Maatstaf. Jaargang 24

[p. 64]

Jacques den Haan Talking shop

De prullenmand school

Bij vorige gelegenheden heb ik de tomeloze energie vermeld, waarmee vooral in de Angelsaksische landen de biografie beoefend wordt. Recente voorbeelden, waarover ik het verder niet hebben zal: Curtis Cate, George Sand: A Biography, van 741 pagina's, een opvolger van Lélia van André Maurois uit 1953, die met een voorwoord begon: ‘Waarom George Sand?’ Een ander voorbeeld is Virginia Spencer Carr, The Lonely Hunter. A Biography of Carson McCullers van 600 bladzijden en met 625 voetnoten.

De Amerikaanse schrijver Gore Vidal rekent dit de democratie aan. In een artikel over een levensbeschrijving van het echtpaar Roosevelt in zijn Collected Essays schrijft hij: ‘Helaas heeft Mr. Lash geen weerstand kunnen bieden aan de huidige mode in de populaire biografie: hij stopt er alles in. De Prullenmand School laat aan de lezer de taak over de rotzooi te arrangeren, die de schrijver heeft verzameld... Niets is belangrijker dan iets anders. Bankrekeningen, uitnodigingen voor parties, begrafenissen... alles wordt op een koele democratische manier gepresenteerd. Op z'n slechtst is het resultaat een “geleerd relaas”, op z'n best een levendige “soap opera”.’ Deze laatste kwalificatie lijkt mij geschikt voor de levensbeschrijving waarover ik het dan wél wil hebben: Georg S. Kaufman and His Friends van Scott Meredith, groot iets meer dan 700 pagina's al zijn daar dan meer dan 50 bladzijden bibliografisch materiaal en index bij inbegrepen. De lectuur ervan wordt aanzienlijk verlicht door de talloze anecdotes, die het niet zo opwindende relaas op een gelukkige wijze onderbreken. Hoe vaak een bepaald stuk is opgevoerd, waar het over ging, wat voor vaak zonderlinge lieden er in speelden, waar de première plaats vond, wat de pers er van zei, wat het heeft opgebracht en voor hoeveel de filmrechten zijn verhandeld. En dat alles dan van de tientallen stukken, die Kaufman heeft geschreven of geregisseerd, die bijna alle in hun tijd enorme successen hadden in Amerika en soms ook in Engeland en die ons nu en hier weinig te zeggen hebben. Er zijn natuurlijk uitzonderingen: The Man Who Came to Dinner bijvoorbeeld, The Late George Apley, Kaufman's toneelbewerkingen en regie van The Postman Always Rings Twice, Steinbeck's Of Mice and Men, Guys and Dolls, van oorsprong van Damon Runyon. Kaufman werkte bij voorkeur met iemand samen. In de beginperiode met Marc Connelly, later met figuren als Moss Hart, een enkele maal met Alexander Woollcott, wat niet zo'n succes was, op latere leeftijd vaak met zijn tweede vrouw Leueen MacGrath en in 1957 is er samenwerking geweest met de veelzijdige Peter Ustinov. Met Edna Ferber heeft hij zo'n 24 jaar af en aan gewerkt. Zij was de schrijfster van het wereldsucces Show Boat, een roman die haar rijk maakte. Ze werd nog rijker toen Florenz Ziegfield er een musical van maakte samen met Oscar Hammerstein ii. Het is drie keer verfilmd. Ze is ongetrouwd gebleven en dat uit onbeantwoorde liefde voor Kaufman, die haar werk waardeerde, maar het daarbij liet.

Een van de oorzaken van die zucht naar collaboratie was zijn gestadige onzekerheid. Iedere première zag hij met de dood in de schoenen tegemoet en dat terwijl zijn leven lang zijn successen veel talrijker zijn geweest dan de flops. Een van zijn ‘collaborators’ Howard Teichmann zei van zich zelf en de anderen: ‘Als toneelschrijver kon niemand van ons tegen Kaufman op. Van de 18 van ons, die met Kaufman geschreven hebben, waren er maar drie

[p. 65]

of vier, die in staat waren successtukken te schrijven zonder hem. En zoals iedereen weet schreef hij meer succesvolle stukken dan wie ook in de geschiedenis van het Amerikaanse toneel.’ Meredith tekent hierbij aan dat Teichmann abuis was en dat Kaufman in werkelijkheid met 22 andere schrijvers heeft samengewerkt.

Kaufman was een man met vele fobieën: angst voor personenliften en het verkeer, angst om kaal te worden, mensen een hand te geven vanwege de bacteriën, hij was verlegen, volgens Irwin Shaw was hij het ‘fluisterende soort regisseur’. Aan de andere kant was zijn levenslange vete met taxichauffeurs en kelners overbekend. Dit laatste feit hielp hem zelfs aan zijn eerste vrouw, Beatrice Bakrow. Ze ging mee op een uitstapje naar de Niagarawaterval en was niet erg blij met die lange, slungelachtige en verlegen man in het gezelschap terwijl hij juist bijzonder van haar onder de indruk was - hij vond haar het mooiste wezen dat hij ooit ontmoet had. De kelner in het restaurant waar men dineerde was slomer en onhandiger dan gewoonlijk. Kaufman zei niets gedurende de maaltijd. Toen het op betalen aankwam richtte hij een doorborende blik op de man en sprak: ‘In New York sta ik bekend als een genereuze fooiengever. Maar ik geloof ook in de fooi in verhouding tot de kwaliteit van de bediening. Je zult zien dat ik het exacte bedrag van de rekening op tafel leg en geen cent meer.’ Hij verwierf hiermee de bewondering van Beatrice, die hem met andere ogen ging zien: arm in arm verlieten ze het restaurant. Als Kaufman eenmaal los kwam was hij een bijzonder geestig causeur. Een van de Marxbrothers heeft eens gezegd dat zijn idee van een ideaal afspraakje een meisje was dat er uitzag als Marilyn Monroe en praatte als George Kaufman. Hun huwelijk is maar gedeeltelijk een succes geweest. Na een zwaar kraambed en een dood geboren baby verklaarde Beatrice dat ze van verder seksueel vermaak met George afzag. En zo is het de meer dan 28 jaar van hun huwelijk gebleven - beiden gingen vreemd. Het succes was dat George grote waarde bleef hechten aan het kritisch inzicht van zijn vrouw en dat zij hem op allerlei manieren is blijven helpen tot aan haar plotselinge dood in 1945, die hem diep heeft geschokt.

Prominenten uit de wereld van theater, pers en literatuur ontmoetten elkaar aan de ronde tafel van hotel Algonquin. Een centrale figuur daar was de fameuze Alexander Woollcott, journalist, gevreesd criticus, schrijver van korte verhalen. Als kind reeds moet hij op de vraag wat hij wilde worden, geantwoord hebben: ‘I want to be a fabulous monster.’ Hij was de man, die bij het triomfantelijke bezoek van Gertrude Stein met haar onafscheidelijke Alice aan Amerika, haar aanzegde: ‘Miss Stein, U bent te kort in New York om te weten dat ik nooit word tegengesproken.’ Elizabeth Sprigge schrijft in haar biografie van G.S. dat beiden het toch wel met elkaar konden vinden omdat ze allebei poedels hadden. Er staan wel gekke verhalen in bijvoorbeeld Woollcott's bundel While Rome Burns. Hij wordt duchtig op de korrel genomen in het stuk The Man Who Came to Dinner over een man met een maniakaal egoisme. Zijn huid was evenwel zo dik dat hij het als een eerbetoon opvatte en toen het stuk op tournee ging, heeft hij er zelf de hoofdrol soms in vervuld. Om hem heen in de Algonquin de andere ‘wits’ van die tijd, van wie Dorothy Parker wel de beroemdste is geweest. Schrijvers als E.B. White en James Thurber waren er, al dan niet vergezeld van die zonderlinge Harold W. Ross, die The New Yorker heeft ontworpen en tot bloei gebracht.

Ross was een vrijwel onwaarschijnlijke man over wie James Thurber het boek geschreven heeft dat ik nog eens herlezen wil als ik aan mijn herleesfase toegekomen zal zijn - zo ooit: The Years With Ross. Op de achterkant van het omslag staat de opmerking van Wolcott Gibbs: ‘Als je Ross op papier krijgt zal niemand het geloven.’ Ross was, hoewel een merkwaardig succesvol hoofdredacteur, weinig

[p. 66]

erudiet. Een van zijn medewerkers schreef eens, laat ik zeggen iets over Shelley en vond in de marge van zijn tekst de opmerking van Ross: ‘Who he?’ Het antwoord kwam: ‘You stay out of this.’ Zijn nachtmerrie was dat er in een cartoon of in een tekst een dubbelzinnigheid op seksueel terrein voor zou kunnen komen, die hem ontgaan kon. De kans was des te groter omdat hij in die zaken een kind was en hij dus licht iets over het hoofd zou kunnen zien met een staf van medewerkers, waarvan sommigen daar bepaald niet boven verheven waren. Hij was dermate ingénu dat, toen hij vernam dat zijn vrouw zwanger was, hij de gynecoloog wilde bellen voor een ‘spoedgeval’. Toen men hem daarvan weerhield zei hij: ‘I thought you had to act fast.’ Alexander Woollcott heeft van hem gezegd: ‘Hij ziet er uit als een oneerlijke Abe Lincoln.’ Ross is drie maal getrouwd geweest en het ging steeds mis. De oorzaak was dat hij eigenlijk met The New Yorker getrouwd was. Op een van de vele foto's in Meredith's boek staat hij inderdaad in het stemmige donkere pak, door Scott beschreven, dat hij altijd droeg. Woollcott was beroemd om zijn persoonsbeschrijvingen. Over Dorothy Parker: een mengeling van Little Nell (uit Dickens) en Lady Macbeth. Als je de lijst van die ronde-tafelaars in Algonquin beziet dan valt het op hoe wankel de reputatie is gebleken van velen, die eens in heel Amerika bekend waren. Ze waren dat soms in hoofdzaak door hun kolom in de een of andere krant, die dan door een syndicaat van bladen in het hele land werd overgenomen. Een van hen is bijvoorbeeld Ring Lardner geweest. Deze vriend van F. Scott Fitzgerald behaalde succes toen hij met Kaufman een stuk op Broadway kon brengen. Een zonderling, die de bijnaam had van ‘Silent Sam’ en als jongeman drie ambities had: veel baseball zien, schrijven voor de grote magazines en van een succesvol toneelstuk. Ze zijn alle drie in vervulling gegaan. Hij werd een van Amerika's bekendste sportjournalisten en zag in die functie veel baseball. Hij had een on-

[p. 67]

middellijk succes bij The Saturday Evening Post met verhalen, die omschreven worden als ‘new first-person, mangled-English pieces’. Het vermoorden van het Engels des konings is altijd een liefhebberij van humoristen geweest vanaf de dagen van de pionier. Met Kaufman schreef hij het toneelstuk June Moon, dat een ‘smash hit’ werd. ‘Lardner should indeed have been a happy man; the only flaw in the logic was that he wasn't.’ Hij had een ongeneeslijke, tragische afschuw van het leven, daaraan konden zijn goede huwelijk, zijn vier gezonde zonen, zijn successen niets veranderen. Hij begon op den duur onmatig te drinken, leed aan insomnia, aan diepzwarte depressies en heeft eigenlijk met een zucht van verlichting, 48 jaar oud, zijn ogen voor goed gesloten: ‘the greatest and sincerest pessimist America had produced.’ Het gelijk van Teichmann werd nog eens overtuigend aangetoond: in Lardner's nalatenschap vond men gedeelten van een toneelstuk waaraan hij, geheel alleen dit keer, jaren gewerkt had. Het was slecht gedaan, er was niets mee te beginnen. Op de ‘gezonde zonen’ heeft een soort familievloek gerust. Een kwam in de Spaanse Burgeroorlog bij het Ebro-offensief om het leven, gelynched door de Moren. Nummer twee sneuvelde in de tweede wereldoorlog, de derde overleed, jonger dan zijn vader was bij diens dood, aan een hartaanval. De laatste is nog in leven, maar zijn carrière werd verwoest. Hij was schrijver in Hollywood, slachtoffer van de heksenjacht van senator McCarthy met als gevolg: jaren zonder werk en zonder een cent.

Onder die ridders van de ronde tafel waren verwoede kaartspelers, honds brutale heren. Ze noemden zich ‘The Thanatopsis Literary and Inside Straight Club’, kwamen na de lunch op zaterdagmiddag bij elkaar en het kwam wel voor dat ze het hele weekend aan de gang bleven. Het ging daarbij vaak om forse bedragen. De eigenaar van Algonquin had voor hen op de tweede verdieping gratis een kleine suite beschikbaar gesteld. Doordat de ‘wits’ en hun tafel regelmatig in het nieuws kwamen bezorgde hem dat heel wat gratis reclame. Het begon hem evenwel te verdrieten dat, als ze wilden eten, ze sandwiches en dranken in de ‘delicatessen’ om de hoek lieten halen of een ander restaurant opbelden voor iets lekkers. Toen de bekers met binnengebrachte ijssoorten een keer lekten en zijn vloerkleden onder de vlekken kwamen te zitten begon hij toch wat moeilijk te doen. Ze verhuisden naar een ander hotel dat evenwel zo duur was, dat Harpo Marx een keer klaagde: ‘Is hier dan helemaal niets te krijgen voor vijftig cent?’ Kaufman zei: ‘Natuurlijk wel. Een kwartje!’ Niemand gaat naar het theater als hij daar niet van houdt. Dat verklaart natuurlijk waarom Kaufman eigenlijk zijn leven lang een goede pers heeft gehad. Het werd anders toen hij zich met televisie ging bemoeien en heel Amerika als publiek kreeg. Een tekenend voorbeeld van het geestelijk formaat van dat publiek staat aan het eind van het boek van Meredith. Op 21 december 1952 zei Kaufman in zijn show: ‘Laten we het enige programma maken waarin niemand “Stille nacht” zingt.’ Voor het programma afgelopen was stond de telefoon op springen van de horde ‘gekwetsten’, die protesteerden tegen Kaufman's ‘ongodsdienstige’ opmerking. Honderden klachten ook bij de American Tobacco Company, die het programma sponsorde en het direct liet afweten. De Times bemoeide zich ermee alsmede vele religieuze leiders, die hun duit in het zakje kwamen doen. Kaufman gaf als commentaar: ‘It's a fear-ridden industry, and that's the way it's ruled,’ en hij noemde het ‘een storm in een teevee’. Zijn collega's verklaarden zich solidair en weigerden voor hem in te vallen voor de shows, die nog restten. Een van hen, Fred Allen, zei dat er maar twee werkelijke ‘wits’ op de televisie waren, Groucho Marx en George S. Kaufman. ‘With Kaufman gone, that leaves tv half-witted.’ De biografie van Scott Meredith is theatergeschiedenis over tientallen jaren. Roemruchte jaren, zoals het omslag zegt over Kaufman:

[p. 68]

‘the man who was Broadway when Broadway was the Great White Way.’ Toch valt het op in dit omvangrijke boek dat het gevatte antwoord, het snedige wederwoord het in geschrifte vaak maar matig doet - het krijgt dunkt me, te veel nadruk, terwijl het terloops moet zijn. Maar, alles bijeen een brok cultuurgeschiedenis met vele, helaas in onze tijd vergeten grootheden.