Sal Santen Fenner Brockway
Onlangs is bij Hart-Davis, MacGibbon London Towards Tomorrow verschenen, de autobiografie van de 89-jarige Fenner Brockway, eens voorzitter van de roemruchte Independent Labour Party, na de oorlog lid geworden van het Hogerhuis voor de Britse Labour Party.
In Nederland weinig bekend, is hij in Engeland ongetwijfeld de meest geziene socialistische leider, die in 1929, bij zijn verkiezing in het Lagerhuis, een briefje ontving van Winston Churchill: ‘I hate your politics but you deserve to be here.’
Een soortgelijk compliment kreeg hij later van het conservatieve Parlementslid John Page, die over hem schreef: ‘I think Fenner Brockway is the most succesful politician of his generation. Only he has been able to see the realisation during his lifetime of everything for which he has fought - though I disagree with all those aims.’
Deze lovende woorden hadden voornamelijk betrekking op Brockway's deelneming aan de strijd voor onafhankelijkheid van de vroegere koloniën. Men kan geen bladzijde in het boek opslaan of men komt de naam tegen van een of andere Aziatische of Afrikaanse leider, van Ho Chi Minh tot Kenyatta, met wie Fenner Brockway op enigerlei wijze relaties heeft onderhouden. In het bestek van een beknopt overzicht is het ondoenlijk, daarop nader in te gaan, evenmin als op een aantekening, gevonden op Hitler's nagelaten papieren, waarin Brockway wordt genoemd als een van degenen die moesten worden doodgeschoten na een Duitse overwinning.
Meer uitvoerige vermelding, voor de Nederlandse lezer, verdient evenwel de volgende passage met betrekking tot Indonesië. Vermoedelijk in 1946 (een jaartal wordt niet genoemd) vond de volgende gebeurtenis plaats: ‘An Indonesian sailor serving as a wireless operator in the Netherlands navy knocked at our Highgate door and excitedly exclaimed that he had a communication for me. He told me how he had picked up a long message from Sukarno, President of Indonesia, adressed to me. Edith and I could not believe him. We knew that die Indonesians, after the defeat of the Japanese, had resisted the restoration of the Dutch colonial administration and set up their own government. We knew that the Netherlands navy, regrettably with British help, was blockading Indonesia; contact with the outside world was possible only by wireless. Was it really true that Sukarno had attempted to reach me and that by chance this young Indonesian had intercepted his message? Over coffee we were convinced. The message, which our Indonesian visitor had roughly typed, set out broad terms for a settlement. In it Sukarno, perhaps remembering my chairmanship of the defunct League against Imperialism (although only a student, he had been present at the Brussels conference), asked me to set negotiations going.’
Voordat Fenner Brockway werd geprezen door vriend en tegenstander, en door menige (toekomstige) staatsman tot kontaktman werd uitverkoren, had hij als een kerel gevochten voor zijn plaats in de socialistische beweging. Als antimilitarist had hij tijdens de eerste wereldoorlog al enige jaren kennis gemaakt met de binnenkant van de gevangenis, en het was toen dat Karl Liebknecht hem een brief schreef, aanvangend met de woorden: ‘Het is de plicht van elke Socialist een profeet van internationale broederschap te zijn,’ terwijl Rosa Luxemburg hem onder meer liet weten: ‘Uit deze oorlog zal het gelid de weg terug vinden naar de oude vlag van het Internatio-