Maatstaf. Jaargang 24

[p. 45]

Loesberg Kan niet is dood

Het was vreemd gesteld met de rekbaarheid van begrip aangaande tijdsduurbepalingen die zijn moeder gebruikte.

Zo kon een poos een lange tijd betekenen maar ook kort van duur. De als ontspannend bedoelde tekenfilm Pinocchio waarvan hij telkens in snikken dreigde uit te barsten, zou, volgens zijn moeder, nog een poos duren. Hij stelde zich zo goed en kwaad als mogelijk op een lange kijktijd in maar de film was gelukkig heel snel ten einde.

poos of poosje, het maakte niet uit.

‘We gaan even een poosje in die theetuin daar zitten voor we weer naar huis lopen.’ Een poosje? Hij had al uren en uren zijn kindercomplet op toen zij eindelijk eens opstonden om te vertrekken.

Een lang poosje. Of een korte poos. Wat was het verschil? Was er verschil? Zei ze zo maar iets? Lag het aan hem? Een poos was al net zoiets geks als ‘vandaag over acht dagen’.

Grova zei dat als hij bedoelde: over een week. En een week had maar zeven dagen want je hield pink, ring- en middelvinger over. Zondag, waarop hij dan wel, dan niet mee mocht naar de kerk; het hing meestal af van de haast van moeder. Maandag, wasdag, genoemd naar Lieve Maan, kijk eens aan en zo voort. Dinsdag, dan gebeurde er niets. Woensdag, strijkdag: het droogrekje voor de kachel verdween. Donderdag. Donder en bliksem zeggen mocht niet. Maar donderdag mocht omdat het een dag was. Alle dagen op de zondagen na waren bijna aan elkaar gelijk. Toch heetten ze allen anders. Vrijdag waarop oom, al etende van nootmuscaat, eerst het boodschappenlijstje kwam opmaken om de bestelde kruidenierswaren een uur later per fiets met de mand aan de arm te komen bezorgen. Boenwasluchtje dus, lysol. En zaterdag, driemaal brood, gelukkig, en gebakken lever en de radio mocht aanblijven als er gegeten werd. Zeven dagen dus. Toch was ‘vandaag over acht dagen’ goed. En gek. Net als poos. Een poos leek op een doos. Een doos, daar kon je de verzameling albumplaatjes instoppen. Een roos was een bloem. Maar een poos was eigenlijk niets. Heel gek. Nog gekker was dat dat niks toch steeds iets anders was.

Nadat hij op een middag, na schier eindeloos wachten, door een dokter in de keel was gekeken, zou het, alweer volgens zijn moeder, nog een kort poosje duren en zij zouden de polikliniek van het kinderziekenhuis opnieuw visiteren. De volgende dag reeds bereidde de kwajongen zich voor op het moeten toelaten van het tong-neerdrukkende ijslollie-houtje en op andere onbegrepen handelingen aan zijn strottehoofd die hem overigens niet met vrees vervulden maar alleen wat braakneigingen teweegbrachten. De tocht naar het ziekenhuis bleef uit. Op zijn vraag antwoordde zijn moeder: ‘Ik had je toch gezegd dat het nog een poosje zou duren!’ Ook de dag daarop gebeurde er niets. De volgende dagen idem. Hij verloor zijn interesse voor arts en ziekenhuis bijna geheel: hij had wel iets anders aan zijn hoofd. (Het was in de tijd dat hij de jeep ontdekt had.)

Na enkele weken concludeerde hij dat van uitstel afstel gekomen was. Hij vroeg er niet meer naar zoals hij ook had opgegeven te vragen wanneer hij nu eindelijk eens naar De Grote School moest. Stelde je vragen dan bracht je hen ten eigen nadele op een vergeten idee en zouden zij misschien hun beslissing herzien.

De poos was om. Hij besefte dat toen hij gekleed werd in de spulletjes die hij de dag ervoor naar de kerk gedragen had. Het van de bedlegerige dame gekregen plaatje - eerste van

[p. 46]

een serie van veertien, ‘Jezus wordt ter dood veroordeeld’ verbeeldende - moest hij uit zijn zak halen en aan grootje in bewaring geven. Was hij de dag er voor nog door zijn moeder behandeld naar het niveau van een zeven-, achtjarige, thans sprak zij tot hem als was hij nog infantiel.

‘We gaan weer even naar die aardige dokter, weet je nog wel?’ zei ze gek. Gek als ze was. Alles was gek. Iedereen was gek. Opa ook met zijn gekke neus, met gekke haren er uit. Ook deze maal behoefde hij niet bang te zijn. Olijk vervolgde zij dat hem ook deze keer geen pijn gedaan zou worden. Deze toevoeging deed op slag zijn onbepaalde, natuurlijke opgeruimdheid verdwijnen. Hij beefde van kou bij het omgaan van de hoek van de Bieslandstraat waarbij zware nevelvlagen hem in het gezicht prikten. Hij trilde van angst toen zijn moeder na zijn woorden ‘Mam ik wil niet zo heel erg graag’ zweeg en star begon aan het aflopen van de tochtige, nog in ochtendduister liggende Gordelweg.

In het wachtlokaal waren deze keer mensen: tientallen moeders met kinderen. De kleinsten huilden onafgebroken. De groteren als zij klaar waren met vechten.

‘Moet hij gepeld of geknipt worden?’ vroeg een vrouw met een uiterlijk, gelijkend op dat van de visvrouw. Het volume van haar stem deed hem vreemd genoeg denken aan het in stinkend zaagsel uiteen vallen van een oude paardevijg na het beroeren met een stokje. Hij keek terug naar zijn moeder wier onbeduidende gezicht door het omgeknoopte hoofddoekje bovendien nietig werd gemaakt. Wilde zij niet voor onbeschoft of hooghartig gehouden worden door te zwijgen of wilde zij niet doorgaan voor mal door een scharend gebaar met twee vingers te maken of ‘Nip’ of iets dergelijks te prevelen dan moest het hoge woord nu toch wel voluit gezegd worden: ‘Geknipt!’

Ze had erg veel modder aan een zijkant van een schoen zitten maar gelukkig ging dat er met een zakdoekpunt vlug en gemakkelijk af omdat het nog niet droog was.

‘Mam.’ Hij wilde kruipen in de holte die gevormd werd door haar dijbenen en knieën, waarop haar tas stond, en armen en handen, die nu het slot van de tas dichtknipten, maar dat was onbestaanbaar, daar was hij veel te groot voor. ‘Ik wil niet geknipt worden.’

‘Malle,’ zei de visvrouw en kneep hem in zijn neusje. Toen zij eindelijk losliet en hij door zijn mond acht, tien maal snel veel lucht had moeten ophappen om niet bezwijmen, stak zij vlug haar gebladderde duim tussen de gebogen wijs- en middelvinger en zei schril: ‘Knip. Ik heb je neus afgeknipt!’ Zijn moeder lachte met een hoog gilletje en wendde zich zo ver van de vrouw af als betamelijk bleef. De visvrouw veroorloofde zich meer dan fatsoenlijk was: ze trok zijn moeder aan een arm zodat deze zich weer tot het mens had te wenden.

‘Die van mij,’ zei ze op een klein meisje wijzend dat, zuigend op de middelste vingers, lag te slapen, ‘die moet gepeld worden. Alles er uit. Ik zal blij toe zijn als de hele rommel er uit is.’ Een ogenblik was alles en iedereen zoemend stil. ‘Stinkt hij ook zo uit zijn mond?’ Gegeneerd slikkend zei zijn moeder dat dit niet het geval was.

‘Nou die van mij wel. En ik zal maar niet zeggen waar ik vind dat dat op lijkt. Hahaha.’ De vrouw maakte bij het lachen een geluid, vond hij, dat de bak met bestek maakte als hij viel. De vrouw plukte aan de wijde mouw van zijn moeders jas.

‘Waarom laat je bij hem er ook niet alles uithalen?’

‘Ssst!’

‘Ik bedoel: het ken terugkomen. Als ze maar een deel weghalen, ken het aangroeien. En dan ken het weer ontsteken.’

Zijn moeder legde met veel omhaal van woorden op gedempte toon aan de vrouw uit dat het meer een kwestie van esthetica was dan dat de jongen zelf last had van een amandelvergroting of -zwelling. Hij ademde door zijn mond die dus aanhoudend open stond en die gestadigheid gaf een achterlijke uitdrukking aan zijn ge-

[p. 47]

zicht.

‘O zit het zo,’ zei de vrouw als was het één woord. Ze wendde zich lomp af, spuwde op een vingertop en wreef er de verwarde wenkbrauwhaartjes van het slapende kind mee recht.

Vier namen werden afgeroepen. De naam van zijn moeder was er bij. Zij dienden zich bijgevolg te begeven naar een tweede ruimte. Terwijl iedereen nog stond, was er een vreemd geharrewar met papieren: éen zuster droeg ze, een tweede deelde een papier uit aan de moeder, gaf een volgend vel aan de eerste zuster terug en stak een derde blad in een zak van een kinderjas of bij ontbreken van zakken, als rolletje, zomaar ergens tussen de kleren.

‘Niet verliezen hoor.’ Men mocht gaan zitten. ‘Het lijkt wel of je ze inlevert voor de slachtbank,’ zei een vrouw toen er iemand begon met het afnemen van de kinderen. Ook hij, als tweede, werd van zijn moeder afgepakt en meegenomen. Zijn moeder huilde. De andere vrouwen ook. De kinderen idem. Hij volgde het koor niet doordat hij met grote ogen gebiologeerd keek naar een groot meisje van ongeveer 10 jaar dat na het horen van het woord ‘slachtbank’ zich eerst geluidloos krijtend op de grond had geworpen en daarna hysterisch was gaan loeien.

Hij hoorde haar nog toen hij in het midden stond van een hoge en ruime kamer waar zich veel apparaten en meubelen bevonden waarvan hij de functie niet kon peilen, te slechter daar hij de omtrekken nauwelijks kon onderscheiden vanwege de heersende schemer.

De deur viel dof toe en ongemeen veel mensen in groene jurken zwenkten en warrelden rond hem. Aan de ritselende stilte kwam een eind toen de mensen om de beurt en om het hardst zijn naam begonnen te vragen. Plots, terwijl men nog bezig was een mouwloze rubber cape verkeerd (‘Andersom, mevrouw’) aan te trekken (de capuchon bevond zich niet op zijn rug maar hing onder zijn kin), werd hij naar achter getrokken en klemde iemand zijn hoofd onwrikbaar tussen zijn of haar knieën.

‘Kun je al tellen? Of zit je nog niet op De Grote School?’ vroeg iemand met de matheid der routine, onderwijl de anesthesiekap zowat over zijn hele gezicht drukkend en de toevoer van het lachgas regelend. Hij tastte naar zijn zak, hij voelde niets.

‘Tel eens tot tien.’ Hij had inderhaast het papier verloren!

‘Kun je tot tien tellen??’ Als een kat die, in het nekvel gevat en opgetild, niet meer normaal kan functioneren, zat hij daar als lam en sprak niet. Hij voelde nog eens. Hij stikte bijkans.

Daar zwaaide wat! Iemand anders greep onder de cape, pakte zijn armen en draaide die op zijn rug, stootte ze even omhoog.

‘Zeg me maar na.’ Steeds duidelijker begon alles zich af te tekenen: er liepen scherpe rode en groene lijnen langs ieder voorwerp. Zeer helder galmde het woord een heen en weer. Een derde mens greep zijn schoppende benen beet. Hij kon, sakkerloot nog toe, heus wel zélf tellen! De voorwerpen verdwenen; de omlijningen bleven, zoals in kleurboeken, zelfstandig staan.

‘Twee,’ klonk het volle zware geluid van de klok. De echo werd gegeven door de twee ogen achter een bril die tussen twee stukken groen textiel zat.

‘Zeg dan... één... twee... drie.’ De vingers van een hand, gestoken in een rubber ‘koperpoetshandschoen’ spreidden zich voor zijn ogen.

O, hij zag het verkeerd. Het was niet een handschoen van grootje, het was de gladde roodkleurige rubberkoker met koeienuier welke gedragen werd door mensen die, omdat zij zielig waren, niet helemaal goed bij hun hoofd, voor niets anders deugden dan voor het leegpoken van tramrails. Hij zag dat heel duidelijk. De hand zei: ‘Goed, genoeg zo.’ De kap werd van zijn gezicht gescheurd.

‘Hoor je me, jongetje?’ Natuurlijk. Waarom zou hij niet?

‘Jongetje doe je mond eens open.’ Dat wilde hij wel doen als hem de tijd maar gegund

[p. 48]

werd. Maar de enige persoon die hem nog vasthield, had blijkbaar haast, stak duim- en wijsvinger in de mondhoeken en duwde de onderkaak naar beneden. Toen de vingers weg waren, sloot hij zijn mond. Zijn mond werd nu met twee handen opengetrokken. Er schoot iets knakkend los in de buurt van zijn linkeroor maar het maakte zichzelf gelukkig snel weer vast. De klokken bleven beieren. Alle gebeurtenissen die zich binnen zijn smalle gezichtsveld afspeelden, waren bizar maar ze waren vol schoonheid en ze bezaten de grote mate van orde als de rode en blauwe lijntjes uit het boodschappenboekje van oom.

Pas toen de arts met een reusachtige tang of schaar doorstootte tot het achterste deel van zijn mondholte, tussenin de linker verhemelteboog, begreep hij dat men hem ging vermoorden. Hij was onmachtig om zelfs maar één vinger te bewegen.

‘In je mond houden. Nog niet uitspugen.’ Geen vinger; ook niet de tong. Voor een tweede maal drong het metaal diep door in zijn keel, zocht houvast en kneep. Knipte af wat hij het ogenblik er na op zijn tong gegooid kreeg met het geluid dat de ijslepel maakte als het bolletje ijsco er uit geknepen werd. Mijn Lieve Heer, wat had hij in zijn mond? Hij moest poepen. Wat was het dat hij in zijn mond had? Het waren kokendhete gigantische blokken als de kubussen uit Johnny's blokkendoos die rond waren en ijselijk koud en piepklein en zij dansten stilstaand tegen de binnenkant van zijn wangen, huig, verhemelte en tong en zij deden dat loodzwaar omdat zij juist zo licht waren. En ze hadden velerlei kleuren want je kon ze niet zien. En de klokken begonnen weer te luiden. En zij luidden zeer voornaam. Maar ze riepen niet, zoals zondags, ‘Kom dan... kom dan...’ maar ze riepen ‘Rob-bie... Rob-bie...’ En dat betekende zo veel als ‘Ga weg... Maak vort...’ Duvel op, je hoort hier niet thuis, scheer je weg of we roepen de politie. Hij hoorde daar dus niet. Maar waar behoorde hij wel? Hij wist het niet. Hij wist alleen dat hij weg moest. Weg en, o God dank, daar ging hij, juist toen de klokken hem, als klepel, wilden inslikken, vertrok hij. Op het nippertje, naar niks, naar zwart. Hij gleed. Niemand kon hem nog pakken. Hij zakte stijgend. Ja, weg. Ja... ja. Hij stierf nu dood.

Maar dat was meer van kou. Van niets anders. Die mensen hadden zeker alle deuren en ramen tegenover elkaar opengezet. ‘Kijk eens even of hij niet te ver is,’ zei de man. ‘Spuug uit. Spuug uit.’ Hij kwam voor een deel weer tot zichzelf. ‘Spuug uit.’ Het luiden klonk nu heel ver weg. Waarom uitspuwen? En dan: zo maar, in het wilde weg? Op vloerkleed? In gootsteen! Of - zoals bij graten - op krant! ‘Spuug uit. Jongetje.’ Hij maakte braakbewegingen.

‘Niet doen. Dat mag niet. Inhouden. Te ver denk je niet?’

‘Even terugnemen. Of nee, eh afkoelen even, even. Heb jij iets bij de hand. Daar komt een golf.’

‘Toch geen eten...’

‘Slijm. Laat maar lopen. Nee alleen wit met wat bloed. Hier.’

‘Als jij nou.’

‘Doorgaan of.’

‘Nee, ja, maar, in één keer, liefst.’ Een gerubberde vinger kronkelde zich naar binnen, kromde zich om een losliggende tonsil, wipte die over de tandjes in de opgehouden capuchon en herhaalde de verrichting. Het jongetje huilde uit volle borst.

‘Nou dit is een uniek gevalletje. Nog onder water en toch al huilen...’

‘Kom maar jongetje, het is afgelopen.’

‘Voorbíj.’

‘Doe je mond eens open.’ De man stak zijn vlammende zwaard dermate verraderlijk toe dat verdedigen niet mogelijk was.

‘Ik moet kijken of je keeltje nou mooier is dan vroeger.’

Hij werd door een helverlichte gang gevoerd waar het naar reuzel, oud hout en urine stonk. In een nis met kerkraam dat nergens uitzicht op bood, moest hij zijn hart met een ander zwaard van splinterend hout laten doorboren.

[p. 49]

Het moest. Zijn ogen werden uitgebrand en zijn uitgerukte tong aan wilde honden opgevoerd. Hij wankelde en viel opzij. Met een slag in de nek werd hij door iemand in het krijtperk teruggeworpen.

Het was bitter koud. Zijn moeder had goed lachen. Iedereen stond hem nu kapot te slaan. Een geüniformeerde man legde een strop rond het tere vlees dat de overgang uitmaakt tussen de onderbuik enerzijds en de testes en penis aan de andere kant. Via een katrol werd hij omhooggtrokken om tijdens de ridderfestiviteiten dienst te doen als voorwerp tot vermaak waarvan oom ‘Motor’ hem verteld had: het bovendeel van een harnas werd op een draaiende spil geplaatst. De linkerarm van de te bevechten dummy bestond uit een stomp waar aan een morgenster aan ketting of een zak met lood bevestigd was. De rechterarm was niet meer dan een stootschijf. Een ridder te paard reed met horizontaal gehouden speer toe op het apparaat (waarvan hij de naam niet meer kende) stootte tegen de ronde schijf en moest, zijn paard de sporen gevend, zorgen de met ijzeren punten bezette kogel dan wel de even dodelijke zak van de op de lengteas meedraaiende pop te ontwijken. Men, de vrouwen en hun kinderen, beukte nu al dagenlang op zijn hoofd dat als stootbuffer fungeerde, maar zijn hoofd, dat gelijk als moorddadige bal dienst deed, raakte niemand op de rug.

Wel scheurde alle ogenblikken zijn geslacht van zijn lichaam; grote lappen rauw vlees, die soms in punten eindigden tot onder zijn kin, meetrekkend om direct daarop weer aan te groeien of legpuzzelsgewijze ineengevoegd te worden en te helen voor een hernieuwd aan flarden scheuren. Hij reed nu voor het eerst in een auto.

‘Oewoi!’ Gekke Huipje en Gekke Huipje's broer riepen hem. Een rode autoped was iets voor ordinaire kinderen. Maar het was wel een autoped, hoe dan ook. Tante Wilhelmina likte hem in zijn oren en aan zijn neus. Dat rook na opdrogen niet lekker. Hij zei er deze keer maar niets van want hij had er geen zin

[p. 50]

in om aangekoekt snot bovenin zijn neus met een haakpen te laten lostrekken en het er uit te laten schrapen met een krabbende haarschuifspeld.

‘Mnm.’ Er liep water in zijn mond. Waren de eigengemaakte pikkels en likmepillie van tante wezenlijk in staat onheil af te wenden? Een zeeppilletje zetten? Wat nu? Zeker wéer met zijn hoofd geklemd tussen haar knieën voor het bed in hurkhouding staan? O nee. Trouwens, hij zat in een auto. Bloed in de mond was als likken aan het blanke metaal van de spanbrug over het dichtgevroren Noorderkanaal.

‘Mam.’

‘We zijn er zó. Even rustig.’ Ze stopten inderdaad vrij spoedig. Zij woonden het dichtst bij het ziekenhuis en verlieten als eerste de taxi waarmee één plus drie vrouwen met hun ontzield lijkende kinderen op schoot, rondbezorgd werden.

Het trappenlopen ging hem gemakkelijk af, wat niet verwonderlijk was daar hij voor zichzelf het rijmpje opzegde: In de toren daar hing een klok, / In den tuin daar stond een hok, / In het hok daar zat een haan, / En die hoorde dat klokje slaan.

Hij hield drie treden over.

Zo gemakkelijk als het trappenlopen ging, zo moeilijk zou het zijn door de voordeur heen te komen. Door het sleutelgat zou het even bezwaarlijk gaan als door de brievenbus ongemakkelijk. Misschien dat hij, als hij nu eens het glas-in-lood raampje insloeg...

Zijn moeder rammelde met de sleutelbos maar nog juist op tijd zag hij de vertrouwde bel. Dag bel! dacht hij. Hij moest en hij zou op dat groen uitgeslagen bakelieten muntdropje drukken. Even maar...

‘Nou vooruit.’

In de huiskamer stonden de twee oudjes zó stijfjes en lacherig ter weerszijde van de eettafel (waarop de jeep schuin, met de achterzijde door enkele boeken omhoog gehouden, neergezet was) dat zij grote deernis bij hem opwekten. Een - voor hem niet te bevatten - onderbewust, universeel, weids gevoelen van smart en medelijden betreffende het feit dat zij er eens niet meer zouden zijn. Een erbarmen dat, toen hij zijn moeder met een fris nachthemd achter zich wist, overging in een enkelvoudige en kleine eigen compassie dat híj er dan nog wel was en er altijd zou zijn en blijven zou tot aan het alleruiterste einde van de wereld. Hij geeuwde. Hij had slaap. De klokken kwamen terug. Het was nu de tijd voor een waarlijke overgave: hij was op eigen bodem. Hij behoefde niets meer op te houden. Hij kon hier gerust toegeven dat die stommakende pijn achter in zijn keel, ergens, maar waar, een alle reden ontnemende pijn was die fluisterde, kittelend in zijn linkeroor, dat hij kapotgemaakt was, lekker stuk, net zoals die tennisbal waarin hij het aardappelschilmesje geworpen had.

Hij kon nog juist ‘O opa’ zeggen voor hij het bewustzijn verloor.