Maatstaf. Jaargang 25

[p. 76]

João Guimarães Rosa Soroco, zijn moeder, zijn dochter
Vertaald door August Willemsen

De wagon had op het zijspoor gestaan sinds de vorige avond, toen hij was binnengekomen met de sneltrein uit Rio, en nu stond hij op het spoor langs het perron. Het was niet een eersteklas wagon die alleen maar mooier was dan een gewone en helemaal nieuw. Als je goed keek, zag je het verschil. Hij had twee gedeelten, een paar coupé's met tralies voor de ramen, als ramen van een gevangenis. Straks, wist men, zou hij weer terugrijden, als aanhangwagen aan de trein uit het binnenland. Er zouden twee vrouwen in meegaan, naar ver weg voor altijd. Het wachten was op de trein van 12.45 uur.

De vele mensen waren al bijeen gaan staan, naast de wagon, voor het wachten. Ze wilden niet treurig kunnen worden, en praatten met elkaar, elk zijn best doend verstandig te lijken, alsof hij meer dan anderen afwist van hoe zulke dingen in de praktijk toegaan. Er kwamen steeds meer mensen - de bekende drukte. Vooral naar het eind van het perron, waar het vee op de trein wordt gezet, vlak voor het huisje van de wisselwachter, naast de houtstapels. Soroco zou ze brengen. De moeder was op jaren, over de zeventig. De dochter was zijn enig kind. Soroco was weduwnaar. Buiten deze twee kende niemand enige verwant van hem.

Het was het uur dat de zon te veel is - de mensen probeerden hoe dan ook in de schaduw onder de ceders te blijven. De wagon deed denken aan een enorme kano op het droge, een schip. Je keek ernaar: in het trillen van het licht leek het of hij krom was, of hij opkrulde aan de punten. De bolle buik van het dak glinsterde zwart. Het leek een verzinsel van elders, ergens op een grote afstand waar geen gevoel bestaat, iets wat je je niet kon voorstellen en dat je je ook niet kon gewennen te zien, iets dat niemand toebehoorde. En hij ging, met de beide vrouwen, naar een plaats genaamd Barbacena, ver weg. Voor arme mensen zijn plaatsen verder weg.

De stationschef verscheen, in geel uniform, met het zwart gekafte boek en de groene en rode vlaggetjes onder zijn arm. ‘Kijk of er vers water in de wagen is,’ beval hij. Daarop begon de remmer aan de koppelingsslangen te morrelen. Iemand riep: ‘Ze komen!’ Mensen wezen in de richting van de Benedenstraat, waar Soroco woonde. Hij was een reusachtige vent, onbehouwen lijf, groot hoofd, draderige en vlekkerig gele baard, en van die voeten, in espadrilles: kinderen waren bang voor hem, vooral voor zijn stem, die bijna zacht was, schor, en bij het spreken ijler werd. Ze kwamen, het leek haast een optocht.

Toen stonden ze stil. De dochter - het meisje - was begonnen te zingen, de armen geheven. Het lied klonk onzeker, zowel de melodie als de woorden - het was helemaal niets. Ze sloeg de ogen ten hemel, gelijk heiligen of bezetenen, en had zich behangen met de meest krankzinnige rommel. Een muts van lappen stof en papier, van verschillende kleuren, op het loshangende haar, en zelf bolrond van zo veel lagen van de meest uiteenlopende soorten

[p. 77]

kleding, aangenaaide linten en lappen - prullaria: echt gekkenwerk. De oude vrouw was helemaal in het zwart, zwarte fichu, en knikte met haar hoofd, weekzinnig. Met al dit verschil, leken ze op elkaar.

Soroco gaf ze een arm, aan elke kant een. In onwerkelijkheid leek het of ze de kerk in gingen, voor een huwelijk. Het was een en al treurigheid. Een begrafenis. De mensen bleven een beetje op een afstand, ze wilden niet zo nauwkeurig kijken, vanwege dat idiote gedoe, waar je eigenlijk om lachen moest, en ook vanwege Soroco - om niet oneerbiedig te lijken. Vandaag had hij laarzen aan, en een overjas, en een grote hoed op, hij had zijn beste vodden aangetrokken. En hij was minder groot; en verlegen, bijna nederig. Allen zeiden hem hun eerbiedig medeleven. Hij antwoordde: ‘God zal uw moeiten belonen...’

Wat de anderen elkaar zeiden: dat Soroco veel geduld had gehad. Dat hij de arme verwarde schepsels wel niet zou missen, eerder was het een opluchting. Er was toch niets aan te doen, ze zouden niet terugkomen, nooit meer. Vroeger had Soroco al zo veel ellende doorgemaakt, het leven met die twee was een strijd geweest. Later, met het verstrijken der jaren, was het nog erger met ze geworden, hij kon het niet meer aan, had om hulp moeten vragen. Toen had men voor bijstand gezorgd, de nodige maatregelen laten nemen, gratis. De regering betaalde alles, had ook de speciale wagon gestuurd. Zodat ze nu, op deze wijze, hem konden verlossen en de twee vrouwen weghalen, naar ander onderdak. De loop der dingen.

Plotseling verdween de oude vrouw van Soroco's arm, en ging zitten op een trede van het trappetje van de wagon. ‘Ze doet niets, chef...’ Soroco's stem was heel zacht: ‘Ze komt ook niet wanneer je roept...’ Op dat moment begon het meisje weer te zingen, naar de mensen toe gekeerd, en naar de hemel, het gezicht één volstrekte rust, niet dat ze iets wilde opvoeren, ze verbeeldde een vroegere grootheid, nu onmogelijk. Maar je zag de oude vrouw naar haar kijken, in de betovering van

[p. 78]

een heel oud voorgevoel - een uiterste aan liefde. En, zachtjes beginnend, dan haar stem verheffend, begon ze ook, naar het voorbeeld van het meisje, het zelfde lied te zingen, dat niemand begreep. Nu zongen ze samen, ze hielden niet op met zingen.

De trein kon nu aanstonds komen, men moest een eind maken aan de voorbereidingen, de twee in de wagon zien te krijgen met de gekruiste tralies voor de ramen. Snel en wel, zonder enig afscheid, waarvan ze toch niets konden begrijpen. Degenen die met hen meegingen, om voor ze te zorgen op de lange reis, waren Nenego, opgeruimd en onverdroten, en José Abençoado, een zeer zorgzaam persoon; deze twee zouden een oogje in het zeil houden, voor alle gevallen. En ook gingen een paar jongetjes mee die de pakken en koffers droegen, en hapjes, een heleboel, daar zou geen gebrek aan zijn, broodjes en zo. Tenslotte verscheen Nenego op het achterbalkon, om te gebaren dat alles in orde was. De vrouwen zouden geen moeilijkheden maken.

Nu was nog slechts te horen het opstijgen van het lied van de twee vrouwen, die schrille wijs waar je naar moest luisteren: want het vertolkte de grote en vele verscheidenheden van dit leven, die pijn kunnen doen zonder uitleg van plaats of reden, maar te allen tijde, vroeger, of ook later.

Soroco.

Als er maar een eind aan kwam. De trein die kwam, de locomotief die manoeuvreerde om de wagon op te pikken. De trein floot, reed langs, en verdween. Als altijd.

Soroco wachtte niet tot alles weg was. Keek niet eens. Hij bleef daar staan, met zijn hoed in de hand, met die vierkante baard, doof - dat was juist wat indruk maakte. De treurigheid van de man, te bevangen om zelfs een paar woorden te kunnen zeggen. Lijdend onder het zo-zijn van de dingen, in die leegte zonder oevers, onder dat gewicht, zonder klacht, voorbeeldig. En men zei hem: ‘Zo is de wereld nu eenmaal...’ Allen keken hem aan vol respect, de ogen vochtig. Opeens hield iedereen van Soroco.

Met een ruk, plotseling en onhandig, onwerkelijk, draaide hij zich om, om weg te gaan. Hij ging terug naar huis, alsof hij ver weg ging, onmetelijk ver.

Maar, hij bleef staan. Zo stil dat het vreemd was, dat het leek of hij zichzelf verloor, niet langer zichzelf was. Als in een overmaat van geest, buiten zin en rede. En toen gebeurde wat niemand kon voorkomen: wie ook kon zoiets bedenken? Hij barstte uit in zingen, hoog en sterk, maar voor zichzelf alleen - en het was het lied, hetzelfde, zonder zin, dat de twee vrouwen hadden gezongen. Hij zong en bleef zingen.

Je werd er koud van, de grond zonk onder je weg - een ogenblik. Je, de mensen, wij... Het gebeurde zonder afspraak, niemand begreep wat gebeurde: allen, tegelijk, uit meegevoel met Soroco, begonnen samen met hem dat onzinnige lied te zingen. En luid, luid, hardop! Iedereen meelopend met Soroco, zingend, en achter hem, zingend, en de achtersten bijna hollend, en niemand die niet zong. Het was wat men niet meer vergeet. Een gebeuren zonder weerga.

We brachten Soroco nu werkelijk naar huis. We gingen met hem mee tot waar dat lied zou gaan.