: eindeloze berkebossen en toendra's, slechts bewoond door wolven, zwarte beren en elanden.

De universiteit is een van de grootste van de vs. De campus is een stad op zichzelf, met eigen busdiensten, eigen politie en een eigen dagbladpers. De vele tientallen tussen de bomen en gazons verspreid staande bouwwerken zijn weinig geslaagde maar wel erg indrukwekkende imitaties van Griekse tempels, Romeinse basilieken en Engelse Tudorkastelen. Hier speel ik, dat ik professor ben. Een leuk en opwindend spel ongetwijfeld en ik word er nog voor betaald ook, maar toch is ook dat niet wat ik hier ben komen zoeken. Je vraagt je af: wat beweegt iemand in het verre Mid-westen om uit de honderden mogelijkheden die de Universiteit te bieden heeft nu juist Nederlandse literatuur te kiezen? Soms is het een geval van Nederlandse afkomst. Grootouders of overgrootouders kwamen zich, in het kielzog van Finnen, Skandinaviërs en Duitsers, als brave Nederlandse calvinisten vestigen in deze barre streken, vergaten het Nederlands zo snel als mogelijk was en banden het als nutteloze ballast uit hun gezin. Pas de tweede of derde generatie begon nieuwsgierig te worden naar hun achtergrond en sommigen daarvan maken nu blij gebruik van de gelegenheid die de universiteit hen biedt, om Nederlands te studeren. Bij sommigen is het louter een kwestie van toeval: ze hadden, om de nodige extra ‘credits’ in bijvakken te halen, evengoed Fins of Japans, Cherokee of Chippewa kunnen kiezen. Weer anderen zijn toch al met Duits bezig en completeren zo hun Germaanse studieterrein. En er zijn er ook die gewoon nieuwsgierig zijn naar wat zo'n klein pestlandje nu wel aan literatuur te bieden kan hebben. Nou, dat valt eigenlijk nog best mee hoor. Je staat er soms versteld van waarin een Klein Land nog Groot Kan Wezen, denk ik dan maar. En zo probeer ik hun het Den Haag van Couperus voor te toveren. Of iets duidelijk te maken van de titanenstrijd die sommige Nederlandse auteurs moeten voeren om van hun calvinistische trauma's af te komen.

Het is een rare gewaarwording om, als je nog nooit zelfs maar op een kleuterschool les gegeven hebt, ineens voor zo'n muur van zwijgende, afwachtend naar je opkijkende gezichten te staan. Tot je eindelijk door hun zwijgen heen weet te breken en het eerste contact gelegd is, de eerste werkelijke discussies ontstaan. En dan vraag ik me soms af wie er nou uiteindelijk meer leert, zij van mij of ik van hen.

Ze zijn best lief, mijn studenten. En ze doen verschrikkelijk hun best. We doen allemaal ons best, ik ook. Daar zijn we voor op de wereld gekomen, denk ik dan maar, om er tenminste nog wat van te maken.

Ik heb een stuk leven achtergelaten in Europa. Ik ben een nieuw stuk leven begonnen in de illusie straks het oude weer op te kunnen vatten. Maar het zal niet hetzelfde zijn. Niets zal ooit meer hetzelfde zijn. En iedere dag gaat er weer een stukje van me dood, ergens. Maar ook nu nog weet ik met de beste wil van de wereld niets grappigs te vertellen over de Dood.

Dag

Jean.